ΑΛΗΘΙΝΑ ΑΝΕΚΔΟΤΑ
ΜΕ ΤΗΝ ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΤΗΣ ΠΡΩΤΑΠΡΙΛΙΑΣ
ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ ΜΕ ΤΗΝ ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΤΗΣ ΠΡΩΤΑΠΡΙΛΙΑΣ
ΑΛΗΘΙΝΑ ΑΝΕΚΔΟΤΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΤΗΣ ΠΡΩΤΑΠΡΙΛΙΑΣ
Το έθιμο την Πρωταπριλιά οι εφημερίδες να δημοσιεύουν μια, συνήθως, ψευδή είδηση, που να δημιουργεί αμηχανία, προβληματισμό, συχνά γιατί όχι και πανικό, στους αναγνώστες τους είναι πολύ παλιό. Η είδηση, όμως, που δημοσίευσε, για τον σκοπό αυτόν, στην εφημερίδα του «Αστραπή», γύρω στα 1925, ο φιλόλογος εκδότης της Στέλιος Δρακάκης, είναι μοναδική στην πρωτοτυπία της και δεν έχει, απ’ ό, τι μπορούμε να γνωρίζουμε προηγούμενό της στην ιστορία τού εθίμου. Γι’ αυτό και, επικαίρως, την μεταφέρουμε, στο σημείο αυτό, ως ένα, ακόμα, αυθεντικό ιστορικό ανέκδοτο τού τόπου μας.
Οι τελάληδες ή ντελάληδες ήταν γραφικοί τύποι τής πόλης μας που διαλαλούσαν και διαφήμιζαν, «στεντορεία τη φωνή», προϊόντα και στις δυο αγορές τής πόλης μας (τη Μικρή <Μεγάλη Πόρτα> και Μεγάλη <Τσάρου>), αντί ευτελούς αμοιβής. Τέτοιοι ήταν ο Ζαμφώτης και ο Σαράφης. Επιδεικνύοντας, κάποτε, ο πρώτος- καθώς ανάγγελνε την είδησή του- μια τεράστια μπριζόλα φρεσκοκομμένη, πληροφορούσε τους Ρεθεμνιώτες με τα εξής, ανεκδοτολογικά, έκτοτε, λόγια: «Ο Μπεζώκος[2] έσφαξενε εδά ετούτονε το μουσκάρι. Γλακάτε μωρέ κι όποιος προλάβει».
[1] Το ιστορικό ανέκδοτο διέσωσε ο Κ. Μαμαλάκης στην "Κρητική Επιθεώρηση" τής 25/9/1966.
Ζ΄ ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ (ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΗ)
ΕΝΩΣΗ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΩΝ
ΑΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ ΔΗΜΟΥ ΛΑΜΠΗΣ
«Ο ΠΡΕΒΕΛΗΣ»
ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ
Η πρώην επαρχία Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνου από την αρχαιότητα έως σήμερα
Περιβάλλον – Αρχαιολογία – Ιστορία – Κοινωνία
Ζ΄ ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ (ονομαστική)
Αγαπητ μας κ. ,
Σε ευχαριστούμε, για μια ακόμη φορά, για τη συμμετοχή σου, με ανακοίνωση, στο Συνέδριό μας.
Κατά τη διάρκεια των εργασιών τού Συνεδρίου μας, αλλά και με τις Ε΄ και Στ΄ Εγκυκλίους μας, παρακαλέσαμε για την ολοκλήρωση των κειμένων των ανακοινώσεων και την παράδοσή τους μέχρι και 31/12/2008. Ήδη έχουμε στα χέρια μας και έχουμε προωθήσει στο Τυπογραφείο προς έκδοση περισσότερες από τις μισές ανακοινώσεις. Σε αυτές που υπολείπεται να λάβομε είναι και η δική σου. Κατανοούμε τις αντικειμενικές δυσκολίες που σε εμπόδισαν να φανείς συνεπής στις ημερομηνίες που είχαμε ορίσει με τις προηγούμενες Εγκυκλίους. Για τον λόγο αυτόν- και κατόπιν παράκλησης αρκετών Συνέδρων- παρατείνομε την προθεσμία παράδοσης μέχρι και 30 Ιουνίου 2009 και παρακαλούμε μέχρι την ημερομηνία αυτή να μας έχεις στείλει το οριστικό κείμενο της ανακοίνωσής σου, σύμφωνα με τις οδηγίες τής Γ΄ Εγκυκλίου.
Υπενθυμίζομε ότι το οριστικό κείμενο τής ανακοίνωσής σου μπορείς να το στείλεις σε μια από τις εξής διευθύνσεις:
· Θεόδωρος Πελαντάκης, Τ.Θ. 29, 74100- Ρέθυμνο ή tpelantakis@gmail.com
· Κωστής Παπαδάκης, Σκοπ. Καισαριανής 12, 74100- Ρέθυμνο ή kostis.papadakis@yahoo.gr.
Αν επιλέξεις την ταχυδρόμηση τής ανακοίνωσης με τα ΕΛΤΑ, είναι απαραίτητο να μας τη στείλεις και σε ηλεκτρονική μορφή (δισκέτα, CD-Rom:Microsoft Word format).
Ρέθυμνο, 26 Μαρτίου 2009
Με θερμούς μετασυνεδριακούς χαιρετισμούς
Για την Οργανωτική Επιτροπή
Ο Πρόεδρος Ο Γραμματέας
Θεόδωρος Πελαντάκης Κωστής Ηλ. Παπαδάκης
ΑΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ ΔΗΜΟΥ ΛΑΜΠΗΣ
«Ο ΠΡΕΒΕΛΗΣ»
ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ
Η πρώην επαρχία Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνου από την αρχαιότητα έως σήμερα
Περιβάλλον – Αρχαιολογία – Ιστορία – Κοινωνία
Ζ΄ ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ (ονομαστική)
Αγαπητ μας κ. ,
Σε ευχαριστούμε, για μια ακόμη φορά, για τη συμμετοχή σου, με ανακοίνωση, στο Συνέδριό μας.
Κατά τη διάρκεια των εργασιών τού Συνεδρίου μας, αλλά και με τις Ε΄ και Στ΄ Εγκυκλίους μας, παρακαλέσαμε για την ολοκλήρωση των κειμένων των ανακοινώσεων και την παράδοσή τους μέχρι και 31/12/2008. Ήδη έχουμε στα χέρια μας και έχουμε προωθήσει στο Τυπογραφείο προς έκδοση περισσότερες από τις μισές ανακοινώσεις. Σε αυτές που υπολείπεται να λάβομε είναι και η δική σου. Κατανοούμε τις αντικειμενικές δυσκολίες που σε εμπόδισαν να φανείς συνεπής στις ημερομηνίες που είχαμε ορίσει με τις προηγούμενες Εγκυκλίους. Για τον λόγο αυτόν- και κατόπιν παράκλησης αρκετών Συνέδρων- παρατείνομε την προθεσμία παράδοσης μέχρι και 30 Ιουνίου 2009 και παρακαλούμε μέχρι την ημερομηνία αυτή να μας έχεις στείλει το οριστικό κείμενο της ανακοίνωσής σου, σύμφωνα με τις οδηγίες τής Γ΄ Εγκυκλίου.
Υπενθυμίζομε ότι το οριστικό κείμενο τής ανακοίνωσής σου μπορείς να το στείλεις σε μια από τις εξής διευθύνσεις:
· Θεόδωρος Πελαντάκης, Τ.Θ. 29, 74100- Ρέθυμνο ή tpelantakis@gmail.com
· Κωστής Παπαδάκης, Σκοπ. Καισαριανής 12, 74100- Ρέθυμνο ή kostis.papadakis@yahoo.gr.
Αν επιλέξεις την ταχυδρόμηση τής ανακοίνωσης με τα ΕΛΤΑ, είναι απαραίτητο να μας τη στείλεις και σε ηλεκτρονική μορφή (δισκέτα, CD-Rom:Microsoft Word format).
Ρέθυμνο, 26 Μαρτίου 2009
Με θερμούς μετασυνεδριακούς χαιρετισμούς
Για την Οργανωτική Επιτροπή
Ο Πρόεδρος Ο Γραμματέας
Θεόδωρος Πελαντάκης Κωστής Ηλ. Παπαδάκης
ΣΤ΄ ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ
Εικ. 1. Ξενοδοχείο Καλυψώ όπου έλαβαν χώρα οι εργασίες του Διεθνούς Αϊβασιλιώτικου ΣυνεδρίουΕΝΩΣΗ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΩΝ
ΑΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ ΔΗΜΟΥ ΛΑΜΠΗΣ
«Ο ΠΡΕΒΕΛΗΣ»
ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ
Η πρώην επαρχία Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνου από την αρχαιότητα έως σήμερα
Περιβάλλον – Αρχαιολογία – Ιστορία – Κοινωνία
ΣΤ΄ ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ
Αγαπητέ Σύνεδρε,
Σε ευχαριστούμε θερμά για τη συμμετοχή σου, με ανακοίνωση, στο Συνέδριό μας.
Κατά τη διάρκεια των εργασιών τού Συνεδρίου μας, αλλά και με την Ε΄ Εγκύκλιο, παρακαλέσαμε για την ολοκλήρωση των κειμένων των ανακοινώσεων και την παράδοσή τους μέχρι και 31/12/2008. Επαναλαμβάνομε την ίδια παράκληση και με την παρούσα Στ΄ Εγκύκλιο, περί επίσπευσης αποστολής των ανακοινώσεών σας, και υπενθυμίζομε, περαιτέρω, ότι στη Γ΄ Εγκύκλιο γράψαμε ορισμένες οδηγίες και υποδείγματα για την ολοκλήρωση των ανακοινώσεων, σύμφωνα με όσα ισχύουν στα Διεθνή Επιστημονικά Συνέδρια. Υπενθυμίζομε ότι το οριστικό κείμενο τής ανακοίνωσής σου μπορείς να το στείλεις σε μια από τις εξής διευθύνσεις:
· Θεόδωρος Πελαντάκης, Τ.Θ. 29, 74100- Ρέθυμνο ή tpelantakis@gmail.com
·Κωστής Παπαδάκης, Σκοπ. Καισαριανής 12, 74100- Ρέθυμνο ή mailto:ήkostis.papadakis@yahoo.gr.
Αν επιλέξεις την ταχυδρόμηση τής ανακοίνωσης με τα ΕΛΤΑ, είναι απαραίτητο να μας τη στείλεις και σε ηλεκτρονική μορφή (δισκέτα, CD-Rom:Microsoft Word format)
Αν τυχόν δεν έχεις τη Γ΄ Εγκύκλιο ή αν έχεις οποιαδήποτε σχετική απορία, παρακαλούμε να επικοινωνήσεις μαζί μας.
Για τους ελάχιστους κ. Συνέδρους που είχαν να κάνουν ανακοίνωση και, για διαφόρους λόγους, δεν μπόρεσαν να παραβρεθούν στο Συνέδριό μας, παρακαλούμε να μας στείλουν, τουλάχιστον, το κείμενο τής ανακοίνωσής τους, ώστε να συμπεριληφθεί στα υπό έκδοσιν «Πρακτικά» τού Συνεδρίου μας.
Σου γνωστοποιούμε ότι ήδη έχει εξευρεθεί η Εκδοτική Επιχείρηση στην οποία θα εκδώσουμε τα Πρακτικά + 50 ανάτυπα για κάθε ανακοίνωση και όλα τα σχετικά με το Συνέδριό μας, αφού πρώτα τα κείμενα τα επιμεληθούμε φιλολογικά.
Ρέθυμνο, 10 Μαρτίου 2009
Με θερμούς μετασυνεδριακούς χαιρετισμούς
Για την Οργανωτική Επιτροπή
Ο Πρόεδρος Ο Γραμματέας
Θεόδωρος Πελαντάκης Κωστής Ηλ. Παπαδάκης
Εικ. 2. Κατά τη διάρκεια των εργασιών στη συνεδριακή αίθουσα τού Ξενοδοχείου
ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ ΜΕΤΑ ΤΟ 1930
«Μέγας Χορός Μετημφιεσμένων»
«Ατραξιόν- Κοτιγιόν- Χαρτοπόλεμο- Σερπαντέν- Ανθοπόλεμο»
ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ
Τα καρναβάλια τού παλιού Ρεθύμνου θεωρούνται από όλους τους παλιούς, που διατηρούν ακόμα έστω και αχνές μακρινές αναμνήσεις, πολύ πιο πηγαία σε χαρά και αυθορμητισμό από τα σημερινά. Το κέφι ήταν, βέβαια, πηγαίο μα ήταν και οι άνθρωποι που το δημιουργούσαν. Φτωχοί βιοπαλαιστές, με τα πολλά προβλήματα τής ζωής τους άλυτα, παραμερίζανε προσωρινά την ποδιά τής δουλειάς και τις ποικίλες δυσκολίες τής ζωής και πρωτοστατούσαν σε αποκριάτικα γλέντια, δίνοντάς τους ζωή, ζωντάνια και ομορφιά. Υπήρξε εποχή που οι Ρεθεμνιώτες στην πλειοψηφία τους τραγουδούσαν, είτε έπαιζαν ένα μουσικό όργανο (μαντολίνο, φυσαρμόνικα, βιολί). Όλες τις απόκριες, όλα τα βράδια, υπήρχε ζωηρή κίνηση στα σπίτια, στα μαγαζιά και τις ταβέρνες. Τα τραγούδια έδιναν και έπαιρναν. η «Ανθισμένη Αμυγδαλιά», η «Μοδιστρούλα», «Στης Νύχτας τη Σιγαλιά» και άλλα ωραία τραγούδια τής εποχής.
Γύρω στα 1915, σε μια δύσκολη και συφοριασμένη εποχή, το Ρέθυμνο δημιουργούσε τους πρώτους πυρήνες καρναβαλικών παρελάσεων. Οι δρόμοι τού Ρεθύμνου από τη Μαρμαρόπορτα μέχρι τ’ Αμπουχούρι, τη Μεγάλη Πόρτα, την Τσάρου και τσ’ Αμμος την Πόρτα κυριολεκτικά έσφυζαν από ζωή και, στο τέλος, όλοι συνέχιζαν το κέφι τους στο περίφημο θέατρο τού Σπανδάγου, το «Ιδαίον Άντρον», όπου γινόταν δημόσιος χορός, που τον διοργάνωνε το Λύκειο των Ελληνίδων, την τελευταία Κυριακή των Απόκρεω, ο «Μέγας Χορός Μετημφιεσμένων», όπως το Ίδρυμα τον ανακοίνωνε από τον ημερήσιο τύπο της εποχής, με «Ατραξιόν- Κοτιγιόν- Χαρτοπόλεμο- Σερπαντέν- Ανθοπόλεμο». Τις απόκριες οι Ρεθεμνιώτες σκάρωναν τα πιο απίθανα θεάματα με θέματα που τα διέκρινε το πιο αυθόρμητο και πηγαίο χιούμορ. Στα καρναβάλια εκείνα δεν υπήρχε περιορισμός και μπορούσε ο καθένας να συμμετάσχει με καμώματα αυτοσχέδια που τού έρχονταν στο μυαλό εκείνη τη στιγμή. Και σε αυτό, ακριβώς, έγκειται η μεγάλη τους επιτυχία. Θα ήταν, εκεί, γύρω στα 1925 που ο Βασίλης ο Δασκαλάκης ντυνόταν Βασιλιάς Καρνάβαλος. Τού Γιάννη Ζαμφώτη, πάλι, τού τελάλη, ο γιος, ο Βασίλης, ντυνόταν διάβολος με ουρά και γινόταν ο φόβος και ο τρόμος των μικρών παιδιών, που τα κυνηγούσε αγρίως μπαίνοντας αυθόρμητα ακόμα και μέσα στα σπίτια. Ο μικρασιάτης Ασλάνης Λεωνίδας με πολλή επιτυχία έφτιαξε, κάποτε, με άχυρα ένα ομοίωμα νεκρού, τον οποίο, στη συνέχεια, βάλθηκε με πολύ γούστο να μοιρολογάται[1].
Ο αείμνηστος Ανδρέας Σταυρουλάκης διασώζει[2] μιαν όλως πρωτότυπη είδηση για τον Πεντεφούτη, που την μεταφέρουμε περιληπτικά στο σημείο αυτό. Κάποτε, αστειευόμενοι μαζί του μια παρέα Ρεθυμνιωτών τον έβαλαν, για ένα σακί αλεύρι, να διατρέξει ολοτσίτσιδος- αληθινός πρόδρομος τού στρήκινγκ- όλους τους κεντρικούς δρόμους τής πόλης μας, φωνάζοντας δυνατά: «τρέξατε όλοι να θαυμάσετε το φοβερό θεριό…δωρεάν!». Και αυτό συνέβη κάτω από τους καγχασμούς και τα σφυρίγματα των Ρεθεμνιωτών, ενώ, μετά το τέλος τής ιλαροτραγωδίας, ο Πεντεφούτης φορτωνόταν τρισευτυχισμένος το σακί με το αλεύρι, τη λεία που του είχαν υποσχεθεί.
Άλλη φορά λένε ότι έκανε το ίδιο πράγμα τις μέρες των Αποκριών, όταν ολοτσίτσιδος, πάλι, είχε ανεβεί σ’ ένα μικρό κάρο που το έσερνε ένα υπομονητικό γαϊδουράκι. Είχε αλειφθεί, όμως, με μαύρη πίσσα (κατράμι) και έδινε την εντύπωση ότι ήταν κανείς αράπης, που είχε φθάσει από την… Κεντρώα Αφρική. Σε αυτήν την έξαλλη κατάσταση άρχιζε να τραγουδάει με την παράφωνη ακαλλιέργητη φωνάρα του αστεία δίστιχα, ενώ οι πιτσιρίκοι τρέχανε ξοπίσω του με γέλια, σφυρίγματα και κοροϊδίες:
«Ήλθε η μόδα Φαραώ,
και κόβουν τσι πλεξούδες,
κ’ οι γι’ άντρες το μουστάκι τους,
και γίνονται αρκούδες»[3].
Απλά, αθώα πειράγματα, απλές σκηνοθετήσεις τής στιγμής, που, όμως, άγγιζαν βαθιά την ψυχή των ανθρώπων τής εποχής εκείνης, των έδιναν πηγαίο κέφι, χιούμορ, χαρά και ευθυμία. Σήμερα που έχουμε και σκορπάμε πολλά λεφτά, τα καρναβάλια μας είναι ασφαλώς πολύ πλουσιότερα σε άρματα και ενδυμασίες από τα καρναβάλια εκείνα, εβδομήντα- ογδόντα χρόνια πριν, και απαιτούν, ασφαλώς, μακρά εργασία και προετοιμασία για να κατασευαστούν (ακούμε να λένε ότι μόλις τελειώσει το ένα καρναβάλι, από την άλλη, κιόλας, μέρα αρχίζει η προετοιμασία για το άλλο, τού επόμενου χρόνου). Όμως, παρόλ’ αυτά, δεν φαίνεται τα σημερινά καρναβάλια να αγγίζουν την ψυχή τού ανθρώπου τής εποχής μας και να τού μεταγγίζουν τη χαρά με τον ίδιο πηγαίο τρόπο, όπως εκείνα τα παλιά καρναβάλια, που επηρέαζαν βαθιά, εντυπωσίαζαν και έμειναν μέχρι σήμερα ολοζώντανα στη μνήμη των παλιών, που τα θυμούνται και με το ίδιο κέφι, τής στιγμής εκείνης που τα ζούσαν στην πραγματικότητα, μας τα υπενθυμίζουν.
[1] Από πληροφορία κ. Μιχάλη Σιμιτζή (84 ετών σήμερα).
[2] Κρητική Επιθεώρησις 17/4/1974.
[3] Προμηθεύς ο Πυρφόρος, περίοδος Β΄, τ. 1 (1977) 15.
ΣΩΜΑΤΕΙΟ ΑΓΡΟΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΝΟΜΟΥ ΡΕΘΥΜΝΗΣ- ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΤΡΥΦΩΝΑ
ΣΩΜΑΤΕΙΟ «ΑΓΡΟΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΝΟΜΟΥ ΡΕΘΥΜΝΗΣ»
ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΤΡΥΦΩΝΑ, ΠΡΟΣΤΑΤΗ ΤΩΝ ΑΓΡΟΤΩΝ
http://ret-anadromes.blogspot.com
Σωματείο με τον τίτλο: «Αγρότες Πρόσφυγες Νομού Ρεθύμνης» βρήκαμε τυχαία σε δημοσίευμα τής εφημερίδας «Τύπος» Ρεθύμνης τής 3-2-1935. Στο δημοσίευμα αυτό το παραπάνω ρεθεμνιώτικο Σωματείο φέρεται να πραγματοποιεί θεία Λειτουργία, με την ευκαιρία τής εορτής τού αγροτικού αγίου Τρύφωνος, με τον αείμνηστο πρόσφυγα παπά- Γρηγόρη Βοργιαδάκη, στον ι. ναό τής Κυρίας των Αγγέλων (Μικρής Εκκλησίας), όπου μονίμως ιερουργούσε ο λεβέντης αυτός Μικρασιάτης παπάς και τον αύλειο χώρο τού οποίου κοσμεί σήμερα η προτομή του.
Εντυπωσιάζει το γεγονός ότι ο συντάκτης τού σημειώματος τής εφημερίδας- που το υπογράφει ως «ΜΑΤΣΑ.»- παρατηρεί έκπληκτος ότι στους ντόπιους Ρεθεμνιώτες τής εποχής του ο αγροτικός αυτός Άγιος ήταν παντελώς άγνωστος, πράγμα, πάντως, που δεν συμβαίνει και σήμερα στον ίδιο βαθμό που, την ημέρα τής μνήμης τού Αγίου (τον γιορτάσαμε πρόσφατα, την Κυριακή 1 Φεβρουαρίου), σε όλους τους ναούς τής πόλης μας, απ’ ό,τι ξέρω, τελείται θεία Λειτουργία, στο δε Σπήλι, έδρα τής Μητροπόλεως Λάμπης, Συβρίτου και Σφακίων, φυλάσσεται και τεμάχιο από το ανώτερο τμήμα τής τίμιας κάρας τού Αγίου και για τον λόγο αυτόν η μνήμη του τιμάται εκεί με ιδιαίτερη λαμπρότητα.
Εικ. Ο αγροτικός άγιος Τρύφων (1 Φεβρουρίου), θεράπων άγιος των αμπελώνων και των σταφυλιών- όπως, εξάλλλου, φαίνεται αυτό και από τα πλούσια αφιερώματα σταφυλιών που υπάρχουν πάνω στην εικόνα του- εικονίζεται μ' ένα κλαδευτήρι στο χέρι.
*********
Μετά τις παραπάνω πληροφορίες, προερχόμενες από το προπολεμικό Ρέθυμνο τού 1935, με την ευκαιρία της προχθεσινής εορτής του, θεωρούμε σκόπιμο να παραθέσουμε στο σημείωμά μας αυτό ορισμένα λαογραφικά- αγιολογικά στοιχεία γι’ αυτόν τον άγνωστο, τώντις, στους πολλούς Άγιο, που, όμως, αγαπήθηκε ιδιαζόντως από την ελληνική αγροτιά, αφού διαθέτει το ειδικό χάρισμα να προστατεύει τους γεωργούς και αμπελουργούς και να θεραπεύει τα φυτά και τα δέντρα, και κυρίως το αμπέλι, από τις διάφορες ασθένειες.
Ο άγιος Τρύφων, λοιπόν, ο Μεγαλομάρτυρας, ο Ανάργυρος και Θαυματουργός (1 Φεβρ.), καταγόταν από πόλη τής Φρυγίας με το όνομα Λάμψακος και έζησε κατά τους χρόνους τού βασιλιά Γορδιανού (238- 244).
Θεωρείται θεράπων Άγιος τού σεληνιασμού (επιληψίας) και των δαιμονισμένων[1]. Θεράπευσε τη δαιμονισμένη κόρη τού αυτοκράτορα Γορδιανού και πολλοί από τους ειδωλολάτρες, εξ αιτίας τού γεγονότος αυτού, ασπάστηκαν τον Χριστιανισμό.
Στη Θράκη οι έγκυες δεν δουλεύουν την ημέρα τής εορτής τού Αγίου, γιατί, όπως λέγουν, "ο Τρύφος τρίβει τα κόκαλα" (παρετυμολογία), δηλαδή σχηματίζει το χόνδρο των οστών τού παιδιού. Στη Θράκη, επίσης, ο άγιος Τρύφων θεραπεύει τα δόντια. Όποιον τον πονούσε το δόντι του έτρωγε στην εορτή τού Αγίου ρεπάνι και πια δεν ξανάτρωγε και δεν μεταπάθαινε πονόδοντο[2].
Ο άγιος Τρύφων- χηνοβοσκός στο επάγγελμα- θεωρείται, όπως έχουμε ήδη σημειώσει, κατ’ εξοχήν φύλακας των αμπελιών, αλλά και άγιος και προστάτης των αγρών, των κήπων, των περιβολιών και των σπαρτών, της βλάστησης γενικά, ως έχοντας εξουσία κατά της ακρίδας, της κάμπιας, των ποντικών, και των παντός είδους τρωκτικών. Τα θαύματά του στρέφονταν κυρίως προς τη φύση, την οποία είχε τόσο πολύ μελετήσει και αγαπήσει. Πρόκειται για κατεξοχήν αγροτικό Άγιο, γι αυτό και στις εικόνες του παρουσιάζεται με ένα κλαδευτήρι στο χέρι[3].
Παρόλον ότι οι συναξαριστές δεν αναφέρουν γεγονότα που να συνδέουν τον Άγιο με το αμπέλι ιδιαίτερα, η σύνδεσή του με τα αμπέλια ίσως έχει να κάνει με την καταγωγή του από έναν τόπο που ήταν από τους μεγαλύτερους αμπελότοπους τής Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Πιθανόν και η θέση τής εορτής του στον ετήσιο κύκλο- που συμπίπτει με την περίοδο κλαδέματος των αμπελιών- να έπαιξε σημαντικό ρόλο στην καθιέρωση τού αγίου ως προστάτη των αμπελώνων και των αμπελουργών.
Στη Μακεδονία τον άγιο Τρύφωνα τον αποκαλούν και άι-Τρίφυλλα, γιατί βοηθάει τη βλάστηση τού τριφυλλιού.
Ο λαογράφος Δ. Λουκάτος θεωρεί ότι το ελληνικό όνομα τού Αγίου, καθώς και η νεαρή ηλικία του συσχετίστηκαν με τη λέξη "τ ρ υ φ ε ρ ό ς" και διέδωσαν τη λατρεία του, ώστε- μαζί με την κατάλληλη γεωργική εποχή τής εορτής του- να θεωρείται προστάτης των γεωργών και γενικά τής βλάστησης και της καλλιέργειας και ιδιαίτερα των κήπων και των αμπελιών, που στις αρχές Φεβρουαρίου μπουμπουκιάζουν και κλαδεύονται[4].
Στους Χιονάδες τής Κόνιτσας, την 1η Φεβρουαρίου, τελείται στην εκκλησία αγιασμός με εξορκισμούς και ευχές τού Τρύφωνος, από τον οποίο παίρνουν οι χριστιανοί και ραντίζουν τα χωράφια τους, τα αμπέλια και τους κήπους τους[5].
Στον εξορκισμό «εις κήπους, αμπελώνας και χωράφια, τού αγίου μάρτυρος Τρύφωνος», μεταξύ άλλων, διαβάζουμε:
Ο εισακούων των εις αυτόν πεποιθότων Θεός,
αυτός εξαπέστειλεν εξ ετοίμου κατοικητηρίου αυτού Άγγελον
του πατάξαι παν φύλον και παν γένος κακούργων θηρίων,
των αδικούντων την άμπελον, την χώραν τε και τον κήπον
των δούλων αυτού, ο και των θηρίων τούτων
τα ονόματα σαφώς επιστάμενος.
οία κάμπη, σκώληξ, σκωληκοκάμπη, σκάνθαρος,
βρούχος, ακρίς, επίμαλος, καλιγάρις, μακρόπους, μύρμηγξ,
φθειρ, ρυγίτης, ψυλλίτης, καυλοκόπος, ερυσίβη, κοχλοί, ψαλίτης,
και είτι άλλο προσφυσών και μαραίνον τον καρπόν της σταφυλής,
και των λοιπών ειδών και λαχάνων[6].
Ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης, εκτός του ότι συμπλήρωσε την ακολουθία τού αγίου Τρύφωνος και έγραψε προς τιμήν του εγκώμιο και παρακλητικό κανόνα προς την αγία κάρα του, που βρίσκεται στο Άγιον Όρος, συνέταξε και ικετήρια ευχή, για να τη διαβάζουν οι ιερείς, «όταν συμβεί βλάπτεσθαι τα χωράφια και τους κήπους υπό ακρίδων και ερπετών».
Κατ’ άλλην παρετυμολογία του ονόματός του προς το ρήμα «τρυπώ», θεωρείται προστάτης των δένδρων και των φυτών από τα ποντίκια, τα σκουλήκια και τις κάμπιες, που όλα αυτά τα τρυπούν και τα τρώνε, και κάνουν αγιασμό προς αποτροπή και ανάσχεσή τους[7].
Όπως ήδη σημειώσαμε, στην έδρα της Μητροπόλεως Λάμπης και Σφακίων, δήμου Λάμπης Ρεθύμνου, φυλάσσεται τεμάχιο από το ανώτερο τμήμα της τίμιας κάρας του αγίου, ενώ στην Τερψιθέα τής Γλυφάδας, στην Αθήνα, υπάρχει και ομώνυμος ναός, όπως και στο Μελισσοχώρι τής Θεσσαλονίκης.
Άλλοι Άγιοι Θεράποντες φυτών- Αγροτικοί Άγιοι· ο άγιος Αχίλλειος, επίσκοπος Λαρίσης (15 Μαΐου), στην Κόνιτσα θεωρείται έφορος και προστάτης τής βλάστησης[8]
· ο άη- Γιώργης ο Σποριάρης (3 Νοεμβρίου), που την ημέρα αυτήν οι γεωργοί μας ετοιμάζουν τον σπόρο των δημητριακών και κάνουν την έναρξη τής σποράς.
· ο προφήτης Ηλίας (στη Σάμο), θεωρείται προστάτης και των γεωργών- όπως και ο άγιος Τρύφων. Στα πανηγύρια του οι γεωργοί κάθε χωριού προσφέρουν στους ναούς τού Αγίου τα πρώτα σταφύλια τής παραγωγής τους, για να ευλογηθούν από τον ιερέα και να διαμοιραστούν, στη συνέχεια, στους πιστούς που συμμετέχουν στο πανηγύρι.
· ο άγιος Ιερόθεος Α΄ επίσκοπος Αθηνών (4 Οκτ.),
· ο άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής, που με τα ύδατα τού Ιορδάνη καθιστά γόνιμα τα εδάφη.
· ο άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος, ο «Τριανταφυλλάς», γιατί στη Θράκη προστατεύει τις καλλιέργειες με τριαντάφυλλα και ρόδα από τα οποία παράγεται το πολύτιμο ροδέλαιο.
· ο άγιος Ξενοφών (26 Οκτ.), θεωρείται θεραπευτής των φυτών και προστάτης των γεωργών.
· Η Παναγία των Εισοδίων θεωρείται έφορος και προστάτρια τής σοδειάς και ονομάζεται από τον λαό Παναγία Αρχισπορίτισσσα, Μεσοσπορίτισσα ή Αποσπορίτισσα- ανάλογα με το αν οι γεωργοί την ημέρα τής μνήμης της έχουν αρχίσει ή αποτελειώσει τη σπορά («αποσπείρει») ή βρίσκονται, ακόμα, στη μέση, έχοντας «μεσοσπείρει».
· Ο άγιος Πολύκαρπος, ιερομόναχος και επίσκοπος Σμύρνης (23 Φεβρ.) θεωρείται έφορος τής καρποφορίας των δένδρων και των φυτών, κατά παρετυμολογία, ασφαλώς, του ονόματός του (Πολύκαρπος= που παράγει πολλούς καρπούς). Οι περιβολάρηδες τού Κάμπου, στη Χίο, παρακαλούν τον άγιο Πολύκαρπο, για να πολυκαρπίσουν τα δένδρα τους[9].
· ο όσιος Σεραφείμ (6 Μαΐου), ο ασκήσας στο όρος Δομπού (στα όρια τής Λιβαδειάς).
· ο άγιος Σπυρίδων (12 Δεκ.), σε περιορισμένη κλίμακα, κυρίως στη Ρόδο, θεωρείται και αυτός προστάτης των γεωργών.
· ο άγιος Χαραλάμπης (στην Κρήτη).
[1] George A. Williamson, «Οι προστάται τής Ιατρικής Άγιοι εν τη Ελληνική Εκκλησία», Κυπριακά Χρονικά, 6 (1929), 235 και Στ. Βίου, «Χιακαί Παραδόσεις», Λαογραφία 10 (1929-30), σ. 185.
[2] Ελπινίκης Σταμούλη Σαραντή, «Πώς γιάτρευαν στη Θράκη», Θρακικά 9 (1938), 271-272.
[3] Γ. Α. Μέγα, Ελληνικαί εορταί και έθιμα της λαϊκής λατρείας, Αθήναι 1957, 87.
[4] Δημ. Σ.Λουκάτου, Συμπληρωματικά τού Χειμώνα και της άνοιξης, Αθήνα 1985, 106. Πάντως, και στην υμνογραφία τού Αγίου παρατηρούνται φράσεις σχετικές προς τη γεωργία, όπως «έσπευσας προς το σκάμμα» και «κατήρδευσας τα της εκκλησίας βλαστήματα». Στο «Μικρό Ευχολόγιο» υπάρχει ευχή και «Εξορκισμός εις κήπους, αμπελώνας και χωράφια» τού Αγίου Μάρτυρος Τρύφωνος. Βλ. και Φαίδ. Κουκουλέ, Θεσσαλονίκης Ευσταθίου, Τα Λαογραφικά, Αθήναι 1950, 5 υποσ. 2.
[5] Γεωργ. Παΐσιου, Εορτολογικά Σύμμεικτα εκ Χιονάδων Κονίτσης, Λαογραφία 27 (1971), 304.
[6] Μικρόν Ευχολόγιον, έκδοσις τής Αποστολικής Διακονίας τής Εκκλησίας τής Ελλάδος, 198810, 284.
[7] Κ. Μηνά, Λαογραφικές παρετυμολογίες, Λαογραφία 30 (1975-76), 29-30.
[8] Αικ. Πολυμέρου- Καμηλάκη, Άγιοι «ιατήρες» του καλοκαιριού, στο «Επτά Ημέρες», ένθετο τής «Κυριακάτικης Καθημερινής», 1 /7/2001.
[9] Στ. Βίου, Χιακαί Παραδόσεις, Λαογραφία 10 (1929-30), σ. 186.
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)