Εικ. Μικρό αγόρι, υπαίθριος πωλητής, παίρνει ένα σύντομο μεσημεριανό υπνάκο, έξω από το Ζάππειο Μέγαρο τής Αθήνας (φωτό: συλλογή Κωστή Ηλ. Παπαδάκη)ΠΟΥ ΧΑΝΟΝΤΑΙ
ΚΩΣΤΗ ΗΛ.
ΠΑΠΑΔΑΚΗ
Χρόνια, τώρα, παρακολουθούσα από κοντά τη φιλότιμη και εργώδη προσπάθεια τού φίλου και συμπεθέρου Αντώνη Β. Δαφέρμου στο στήσιμο τού βιβλίου του «Παραδοσιακά Επαγγέλματα, που χάνονται». Ο Αντώνης Δαφέρμος όλα αυτά τα χρόνια δεν φείσθηκε κόπων ούτε θυσιών. Ανέλαβε ένα, τώντις, τεράστιο και επίμοχθο έργο. επισκέφτηκε χωριά, μίλησε με γερόντισσες και γερόντους, ανακάλεσε παιδικές μνήμες και τις αξιοποίησε καταλλλήλως, ανέτρεξε σε λαογραφικά βιβλία και περιοδικά, εφημερίδες, εγκυκλοπαίδειες και άλλα έντυπα, για να διασταυρώσει τις πληροφορίες και να αντλήσει συμπληρωματικά επί τού θέματός του στοιχεία. Και το κυριότερο. όλος αυτός ο πολύτιμος θησαυρός αναδύθηκε από ένα όλως πρωτότυπο και πρωτογενές λαογραφικό και φωτογραφικό υλικό, μέσα στο οποίο ο Αντώνης Δαφέρμος κυριολεκτικά έκλεισε ολόκληρη την καρδιά του.
Εβδομήντα πέντε επαγγέλματα, κατ’ αλφαβητική σειρά τοποθετημένα, που στις μέρες μας, στο σύνολό τους, έχουν εκπνεύσει, έχουν πάψει, πια, να υπάρχουν- με τη μορφή, τουλάχιστον, που, ορισμένα από αυτά, τα ξέραμε παλιά- δεν είναι καθόλου μικρό πράγμα! Πρόκειται, τα περισσότερα, για επαγγέλματα που τα ζήσαμε όλοι εμείς τής δεύτερης και τής τρίτης γενιάς, άγνωστα, όμως, στο σύνολό τους, στους νέους της 1ης γενιάς και κάτω. Και είναι, ακριβώς, εδώ που εντοπίζεται, νομίζω, η αξία τής εν λόγω έκδοσης σαν μιας διδασκαλίας παραδειγματισμού και φιλοεργίας για τους νεότερους. Τα επαγγέλματα αυτά είναι ο μόχθος και ο κόπος, η ίδια ή ζωή των πατεράδων μας, είναι το χθές τού σήμερα, είναι η γνώση τής ζωής που δίνει άρωμα στο είναι μας, στις ευγενικές προσπάθειες και τις ευαισθησίες μας. Μια ζεστή ανάμνηση των χρόνων τής ξεγνοιασιάς και της παιδικής μας αθωότητας, με τον ταπεινό αυτοδίδακτο τσαγκάρη τής γειτονιάς, τον νερουλά, τον ντελάλη, τον πεταλωτή, τον σαμαρά, τον τενεκετζή, τον στιλβωτή, τον γανωτή, τον ακονιστή, τον καρεκλά, τον μαχαιρά, τον καλαθά, τον κουρέα, τον κοσκινά, τον παγοπώλη, τον παγωτατζή, τον βαρελά, τον ομπρελά, τού κτηνοτρόφου.΄
Σε αυτό το τελευταίο, το και αρχαιότερο, μετά τον γεωργό, επάγγελμα τού ανθρώπου, που σήμερα βρίσκεται σε μεγάλη παρακμή, ο Αντώνης Δαφέρμος δίνει ιδιαίτερη έμφαση και προσοχή, αφιερώνοντάς του τριάντα μία σελίδες. Πρόκειται για μελέτη πλήρη και εμπεριστατωμένη, μέσα στα πλαίσια τής γενικότερης εργασίας, στην οποία- γερός γνώστης και ο ίδιος τού επαγγέλματος- περιγράφει λεπτομερώς το μητάτο και το κουράδι και καταγράφει με ενάργεια όλη τη διαδικασία τού αρμέγματος, τού τυροκομήματος, της κουράς, και περαιτέρω τού καταστέματος των μαλλιών (ξάσιμο, χεροκτένισμα, κλώσιμο, τυλιγάδιασμα, μασούρισμα, μιτοχτένισμα), με ένα παράλληλο προς τα κείμενα αποθησαύρισμα μαντινάδων, αινιγμάτων και παροιμιών και άφθονου σχετικού φωτογραφικού υλικού.
Πολλοί από τους παραπάνω επαγγελματίες δούλευαν ως πλανόδιοι μικροπωλητές. Όλοι τους λειτουργούσαν και συμπεριφέρονταν ως ένα σύνολο μοναδικό, που και σήμερα, ακόμα, η ανάμνησή τους συνεχίζει να περιτρέχει και ν’ αναδίδει μέσα μου τις φωνές και τις ανάσες μιας άλλης εποχής. Για σκέπη τους είχαν τον ουρανό και πεδίο δράσης τούς κατασκόνιστους δρόμους τής θλιμμένης πολιτείας μου. Μελωδικοί σαν τα πουλιά διαλαλούσαν την πραμάτεια τους ή την τέχνη τους σε όλους τους δρόμους, σ’ όλες τις γειτονιές τής πολιτείας μου. Άνθρωποι όλοι τους γενικά- υπαίθριοι και μη- που σέβονταν και εκτιμούσαν τις πατρογονικές αξίες, αρχές και παραδόσεις.
Νιώθω απεριόριστη στοργή, σεβασμό και αγάπη προς τον παλιό καλό τεχνίτη, τον μάστορη, με την προαιώνια παράδοση, που συνέχιζε το έργο των προγόνων του και που δούλευε «ψυχή τε και πνεύματι», για να δημιουργήσει μια σειρά μοναδικές, αξεπέραστες δημιουργίες, σε μια ζωή ανευνούχιστη πνευματικά και αφοσιωμένη με πίστη και κατάνυξη στην υψηλή αποστολή της. Θεωρώ για τούτο αξιοθαύμαστα τα κατορθώματα τής παλιάς μαστορικής, μολονότι κι εκεί η τυποποίηση που ευτελίζει τις σύγχρονες δημιουργίες δεν ήταν, πάντοτε, ένα εντελώς άγνωστο φαινόμενο.
Σύναξα, παραπάνω, μερικά μόνο από τα πιο γνωστά επαγγέλματα που περιλαμβάνονται στο περισπούδαστο βιβλίο τού φίλου μου Αντώνη Δαφέρμου και σημάδεψαν έντονα και τη δική μας ζωή, για να απεικονίσω τον πλούτο και την ποικιλία τού συγγράμματος, που κυριολεκτικά εικονογραφεί και αγκαλιάζει με τον χρωστήρα τής γλυκιάς νοσταλγίας και τής αγάπης του το παρελθόν γενικά τού ανθρώπου, αλλά ειδικότερα και με έμφαση τού Ρεθεμνιώτη. Γιατί το βιβλίο είναι γεγονός ότι, μέσα στη γενικότερη απεικόνιση των επαγγελμάτων που κάνει, μιλά και καταγράφει, βασικά, τη ρεθεμνιώτικη πραγματικότητα σε τεχνίτες και επαγγελματίες, στη δική μας γλωσσική και αντικειμενική θεώρηση. Τού ρεθεμνιώτικου παρελθόντος που κόσμησε το παρελθόν, κτίζει πολύμορφα και πολυειδώς το παρόν και προικίζει και προοδοποιεί το μέλλον. Γιατί είναι αξίωμα και βασικός κανόνας τής ζωής ότι όσο πιο βαθιά γνωρίζουμε το παρελθόν μας, τόσο πιο γόνιμα και αποτελεσματικά μπορούμε να αντιμετωπίσουμε το παρόν με τις ετερόκλητες δυσκολίες του και τις ποικίλες κακοτοπιές του. Για όλα αυτά το βιβλίο αποκτά μεγαλύτερη αξία για τον ρεθεμνιώτη αναγνώστη, στου οποίου την ψυχή μιλά πιο άμεσα και ουσιαστικά. Και το φωτογραφικό υλικό πλούσιο και πολυμερές, στο μεγαλύτερο μέρος του, φωτίζει τη ρεθεμνιώτικη πραγματικότητα τής εποχής εκείνης. το βενετσιάνικο λιμανάκι, το φάρο και τον αξέχαστο Εωσφόρο, τις μαούνες και τους βαρκάρηδες με τους επιβάτες για το καράβι, τα βυρσοδεψεία, το εργοστάσιο τής Αγίας Φωτεινής και την παλιά τρούμπα στη συνοικία τού Κουμπέ, το πυρηνελαιουργείο τής ΒΙΟ, τους παλιούς καραγωγείς τού Ρεθύμνου και το παλιό κινηματοθέτρο «Έσπερος» τής λεωφόρου Κουντουριώτη. Αυτές και πολλές, ακόμα, εικόνες τού παλιού Ρεθύμνου εύστοχες, δυνατές που δε συναντιούνται εύκολα στην εποχή μας και που φανερώνουν τη γενναία αλλά και αγωνιώδη προσπάθεια τού συγγραφέα για τη συγκομιδή τους, κοσμούν και συμπληρώνουν με χάρη τη γοητεία που, για όλα αυτά, ασκεί στη ψυχή τού Ρεθυμνιώτη το έν λόγω βιβλίο.
Από όσα προς ώρας έχουμε σημειώσει γίνεται κατανοητό ότι, κατά ένα μεγάλο μέρος, το βιβλίο τού Αντώνη Δαφέρμου- εκτός των περισπούδαστων, γλαφυρών και καλογραμμένων κειμένων του- μιλά και με τον πλούτο των φωτογραφιών του. Φωτογραφίες σπάνιες με πολύ ενδιαφέρον κοσμούν, περαιτέρω, το πολύτιμο βιβλίο, όπως αυτές του πεταλωτή, τού μαγκανοπήγαδου με τον γάιδαρο, τού παγοπώλη, τού καροποιού, τού βαρελά, των εργαλείων τού παραδοσιακού χαρκιά, τού υπαίθριου φωτογράφου,
τού τσαμπάζη, τού ντελάλη, του στιλβωτή κ.λπ., μαζί, ακόμη, και πολλές άλλες «ρετρώ» φωτογραφίες από παλιές αφίσες και βιβλία, όπως «ο πωλών επί πιστώσει…και ο πωλών τοις μετρητοίς», «η βασανιστική μπουγάδα και το μαγείρεμα», «ο λουστράκος της Κέρκυρας», το παλιό γραμμόφωνο, αλλά και η μικρή Τιτίκα, στον ταπεινό ρόλο τής υπηρέτριας, από τους «Αθλίους τού Βίκτωρος Ουγκώ και, ακόμα, παλιές όμορφες αφίσες αξέχαστων ελληνικών ταινιών, όπως «Λατέρνα, φτώχεια και φιλότιμο», «ο αγαπητικός τής βοσκοπούλας» ή «οι Γερμανοί ξανάρχονται» παρελαύνουν υπέροχα μέσα από τις σελίδες τού καλαίσθητου βιβλίου και συμπληρώνουν, η κάθε μια με τον τρόπο της, τα επαγγέλματα που καταγράφονται σε αυτό.
Και δεν είναι μόνο αυτό το, συχνά, σπάνιο φωτογραφικό υλικό, είναι και οι παροιμίες, τα αινίγματα και οι μαντινάδες που συνοδεύουν αρμονικά και κατά τρόπο παράλληλο τα δεκάδες επαγγέλματα, που ποικίλουν ιδιότυπα και ομορφαίνουν και συμπληρώνουν αυτά, προβάλλοντας κατάλληλα το πολιτιστικό και πολιτισμικό τοπίο τής εποχής.
Η έκδοση τού βιβλίου έγινε δυνατή με την ευγενική χορηγία τού Επιμελητηρίου Ρεθύμνης.
Συγχαίρω θερμά τον εκλεκτό φίλο και συμπέθερο Αντώνη Β. Δαφέρμο για το λαμπρό αυτό πόνημά του, το οποίο- από ό, τι έχω αντιληφθεί- έχει ήδη αναγνωριστεί από το πλατύ κοινό τής πόλεώς μας και, στο μέλλον, είμαι απόλυτα βέβαιος ότι θα λάβει τη θέση που του αξίζει στον χώρο των Κρητολογικών, και όχι μόνο, Γραμμάτων, γιατί χαρακτηρίζεται από πληρότητα, μεθοδικότητα, επιμέλεια και ευσυνειδησία.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου