Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ

Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ

.....Ανέστη Χριστός και νεκρός ουδείς επί μνήματος. Χριστός γαρ εγερθείς εκ νεκρών απαρχή των κεκοιμημένων εγένετο...... (Κατηχητικός Λόγος Ιωάννου τού Χρυσοστόμου).
          Δεν υπάρχει, αγαπητοί μου, στην ανθρώπινη ιστορία πιο θαυμαστό και πιο χαρμόσυνο γεγονός. Και δεν υπάρχει και μεγαλύτερη αγάπη από την αγάπη του Θεού προς τον άνθρωπο. Γιατί η Ανάσταση του Χριστού είναι το κορυφαίο γεγονός τής αγάπης του Θεού προς τον άνθρωπο και το επισφράγισμα της Θείας Οικονομίας.
Ο Χριστός κατήλθε εν τοις κατωτάτοις τής γης και συνέτριψε μοχλούς αιωνίους. "Θανάτου θάνατος ο θάνατος αυτού γέγονεν" και "απαρχή των κεκοιμημένων", όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο ιερός Χρυσόστομος στον Κατηχητικό του Λόγο- ο οποίος διαβάζεται μετά την Αναστάσιμη Θεία Λειτουργία. Ο εν λόγω χαρισματικός Πατέρας τής Εκκλησίας αναφέρεται, περαιτέρω, με τρόπο θαυμάσιο και στην κάθοδο τού Χριστού στον Άδη. "Κατήλθε, λέγει, μέχρις Άδου ταμείων", για να γεμίσει τα πάντα με τη δόξα Του, να φωτίσει τα πάντα με το φως Του, να δωρίσει σε όλους τη σωτηρία. Στους νεκρούς στον Άδη, στους επί γης, σε όλους τους ανθρώπους: "Ίνα σου της δόξης τα πάντα πληρώσεις, καταπεφοίτηκας εν κατωτάτοις τοις γης....και ταφείς φθαρέντα με καινοποιείς φιλάνθρωπε".
Γιατί το Πάθος, η Σταύρωση και η Ταφή τού Κυρίου- που μέχρι τώρα παρακολουθήσαμε- και η Ανάστασή Του- στην οποία τώρα εστιάζουμε- είναι γεγονότα αλληλένδετα και αλληλοσυμπληρούμενα, με τα οποία κορυφώνεται το κοσμοσωτήριο έργο τής επί γης παρουσίας Τού Θεού. Όπως η Ανάσταση του Χριστού είναι επακολούθημα τού Σταυρικού Του θανάτου, το ίδιο και το πέρασμα του ανθρώπου από την επίγεια ζωή και τον θάνατο δεν είναι φθορά και αφανισμός, αλλά υπέρβαση και βέβαιη πορεία προς την αιωνιότητα, καινοποίηση και "ένδυση αφθαρσίας", είναι ζωή και Ανάσταση, κατά το «και ταφείς φθαρέντα με καινοποιείς φιλάνθρωπε».
Για όλα αυτά οι Πατέρες τής Εκκλησίας μας ονομάζουν τον Ζωοδόχο τού Χριστού Τάφο "Εργαστήριο Αναστάσεως". Με την Ανάσταση τού Χριστού όλα γύρω μας αλλάζουν ολοσχερώς. Τίποτα πια δεν παραμένει ίδιο. Ο άνθρωπος και ο κόσμος όλος καινοποιούνται και αναδημιουργούνται και ανασταίνονται εν Χριστώ. Η κτίση ολόκληρη ζει θεολογικά την Όγδοη ημέρα τής Δημιουργίας. Η ελπίδα και η παρηγοριά γίνονται γνωρίσματα του ανθρώπου και πάλι. Του χαρίζονται οι χαμένες του δυνατότητες σωτηρίας και γκρεμίζεται ο φραγμός που είχε στηθεί ανάμεσα σ’ εκείνον και τον Δημιουργό του. Ο Άδης και ο θάνατος δεν είναι πια οι φοβεροί και ανίκητοι αντίπαλοι. Ο διάβολος δεν είναι πια ο δυνάστης και εξουσιαστής τού ανθρώπου. Μετά την Ανάσταση αλλάζουν όλα οριστικά! Τίποτα δεν είναι, δεν παραμένει πια όπως και πριν. Η Ανάσταση τού Κυρίου μάς χαρίζει τη χαμένη αιωνιότητα και μας δίνει τη βεβαιότητα και την εγγύηση και της δικής μας Ανάστασης.
Και γι’ αυτό δεν είναι τυχαία τα λόγια τού αποστόλου Παύλου "..ει Χριστός ουκ εγήγερται, ματαία η πίστις, κενόν δε και το κήρυγμα ημών...". Και αυτό σημαίνει ότι αν είναι αδύνατη η Ανάσταση των νεκρών, τότε λοιπόν, ούτε και ο Χριστός αναστήθηκε, αφού κι Εκείνος είχε σώμα σαν και το δικό μας. Αλλά, αν δεν αναστήθηκε ο Χριστός, τότε είναι χωρίς νόημα και χωρίς περιεχόμενο το κήρυγμά μας και κούφια η πίστη μας, εφόσον αυτή βασίζεται και θεμελιώνεται στην Ανάστασή Του...
Τα πράγματα, όμως, δεν είναι έτσι, αγαπητοί μου, γιατί ο Χριστός και πέθανε και τάφηκε και μετά τρεις ημέρες αναστήθηκε. Το αποδεικνύουν το θάρρος και η δύναμη και το μαρτύριο των Μαθητών και στη συνέχεια και του «νέφους» των μιμητών τους λοιπών μαρτύρων τού Χριστιανισμού. Ποια ήταν η δύναμη αυτή που τους ωθούσε στον θάνατο αν όχι η βεβαιότητα τής Αναστάσεως τού Κυρίου;  Και όπως οι πρώιμοι καρποί, που ωριμάζουν πριν από τους άλλους και μας προαναγγέλλουν ότι θα ακολουθήσει και ολόκληρη η συγκομιδή, έτσι και ο Χριστός που αναστήθηκε πρώτος από όλους τους άλλους μάς βεβαιώνει και μας εγγυάται με την Ανάσταση Του, ότι θα ακολουθήσει η ανάσταση και των λοιπών νεκρών και η δική μας προσωπική Ανάσταση, ώστε να μην είμαστε πια "ώσπερ και οι λοιποί οι μη έχοντες ελπίδα". Γιατί με την Ανάσταση τού Χριστού δωρίζεται σε όλους εμάς ζωντανή και ασφαλής και βέβαιη ελπίδα. Το φως τής Αναστάσεως φωτίζει πια στο διηνεκές σταθερά την ψυχή και την υπόσταση τού ανθρώπου. Είναι το αιώνιο Φως τής Θεότητας. Είναι το κορυφαίο γεγονός στην πίστη μας. Είναι ο θρίαμβος τής πραγματικής ζωής καταπάνω στον θάνατο. Είναι το επισφράγισμα τής διδασκαλίας τού Κυρίου και τής ζωής μας.
Όμως, παρόλ’ αυτά, να που πολλοί χριστιανοί το γεγονός τής Αναστάσεως τού Κυρίου δεν το αποδέχονται έτσι στην πραγματική και ουσιαστική διάστασή του και δυστυχώς σ’ αυτούς ανήκουμε, συχνά, κι εμείς που θέλουμε να ονομαζόμαστε συνειδητοί «πιστοί». Το «Αληθώς Ανέστη» συνήθως καθίσταται για πολλούς από εμάς συνώνυμο ενός ανώδυνου «χρόνια πολλά» ή, ίσως, και το έναυσμα για το γιορτινό αναστάσιμο τραπέζι. Λίγοι πιστεύουμε ειλικρινά και αποδεχόμαστε με την καρδιά μας, αυτό που λένε τα χείλη μας... Το «Αληθώς, δηλαδή, Ανέστη» με όλο του το μέγα θεολογικό βάθος όπως το δώσαμε παραπάνω. Πόσο επιφανειακά αλήθεια αποδεχόμαστε την Ανάσταση τού Χριστού. Είναι, ίσως, μόνο μια απλή και πρόσκαιρη συναισθηματική φόρτιση, μια πρόσκαιρη αίσθηση χαράς; Τραγική απόδειξη ότι σε μια εβδομάδα το πολύ μετά την Ανάσταση, όλα παίρνουν τον κανονικό τους και πάλι ρυθμό και το «Αληθώς Ανέστη» παραμερίζεται και ξεχνιέται οριστικά μέχρι και το άλλο Πάσχα, του επόμενου χρόνου.
Δεν έχουμε καταλάβει ακόμα ότι ο «κανονικός ρυθμός ζωής» σε όλη τη διάρκεια τού χρόνου είναι μόνο ο αναστάσιμος. Δεν έχουμε νιώσει ότι τίποτε πριν από την Ανάσταση δεν ήταν «φυσιολογικό» και ότι μόνο τώρα, μετά την Ανάσταση τού Χριστού, όλα αποκαταστάθηκαν, όλα αγιάστηκαν και έχουμε, πλέον, μπροστά μας ανοικτό τον δρόμο τής αθανασίας και της θέωσης.
«Αληθώς», ναι «αληθώς», αδελφοί μου, ο Χριστός αναστήθηκε! Και όλοι μας τώρα μπορούμε να αναστηθούμε και να συνοδοιπορήσουμε μαζί με Εκείνον και με τους μαθητές Του προς τους Εμμαούς. Η Ανάσταση είναι, πλέον, γεγονός καθημερινό. Αυτό πρέπει να το πιστέψουμε, να το καταλάβουμε, να το βιώσουμε, να το νιώσουμε. Τότε μόνο η ζωή μας, η ύπαρξή μας θα καταστεί μια διαρκής επιβεβαίωση τής Ανάστασης τού Χριστού. Τότε μόνο, η καρδιά μας- και όχι  μόνο τα χείλη μας- θα λέει το «Αληθώς Ανέστη» και η ζωή μας ολόκληρη θα ευωδιάζει φως Χριστού και Ανάσταση!


ΑΝΤΩΝΗ ΖΑΧΑΡΑΚΗ «Με χρώμα αντί για στίχο» 11+ ένα τραγούδια για ορχήστρα

 
ΑΝΤΩΝΗ ΖΑΧΑΡΑΚΗ
      
«Με χρώμα αντί για στίχο»
11+ ένα τραγούδια για ορχήστρα
                  


ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ



Ένας νέος ψηφιακός δίσκος κυκλοφορήθηκε πρόσφατα με τη σφραγίδα τού ρεθεμνιώτη καλλιτέχνη και δημιουργού Αντώνη Ζαχαράκη, γνωστού και από πολλές άλλες μουσικές συνεργασίες, συμμετοχές και δισκογραφικές παραγωγές, όπως: Η Πεντάμορφη και το Τέρας, Θαυμαστή Μπαλωματού, Μύθοι τού Αισώπου, Βασίλισσα τού Χιονιού, Σούσα, Προφητεία, Χρόνος κ.λπ.
         Το όνομα τής νέας δισκογραφικής δουλειάς τού Αντώνη Ζαχαράκη «Με χρώμα αντί για στίχο» και πλαγιότιτλο «11+ ένα τραγούδια για ορχήστρα» παρουσιάζει μιαν έξοχη πρωτοτυπία, όπως, εξάλλου, συμβαίνει πάντα με κάθε δισκογραφική του δουλειά. Και πράγματι, όπως και ο τίτλος του έργου μάς πληροφορεί, η κάθε νότα της μουσικής στον εν λόγω ψηφιακό δίσκο είναι και μια χρωματιστή πινελιά και κάθε μελωδία και ένα μπουκέτο γεμάτο πανέμορφα χρωματιστά λουλούδια, που πλουταίνουν και ομορφαίνουν με τις ομορφότερες και πιο σπάνιες αποχρώσεις τους σύνολο τον ψηφιακό δίσκο.

Στις συγκεκριμένες μουσικές εκτελέσεις, στον γενναιόδωρα χρωματιστό χώρο του cd, ο ήχος διαχέεται και αμβλύνεται τόσο όμορφα σε ποικίλες χρωματικές εξακτινώσεις, ώστε κανένα από τα όργανα να μην μπορεί να αποδώσει με αιχμηρότητα και ένταση τις φράσεις τής μελωδίας. Έτσι, η μουσική αποκτά περίγραμμα και τα εκτελούμενα έργα χρώμα, νόημα, απόλυτη νηνεμία και ζωντάνια. Με τη μουσική του, επίσης, στον παρουσιαζόμενο με το σημείωμά μας αυτό ψηφιακό δίσκο, ο Αντώνης Ζαχαράκης φαίνεται να αγαπά ιδιαίτερα και να διαχειρίζεται με εντυπωσιακή ακρίβεια και ικανότητα τα καλά ακούσματα τού πενταγράμμου, προκειμένου να επιτύχει και εκφράσει αυστηρά συγκεκριμένους συναισθηματικούς και επικοινωνιακούς στόχους, πράγμα που, όπως διαπιστώνουμε, το επιτυγχάνει με εξαιρετική ευστοχία.
      Έτσι, για παράδειγμα, από τα τραγούδια τού παρουσιαζόμενου ψηφιακού δίσκου, η μουσική στο τραγούδι: «Ταξίδι στη Σμύρνη» μοιάζει σαν, ακριβώς, να σε ταξιδεύει γλυκά, αέρινα, με τους απαλούς ήχους του ακορντεόν, στην εν λόγω όμορφη και αλησμόνητη πατρίδα της Ανατολής, για να ακολουθήσει το ομόθεμο (περί τον μικρασιατικό και αυτό ελληνισμό) δεύτερο τραγούδι του cd: «Μια αγάπη δυο θεοί», από το ομώνυμο βιβλίο του φίλου Συριανόγλου Παρασκευά. Η μουσική και εδώ, μοιάζει να επενδύει νοερά τη συγκλονιστική εκείνη ιστορία περί τον έρωτα τής χριστιανής Φωτεινής και τού μωαμεθανού Ονούρ, προσφέροντάς σου απεριόριστα αισθήματα ανθρώπινου μεγαλείου, αγάπης και ομορφιάς. Με ανάλογα αισθήματα σού γεμίζουν την ψυχή και οι λοιπές συνθέσεις του ψηφιακού δίσκου, όπως το «Μυθικό και Ονειρώδες» (Mythical and Dreamy), το «Μωβ Δάκρυ» (Purple Tear), το θαυμάσιο εκείνο λικνιστικό τανγκό (Tango Optoeta) ή, τέλος,  τα «Γεμιστά» (Salted), από την ομώνυμη ταινία μικρού μήκους του Γιάννη Μπλέτα, γεμάτη από το εξαίσιο άρωμα της Κρήτης, που με την μουσική του Αντώνη Ζαχαράκη απέσπασε το βραβείο «Καλύτερης Μουσικής» στο 2ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Πειραιά.
        Με τη μουσική του στον παρουσιαζόμενο ψηφιακό δίσκο ο Αντώνης Ζαχαράκης φαίνεται, περαιτέρω, να αγαπά και να διαχειρίζεται με εντυπωσιακή ακρίβεια και ικανότητα τα καλά ακούσματα του πενταγράμμου, σε θαυμάσια χρωματικά μοτίβα και σπάνια ηχοχρώματα μέσα από μια μουσική φρέσκια, ευαίσθητη, δροσιστική, που σου ξεκουράζει την ψυχή, εκφράζοντας συγκεκριμένους συναισθηματικούς και επικοινωνιακούς στόχους.     Στη νέα ψηφιακή δουλειά τού Αντώνη Ζαχαράκη συμμετέχουν και συνεργάζονται οι Ρεθεμνιώτες μουσικοί:

    Αντιγόνη Αραμπατζόγλου: τρομπέτα, ακορντεόν, πιάνο                              Αντώνης Ζαχαράκης: Κρουστά- ενορχηστρώσεις

   Αργύρης Έξαρχος: κιθάρες και στο digital master

       Μαρία Κατσογριδάκη: γαφκότο

       Μιχάλης Νικηφόρος: λύρα
             Βαγγέλης Παπαδάκης: κλαρινέτο
             Αντώνης Ντακάκης: τρομπόνι
             Θανάσης Παπαθανασίου: πιάνο
             Κατερίνα Σαραντινού: τσέλο
             Ειρήνη Συσκάκη: βιολί,
             ενώ στη μίξη τού ήχου ήταν ο Τάκης Αργυρίου

 Τα θερμά μας συγχαρητήρια στον Αντώνη και σ’ όλους τους συντελεστές τού νέου αυτού ψηφιακού δίσκου κι’ ευχόμαστε να είναι καλοτάξιδος!


 (Οι ενδιαφερόμενοι να αποκτήσουν τη νέα δισκογραφική δουλειά του Αντώνη Ζαχαράκη μπορούν να βρουν το cd στο MUSIC MARKET, Γερακάρη 78-80).                                          
 

Η αρχαία πόλη Φοίνικας, σημερινό Λουτρό Σφακίων και το ναΰδριο τού Αποστόλου Παύλου στον «Οπίσω Αιγιαλόν»

Η αρχαία πόλη Φοίνικας, σημερινό Λουτρό Σφακίων
και το ναΰδριο τού Αποστόλου Παύλου
στον «Οπίσω Αιγιαλόν»

(Κτίσμα του οσίου κυρ Ιωάννου του Ξένου, κτίτορος της Παναγίας των Μυριοκεφάλων)



     ΚΩΣΤΗΣ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ
               www.ret-anadromes.blogspot.com

                         
Μ Ε Ρ Ο Σ  1ο   


Εισαγωγικά στοιχεία

Εικ. 1. Οι παραλίες Λύκος και Φοίνικας (δεξιά)
Είναι γεγονός ότι ο πολύς κόσμος που επισκέπτεται σήμερα τον παραθαλάσσιο οικισμό Λουτρό των Σφακίων[1], θεωρεί ότι πρόκειται για έναν τόπο μοναδικό που συνδυάζει τόσο την άγρια ομορφιά του βουνού, όσο και τη γαλήνη της πεντακάθαρης θάλασσας. Για έναν τόπο ιδανικό για απόλυτη ξεκούραση και χαλάρωση, όπου δεν έχεις (όπως είδα να γράφουν οι περισσότεροι τουριστικοί οδηγοί) να κάνεις τίποτε άλλο, πέρα από κολύμπι, πεζοπορία, θαλάσσιες δραστηριότητες στις γειτονικές παραλίες (Μάρμαρα, Λύκος, Φοίνικας, Άγιος Παύλος και Γλυκά Νερά) και ατέλειωτο διάβασμα στην ακρογιαλιά (εικ. 1).   
Εικ. 2. Φοίνικας, από ΝΔ. (φωτ. Κ. Η. Παπαδάκης)
Αυτό όμως δεν ανταποκρίνεται στην αλήθεια, και συμβαίνει μάλλον από άγνοια της γεωγραφικής και ιστορικής πραγματικότητας. Γιατί ο εν λόγω τόπος ταυτίζεται με τον βιβλικό Φοίνικα (την παραλία του οποίου αναφέραμε παραπάνω), μια σπουδαία πόλη της αρχαιότητας, επίνειο της αρχαίας Ανώπολης, που άκμασε κατά τα ελληνιστικά χρόνια ως και την ύστερη βυζαντινή εποχή. Τα ερείπια του αρχαίου Φοίνικα (εικ. 2), αφημένα στην τύχη τους, δυστυχώς, σήμερα, απλώνονται διάσπαρτα σε μεγάλη έκταση κατά μήκος μιας θαυμάσιας παραθαλάσσιας διαδρομής επτακοσίων, περίπου, μέτρων δυτικά του Λουτρού μέχρι την αμέσως επόμενη ομώνυμη παραλία. Ανάμεσά στα κτίσματα ξεχωρίζουν τα δημόσια κτίρια, όπως λουτρά, ο ναός του Απόλλωνα, διάφοροι τάφοι και θολωτά κτίσματα (εικ. 3)Φαίνεται, όμως, ότι η πόλη αυτή βρίσκεται τόσο μακριά από την εποχή μας, ώστε αν και η μεγάλη  έκταση του αρχαιολογικού χώρου που καταλαμβάνει σαφώς υποδηλώνει την πραγματικότητα, περνά, όμως, απαρατήρητη από τον ανιστόρητο σύγχρονο επισκέπτη της περιοχής. 
Εικ. 3. Φοίνικας (Φωτ. Κ. Η. Παπαδάκης) 
           Αλλά και σε απόσταση αναπνοής από το Λουτρό, 5-6, μόλις, ναυτικά μίλια δυτικότερα- αφού δρόμος δεν υπάρχει και αυτοκίνητα δεν κινούνται στην περιοχή- βρίσκεται το βυζαντινό κατάγραφο εκκλησάκι του Αγίου Παύλου, ένα πραγματικό κόσμημα στην ομώνυμη παραλία, Άγιος Παύλος (εικ. 4), που προαναφέραμε, που ανέγειρε ο Ιεραπόστολος της Δυτικής Κρήτης όσιος Ιωάννης ο Ξένος (970- 1035;), από τον Σίβα Ηρακλείου. Ο Ιωάννης ο Ξένος, αμέσως μετά τη μακριά νύκτα της Αραβοκρατίας (824- 961), όργωσε τη Δυτική Κρήτη (τους νομούς Ρεθύμνου και Χανίων), διδάσκοντας και ιδρύοντας ναούς και μοναστήρια, και μάλιστα την περίφημη Ι. Μ. Μυριοκεφάλων, στον νομό μας, προκειμένου να επιτύχει τον επανευαγγελισμό των κατοίκων της Μεγαλονήσου στην πάτριο θρησκεία και να αναζωπυρώσει την ορθόδοξη χριστιανική πίστη.
Εικ. 4. Άγιος Παύλος, από δυτικά (φωτ. Κ. Η. Παπαδάκης)
Είχα την ευκαιρία, τον περασμένο μήνα, να επισκεφθώ για λίγες μέρες το Λουτρό Σφακίων και τους δύο αυτούς εξαιρετικά σπουδαίους για μένα προορισμούς, αφού από χρόνια ασχολούμαι περί τον όσιο Ιωάννη τον Ξένο και το μέγα ανά την Δυτική Κρήτη ιεραποστολικό του έργο. Κρίμα, πάντως, που, παρότι δεν υπάρχει οδική προς το ναΰδριο πρόσβαση, παρά μόνον από το μονοπάτι Ε4, που είναι αρκετά δυσχερής η διάβασή του και απαιτεί ειδικό εξοπλισμό, κρίμα, λέγω, που παρά τις δυσχέρειες της οδικής επικοινωνίας, εξίσου δυσχερής, αν όχι και περισσότερο, είναι και η θαλάσσια, αφού δεν υπάρχει μια προβλήτα, για να δέσει το «θαλάσσιο ταξί» ή όποιο άλλο πλωτό μέσο σε οδηγήσει στο μέρος αυτό της νοτιοδυτικής Κρήτης. Προσωπικά (και ως απόδειξη της δυσκολίας, μεταφέρω την εμπειρία μου) υποχρεώθηκα να κολυμβήσω από το «θαλάσσιο ταξί», που έριξε άγκυρα στα ανοιχτά, για να βγω έξω στην ξηρά και να τραβήξω κάποιες φωτογραφίες, ενώ η γυναίκα μου δεν τα κατάφερε να βουτήξει από το καράβι και ενώ βρισκόμαστε σε απόσταση αναπνοής δεν μπόρεσε να επισκεφθεί το μνημείο! Αυτό το θέτω υπόψη της Αντιπεριφέρειας Χανίων, γιατί είναι κρίμα ένα τέτοιο μνημείο, χιλίων τόσων χρόνων, να είναι απροσπέλαστο για τον πολύ κόσμο (εικ. 5).  
Εικ. 5. Ιδού σε τι απόσταση από την ξηρά έδεσε το θαλάσσιο ταξί (1ο αριστερά)
Παραθέτουμε, στη συνέχεια, κάποια βασικά ιστορικά στοιχεία γύρω από τα δύο αυτά σπουδαία μνημεία της ιστορίας και του θρησκευτικού πολιτισμού του τόπου μας και της συγκεκριμένης περιοχής.

Ιστορικά στοιχεία

Μετά την ανέγερση και του ναού της Παναγίας στον Κουφό Χανίων, ο Ιωάννης ο Ξένος (σύμφωνα με το κείμενο της «Βιογραφίας- Διαθήκης» του) αναχωρεί και από εκεί και, αλλάζοντας, πλέον, πορεία, από τα κεντρικά και βόρεια, όπου βρισκόταν τη στιγμή εκείνη, οδεύει σε τόπο έρημο των νότιων περιοχών του νομού Χανίων, παρά τη σημερινή Πίσω Γιαλιά («Οπίσω Αιγιαλόν», κατά το κείμενο της Διαθήκης του Οσίου[2]), όπου, «παρά θιν’ αλός» και ανάμεσα Αγιάς Ρουμέλης και Λουτρού Σφακίων[3]παρά την αρχαία πόλη του Φοίνικα, ιδρύει «ευκτήριον» οίκο προς τιμήν του «Αποστόλου των Εθνών»,  Π α ύ λ ο υ (εικ. 6).

Κατά την παράδοση, απ’ εδώ λέγεται ότι πέρασε ο Απόστολος και διέμεινε κατά το τρίτο ταξίδι Του προς Ρώμη (59-60 μ.Χ.), στην οποία, ως γνωστόν, μετέβαινε προκειμένου, ως Ρωμαίος πολίτης, να δικαστεί. Και ο όσιος Ιωάννης είναι ο πρώτος που αντιλήφθηκε τη σημασία του τόπου αλλά και της παράδοσης αυτής (που βασίζεται στην Κ. Διαθήκη) και ίδρυσε περικαλλέστατο, για την έρημη αυτήν παραλία, ναό προς τιμήν του αποστόλου των Εθνών, Παύλου.
Εικ. 6. Άγιος Παύλος, ΝΔ άποψη (φωτ. Κ. Η. Παπαδάκης)
 Όμως, τα πράγματα, με τον Απόστολο Παύλο, φαίνεται ότι εξελίχθηκαν εντελώς διαφορετικά από την εν λόγω ωραία και ενδιαφέρουσα παράδοση και αξίζει, νομίζω, σύντομα να τα παρακολουθήσουμε, όπως τα καταγράφει ο ευαγγελιστής Λουκάς στις «Πράξεις Αποστόλων», με μια περιγραφή πραγματικό μνημείο, πολυτιμότερο όλων απ’ όσα, επί ναυτικού περιεχομένου, απ’ όλη την αρχαιότητα, μας έχουν διασωθεί μέχρι σήμερα (Breusing). Ο τόπος, λοιπόν, όπου ο άγιος Ιωάννης ιδρύει τον «ευκτήριον» οίκο προς τιμήν του αποστόλου Παύλου, αφορά στο σημερινό παράλιο χωριό Λουτρό (αρχαίο Φοίνικα[4]), της Ι. Μητρόπολης Λάμπης, Συβρίτου και Σφακίων του νομού Ρεθύμνου (εικ. 7). Βέβαια, διοικητικά, η περιοχή του ναού και των Σφακίων ανήκει στον νομό Χανίων, εκκλησιαστικά, όμως, στην Ι. Μητρόπολη Λάμπης, Συβρίτου και Σφακίων, από την οποία και με πληροφόρησαν ότι ο ναός λειτουργείται, απαραιτήτως, μια φορά τον χρόνο, την ημέρα της χάρης του Αποστόλου, από τον ιερέα της ενορίας του Αγίου Ιωάννη (Γ΄ Αρχιερατική Περιφέρεια, Επαρχίας Σφακίων, Ιεράς Μητροπόλεως Λάμπης, Συβρίτου και Σφακίων).
Εικ. 7. Άγιος Παύλος-Ένα κόσμημα της βυζαντινής αρχιτεκτονικής



[1] Από τους αρχαίους λουτήρες, τμήματα των οποίων σώζονται και σήμερα.
[2] Το τοπωνύμιο «Οπίσω Αιγιαλός», όπου κτίστηκε από τον Ξένο ο Άγιος Παύλος, λειτουργεί σε σχέση προς γειτονικούς οικισμούς και τη θέση που βρίσκεται ο «γιαλός» σε σχέση προς αυτούς  (πβ. και την «Πίσω Γιαλιά» του νομού Ρεθύμνου). Ο τύπος διατηρείται στο ανάλογο σύγχρονο τοπωνύμιο Ομπρός Γιαλός (Ομπρόσγιαλος) της παραθαλάσσιας συνοικίας της Χώρας Σφακίων. Με αυτήν την ίδια, επίσης, σημασία αναφέρεται το τοπωνύμιο και στο χειρόγραφο των Μυριοκεφάλων («ανεχώρησεν εις την επαρχίαν Σφακίων και εις τον όπισθεν αιγιαλόν αυτής κτίσας την Εκκλησίαν του Αποστόλου Παύλου εις παράλιον μέρος») (Τίτου Μ. Συλλιγαρδάκη, Κρητικόν Λειμωνάριον, Αθήνα 1984, 76). 
[3] Το σημερινό Λουτρό βρίσκεται στον χώρο της αρχαίας πόλης Φοίνιξ (Φοίνικας). Η περιοχή, δε, του ναού σήμερα, διοικητικά, υπάγεται στον ορεινό οικισμό του Άι- Γιάννη.
[4] Φοινικούς  λιμήν μετά πόλεως Φοίνιξ (Πτολεμαίος 3, 17).

ΜΙΑ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΤΩΝ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΩΝ ΚΑΙ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ ΤΩΝ ΔΥΤΙΚΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ ΡΕΘΥΜΝΟΥ


Αεροφωτογραφία δυτικών παραλίων Ρεθύμνου (Κουμπές). Εικονίζεται η περιοχή από την Αγία Φωτεινή μέχρι το στρατόπεδο- 2006

ΜΙΑ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΤΩΝ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΩΝ ΚΑΙ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ ΤΩΝ ΔΥΤΙΚΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ ΡΕΘΥΜΝΟΥ



      ΚΩΣΤΗΣ  ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ

1.   Ο λόφος τού Τιμίου Σταυρού

Το βραχώδες ύψωμα του Τ. Σταυρού, επί Ενετοκρατίας, ακουγόταν  ως Φουρκοκέφαλο ή ύψωμα τού Αγίου Αθανασίου και παρουσιάζεται σε όλες τις αναφορές των Βενετσιάνων αξιωματούχων ως ένα από τα μεγαλύτερα μειονεκτήματα της Fortezza, επειδή ακριβώς κυριαρχεί επικίνδυνα πάνω σε αυτήν και ο εχθρός μπορούσε με άνεση από εκεί να προσβάλλει αυτό το ίδιο το φρoύριο. Το πρώτο όνομα (Φουρκοκέφαλο) το αναφέρει ο Μα­ρίνος Τζάνε Μπουνιαλής στο έργο του «Κρητικός πόλεμος» και εξη­γείται από το γεγονός ότι κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας εκεί ήταν ο χώρος εκτέλεσης των Ρεθυμνίων επαναστατών από τους Βενετσιάνους[1], που με τον τρόπο αυτόν φοβέριζαν και παραδειγμάτιζαν τον λαό κάθε φορά που τολμούσε να «ξεμυτίσει» και επαναστατήσει κατά της εξουσίας τού κατακτητή. Στο γεγονός αυτό θα πρέπει να αναζητήσουμε και την ετυμολογία την ονομασίας «Φ ο υ ρ κ ο κ έ φ α λ ο»[2].
Ρέθυμνο- Περίπου από το ύψωμα του Τιμίου Σταυρού (εκτιμώ περί το 1900). Ο χανιώτικος δρόμος είναι ακόμα στενός και στρωμένος με χώμα. Σε πρώτο πλάνο η Μεσκινιά και το νεκροταφείο.
 Λόφος Τ. Σταυρού από τη Φορτέτζα. Σε πρώτο πλάνο τα Δικαστήρια και το Κλειστό Γυμναστήριο (2000) 
     Σχετικά τώρα με τη δεύτερη ονομασία (Άγιος Αθανάσιος), ίσως η ύπαρξη πάνω στον λόφο τού Τιμίου Σταυρού εκκλησίας αφιερωμένης στον άγιο Αθανάσιο θα μπορούσε να δώσει μιαν εξήγηση για την προέλευση του ονόματος. Όμως, το όνομα τού λόφου μπορεί εξίσου να εξηγηθεί και από τις δύο εκκλησίες του αγίου Αθανασίου, που υπήρχαν στους πρόποδές του, η μία με την προσωνυμία άγιος Αθανάσιος των Φράγκων και η άλλη με την προσωνυμία άγιος Αθα­νάσιος των Ελλήνων[3].
    Ο λόφος του Τιμίου Σταυρού στις μέρες μας το όνομά του το οφείλει στο ομώνυμο εκκλησάκι, που κάτασπρο σαν περιστέρι δεσπόζει, από το 1935, στην ψηλότερη κορυφή του. Το 1935, ο Θεός μίλησε και ανέδειξε τον τόπο αυτόν του μαρ­τυρίου και του αίματος σε ιερό προσκύνημα τού Τιμίου Σταυρού. Μια ευλαβέστατη γυ­ναίκα, η Αικατερίνη Βασιλάκη ή Στεφάναινα, όπως την έλεγαν, είχε ως οι­κογενειακό κειμήλιο έναν σταυρό με Τίμιο Ξύλο με ευλαβική ιστορία και πολλά θαύματα. Το σπίτι της είχε γίνει προσκύνημα και τα θαύματα που γίνονταν καθημερινά δεν ήταν λίγα. Αυτή, λοιπόν, η ευ­λαβέστατη γυναίκα ζητούσε τόπο να χτίσει ναό αφιερωμένο στον Τίμιο Σταυρό, όπου επισήμως πλέον θα γινόταν ή προσκύνηση τού Τιμίου Ξύλου. Η Στεφάναινα δεν είχε τύχει παιδείας και ούτε γνώριζε την ιστορία αυτού του χώρου. Όμως, το Πνεύμα του Κυρίου την καλούσε σε αυτόν ακριβώς τον τόπο του μαρτυρίου και του αίματος. Με την εργατικότητα της ίδιας και με τη συνδρομή πολλών κατοίκων του Ρεθύμνου, ο ναός χτίστηκε και τέθηκε σε λειτουργία. Σήμερα είναι ένα από τα ωραιότερα προσκυνήματα της πόλης μας, που το ευλαβούνται ιδιαίτερα οι Ρεθεμνιώτες[4].

Ιερό Προσκύνημα Τιμίου Σταυρού (2008)
Το Ρέθυμνο και η Φορτέτσα από τον λόφο του Τιμίου Σταυρού, ο οποίος, πράγματι, κυριαρχεί επικίνδυνα πάνω σε αυτήν (2008)
Είναι, πάντως, ενδιαφέρον και άγνωστο, ίσως, στους πολλούς ότι τον ίδιο καιρό που, στα χρόνια τής Ενετοκρατίας, ανθούσε το μοναστήρι τού Σωτήρος, στον Κουμπέ (α΄ περίοδος ζωής του), στον γειτονικό αυτόν λόφο τού Τ. Σταυρού μαρτυρείται η παράλληλη παρουσία και δύο, ακόμα, μοναστηριών. του Αγίου Αντωνίου και της Παναγίας τής Μεσαμπελίτισσας, ενώ πολύ αργότερα και ταυτόχρονα, πάλι, με την επανίδρυση τής Ι. Μονής τού Σωτήρος από τον νεότερο Ιδρυτή και Κτήτορά της Γέροντα Νέστορα Βασσάλο (1935), στον λόφο τού Τ. Σταυρού ιδρύεται και τρίτο μοναστήρι- παλαιοημερολογίτικο αυτό το τελευταίο- προς τιμήν της Αγίας Τριάδος. Ταυτόχρονη, αλληλεπιδραστική και παράλληλη στον χώρο και τον χρόνο υπήρξε η πορεία όλων αυτών των ιερών καθιδρυμάτων, που, για τον λόγο αυτόν, κρίνουμε χρήσιμη μια σύντομη συσχέτιση και ιστορική σε αυτά αναφορά.

2. Το μοναστήρι του Αγίου Αντωνίου

 Η αρχαιότερη αναφορά της μονής προέρχεται από έγγραφο τού ρεθύμνιου νοταρίου Τζώρτζη Τρωΐλου, του έτους 1592. Ο Γαβριήλ Αχέλης όρισε με διαθήκη του να ταφεί στο νεκροταφείο τού μοναστηριού τού Αγίου Αντωνίου στη Μεσαμπελίτισσα[5]. Και Μεσαμπελίτισσα δεν ονομαζόταν μόνο η γνωστή από πολλές πηγές Μονή της Θεοτόκου[6], αλλά και όλη η ευρύτερη περιοχή. Όπως φαίνεται από νοταριακό έγγραφο τού Τζώρτζη Πάντιμου, τού έτους 1640[7], το μοναστήρι τής Μεσαμπελίτισσας ήταν το πιο γνωστό στην περιοχή και η αναφορά σε αυτό βοηθούσε στον ακριβή προσδιορισμό τής θέσης που βρίσκονταν τα γειτονικά σε αυτό μικρότερα μοναστήρια.
Τέλος, η ύπαρξη μοναστηριού τού Αγίου Αντωνίου στον λόφο τού Τιμίου Σταυρού μαρτυρείται σαφώς και από τον ποιητή του «Κρητικού πο­λέμου» Μαρίνο Τζάνε Μπουνιαλή, που ση­μειώνει επί λέξει τα εξής:

   «Κι οι Τούρκοι τσι λου­μπάρδες των τσι επήγα για μια                        νύχτα και δεν εφοβηθήκασι τσι μπάλες απού ερίχτα,
    τσ' επήγε και τσ' ανέβασε, έτοιες φριχτές λουμπάρδες,
εκεί στην πόρτα τσ' εκκλησιάς, που 'τον οι καλο­   γράδες, έστησε το καστέλι του 'ς τόπον που μπάλα σώνει,         
       μέσα στο Φουρκοκέφαλο τον Άγιο Αντώνη»[8].

Είναι, πάντως, γεγονός ότι η επισήμανση αυτή τού Μπουνιαλή, ότι το μοναστήρι «που 'τον οι καλογράδες» βρισκόταν πάνω στον λόφο Φουρκοκέφαλο, το αντιδιαστέλλει σαφώς από το μοναστήρι τού Σωτήρος Χριστού, στην περιοχή του Κουμπέ. Παρόλα αυτά, η ταυτόχρονη παρουσία των δύο μοναστηριών κατά την Ενετοκρατία στους δύο αυτούς όμορους λοφίσκους, στις Δυτικές παρυφές τής πόλεώς μας, δημιούργησε στο παρελθόν κάποιες συγχύσεις, πράγμα, ακριβώς, που φανερώνει αυτήν την αλληλεπιδραστική στη συνείδηση των Ρεθυμνίων και παράλληλη στον χώρο και τον χρόνο συνύπαρξη των δύο αυτών ιερών γυναικείων καθιδρυμάτων[9].
Ερείπια Ι. Μ. Αγίου Αντωνίου στο Φουρκοκέφαλο, στις ΝΑ υπώρειες του Τ. Σταυρού (2008)

Ερείπια Ι. Μ. Αγίου Αντωνίου στο Φουρκοκέφαλο (2008)
  Ορισμένα ερείπια, που σώζονται μέχρι σήμερα στην ανατολική πλαγιά του λόφου τού Τ. Σταυρού και πίσω από το ιερό της σημερινής εκκλησίας του Αγίου Αντωνίου, πρέπει να βρίσκονται στη θέση που σημειώνεται το μοναστήρι (;) στον γνωστό πίνακα ζωγραφικής του ανώνυμου Ρεθεμνιώτη ζωγράφου (1616), δηλαδή στη ΝΑ πλευρά του λόφου[10]. Το τέλος του μοναστηριού θα πρέπει να επήλθε μαζί με το τέλος τού δικού μας μοναστηριού, του Σωτήρος Χριστού, το έτος 1645 που έχουμε την τούρκικη επίθεση κατά των Ενετών τού Ρεθύμνου και την οριστική υποταγή της Κρήτης στον τουρκικό ζυγό.

 3.   Η Μονή της Μεσαμπελίτισσας
       Λίγο πιο κάτω, στις υπώρειες τού λόφου, εκεί όπου σήμερα ορθώνεται η εκκλησία τού νεκροταφείου η αφιε­ρωμένη στη Ζωοδόχο Πηγή και στον Άγιο Δημήτριο, την ίδια εποχή με το μοναστήρι τού αγίου Αντωνίου υπήρχε κι ένα άλλο μοναστήρι αφιερωμένο στην Παναγία τη Μεσαμπελίτισσα, από τα άφθονα αμπέλια τής τσαρδάνας και τού λιάτικου, που καταπράσινα απλώνονταν στη γύρω περιοχή. Ή Ιωάννα Στεριώτου, αντιγράφοντας από το σχεδιάγραμμα τής μονής από τον Ζ. Magagnatto (1559), την αναφέρει ώς «Santa Maria ή Mισoαμπελίτισσα (Misoambelitisa)». Οι μοναστηριακές ονομασίες Μεσαμπελίτισσα και Μεσαμπελίτης ήταν αρκετά συνήθεις στην Ενετοκρατούμενη Κρήτη, από την αφθονία των αμπελώνων, στους οποίους, συχνά, συνέπιπτε να βρίσκονται τα εν λόγω μοναστήρια[11].
Ι. Ναός Ζωοδόχου Πηγής Νεκροταφείου Ρεθύμνου (2008).
  Η μονή είναι βέβαιο ότι λειτουργούσε στα τέλη του 16ου  αιώνα, αφού τοπωνύμιο Μεσαμπελίτισσα αναφέρεται σε δικαιοπρακτικό έγγραφο τού νοταρίου Τζώρτζη Τρωΐλου τού έτους 1592, χωρίς, πάντως, να γίνεται λόγος και για την ίδια τη μονή[12]. Η μονή αναφέρεται, στη συνέχεια, και σε άλλη νοταριακή πράξη τού Τρωΐλου, όπου σημειώνεται ότι βρισκόταν κοντά στην πόλη τού Ρεθύμνου και ότι σε αυτήν κατοικούσαν ως μοναχές οι αδελφές τής Μαρίνας Μαρούδη, το έτος 1599. Το μοναστήρι διακρίνεται και σε σχεδιάγραμμα τής πόλης που έγινε από τον μηχανικό Ντανιέλ Βικέντι[13].
Μετά την ολοκληρωτική άλωση της πόλεως από τους Τούρκους, ο ναός της Με­σαμπελίτισσας μετατράπηκε σε τεκέ[14].

 4. Η νεότερη Μονή της Αγίας Τριάδος

      Στον λόφο τού Τιμίου Σταυρού βρίσκεται, όπως ήδη σημειώσαμε, και η νεότερη μονή της Αγίας Τριάδος, που ακολουθεί το Παλαιό Ημερολόγιο. Η Μονή ιδρύθηκε το1935 από τη μοναχή Συ­γκλητική ή, κατά κόσμον, Ζωή Πενθερουδάκη, ιερορράπτρια. Αργότερα, στην εν λόγω μονή προσήλθαν και οι μοναχές Θεοδοσία (κατά κόσμον Σμαράγδα Ψαρουδάκη) και Ελεούσα (κατά κόσμον Αικατερίνη Γαβαλά).
 Το μοναστήρι αρχικά ήταν ιδιοκτησία των παραπάνω μοναχών, οι οποίες με επίσημη συμβολαιο­γραφική πράξη το παρα­χώρησαν στην Ι. Μονή Κοιμήσεως τής Θεοτόκου, που βρίσκεται στην Πάρνηθα, περιοχή Θρακομακεδόνων, της οποίας, σήμερα, αποτελεί μετόχιο. Εκτός από τον κεντρικό ναό της Αγίας Τριάδος, μέσα στο μοναστήρι υπάρχει και ναός του αγίου Γεωργίου.     

Εκτός των παραπάνω τριών Ι. Μονών, οι λοιπές εκκλησίες τής λοφοσειράς τού Κουμπέ είναι οι εξής, ξεκινώντας και πάλι από τον λόφο τού Τ. Σταυρού και προχωρώντας προς την Ι. Μονή τού Κουμπέ:

      5. Ο σπηλαιώδης ναός τού Αγίου Αντωνίου- Αγίας Άννας
       Κάτω ακριβώς από την κορυφή του βράχου τού Τιμίου Σταυρού, προς βορράν, βρίσκεται σήμερα ο σπηλαιώδης ναός του αγίου Αντωνίου και δίπλα σε αυτόν και ο μικρότερος ναός τής αγίας Άννας. Στο σημείο αυτό οι Ενετοί έρριπταν τα πτώματα των επαναστατών, απ’ όπου, στη συνέχεια, τα παρελάμβανε ο λαός της πόλης και τα έθαβε στο νεκροταφείο.
Ο σπηλαιώδης ναός του Αγίου Αντωνίου (αριστερά) και της Αγίας Άννας (δεξιά) στον λόφο του Τιμίου Σταυρού (2008)

   6. Ι. Ναός τού Αγίου Κωνσταντίνου

 Δίπλα ακριβώς στο κοιμητήριο, βόρεια αυτού, βρίσκεται ο ναός των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, που έχει δώσει το όνομά του και στη νεοσύστατη ενορία τής περιοχής.
 
Άγιος Κωνσταντίνος στους βόρειους πρόποδες του Τ. Σταυρού (2008) 
     7. Ι. Ναός του Αγίου Νικολάου.

         Μερικές δεκάδες μέτρα δυτικότερα τού λόφου τού Τιμίου Σταυρού και πάνω, ακριβώς, από το κύμα τής θάλασσας, βρίσκεται ο ι. ναός τού αγίου Νικολάου, της ομώνυμης συνοικίας τής πόλης μας, με θαυμάσιες εικόνες στο τέμπλο, προερχόμενες από τον χρωστήρα τού μεγάλου βυζαντινού αγιογράφου Φώτη Ν. Κόντογλου τού Κυδωνιέως (1951).
 
 Άγιος Νικόλαος Κουμπέ από ανατολικά, όπου σήμερα ο περιφερειακός, περί το ΚΤΕΛ- 1930;;
          8. Ι.  Ναός Αγίας Φωτεινής

         Ακόμα δυτικότερα από τον άγιο Νικόλαο, εκεί που το κύμα τού Κρητικού σβήνει στην ακροθαλασσιά, ορθώνεται ο ναός τής αγίας Φωτεινής. Πρόσφατα (2007) κατεδαφίστηκε ο παλιότερος ναΐσκος μέσα στο ομώνυμο ελαιουργείο, ενώ ήδη από το έτος 1975 έχει αντικατασταθεί από τον αρκετά μεγαλύτερό του νεότερο ενοριακό (εγκαίνια 1985, από τον αείμνηστο Μητροπολίτη Τίτο  Συλλιγαρδάκη).
Αγία Φωτεινή. Δυτικά το ελαιουργείο, εντός του οποίου υπήρχε ο παλαιός ναΐσκος της αγίας Φωτεινής (2008)
Ο παλιός ναός κτίστηκε γύρω στα 1910 κατόπιν εύρεσης, κατά θαυματουργικό τρόπο, της εικόνας τής αγίας Φωτεινής, στον χώρο τής παλιάς εκκλησίας, από τον λοχαγό Σταύρο Ρήγα. Ο Στ. Ρήγας ήταν ένας από τους δέκα αξιωματικούς πού είχε στείλει η ελεύθερη Ελλάδα στην Κρητική Πολιτεία, προκειμένου να οργανώσει την Κρητική Πολιτοφυλακή, η οποία, αργότερα, στους Βαλκανικούς Πολέμους, έμελλε να πετύχει πραγματικά θαύματα. Ο Στ. Ρήγας, κατά τη διαμονή του στην πόλη μας, είχε την πρωτοβουλία τής ίδρυσης- στο μέρος αυτό τής Αγίας Φωτεινής, στη δυτική πλευρά τού Γαλλιανού ποταμού- τού Σκοπευτηρίου τής πόλης, για να γυμνάζεται στην ελεύθερη σκοποβολή η νεολαία τού Ρεθύμνου. Σκοτώθηκε ως Συνταγματάρχης το έτος 1921 στο Ουσάκ της Μ. Ασίας.
        Απόδειξη του γεγονότος ότι από πολύ παλιά, πριν από το 1910, στο μέρος αυτό υπήρχε ναός τής αγίας Φωτεινής αποτελεί το γεγονός ότι το παρακείμενο σε αυτόν ρυάκι οι παλιοί Ρεθυμνιώτες το έλεγαν «τσ’ Αγιάς Φωθιάς ο ποταμός»[15].  

         9. Ι. Ναός αγίου Σπυρίδωνος

         Λίγες δεκάδες μέτρα ακόμα δυτικότερα του ναού τής αγίας Φωτεινής, στο σύνορο με την Ι. Μονή τού Σωτήρος, βρίσκεται ο σπηλαιώδης ναός του αγίου Σπυρίδωνος. Εδώ, επί Βενετοκρατίας, θα πρέπει να ήταν η θέση τού ναού τής Αγίας Κυριακής, που εικονίζεται στο σχεδιάγραμμα τού Basilicata τού έτους 1618[16].  
Άγιος Σπυρίδων, Κουμπέ- 2008 (εξωτερικά)
Εδώ, πριν από το 1935- έτος ίδρυσης τής Ι. Μονής τού Σωτήρος- κατέφυγε ο ιερομόναχος Αθανάσιος Βασσάλος[17], που ως τότε μόναζε στο Άγιον Όρος. Ανακαίνισε τον παλιό σπηλαιώδη ναό και σύντομα τον μετέτρεψε στο γνωστό και πολύ αγαπητό στην πόλη μας προσκύνημα. Μετέφερε την Αγία Τράπεζα στο κέντρο τού ιερού Βήματος, που προηγουμένως εφαπτόταν στον ανατολικό βράχο και διεύρυνε τον χώρο τού ιερού. Έφτιαξε ξύλινο τέμπλο με εικόνες τού ανιψιού του Νέστορος Βασσάλου, ο οποίος τον καιρό εκείνο ασκήτευε στο Άγιον Όρος και εκεί ασκούσε την αγιογραφία[18]. Οι εικόνες αυτές τού Νέστορος καταστράφηκαν όλες και σώζεται μόνο η εικόνα τού αγίου Ιωάννη. Μέσα στον ναό τού αγίου Σπυρίδωνος βρίσκεται σήμερα ο τάφος τού Αθανασίου Βασσάλου, που τάφηκε εκεί, ίσως, κατόπιν ενεργειών τού θείου του Νέστορος Βασσάλου. Νεότερες επεμβάσεις στο ναΰδριο έγιναν πρόσφατα (2005) από την ενορία τής αγίας Φωτεινής, στην οποία και ανήκει από το έτος 1974[19]. 

Τάφος Αθανασίου Βασσάλου
 
Σπηλαιώδης ναός αγίου Σπυρίδωνος Κουμπέ (εσωτερικό)
    
10. Η Ι. Μονή του Σωτήρος Κουμπέ
Το Μοναστήρι του Χριστού, στον Κουμπέ, είναι στενά συνυφασμένο με τη θρησκευτική ζωή και ιστορία του Ρεθύμνου για περίπου έναν αιώνα, αν θελήσουμε να ανατρέξουμε μονάχα στη Β΄ περίοδο (1935- 2020) ζωής και παρουσίας του στο ιστορικό γίγνεσθαι αυτού του τόπου, από τότε, δηλαδή, που επανιδρύθηκε ως μονή από τον Ρεθεμνιώτη ιερομόναχο Νέστορα Βασσάλο. Αν, όμως, θελήσουμε να συνυπολογίσουμε στη ζωή του Μοναστηριού αθροιστικά και τα χρόνια όλα από την πρώτη περίοδο ίδρυσής του (1500- 1550) μέχρι το 1645, που το Ρέθυμνο κατακτήθηκε από τους Τούρκους και ανακόπηκε βίαια και η πορεία του μοναστηριού, τότε η βεβαιωμένη επίγεια διάρκεια ζωής του προσμετράται σε μισή χιλιετηρίδα περίπου. Σε όλο αυτό το διάστημα υπήρξε, ασφαλώς, μια περίοδος διακοσίων ενενήντα χρόνων (1645-1935) κατά την οποία ο σπινθήρας της μοναχικής ευσέβειας βρισκόταν "εν υπνώσει", μέσα στα ερείπια που είχαν απομείνει στα σπλάγχνα τής ρεθεμνιώτικης γης, από την πρώτη εκείνη λαμπρή περίοδο ζωής του, σ’ αυτήν την ίδια περιοχή.
 Η Ι. Μονή Σωτήρος σήμερα (2008) 
 Μια ιστορική φωτογραφία με τον νεότερο Ιδρυτή της Μονής, Νέστορα Βασσάλο, και τους μαθητές του στη ζωγραφική (1926)
Σήμερα η αδελφότητα της Ι. Μονής συνεχίζει τη γόνιμη και φωτεινή παρουσία της στη μικρή και ευσεβή κοινωνία του Ρεθύμνου, κάτω από την κατά πάντα άξια ηγουμενία της οσιωτάτης μοναχής Πανσέμνης. Μια νέα περίοδος άνθισης και πνευματικής ακτινοβολίας διαγράφεται με τη σημαντική αύξηση της Αδελφότητας, τη δημιουργία νέων κελιών, μουσειακών χώρων, εργαστηρίων αγιογραφίας και καλλιτεχνικής βιβλιοδεσίας, όπου θεραπεύονται επιμελώς οι Τέχνες, υπηρετείται ο άνθρωπος και διατηρείται άσβεστη η πίστη, οι πνευματικές αξίες και παραδόσεις του τόπου, η δημιουργικότητα και η ελπίδα.
   
         11. Ι. Ναός τού αγίου Αντωνίου, στην Ατσιπουλιανή Καμάρα

         Λίγες εκατοντάδες μέτρα δυτικότερα από την Ι. Μονή τού Σωτήρος Χριστού, σε εξόχου κάλλους μικρή φάραγγα, βρίσκουμε το, επίσης, σπηλαιώδες ναΰδριο τού αγίου Αντωνίου. Ενώ, κάτω ακριβώς από το Μοναστήρι του Κουμπέ βρίσκεται η γνωστή στο παλιό Ρέθυμνο πηγή τού Κουμπέ και, δίπλα σε αυτήν, δυτικά, τα θεμέλια μικρού άγνωστου ναού, που η κ. Μ. Αρακαδάκη θεωρεί ότι πρόκειται για τον άγιο Γεώργιο στους Πετζακάδες. Το τοπωνύμιο Πετζακάδες, δηλώνει ύπαρξη στην περιοχή τού ναού βυρσοδεψείων, κάτι που, όμως, δεν τεκμηριώνεται στα χρόνια τής Βενετοκρατίας[20]. 

Άγιος Αντώνιος, Ατσιπουλιανή Καμάρα (2009)



[1] Α. Ν. Νενεδάκη, Ρέθεμνος, Τριάντα αιώνες Πολιτεία, Αθήνα 1983, 16.
[2] Στο ερμηνευτικό λεξικό του Δημητράκου βρίσκουμε την εξής ερμηνεία του α' συνθετικού της ονομασίας: 1. (η) φούρκα= πάσσαλος διχαλωτός 2. δοκός σε σχήμα Τ ή σταυρού, όθ. κατ' επέκτ. αγχόνη, κρεμάλα.
[3]Τις θέσεις των δύο εκκλησιών μπορούμε να δούμε στον πίνακα 44- με το νούμερο 28 η μία και 27 η άλλη- της διδακτορικής διατριβής της Ι. Στεριώτου [Οι Βενετικές οχυρώσεις τού Ρεθύμνου (1540- 1646), Συμβολή στη φρουριακή αρχιτεκτονική του 16ου και 17ου αιώνα, Θεσσαλονίκη 1979, τ. Α΄].
[4] Περισσότερα για τον ι.ναό τού Τ. Σταυρού βλ. στα βιβλία: 1) Πίτερη Ιωάννη, Θαύματα τού Τιμίου Σταυρού, Ρέθυμνο 1998, 11. 2) Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, Ο λόφος τού Τιμίου Σταυρού τής πόλης μας, Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης 1ου Γυμνασίου Ρεθύμνης, Ρέθυμνο 1994, 25- 26, 3) Θεοδ. Ι. Ρηγινιώτη, Σύγχρονοι Άγιοι, Ρέθυμνο 2004, 147-148. 
[5] Γιάννη Γρυντάκη, Το πρωτόκολλο τού Ρεθυμνιώτη συμβολαιογράφου Τζώρτζη Τρωΐλου, 1990, 82, αρ. εγγρ. 39.
[6] Βλ. το αμέσως επόμενο (Νο 3) μοναστήρι της Μεσαμπελίτισσας.
[7] Γ. Γρυντάκη, Το πρωτόκολλο τού Ρεθυμνιώτη νοταρίου Τζώρτζη Πάντιμου, 1990, 123 (αρ. εγγρ. 211) και σημ.100, σ.163.
[8] Μαρίνος Τζάνε Μπουνιαλής, Ο Κρητικός πόλεμος (1645-1669), έκδοση κριτική εισαγωγή - επιμέλεια Α. Ν. Νενεδάκης, Αθήνα 1979, σ. 84 (του πρωτοτύπου), στ. 23-28.
[9] Έτσι, ο αείμνηστος Καθηγητής μας Ν. Β. Δρανδάκης[9] ανάμεσα σε επτά εκκλησίες πού μνημoνεύoνται στον «Κρητικό Πόλεμο» του Μαρίνου Τζάνε Mπoυνιαλή, κατέταξε και το μoναστήρι της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στον Κουμπέ- που, όμως, δεν αναφέρεται ουδόλως από τον Μαρίνο Μπουνιαλή- παρασυρμένος σε τούτο από τους στίχους τού παραπάνω αποσπάσματος τού «Κρητικού Πολέμου», που αναφέρονται σε «εκκλησιά που ’τον οι καλο­γράδες». Όμως, το γυναικείο μoναστήρι «που ’τον οι καλογράδες», το λέγει σαφώς ο ποιητής του «Κρητικού Πολέμου, βρισκόταν στο ύψωμα Φουρκοκέφαλο, όπως ο ίδιος αποκαλεί τη βραχώδη πρoεξoχή που υψώ­νεται πάνω από το σημερινό νεκροταφείο- και όχι στον λοφίσκο δυτικότερα, όπου, μέχρι σήμερα, βρίσκεται το μoναστήρι της Μεταμορφώσεως τού Σωτήρος, Κουμπέ, που τον καιρό εκείνο ήταν ανδρικό (για όλα αυτά, βλ. Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, «Τα μοναστήρια του Αγίου Αντωνίου στο λόφο Φουρκοκέφαλο και της Μεταμορφώσεως τού Σωτήρος στον Κουμπέ», Νέα Χριστιανική Κρήτη, έτος Β΄, τεύχ. 3, Ρέθυμνον 1990, 127- 140. Και τη σχετική ανασκευή τού Ν. Β. Δρανδάκη, στο: «Ναοί Ορθοδόξων του Ρεθέμνους, αναφερόμενοι κυρίως στα κατάστιχα δυο Ρεθυμνίων συμβολαιογράφων τής Ενετοκρατίας», Νέα Χριστιανική Κρήτη, έτος Γ΄, τεύχ. 5-6 (Ιαν.- Δεκ.1991), 80, υποσ. 1).
[10] Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, «Τα μοναστήρια του Αγ. Αντωνίου στο λόφο Φουρκοκέφαλο...», ό.π.,127. Επίσης, Ν. Ψιλάκη, Μοναστήρια και Ερημητήρια της Κρήτης, τ. Β', Ηράκλειο 1993, 47.
[11] Έτσι, και έξω από τον Χάνδακα υπήρχε η Μονή του Αγίου Ιωάννου του Μεσαμπελίτη.
[12] Γ. Γρυντάκη, Πρωτόκολλο Τρωΐλου , ό.π., 82, αρ. εγγρ. 39.
[13] Ό.π. 213, σημ. 92.
[14] Τεκές = Μονή Δερβισών (Βλ. Ι. Ε. Νουχάκη, Κρητική Χωρογραφία, Εν Αθήναις 1903, 205).
[15] Ι. Γ. Δρανδάκη, Η Αγία  Φωτεινή, Κρητική Επιθεώρησις τής 31/5/ 1973, όπου καταγράφεται και όλο το ιστορικό ανεύρεσης τής εικόνας από τον λοχαγό Σταύρο Ρήγα.
[16] Εξάλλου, όπως με βεβαίωσε ο ιερεύς τού ναού π. Χαράλαμπος Κουτάντος- τον οποίο και από τη θέση αυτήν ευχαριστώ για τη βοήθειά του στη μελέτη των δύο ναών- στη θέση τού ιερού ναού τού αγίου Σπυρίδωνος, κατά την πρόσφατη ανακαίνισή του, βρέθηκαν ίχνη βενετσιάνικων κτισμάτων.
[17] Ο Αθανασίος Βασσάλος τού Νικολάου ήταν δεύτερος θείος τού Νέστορος. Ασκήτευε στο Άγιον Όρος και λόγω της εξαιρετικής του καλλιφωνίας, περί το έτος 1900, προσλήφθηκε διάκος από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως. Εκεί χειροτονήθηκε ιερομόναχος και έλαβε το οφίκιο του Αρχιμανδρίτη. Είχε ενορία και, ταυτόχρονα, ασκούσε και την τέχνη τού ωρολογοποιού, που την είχε μάθει από παιδί στο Ηράκλειο Κρήτης. Συγκέντρωσε χρήματα και επέστρεψε στο Ρέθυμνο, τα οποία ξόδευσε σε ποικίλες αγαθοεργίες. ανέλαβε τον εξωραΐσμό του εν λόγω σπηλαιώδους ναού τού αγίου Σπυρίδωνος, έκτισε εκκλησία και υδραγωγείο στην Κάλυβο Μυλοποτάμου, προικοδότησε άπορα κορίτσια και έκανε διάφορα αφιερώματα σε ναούς (πληροφορίες κ. Λιλίκας Πετουσάκη, το γένος Βασσάλου, την οποία και ευχαριστώ).
[17] Σοφία Σειράχ 8, 8.
[18] Ο εξωραϊσμός αυτός τού ναϋδρίου έγινε το έτος 1934, που ο Νέστωρ μετέβη για ένα χρόνο στο Άγιον Όρος προς εξακρίβωση τής αλήθειας για το Νέο Ημερολόγιο (βλ. σχετικά σελ. 66).
[19] Πιο πριν το ναΰδριο ανήκε στην ενορία Γάλλου.
[20] Μαρία Αρακαδάκη, «Το “Terrritorio di Rettimo” προς τα μέσα τού 17ου αιώνα, Πληροφορίες από την έκθεση τού Nicola Gualdo (1633)», στον τόμο «Της Βενετιάς το Ρέθυμνο» (Πρακτικά Συμποσίου,) Βενετία 2003, 273.