Gακή Ράχη, στη (Κισσός Αγίου Βασιλείου)
(τοπωνύμιο πολύ συχνό στον ελληνικό χώρο)

Το τοπωνύμιο σημαίνει επικίνδυνη στο πέρασμά της ράχη (=κορυφογραμμή όρους ή ορεινή πλαγιά, συνήθως βραχώδη. Στη συγκεκριμένη παρίπτωση πρόκειται για ορεινή πλαγιά). Το ίδιο τοπωνύμιο (Κακή Ράχη), αποδίδεται και σε κορυφή πάνω από τη μικρή πεδιάδα του αρχαίου Θριάσιου πεδίου, κοντά στην Ελευσίνα. Τοπωνύμια, γενικά, με α΄ συνθετικό τη λέξη κακός σημαίνουν την επικινδυνότητα στο πέρασμα τού προσδιοριζόμενου από το επίθετο κάθε φορά μέρους. Πβ., για παράδειγμα, τα τοπωνύμια Κακό Σκαλί (στο) και, μάλιστα, τη γνωστή Κακιά Σκάλα, τις «Σκειρωνίδες Πέτρες» της αρχαιότητας. Επίσης, τα τοπωνύμια Gακόσκαλα, στη (Άγιο Ιωάννη) και Κακόσκαλο, στο (Αγία Γαλήνη), Κακή Βρύση (Αγία Πελαγία), Κακό Πλάι, στο (Ασώματος, Βρύσες), Κακό Κεφάλι, στο (Ακούμια, Άρδακτος, Κεντροχώρι), Κακή Πλευρά, στη (Λευκώγεια), Κακό Ρυάκι, στο (Αγία Γαλήνη), και, τέλος, Κακόρρεμα (στο), που σημαίνει, ακριβώς, δυσκολοδιάβατο ρέμα, λόγω των βραχωδών οχθών του (Ιω. Σαρρή, «Τα τοπωνύμια της Αττικής», Αθηνά 40, 133). Τέλος, με την ίδια σημασία, στο χωριό Βρύσες, σημ. 33, συναντούμε και τοπων. Κακοπέρατο, στο (= δυσκολοδιάβατος τόπος).

Α Π Ο Ψ Ε Ι Σ

ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ

ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΩΝ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ

«Α Π Ο Ψ Ε Ι Σ»τεύχ. 3- 4 (2009)
[Εκδόσεις «Γραφικές Τέχνες Καραγιαννάκη», Ρέθυμνο 2009, σχ. 8ο (23Χ17), σσ. 197]

ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ
http://ret-anadromes.blogspot.com


Την άνοιξη του 2009 κυκλοφόρησαν οι «Ποιητικοί Πειραματισμοί» των μαθητών του Πειραματικού Λυκείου της πόλης μας, με την επιμέλεια του ρέκτη φιλολόγου καθηγητή του σχολείου κ. Γιώργου Φρυγανάκη και σήμερα, Φθινόπωρο 2009, το σχολείο επανέρχεται στη δημοσιότητα με την περιοδική έκδοση «Απόψεις», επίσημο βήμα λόγου και διαλόγου, ελεύθερου προβληματισμού και έκφρασης των Καθηγητών του σχολείου.
Έτσι, το Πειραματικό Λύκειο Ρεθύμνου τα τελευταία χρόνια έχει να μας παρουσιάσει ένα, τώντις, πλούσιο και ενδιαφέρον εκδοτικό έργο, με δύο τουλάχιστον εκδόσεις το χρόνο, τόσο από το μέρος των μαθητών, όσο και των καθηγητών του Σχολείου. Και είναι γεγονός ότι οι εκδόσεις αυτές- και, μάλιστα, αυτές των τελευταίων πέντε χρόνων- οφείλονται κατά ένα μεγάλο μέρος και στο μεράκι και την εργατικότητα του δημιουργικά ανήσυχου συναδέλφου Γιώργου Φρυγανάκη, που μέχρι πέρυσι που συνταξιοδοτήθηκε, για μια σειρά ετών, υπηρέτησε ως φιλόλογος καθηγητής στο σχολείο αυτό. Ο Γιώργος Φρυγανάκης ως καθηγητής διέθετε τη μοναδική ικανότητα να σκύβει στοργικά πάνω από τον κάθε μαθητή του, να ανακαλύπτει και, στη συνέχεια, και να ενθαρρύνει τυχόν κρύφιες δυνατότητες, αφηγηματικές φλέβες και ταλέντα που, πολύ συχνά, υπάρχουν ασυνείδητα μέσα στην προσωπικότητα των νεαρών παιδιών και λόγω της ανασφάλειας και των αναστολών που, συνήθως, έχουν αρνούνται πεισματικά να τα βγάλουν έξω και να τα αναδιπλώσουν. Και είναι γεγονός ότι όλες οι εκδόσεις που επιμελήθηκε στη μακρά σταδιοδρομία του αυτήν την ανησυχία του χαρισματικού δασκάλου φανερώνουν. Τη σφραγίδα, λοιπόν, της φροντίδας και επιμέλειας του Γ. Φρυγανάκη φέρει και αυτή η τελευταία έκδοση του Πειραματικού Λυκείου, που παρουσιάζουμε με το σημείωμά μας αυτό.
Πρόκειται, όπως ήδη σημειώσαμε, για την περιοδική έκδοση των Καθηγητών του Σχολείου «Απόψεις», που με το παρόν τεύχος τους (3-4, Φθινόπωρο 2009) επανέρχονται δυναμικά στον χώρο της εκπαιδευτικής κοινότητας του νομού μας και όχι μόνο. Μια έκδοση αξιώσεων και υψηλού επιπέδου- κάτι σαν τις επετηρίδες των πανεπιστημιακών σχολών- διά της οποίας οι καθηγητές του σχολείου δημοσιοποιούν τις απόψεις τους πάνω σε θέματα εκπαιδευτικής πράξης και θεωρίας, εκπαιδευτικής πολιτικής, διδακτικής και παιδαγωγίας.
Στόχος των Καθηγητών και του Διευθυντή του Σχολείου, καθώς αναγράφεται στα Προλεγόμενα του Επιμελητή της έκδοσης, η δημιουργία γέφυρας επικοινωνίας με άλλα Πειραματικά Σχολεία του νομού, φορείς, προϊσταμένους, συναδέλφους, πνευματικούς ανθρώπους και βέβαια μαθητές και ασκουμένους φοιτητές, με την κοινωνία του Ρεθύμνου, γενικότερα.
Να σημειώσουμε, περαιτέρω, ότι το παρόν τεύχος των «Απόψεων» πέραν των ανωτέρω προσλαμβάνει και «επετειακό», λαμπρά πανηγυρικό χαρακτήρα, αφού το σχολείο τη χρονιά αυτή συμβαίνει να συμπληρώνει τα δέκα χρόνια από την ίδρυσή του.
Όλως ενδιαφέροντα τα θέματα και του τεύχους αυτού- όπως και των προηγουμένων- έρχονται να καλύψουν ένα ευρύτατο φάσμα υποστήριξης και ενθάρρυνσης της εκπαιδευτικής διαδικασίας, με κείμενα σχετικά με τη διδασκαλία αρκετών μαθημάτων του Λυκείου (Ιστορίας, Αρχαίων, Τεχνολογίας, Δικαίου, Αγγλικών και Βιολογίας). Από την άλλη μεριά, με ικανοποίηση χαιρετίζουμε την παρουσία και συνεργασία στην επετηρίδα αυτήν και του Πανεπιστημίου Κρήτης μέσω του πανεπιστημιακού δασκάλου κ. Αλέξη Πολίτη, καθώς και την πρόδρομη δημοσίευση ενός μέρους της ενδιαφέρουσας ανακοίνωσης του Γιώργου Φρυγανάκη στο προηγηθέν Ι Κρητολογικό Συνέδριο, που αφορά στους Ρεθυμνιώτες Συγγραφείς του 20ου αιώνα.
Τα θερμά μας συγχαρητήρια σε όλους τους συγγραφείς της εν λόγω επετηρίδας, στον Επιμελητή και βέβαια στον σεμνό και φιλοπρόοδο Διευθυντή του σχολείου κ. Ανδρέα Ταξάκη, που γίνεται κινητήριος μοχλός κάθε όμορφης προσπάθειας.

ΤΟ ΤΟΠΩΝΥΜΙΟ "ΑΡΧΟΝΤΙΚΑ" ΚΑΙ Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ "ΠΡΕΒΕΛΑΚΗΔΩΝ" ΤΟΥ ΑΡΔΑΚΤΟΥ

ΤΟ ΤΟΠΩΝΥΜΙΟ «ΑΡΧΟΝΤΙΚΑ» ΚΑΙ Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΤΩΝ «ΠΡΕΒΕΛΑΚΗΔΩΝ»- ΙΔΡΥΤΩΝ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜOΝΗΣ ΤΟΥ ΠΡΕΒΕΛΗ- ΑΡΔΑΚΤΟY, ΑΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, ΡΕΘΥΜΝΟΥ

  ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ
       http://ret-anadromes.blogspot.com


     Η θέση «Αρχοντικά» του Αρδάκτου, επαρχίας Αγίου Βασιλείου (σήμερα Δήμου Λάμπης), αφορά σε μια περιοχή ΝΔ, μέσα στο χωριό, όπου- σύμφωνα με τοπική παράδοση- διέμενε κάποιος πλούσιος ενετός άρχοντας. Ερείπια, πάντως, των συγκεκριμένων οικημάτων του ενετού άρχοντα σήμερα δεν διασώζονται. Πάντως, θα μπορούσαν, θεωρώ, τα «αρχοντικά» αυτά να αφορούσαν σε περισσότερα του ενός οικήματα, έτσι στον πληθυντικό αριθμό όπως εκφέρεται το τοπωνύμιο.

Εικ. 1. Άρδακτος Αγίου Βασιλείου (Δήμου Λάμπης)
     Μια τέτοια σκέψη- για ύπαρξη, ίσως, ολόκληρης συνοικίας με αρχοντικά στο εν λόγω σημείο του χωριού- ενισχύεται, θεωρώ, από τους πολλούς Αρκολέους [πέντε οικογένειες σε μόλις είκοσι επτά κατοίκους! (Ευαγγελία Μπαλτά- Mustafa Oguz, Το Οθωμανικό Κτηματολόγιο του Ρεθύμνου, Ρέθυμνο 2007, 482)], που διέμεναν στο εν λόγω χωριό, εκπρόσωποι όλοι μιας μεγάλης βυζαντινής αριστοκρατικής οικογένειας, που η καταγωγή της ανάγεται στα 12 αρχοντόπουλα και η οικονομική κατάσταση των οποίων συνάγεται από το μεγάλο ύψος των ποσών που διαχειρίζονταν και διακινούσαν στις διάφορες δικαιοπραξίες, αλλά και από το μεγάλο ύψος της προίκας που εμφανίζονται να δίνουν και να παίρνουν (πβ. Γιάννη Μιχ. Γρυντάκη, Μαρίνος Αρκολέος, Ο τελευταίος νοτάριος της Δυτικής Κρήτης, Πρωτόκολλο1643-1646, Ρέθυμνο 2003, 19).

Αλλά και τα χαράτζια που το χωριό πληρώνει (17 για 27, μόλις, κατοίκους), συγκρινόμενα με αυτά που πληρώνουν άλλα πολύ πολυπληθέστερα από αυτό γειτονικά χωριά (π.χ. το Σπήλι 20 χαράτζια για 62 κατοίκους!) (Ευαγγελίας Μπαλτά- Mustafa Oguz, ό.π., 482, σημ. 27 και 477, σημ. 23) αποδεικνύουν, θεωρώ, αυτήν την εξαιρετικά εύρωστη, οικονομικά, κατάσταση των κατοίκων του Αρδάκτου, ώστε να δικαιολογείται η ύπαρξη συνοικίας «αρχοντικών» σε αυτό.
Ο γνωστός Αρδακτιανός λόγιος Μιχαήλ Γ. Πρεβελάκης εξηγεί το τοπωνύμιο αυτό από το γεγονός ότι εδώ, λέγει, υπήρχε η κατοικία του Έλληνος φεουδάρχη Πρεβέλη, που προήγαγε σε Μονή το ναΰδριο του αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, που βρισκόταν μέσα στο φέουδό του [Μιχ. Γ. Πρεβελάκη, «Η Ιερά Μονή “Πρέβελη”», Επετηρίς Εταιρείας Κρητικών Σπουδών, τ. Α΄, Εν Αθήναις 1938, 268 και Σπύρου Απ. Μαρνιέρου, «Άρδακτος και Πρεβελάκιδες», Κρητική Επιθεώρηση, 29/5/1992].

      Εικ. 2. Το παλιό Μοναστήρι του Πρέβελη

    Και πιο συγκεκριμένα, η όμορφη αυτή παράδοση κάνει λόγο για έναν Πρέβελη ή Πρεβελάκη Γεώργιο, γενάρχη των Πρεβέληδων, πριν από την Τουρκοκρατία, που είχε ένα μεγάλο φέουδο στην περιοχή όπου βρίσκεται σήμερα το μοναστήρι. Την εκκλησία, λοιπόν, που βρισκόταν μέσα στο φέουδό του την έκανε μοναστήρι, χαρίζοντας του και τα γύρω κτήματά του. Αυτή ήταν η απαρχή της ιστορικής Μονής του Πρέβελη. Κατά τον Μιχ. Πρεβελάκη το όνομά της η Ι. Μονή Πρέβελη, το οφείλει σε οικογενειακό Πρέβελης [πιθανόν από λατινικό Praevalens= ο διακεκριμένος (Μιχ. Ανδριανάκη, Ιερά Μονή Πρέβελη, Ρέθυμνο 1998, 13)], που την προέλευσή του ανάγει στο χωριό Πρεβελιανά της επαρχίας Μονοφατσίου, του Ηρακλείου.

     Εικ. 3. Το μοναστήρι του Πρέβελη σήμερα

     Ο εν λόγω Πρέβελης, κατά την παράδοση, ήταν χριστιανός που φόνευσε έναν γενίτσαρο και, θέλοντας να σωθεί, κατέφυγε στην επαρχία Αγίου Βασιλείου, όπου και ίδρυσε το επονομαζόμενο Μοναστήρι του Πρέβελη. Επειδή, όμως, στη συνέχεια και ο αδελφός του φονιά- ιδρυτή της Ι. Μ. Πρέβελη κινδύνευε να φονευθεί από τους Τούρκους, ακολούθησε κι εκείνος τα βήματα του αδελφού του και φθάνοντας στον Άρδακτο- λίγα μόλις χιλιόμετρα ανατολικότερα της Μονής του Πρέβελη- με τη συναίνεση και συμβουλή και του αδελφού του- ιδρυτή της Μονής, αποφάσισε να εγκατασταθεί εκεί και έτσι λέγεται ότι έλαβε την αρχή της η περίφημη οικογένεια των Πρεβελάκηδων, από τις σπουδαιότερες ιστορικές οικογένειες του Αρδάκτου (βλ. σχετικά στον Μιχ. Γ. Πρεβελάκη, «Η Ιερά Μονή “Πρέβελη”», ό.π. 267- 68).
    Την αληθοφάνεια της εν λόγω παράδοσης επιβεβαιώνει, κατά τον Μιχαήλ Πρεβελάκη, και η ονομασία του χωριού Άρδακτος, που συμπίπτει με το όνομα Αρδαχθιανά, μικρή κωμόπολη που βρίσκεται κοντά στα Πρεβελιανά, Μονοφατσίου, Ηρακλείου. Από την παραπάνω, λοιπόν, παράδοση βλέπουμε τις στενότατες σχέσεις που, έκτοτε, συνδέουν τον Άρδακτο με την Ι. Μονή του Πρέβελη, της οποίας από τούς δεκαέξι μέχρι την εποχή του Μιχ. Πρεβελάκη διατελέσαντες ηγουμένους αυτής οι έξι (!) κατάγονταν από τον Άρδακτο (Μιχ. Γ. Πρεβελάκη, ό.π.), καθώς και ο λόγιος μοναχός της ίδιας μονής Μερκούριος.

                         Εικ. 4. Αεροφωτογραφία της Μονής Πρέβελη

(Ευχαριστώ τον Δήμο Φοίνικα για την ευγενική προσφορά των φωτογραφιών της Μονής του Πρέβελη)

ΝΙΚΟΛΑΟΣ Γ. ΠΑΠΑΔΑΚΙΣ

ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Γ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ
(1874- 1945)
ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΚΑΙ ΠΡΥΤΑΝΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ,
ΣΤΟ ΡΕΘΥΜΝΟ

  ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ
http://ret-anadromes.blogspot.com     

     Ο Νικόλαος Γ. Παπ(π)αδάκις (1874- 1945), από τις Βρύσες Αγίου Βασιλείου, υπήρξε φιλόλογος και αρχαιολόγος, με αρχαιολογικές σπουδές στο Μόναχο, τη Βόννη και το Βερολίνο και σημαντικό ανασκαφικό έργο στην Ερέτρια, την Κορώνεια, την Οίτη και άλλες περιοχές τής Θήβας. Διετέλεσε Καθηγητής τής Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο νεοσύστατο Πανεπιστήμιο τής Θεσσαλονίκης, Κοσμήτορας τής Φιλοσοφικής Σχολής και Πρύτανης (1937) του ίδιου Πανεπιστημίου.

     Στις εργασίες του κάνουν εκτενείς αναφορές επιστήμονες τού εξωτερικού (όπως η Guarducci, οι Hood και Warren κ.ά.), ενώ με κολακευτικότατα λόγια και εξαιρετικό θαυμασμό εκφράστηκαν για το έργο του και Έλληνες επιστήμονες τού κύρους ενός Νικολάου Πολίτη- για τη διατριβή του «Περί το Χαροκόπειον τής Κορωνείας»- και ενός Χρήστου Τσούντα για το επιστημονικό του έργο γενικότερα. Σύμφωνα με ρήση τού Ακαδημαϊκού και Διευθυντή τού Εθνικού Μουσείου Αθηνών Χρίστου Καρούζου, ο Παπαδάκης υπήρξε, ίσως, ο πιο «γερός» κλασικός φιλόλογος τής πρώτης τριακονταετίας τού 20ου αιώνα. Υπήρξε, περαιτέρω, Καθηγητής και ένθερμος εμπνευστής και καθοδηγητής στο έργο λαμπρών φιλολόγων και πανεπιστημιακών διδασκάλων, όπως του Ιωάννη Θ. Κακριδή, του εθνικού μας αρχαιολόγου Μανόλη Ανδρόνικου, του ιστορικού Απ. Βακαλόπουλου και του αείμνηστου καθηγητή τού Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Φ. Πέτσα.

     Του σπουδαίου αυτού- μάλλον άγνωστου μέχρι προ τινος- ρεθεμνιώτη αρχαιολόγου και πανεπιστημιακού δασκάλου- πρίν από δώδεκα χρόνια (1997)- εκπονήσαμε τη βιογραφία, δώσαμε σχετική διάλεξη από την αίθουσα τού «Λυκείου Ελληνίδων» και την εκδώσαμε, στη συνέχεια, και σε βιβλίο (Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, Νικόλαος Γεωργίου Παπαδάκης, Καθηγητής και Πρύτανης τού Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Ρέθυμνο 1997, σσ. 62).

Μετά τα εισαγωγικά αυτά για τον άνδρα στοιχεία, μπαίνω παρευθύς στο θέμα μου. Μου ήλθε, λοιπόν, πρόσφατα, ένα όλως ανέλπιστο τηλεφώνημα από τη Θεσσαλονίκη- δεύτερη πατρίδα τού Νικολάου Παπαδάκη- και, μετά από λίγες ημέρες, ακολούθησε και σχετική επιστολή με περαιτέρω, του προηγηθέντος τηλεφωνήματος, πληροφορίες. Ο λόγος για τον μέχρι τη στιγμή εκείνη άγνωστο φίλο κ. Κώστα Γ. Κουμαρά (Εθνικής Αντίστασης 20, 55337- Τριανδρία Θεσσαλονίκης), συλλέκτη, ο οποίος ασχολείται με την έρευνα και συλλογή ιστορικών στοιχείων που αφορούν, εκτός των άλλων, και στην ιστορία και τον πολιτισμό τής Θεσσαλονίκης. Σε έρευνά του, λοιπόν- όπως μου αποκάλυψε- πριν από καιρό σε παλαιοπωλείο τής Θεσσαλονίκης ανακάλυψε και κάποιες καρτ- ποστάλ με αλληλογραφία τού ανωτέρω Ρεθεμνιώτη Καθηγητή Νικολάου Παπαδάκη. Τις αγόρασε με απώτερο σκοπό, κάποια στιγμή, να τις δώριζε προς διάσωση και ανάδειξή τους, «δικαιωματικά» ασφαλώς, στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, του οποίου ο εν λόγω ρεθεμνιώτης επιστήμονας υπήρξε για χρόνια Καθηγητής, Κοσμήτορας τής Φιλοσοφικής και Πρύτανης.

    Πρόσφατα- μου έγραφε, συνεχίζοντας την επιστολή του, ο κ. Κουμαράς- σε επίσκεψή του στο ίδιο παλαιοπωλείο βρήκε να πωλείται το παραπάνω βιβλίο μου για τον αείμνηστο πρύτανη Νικόλαο Παπαδάκη, και αμέσως, και όλως συνειρμικά, του έφερε στο μυαλό τις κάρτ- ποστάλ του ίδιου προσώπου που είχε αγοράσει κατά την προηγηθείσα επίσκεψή του από το ίδιο αυτό παλαιοπωλείο. Αγόρασε, λοιπόν, ένα βιβλίο για προσωπική ενημέρωσή του, το διάβασε και το βρήκε- χρησιμοποιώ τις δικές του επακριβώς λέξεις- «εξαιρετικά ενδιαφέρον».

    Αυτό, λοιπόν, το ενδιαφέρον που του δημιούργησε η μελέτη τής βιογραφικής μας αναφοράς στον άνδρα, τον ώθησε να αλλάξει γνώμη και να πάρει άλλη απόφαση, εντελώς διαφορετική από αυτήν που είχε πάρει αρχικά. «όχι, σκέφτηκε ο κ. Κουμαράς, οι ενδιαφέρουσες αυτές καρτ- ποστάλ πρέπει, πλέον, να διαβιβαστούν, να παραμείνουν και αναδειχθούν από πνευματικό κέντρο τής γενέτειρας τού αείμνηστου Καθηγητή, του Ρεθύμνου».

    Μου ταχυδρόμησε, λοιπόν, είκοσι πέντε (25), συνολικά, δελτάρια, σε πολύ καλή κατάσταση, της περιόδου 1926- 1938 (όλα, δηλαδή, προπολεμικά), των οποίων αποδέκτης υπήρξε ο εν λόγω Νικόλαος Γεωργίου Παπαδάκης, ως Καθηγητής και Πρύτανης (ορισμένα) του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, και με παρακαλούσε να φροντίσω να δοθούν σε όποιο φορέα τού Ρεθύμνου έκρινα καταλληλότερο και προσφορότερο για τη συντήρηση και ανάδειξή τους και να τού γνωρίσω, στη συνέχεια, το αποτέλεσμα και την τύχη τού υλικού αυτού αλληλογραφίας τού αειμνήστου Καθηγητή. Έτσι, φρόντισα το υλικό αυτό να παραδοθεί στο Ιστορικό- Λαογραφικό Μουσείο Ρεθύμνου, που, ως γνωστόν, είναι συλλογέας παρόμοιου υλικού και στις προθέσεις του είναι η μελλοντική ανάδειξή του με εκδόσεις και εκθέσεις.

    Πρόκειται, ομολογουμένως, για αρχειακό υλικό με εξαιρετικό ενδιαφέρον, αφού η παλιότερη κάρτα, του έτους 1925- μια σπάνια πανοραμική ξυλογραφία τής Χαϊδελβέργης, επί του ποταμού Νέκαρ- προσμετρά, ήδη, κοντά μια εκατονταετία ζωής. Οι περισσότερες κάρτες είναι τού έτους 1927 (πέντε), 

Ένας άγνωστος προπολεμικός
Παρθενώνας
του 1938 

ενώ η νεότερη τού έτους 1938 και εικονίζει έναν καταπληκτικό, εντελώς άγνωστο προπολεμικό Παρθενώνα,, ενώ με το ίδιο θέμα υπάρχει και άλλη, ακόμα παλιότερη (του έτους 1927) κάρτα, που απεικονίζει και αυτή τον Παρθενώνα (από αναπαράσταση πίνακα ζωγραφικής τού Άγγελου Γιαλλινά) κατακρημνισμένο και ολοσχερώς κατεστραμμένο, αποτέλεσμα τής ανατίναξής του από οβίδα των Ενετών τού Φραντζέσκο Μοροζίνη, όταν το 1687 πολιορκούσαν τους Τούρκους των Αθηνών. Τα περισσότερα, πάντως, θέματα αφορούν σε τοπία τού εξωτερικού, με αποστολείς Ευρωπαίους Καθηγητές που διατηρούσαν αλληλογραφία με τον Παπαδάκη ή Έλληνες Καθηγητές ή και σπουδαστές, που βρισκόντουσαν στο εξωτερικό και είχαν, φαίνεται, σταθερή επικοινωνία με τον αείμνηστο Καθηγητή.

Εικ. Θ. Βαρόπουλος, από τους μεγαλυτέρους Έλληνες μαθηματικούς, Καθηγητής στη Μαθηματική Σχολή τού Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, προς Ν. Παπαδάκη, που ως Πρύτανης τού είχε χορηγήσει άδεια 10 ημερών για Παρίσι.

     Και πιο συγκεκριμένα. τέσσερις, μόνον, κάρτες, με ελληνικά όλες θέματα και ελληνικά γραμματόσημα, του στάλθηκαν από την Ελλάδα και είκοσι μία από το εξωτερικό. όλες αυτές οι τελευταίες απεικονίζουν τοπία ευρωπαϊκών πόλεων, εκτός μιας που θέμα της έχει την Αίγυπτο [«Λεωφόρο των Σφιγγών» (1937)], και τεσσάρων που έχουν μεν θέματα ελληνικά- όλα αρχαιολογικού ενδιαφέροντος (αναθηματικές στήλες, κεφαλές τού Ομήρου κ.λπ.)- τυπώθηκαν, όμως, και αυτές στο εξωτερικό.
    Οι γλώσσες των καρτών- εκτός εννέα γραμμένων στην ελληνική- είναι η Γερμανική (10), η Ιταλική- Λατινική (3), η Γαλλική (2) και η Αγγλική (1). Από την παρατήρηση αυτή βλέπουμε την εξαιρετική γλωσσομάθεια τού άνδρα, που γνώριζε τέσσερις γλώσσες- ακόμα και τη Λατινική (!)- με πρώτη, ασφαλώς, τη γερμανική, που, αντίθετα απ’ ό,τι συμβαίνει σήμερα, με τη γνωστή επικυριαρχία τής Αγγλικής, κατείχε, τότε, τα αναμφισβήτητα πρωτεία στον χώρο τής έρευνας και της επιστήμης. Και ο Παπαδάκης, εξάλλου, είχε, όπως έχουμε ήδη επισημάνει, σπουδάσει σε γερμανικά πανεπιστήμια.
     Σε έναν μεγάλο, περαιτέρω, αριθμό των καρτών περιέχονται καθαρά χριστουγεννιάτικες και «επί τω νέω έτει ευχές», ενώ στις υπόλοιπες περιέχονται ευχαριστήρια των αποστολέων τους προς τον Παπαδάκη για την αποστολή του προς αυτούς διαφόρων επιστημονικών του διατριβών ή εγκωμιαστικές κρίσεις επί έργων του (όπως π.χ. για το άρθρο του «Έπος») ή, ακόμα, και σύντομες επιστημονικές παρεμβάσεις επί διαφόρων θεμάτων, όπως φερ’ ειπείν για την ετυμολόγηση τής λέξης «ισχυάς» (sic) ή σχετικές με τον «Λοκρικό θεσμό» (την επιγραφή τού οποίου πρώτος μελέτησε ο Παπαδάκης («Λοκρικός θεσμός», Αρχαιολογική Εφημερίς 1924, σσ. 119-141).
    Και στο σημείο αυτό δεν μένει παρά να ευχαριστήσουμε τον καλό και ένθερμο φίλο τού Ρεθύμνου κ. Κώστα Γ. Κουμαρά, αφενός για τα τόσο ζεστά και ειλικρινή για το Ρέθυμνο και το βιβλίο μας για τον Νικόλαο Παπαδάκη λόγια του και, αφετέρου, για την εξαιρετική αυτήν ευαισθησία και δικαιοκρισία του στην τιμητική πρόκριση τού Ρεθύμνου- έναντι του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης- να παραλάβει και αξιοποιήσει το προαναφερθέν υλικό αλληλογραφίας τού Καθηγητή και Πρύτανη τού Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, αείμνηστου συμπατριώτη μας, Νικολάου Γ. Παπαδάκη, ενώ- όπως μου γνώρισε σε τελευταία επικοινωνία μας- απέκτησε εν τω μεταξύ και άλλο υλικό αλληλογραφίας τού ίδιου διακεκριμένου Ρεθυμνιώτη με σημαντικές μορφές του τόπου (όπως τον αείμν. Γεώργιο Παπανδρέου), το οποίο, επίσης, πρόκειται να μας αποστείλει αμέσως μετά.

ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΩΝ ΚΩΦΩΝ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΜΑΣ

ΣΤΟ ΘΕΜΑ ΠΟΥ ΠΡΟΕΚΥΨΕ ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΥ «ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΚΩΦΩΝ» ΚΑΙ ΤΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗ ΤΟΥ 2ΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ

Φίλε κ. Διευθυντή,
Μόνο αισθήματα θλίψης και αγανάκτησης μπορεί να δημιουργήσει στην ψυχή κάθε πολιτισμένου ανθρώπου η διένεξη που παρακολουθήσαμε πρόσφατα από τον τοπικό ημερήσιο Τύπο ανάμεσα στον υπερδραστήριο «Σύλλογο Κωφών Ρεθύμνου» και τον Διευθυντή τού 2ου Δημοτικού Σχολείου. Η προχθεσινή δε απάντηση τού Συλλόγου Κωφών (Ρεθεμνιώτικα Νέα 20/10/2009 και Κρητική Επιθεώρηση 21/10/2009) προς τον κ. Διευθυντή ήταν μια ακόμη φωνή έντονης και δίκαιης διαμαρτυρίας των χιλιάδων ατόμων με ειδικές ανάγκες, που δικαιούνται και διεκδικούν μια πιο ανθρώπινη κοινωνική προστασία και έναν στοιχειώδη σεβασμό των ειδικών αναγκών τους.
Είναι συγκλονιστικό, αλήθεια, συνάνθρωποί μας, που στερούνται ένα από τα θεία δώρα που χάρισε ο Θεός στον άνθρωπο πλάθοντάς τον, τη λαλιά, την όραση, την κίνηση (γενικά ΑμΕΑ), να μην έχουν την παρηγοριά ότι εμείς οι υπόλοιποι- που τα διαθέτουμε όλα αυτά- τους σκεπτόμαστε και τους φροντίζουμε και τους συμπαραστεκόμαστε ενεργά και ουσιαστικά στις ανάγκες τους.
Απ’ ό,τι είμαι, πάντως, σε θέση να γνωρίζω, με τις προσπάθειες, τη συνεχή δραστηριότητα και τους αγώνες των τοπικών Σωματείων ΑμεΑ, έχουν, μέχρι σήμερα, γίνει πολλά και σπουδαία πράγματα στην πόλη μας για την προσβασιμότητά της και την διευκόλυνση των Ατόμων με Αναπηρίες. Και αυτό είναι προς τιμήν και του κ. Νομάρχη και του κ. Δημάρχου, που έχουν πραγματικά δώσει σπουδαία δείγματα αυτής τής ανθρώπινης ευαισθησίας τους. Έτσι, και η Νομαρχία, μετά τον Δήμο, απέκτησε ανελκυστήρα για τα άτομα με αναπηρία. Επίσης, έχουμε πληροφορηθεί ότι και ηχητικά σήματα στα φανάρια τής πόλης μας προβλέπεται σύντομα να λειτουργήσουν για τη διευκόλυνση των τυφλών συνανθρώπων μας και ράμπες στους δρόμους και τις εκκλησίες έχουν ήδη δημιουργηθεί και θέσεις παρκαρίσματος για Άτομα με Αναπηρία ορίσθηκαν με τη σύμφωνη γνώμη και των ΑμεΑ, αλλά και ειδικές λωρίδες πεζοδρόμων όπως και τουαλέτες και τηλεφωνικός θάλαμος για ανθρώπους με κινητικά προβλήματα μαθαίνουμε ότι προβλέπονται στο προσεχές μέλλον να δημιουργηθούν και να λειτουργήσουν, ενώ οι «διάδρομοι όδευσης τυφλών» σε όλους τους κεντρικούς δρόμους τής πόλης μας τείνουν να τής προσδώσουν πλήρη προσβασιμότητα και μια ευρωπαϊκή εικόνα.
Όμως, το σπουδαίο αυτό έργο τής Πολιτείας θα μένει άχρηστο και γράμμα κενό και χωρίς ουσία, αν δεν εκπαιδεύσουμε πρώτα- πρώτα τον άνθρωπο κατάλληλα στον σεβασμό των αναπήρων συνανθρώπων μας. Είναι θεμιτό να χαίρονται και αυτοί τις ευκολίες της ζωής και να μην τους γινόμαστε εμπόδιο στο δικαίωμά τους στην εργασία, την ψυχαγωγία, τη μόρφωσή, τη μετακίνηση, κλείνοντας, για παράδειγμα, με το αυτοκίνητό μας τον μοναδικό δρόμο από τον οποίο μπορεί να περάσει το αναπηρικό αμαξίδιο ή θέτοντας εμπόδια στην πορεία τού τυφλού ατόμου και με τον τρόπο αυτόν βάζοντας σε άμεσο κίνδυνο τη ζωή του ή, τέλος, καταλαμβάνοντας με το αυτοκίνητό μας τη θέση που προορίζεται για τα άτομα με κινητικά προβλήματα. Πρόκειται για αδικαιολόγητη πράξη ασυνειδησίας και έλλειψης ευαισθησίας και ανθρωπιάς. Εγώ μπορώ να προχωρήσω και πιο κάτω σε εξεύρεση άλλης θέσης. Το άτομο με κινητικά προβλήματα δεν έχει αυτήν τη δυνατότητα και το αποκλείω από τη ζωή.
Αυτό, βέβαια, όπως έχουμε ήδη επισημάνει, είναι πρωταρχικά θέμα Αγωγής και Παιδείας και καλούμαστε εμείς οι δάσκαλοι πρώτοι να εμπνεύσουμε και εμφυσήσουμε στους μαθητές μας αυτόν τον σεβασμό και την ευαισθησία, αν θέλουμε να θεωρούμαστε λαός πολιτισμένος. Και διερωτώμαι πώς, αλήθεια, άνθρωποι που φέρονται με αυτόν τον τρόπο σε ανάπηρους συνανθρώπους τους θα μπορέσουν να διδάξουν και να εμπνεύσουν στα παιδιά μας τον σεβασμό στις ανθρώπινες αξίες και διαφορές και όταν, εξάλλου, τα ίδια τα παιδιά τού σχολείου γίνονται, λίγο ή πολύ, μάρτυρες αυτής τής συμπεριφοράς των δασκάλων τους!
Όλοι μας οφείλουμε να δείξουμε έμπρακτα το ανθρώπινο πρόσωπό μας, και να θέσουμε στο επίκεντρο κάθε ενέργειάς μας τον άνθρωπο και μόνο τον άνθρωπο και πρωτίστως αυτόν που έχει την ανάγκη μας. Τη στιγμή, λοιπόν, αυτήν καλείται η Πολιτεία να πάρει στα χέρια της το θέμα των Κωφών τής πόλης μας, βρίσκοντάς τους αίθουσα, όπου θα διεξάγονται κανονικά τα μαθήματα Νοηματικής Γλώσσας, της Γλώσσας τους! Για όνομα τού Θεού, με ποιο δικαίωμα θα στερήσουμε και θα καταδικάσουμε τους συνανθρώπους μας αυτούς σε απόλυτη… «βουβαμάρα»! Έχουμε το δικαίωμα αυτό να απαγορεύσουμε σε τριάντα έξι (36) ανθρώπους (!) να αποκτήσουν πρόσβαση στη Γλώσσα των Κωφών, στη γλώσσα τους; δεκατρείς δασκάλους, τέσσερις καθηγητές, δυο νοσηλευτές, τρεις ψυχολόγους και δεκατέσσερις φοιτητές, που μαθαίνοντας την γλώσσα των ανθρώπων αυτών θα τους συμπαρασταθούν και θα γίνουν αρωγοί στις ανάγκες τους; Και είναι, τώντις, προσβολή- όπως αναφέρει στην επιστολή του και ο «Σύλλογος Κωφών»- να καταλογίσουμε στους ανθρώπους αυτούς τις κατηγορίες που τους απευθύνθηκαν. Αλλά και αν δεχτούμε ότι κάτι ανάρμοστο παρατηρήθηκε στο Σχολείο, χάθηκε η οδός τής συνεννόησης άμεσα με τα ίδια τα εμπλεκόμενα πρόσωπα και φτάσαμε κατευθείαν στο όλως αντίθετο άκρο, στην… έξωση!!
Δεν πρέπει να θυμόμαστε τα άτομα με αναπηρία μόνο κατά την Εθνική Ημέρα των Ατόμων με Ειδικές Ανάγκες, την 3η Δεκεμβρίου, που καθιέρωσε πρόσφατα η Βουλή των Ελλήνων. Το ενδιαφέρον και η συμπαράστασή μας στα άτομα αυτά θα πρέπει να είναι μόνιμη και διαρκής, γιατί όπως έλεγε και ο Ισοκράτης (436- 338 π. Χ.) «Μηδενί συμφοράν ονειδίσης, κοινή γαρ η τύχη και το μέλλον αόρατον» (= να μη χλευάσεις τη συμφορά κανενός, γιατί η τύχη είναι κοινή και το μέλλον αόρατο).

ΚΩΣΤΗΣ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ
Καθηγητής

ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΔΕΙΞΕΙΣ

Εικ. Από τα εγκαίνια τού Γυμναστηρίου Ρεθύμνου- 23 Απριλίου 1900 (Αρχείο Δημόσιας Βιβλιοθήκης Ρεθύμνου) 

ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΔΕΙΞΕΙΣ ΣΤΟ ΠΑΛΙΟ ΡΕΘΥΜΝΟ 

κΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

       Το 1894 εμφανίζεται ο αθλητισμός στο Ρέθυμνο, το οποίο είχε την εποχή εκείνη περίπου 8.000 κατοίκους. Ανά δεκαετία ή πενταετία ιδρύονταν αθλητικοί- και όχι μόνον- σύλλογοι συχνά με πολύ σύντομη διάρκεια ζωής, όπως: ο «Γυμναστικός Σύλλογος», ο «Σκοπευτικός Σύλλογος», ο «Σύλλογος Κυριών», ο «Σύλλογος Φιλομούσων», ο «Σύλλογος Εκδρομέων», οι οποίοι σκοπό είχαν την οργάνωση διάφορων περιπάτων και άλλων δραστηριοτήτων, ώστε η κοινωνία να ξεφεύγει για λίγο από την καθημερινότητά τηςΟι άνθρωποι, τότε, δεν ενδιαφέρονταν ιδιαίτερα για τον αθλητισμό. Οι εποχές ήταν δύσκολες και είχαν θέσει άλλες προτεραιότητες στη ζωή τους. Ο αθλητισμός δεν αποτελούσε γι’ αυτούς τόσο απαραίτητη ενασχόληση, όπως συμβαίνει σήμερα. Kαι αυτοί που ασχολούνταν, δεν αθλούνταν μόνο με ένα είδος αθλήματος, αλλά με διαφορετικά είδη. λ.χ. ένας ποδοσφαιριστής ασχολούνταν ταυτόχρονα και με τον στίβο. Τον κυρίαρχο ρόλο στον αθλητισμό είχαν οι άνδρες, σε αντίθεση με το γυναικείο φύλο, που περιοριζόταν στις οικιακές ασχολίες.
   Τη χρονιά 1930 ξεχωρίζει το ποδόσφαιρο ως ένα ιδιαίτερο άθλημα, ενώ όλα τ’ άλλα αθλήματα θεωρούνται γενικά ως ένα και αναφέρονται ως «κλασικός αθλητισμός».

Εικ. Δημήτρης Φρυγανάκης σπουδαίος λαϊκός αθλητής, δάσκαλος (αφιλοκερδώς) των νέων τού παλιού Ρεθύμνου
Σημαντικό γεγονός τής εποχής ήταν οι σχολικές γυμναστικές επιδείξεις που γινόντουσαν στο τέλος τού σχολικού έτους υπό την παρουσία γονέων και συγγενών. Οι μαθητές κάνανε επιδείξεις σουηδικής ομαδικής γυμναστικής.

Εικ. Εφημ. Ρεθ. Επιθεώρησις, 1/6/1902

• Οι γυμναστικές επιδείξεις, οι αγώνες βόλλεϋ και δίσκου, γίνονταν στη Σχολή Χωροφυλακής.
• Οι αθλητικές δραστηριότητες γίνονταν ημέρα Κυριακή.
• Μετά την κατοχή αρχίζουν και οι αγώνες κολύμβησης.
Κάθε χρόνο, στο Γυμναστήριο τής πόλης μας που περιγράψαμε παραπάνω, διοργανώνονταν γυμναστικές επιδείξεις των μαθητών τού Ρεθύμνου. Τις γυμναστικές επιδείξεις παρακολουθούσαν όλοι οι κάτοικοι τής πόλης, οι οποίοι συγκεντρώνονταν από νωρίς στον εσωτερικό χώρο τού Γυμναστηρίου. Το εναρκτήριο λάκτισμα έδινε η Μαθητική Ορχήστρα Εγχόρδων Οργάνων. Έπειτα, έβγαιναν στον χώρο των επιδείξεων αρχικά οι μαθήτριες των κατωτέρων τάξεων τού Παρθεναγωγείου, έπειτα, με τη συνοδεία βιολιών και μαντολίνων έβγαιναν οι κατώτερες τάξεις τού Γυμνασίου, στη συνέχεια οι ανώτερες τάξεις τού Παρθεναγωγείου και οι ανώτερες τάξεις τού Γυμνασίου- πλην της τετάρτης- και, στο τέλος, η Τετάρτη τάξη τού Γυμνασίου.
   Οι κατώτερες τάξεις των δύο σχολείων έπαιζαν ομαδικά παιχνίδια και εκτελούσαν ασκήσεις με πολλή χάρη, κανονικότητα και ακρίβεια, ενώ οι μαθητές των ανώτερων τάξεων εκτελούσαν με ευλυγισία και ρυθμικές και αβίαστες κινήσεις δυσκολότερες και πολυπλοκότερες ασκήσεις (π.χ. ασκήσεις ισορροπίας, κεκλιμένου επιπέδου και πολύζυγων). Στη συνέχεια, ακολουθούσαν κρητικοί χοροί από τους μαθητές.
   Αξίζει να σημειωθεί ότι αθλητικογράφος τού 1929 σε άρθρο του, κάνοντας απολογισμό, αναφέρει ότι οι γυμναστικές επιδείξεις ήταν τμήμα τής αθλητικής ζωής τού Ρεθύμνου, και, ακόμα, η μοναδική ψυχαγωγία και διέξοδος των παλιών Ρεθεμνιωτών, που έσπευδαν όλοι τους να τις παρακολουθήσουν στους χώρους όπου διεξάγονταν.
   Από το έτος 1934 χώρος διεξαγωγής των Γυμναστικών Επιδείξεων ήταν η πλατεία Αβέρωφ,

Εικ. Μαθητές παρελαύνουν στην πλατεία Αβέρωφ

που βρισκόταν στον χώρο όπου απλώνεται σήμερα το γήπεδο, που τον καιρό εκείνο ήταν απερίφρακτο. Η χρήση τής συγκεκριμένης πλατείας για τις Γυμναστικές Επιδείξεις- που επικροτήθηκε θερμά από όλους τους ρεθεμνιώτικους φορείς και τον τοπικό Τύπο- θα πρέπει να ξεκίνησε το έτος 1934, όπως διαβάζουμε σε σχετική ειδησεογραφία στην εφημερίδα «Ο Τύπος», όπου, μεταξύ άλλων, σημειώνεται χαρακτηριστικά: «Η περυσινή εκλογή τής πλατείας Αβέρωφ διά τας γυμναστικάς επιδείξεις των ανωτέρων εκπαιδευτηρίων τής πόλεως απεδείχθη τόσον επιτυχής, ώστε άνευ πλέον δισταγμού επανελήφθησαν αύται εφέτος εις τον αυτόν χώρον, όπου η προθυμία των πέριξ καταστηματαρχών εξυπηρετεί ευεργετικώς το κοινόν. Ο δημοφιλής Μαθιός εσκλάβωσεν πάλιν εφέτος όλον τον κόσμον».

ΔΡΟΜΟΙ ΚΑΙ ΠΛΑΤΕΙΕΣ ΤΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ

Εικ. Το μνημείο τού Αγνώστου Στρατιώτη, γύρω στο 1930

Γύρω από το Ιστορικό δημιουργίας ορισμένων πλατειών τού Ρεθύμνου
Άγνωστος Στρατιώτης

Στην ίδια τοποθεσία όπου σήμερα υπάρχει το άγαλμα τού «Αγνώστου Στρατιώτη» παλαιοτέρα υπήρχε άλλη μια από τις πύλες των τειχών που περιέκλειναν το Ρέθυμνο. Βρίσκόμαστε στην περιοχή τής Σαμπιονάρα (=δρόμο τής Άμμου), όπου μέχρι και τις αρχές τού παρελθόντος αιώνα δείχνονταν τα ερείπια παλιού ανεμόμυλου και υπήρχε μεγάλο περβόλι με μαγκανοπήγαδο[1]. Ονομάστηκε πλατεία «Αγνώστου Στρατιώτη», ασφαλώς λόγω τού ομώνυμου Ηρώου, που στήθηκε στην εν λόγω πλατεία το έτος 1930. Πιο πριν από το έτος αυτό, διατυπώθηκε πρόταση από την εφημερίδα «Κρητική Επιθεώρηση»- που είχε τα Γραφεία της, τον καιρό εκείνο, στην εν λόγω πλατεία- να ονομαζόταν πλατεία «Αρκαδίου»[2], ενώ διατυπώθηκε και η σκέψη το Ηρώον τού Αγνώστου Στρατιώτη να στηνόταν στον χώρο μπροστά από το Γυμνασιακό Παρθεναγωγείο, δηλαδή στη σημερινή πλατεία Τεσσάρων Μαρτύρων[3].

1.Νενεδάκης Ανδρέας, Οι Βουκέφαλοι, Αθήνα 199119.
2.Κρητική Επιθεώρησις τής 12/3/1926. Βλ. και Κρητική Επιθεώρησις τής 10/3/1930.
3.Κρητική Επιθεώρησις τής 11/8/1929.

ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΚΑΤΑΓΡΑΦΕΣ ΣΤΟ ΒΑΛΤΕΣΙΝΙΚΟ ΓΟΡΤΥΝΙΑΣ

Λαογραφικές Καταγραφές στο Βαλτεσινίκο Γορτυνίας(Μύθοι ζώων, παραμύθια και τραγούδια)
ΠΗΓΕΣ ΤΟΥ ΛΑΪΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ- 3

Επιμέλεια:Ευάγγελος Καραμανές 

[Έκδοση Ακαδημίας Αθηνών, Κέντρο Ερεύνης τής Ελληνικής Λαογραφίας, Αθήνα 2009, σχ. 8ο (25Χ17, 5), σσ. 256]

ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ
http://ret-anadromes.blogspot.com/

Η διάσωση πρωτογενούς λαογραφικού υλικού ήταν, σε παλιότερες εποχές, στα πρώτα ενδιαφέροντα τού Υπουργείου Παιδείας, ικανοποιώντας, πάντοτε, ανάλογα αιτήματα τού Λαογραφικού Αρχείου τής Ακαδημίας Αθηνών. Σε μια εποχή που έθαλλε, ακόμα, η ύπαιθρος και άκμαζε γενναία η ζωή στο χωριό- τη ρίζα και την πηγή τής ελληνικής Λαογραφίας- ήταν φυσικές και εύκολες τέτοιες δραστηριότητες, που στηρίζονταν, πάντα, στην προσφορά και τον «πατριωτισμό» των καθηγητών και περισσότερο, βέβαια, των δασκάλων. Γιατί αυτοί οι τελευταίοι, σε μια εποχή που ανθούσε, ακόμα, το σχολείο τής Υπαίθρου, αφθονούσαν και τους έβρισκες και στους μικρότερους και πιο απόμακρους οικισμούς, με την όλως πηγαία και καθάρια λαογραφική πληροφόρηση. Γινόντουσαν, έτσι, οι καλύτεροι πρεσβευτές και «στρατιώτες» τού Λαογραφικού Αρχείου στις «εκστρατείες» του αυτές προς συγκέντρωση και διάσωση τη μια παροιμιών και παντός είδους παραδόσεων και την άλλη μύθων, παραμυθιών, τραγουδιών ή και τοπωνυμίων (όπως έγινε με τα τελευταία, τα τοπωνύμια, τα έτη 1952- 53, οπότε και επιτελέσθηκε μια θαυμάσια αποθησαύριση τού τοπωνυμικού πλούτου τής Χώρας).

Στη διαχρονικά αυτή μεγάλη προσφορά των δασκάλων- «λαογράφων», ως προς τη διάσωση λαογραφικού υλικού, αναφέρονται με ειδικές μονογραφίες τους σπουδαίοι Έλληνες λαογράφοι, όπως ο Δημ. Λουκάτος [«Οι παλιοί αθόρυβοι λαογράφοι. Ο Λασταίος Λάσκαρης και το έργο του», Πελοποννησιακή Πρωτοχρονιά 4 (1960), 111- 116], ο Γ. Α. Μέγας («Η Κρητική Λαογραφία και η συμβολή των διδασκάλων εις αυτήν», Επετηρίς Εταιρείας Κρητικών Σπουδών, εν Αθήναις 1938, 461 εξ.) αλλά και πολλοί άλλοι. Στο έργο αυτό διαχρονικά σπουδαία και μεγάλη υπήρξε και η συμβολή των μεγάλων αυτών δασκάλων τής ελληνικής Λαογραφίας, αλλά και άλλων, όπως του Στίλπ. Κυριακίδου και, μάλιστα, του Νικολάου Γ. Πολίτη, του και «Πατέρα» τής Ελληνικής Λαογραφίας αποκληθέντος.
Σήμερα το έργο αυτό έχει επωμισθεί και διεξάγει κατά τρόπο γόνιμο, υπεύθυνο και συστηματικό το «Κέντρο Ερεύνης τής Ελληνικής Λαογραφίας» τής Ακαδημίας Αθηνών και η Διευθύντριά του Δρ. Αικατερίνη Πολυμέρου- Καμηλάκη, που παρουσιάζει μια εντυπωσιακή δραστηριότητα τόσο στον χώρο τής έρευνας όσο και των εκδόσεων, αξιοποιώντας, περαιτέρω, το πλουσιότατο αρχειακό υλικό που έχει δημιουργήσει τώρα και δεκαετίες και παραμένει καταχωρημένο στα Αρχεία του, με τις δυνατότητες που του παρέχει η σύγχρονη τεχνολογία (ψηφιοποίηση), αλλά και μέσω των ερευνητών και επιστημονικών συνεργατών του.

Εικ. 2. Δείγμα αντιγράφου πρωτοτύπου
χειρογράφου μαθητή

Κάτι τέτοιο συνέβη και με την παρουσιαζόμενη με το σημείωμά μας αυτό μελέτη, που αφορά σε μια από τις τελευταίες εκδόσεις τού «Κέντρου Ελληνικής Λαογραφίας» και επιχειρεί την ανάδειξη λαογραφικού υλικού μύθων και παραμυθιών, που προέρχονται από το χειρόγραφο τού Κέντρου με αριθμό εισαγωγής Κ.Λ. 1340/ 1939 (σσ. 1-80). Το χειρόγραφο αυτό ανήκει στη «Συλλογή Μαθητών» (Σ.Μ. 153), με την οποία γίνεται μια προσπάθεια τού Λαογραφικού Αρχείου να καταγραφούν οι μύθοι ζώων τού ελληνικού χώρου, με πρωτοβουλία τού τότε διευθυντή του αείμνηστου Γ.Α. Μέγα, κατά τα έτη 1938- 39. Η καταγραφή τού υλικού, 80 συνολικά χειρόγραφες σελίδες, έγινε από τους μαθητές τής Τετάρτης, Πέμπτης και Έκτης τάξης τού Δημοτικού Σχολείου τού Βαλτεσινίκου Γορτυνίας, τον Δεκέμβριο τού έτους 1938. Τα κείμενα των μαθητών κατατέθηκαν στο Λαογραφικό Αρχείο τής Ακαδημία Αθηνών από τον Επιθεωρητή Δημοτικών Σχολείων Γορτυνίας- Μαγαλοπόλεως Γεώργιο Βλάχο, τον Ιανουάριο τού 1939, όπoυ έκτοτε παρέμεναν στη διάθεση των ειδικών ερευνητών.

Την παρουσίαση αυτήν ανέλαβε και επιμελήθηκε σε έναν εξαίρετο από καλαισθητικής άποψης τόμο 256 σελίδων, ο ερευνητής τού «Κέντρο Ερεύνης τής Ελληνικής Λαογραφίας» κ. Ευάγγελος Καραμανές, με τον τίτλο: «Λαογραφικές Καταγραφές στο Βαλτεσινίκο Γορτυνίας» και υπότιτλο: «Μύθοι ζώων, παραμύθια και τραγούδια». Η εν λόγω έκδοση έγινε δυνατή με την ευγενική χορηγία τού Συλλόγου Βαλτεσινιωτών, «Η Κοίμηση τής Θεοτόκου».
Προκειμένου τα κείμενα των μικρών μαθητών να είναι ευανάγνωστα, εκτός από τη διόρθωση των ορθογραφικών σφαλμάτων και την προσαρμογή τής ορθογραφίας, ο Επιμελητής προσέθεσε, όπου αυτός έκρινε απαραίτητο, τα σημεία στίξης και διαμόρφωσε την παρουσίαση τού κειμένου, διατηρώντας τα στοιχεία τού τοπικού γλωσσικού ιδιώματος, όπου αυτά εμφανίζονται. Πρωτοτυπία, πάντως, που καθιστά την ανάγνωση ιδιαίτερα ευχάριστη και άκρως ενδιαφέρουσα είναι η παράθεση των αντιγράφων των πρωτότυπων κειμένων, έτσι όπως έχουν, με τα ορθογραφικά τους λάθη, τους ιδιωματισμούς, τον γραφικό χαρακτήρα και τις ιδιαιτερότητες τού καθενός κειμένου, από τα οποία δηλώνεται στον αναγνώστη το μορφωτικό επίπεδο και η ορθογραφική ικανότητα των μαθητών (που, για πολλούς, της δύσκολής εκείνης και μίζερης εποχής, κρίνεται πενιχρότατη και όλως ανεπαρκής), η επιμέλεια, η καλαισθησία και η χάρη με την οποία, σε ορισμένες περιπτώσεις, οι μικροί μαθητές εκφράζονται, αλλά και η καθημερινότητα, η πεζότητα και ο τρόπος ζωής και σκέψης των μαθητών τής εποχής εκείνης τού μεσοπολέμου, μιας εποχής, επαναλαμβάνουμε, μίζερης και εξαιρετικά δύσκολης για όλη την ανθρωπότητα.
Οι περισσότεροι μύθοι ζώων και τα παραμύθια φέρουν κάποιο τίτλο, ο οποίος δόθηκε από τους ίδιους τους μαθητές. Ο Επιμελητής τής έκδοσης πρόσθεσε τα στοιχεία ταξινόμησής του, σύμφωνα με τη διεθνή κατάταξη Aarne- Thompson, ενώ παραθέτει, επίσης, και ενδιαφέροντα ερμηνευτικά, κατά μύθο, σχόλια, προς διευκόλυνση τού αναγνώστη που δεν είναι γνώστης τού τοπικού ιδιώματος τής περιοχής.

Εικ. 3. Ο δάσκαλος Ευστάθιος Βραχνός
         με τους μαθητές του (1928)

Χαρακτηριστικό σημείο τής καταγραφής είναι ότι τα μικρά παιδιά τού προπολεμικού ορεινού Βαλτεσινίκου προσπαθούν πρόθυμα να ανταποκριθούν στις οδηγίες τού τότε δασκάλου τους Ευσταθίου Βραχνού, σημειώνοντας στερεότυπα την πηγή άντλησης τής ιστορίας τους. λένε, λοιπόν: «το παραμύθι αυτό μού το είπε η μητέρα μου (ή ο πατέρας μου, ο παππούς μου, ή η γιαγιά μου κ.ο.κ.) και δεν ανέγνωσα άλλη συλλογή παραμυθίων», προκειμένου, με τον τρόπο αυτόν, να δηλώσουν τη γνησιότητα τού υλικού και την «ντόπια», από το ορεινό Βαλτεσινίκο, προέλευσή του.

Τα δημοσιευόμενα στον ίδιο τόμο τραγούδια τού Βαλτεσινίκου προέρχονται από το χειρόγραφο Κ.Λ. 968/ 1929 και καταγράφηκαν κατά τη λαογραφική αποστολή τού Χαρίλαου Σακελλαριάδη στη Γορτυνία, το έτος 1929.
Ο κ. Καραμανές πραγματοποίησε, περαιτέρω, και επιτόπια στο Βαλτεσινίκο έρευνα- με τη βοήθεια και του ερευνητή τού Κέντρου κ. Παναγιώτη Καμηλάκη- και συγκέντρωσε πλούσιο πλαισιωτικό και διευκρινιστικό υλικό, έβγαλε φωτογραφίες, που όλες δημοσιεύονται μέσα από τις σελίδες τού βιβλίου μαζί και με άλλες «ρετρό» φωτογραφίες, που έθεσαν στη διάθεσή του διάφοροι Βαλτεσινιώτες, με αποτέλεσμα το βιβλίο να γεμίζει με νοσταλγία και αγάπη, ευαισθησία, λεπτότητα και χάρη για την εν λόγω εποχή.
Οι παραπάνω συντελεστές τής εν λόγω έκδοσης και ο Επιμελητής της κ. Ευάγγελος Καραμανές εργάστηκαν με απόλυτη συναίσθηση τής ευθύνης και του χρέους τους απέναντι στον τόπο και την ιστορία. Η έκδοση αυτή συγκινεί, διδάσκει και διασώζει για τον ελληνικό λαό και την επιστήμη πολύτιμα πολιτιστικά αποθέματα ογδόντα, τόσων, χρόνων, που συντηρούν και περισώζουν τον στοχασμό, τον χαρακτήρα, το ήθος και την πνευματική καλλιέργεια μιας εποχής. Σκοπός τους η ανάδειξη τής σπουδαίας αυτής κληρονομιάς, γνωρίζοντας πολύ καλά ότι ο άνθρωπος και ο πολιτισμός του σε κάθε περίοδο τής ιστορικής του πορείας είναι φως και γι’ αυτό πρέπει να φωτίζει και να φωτίζεται και να διδάσκει ορθά τους μεταγενέστερους. Είναι γι’ αυτό, όλοι τους, άξιοι του δικαίου επαίνου τού τόπου, που με τόση ευσυνειδησία και μόχθο υπηρετούν.

ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΙ

ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΙ

Μαθητών Πειραματικού Λυκείου Ρεθύμνου
Συλλογή- Επιμέλεια έκδοσης Γιώργος Φρυγανάκης
[Έκδοση Πειραματικού Λυκείου Ρεθύμνου, Ρέθυμνο 2009, σχ. 8ο (21Χ14), σσ. 102]

ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

Το Πειραματικό Λύκειο Ρεθύμνου μας παρουσιάζει συχνά- πυκνά σημαντικές εκδόσεις του, με ποιητικά και πεζογραφικά, συνήθως, συνθέματα των μαθητών τού σχολείου. Και είναι γεγονός ότι οι εκδόσεις αυτές- και, μάλιστα, των τελευταίων πέντε χρόνων- οφείλονται βασικά στο μεράκι και την εργατικότητα τού συναδέλφου Γιώργου Φρυγανάκη, που υπηρετούσε ως φιλόλογος στο σχολείο αυτό. Αυτό συμβαίνει και με την τελευταία έκδοση τού Πειραματικού Λυκείου, που παρουσιάζουμε με το σημείωμά μας αυτό, που έγινε και πάλι με την επιμέλειά του και έχει τον τίτλο «Ποιητικοί Πειραματισμοί».
Πρόκειται για μια πολυφωνική παρουσίαση ποιητικών αποτυπωμάτων των μαθητών τού σχολείου, που ο Επιμελητής τής έκδοσης είχε την ευκαιρία να εντοπίσει και ξεχωρίσει. Και μπορεί, όπως σημειώνει και ο ίδιος, η «συγκομιδή» τού είδους αυτού να μην είναι πάντοτε εύκολη υπόθεση, εξαιτίας τής ανασφάλειας και των αναστολών που έχουν τα παιδιά στις περιπτώσεις αυτές, νιώθοντας ενοχές για τις δημιουργίες τους, που, για τον λόγο αυτόν, φτάνουν συχνά να τις καταχωνιάζουν στις πιο απίθανες κρύπτες.
Εδώ, λοιπόν, στο σημείο αυτό, είναι που ο δάσκαλος καλείται να παίξει τον παιδαγωγικό του ρόλο, ενθαρρύνοντας τους μαθητές του να ανακαλύψουν και αποκαλύψουν ελεύθερα τα ταλέντα τους. Ο παιδαγωγός καλείται να σκύψει στοργικά πάνω από τον κάθε μαθητή του και να ανακαλύψει τυχόν κρυφές δυνατότητες, αφηγηματικές φλέβες και τάλαντα που, πολύ συχνά, υπάρχουν ασυνείδητα μέσα στην προσωπικότητά του. Στη συνέχεια, ακολουθεί η ενθάρρυνσή του και η παρότρυνσή του να «εκμεταλλευτεί» την ανάγκη του να εκφραστεί κάπως διαφορετικά απ’ ό,τι στις καταναγκαστικές εργασίες τού σχολείου.
Ο συνάδελφος κ. Γιώργος Φρυγανάκης- συνταξιούχος πλέον- είναι γεγονός ότι κατά τα χρόνια που υπηρετούσε στη Μέση Παιδεία έδινε μονίμως πνοή και οράματα στους μαθητές του και τους εμψύχωνε αδιαλείπτως από τον δικό του ζήλο και ενθουσιασμό, φυσικό επακολούθημα των οποίων ήταν η αξιόλογη εργασία τους που επιτελούνταν όλα αυτά τα χρόνια είτε με τις, κατά διαστήματα, ποικίλες ελεύθερες εκδόσεις τους (να θυμηθούμε, εδώ, και τις «Απόψεις» των Καθηγητών τού Πειραματικού Λυκείου), είτε με την επί χρόνια έκδοση τού γνωστού ετήσιου περιοδικού «Σχεδία», των μαθητών του 2ου Λυκείου Ρεθύμνης- που έχει, τώντις, αφήσει εποχή- όταν, ακόμα, ο κ. Φρυγανάκης υπηρετούσε ως Καθηγητής στο συγκεκριμένο σχολείο.
Ο τίτλος «Ποιητικοί Πειραματισμοί» καθόλου μειωτικός στις προθέσεις του, όπως σημειώνει χαρακτηριστικά και ο Επιμελητής τής Έκδοσης, που χαριέντως μάλιστα, τον αποδίδει περισσότερο σ’ αυτό το όνομα τού Σχολείου ή τού περιοδικού τους «Μαθητικοί Πειραματισμοί», τού οποίου την ευθύνη είχε ο ίδιος καθηγητής και στα δύο πρώτα τεύχη του, στα οποία πολλά από τα είκοσι επτά ποιητικά δοκίμια των μαθητών τής παρουσιαζόμενης ποιητικής συλλογής είχαν το πρώτον δει το φως τής δημοσιότητας. Και πραγματικά πολλά από τα δημοσιευόμενα ποιήματα στην τελευταία αυτήν έκδοση τού Πειραματικού Λυκείου υπερβαίνουν κατά πολύ το στάδιο τού «πειραματισμού» και εμφανίζουν επίπεδο, που, σε ορισμένες περιπτώσεις, πραγματικά εντυπωσιάζει τον αναγνώστη.
Στην έκδοση αυτήν εκτός από τα ποιήματα φιλοξενούνται και μαντινάδες μαθητών, που συμπληρώνουν ευχάριστα τη συγκεκριμένη συλλογή.
Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και η προτασσόμενη τής έκδοσης σταχυολόγηση ρινισμάτων ποιητικού λόγου, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης» (21 Μαρτίου 2009), που αποβλέπουν να δείξουν, ακριβώς, ότι τίποτε δεν αποκαλύπτει πιστότερα την καρδιά τού ανθρώπου απ’ όσο η ποίηση και ότι και οι Ποιητές μπορούν να έχουν λόγο στη σωτηρία τού κόσμου και τού ανθρώπου και στην ηρωική έξοδό του από τα δεσμά τής υλικής τεχνοκρατίας, εμφυσώντας του αισθήματα καθολικής αξίας, που συγκινούνε και ανυψώνουν και φέρνοντας στον κόσμο και πάλι την πρωτοπορία τού πνεύματος
Επαινούμε τους μαθητές και συγχαίρουμε και ευχαριστούμε τον Υπεύθυνο Καθηγητή- Εμψυχωτή τους κ. Γιώργο Φρυγανάκη, που με όντως αξιοθαύμαστη προθυμία, ζήλο και μεράκι αναλάμβανε, κάθε φορά, στη μακρά σταδιοδρομία του, το λεπτό και υπεύθυνο έργο τής καθοδήγησης και ανάπτυξης τής προσωπικότητας και της κοινωνικότητας των μαθητών του. Είναι, αλήθεια, κρίμα που η Παιδεία έχασε έναν επίλεκτο και σπουδαίο εργάτη της!

5. ΑΓΚΟΥΣΕΛΙΑΝΑ

                                                                                        Αγκουσελιανά

 

ΧΩΡΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΜΑΣ

ΕΠΑΡΧΙΑ ΑΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ 

ΔΗΜΟΣ ΦΟΙΝΙΚΑ

5.  ΑΓΚΟΥΣΕΛΙΑΝΑ 

Στη μνήμη τού Μακεδονομάχου Αρχηγού Καπετάν Στυλιανού Γ. Κλειδή 

ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ 

     • Γενικά στοιχεία για το χωριό Το χωριό είναι κτισμένο σε υψόμ. 350 μ., 26 χλμ. από το Ρέθυμνο, διαδρομή Ρέθυμνο- Αρμένοι- Άγιος Βασίλειος- Αγκουσελιανά, μεταξύ Παλαιολούτρων και Αγίου Ιωάννη, σε μια μικρή πεδιάδα και χώρο ψηλό, που τον περιβάλλει δάσος κυπαρισσιών και πολλά πλούσια και καρποφόρα περβολάκια. Η εκμετάλλευση των άφθονων νερών τής πηγής τού Τιμίου Σταυρού έλυσε το πρόβλημα τής ύδρευσης τού χωριού, ενώ έδωσε ώθηση στις αγροτικές καλλιέργειες. Οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία και τη κτηνοτροφία και παράγονται λάδι, κηπευτικά και κτηνοτροφικά προϊόντα. Παράλληλα λειτουργούν δυο μεγάλες σύγχρονες μονάδες τυροκομίας και ελαιουργίας. Στα βόρεια υψώνεται ο λόφος Κεφάλα και στα νότια βλέπουμε τα Ατσιπαδιανά βουνά, ενώ συνέχεια τής μικρής πεδιάδας των Αγκουσελιανών απλώνεται ο κάμπος τής Κοξαρές. • Πληθυσμιακά Στοιχεία Το χωριό είναι σχετικά νέο. Για πρώτη φορά απαντάται στην αιγυπτιακή απογραφή τού 1834 ως kuseliana[1]. To 1881 αναφέρεται Αγκουσελιανά στον δήμο Λάμπης, επαρχίας Αγίου Βασιλείου, νομού Σφακίων, με 134 χριστιανούς κατοίκους. Το 1890, επίσης ως Αγκουσελιανά, με 134, και πάλι, χριστιανούς κατοίκους. Το 1900 συνεχίζει να παραμένει στον ίδιο δήμο, ο οποίος, όμως, τώρα ανήκει στον νομό Ρεθύμνου και όχι των Σφακίων, με 171 κατοίκους. Το 1928 αναφέρεται ως ιδία κοινότητα– μαζί με τα χωριά Νευς Άγιος Βασίλειος και Παλαιόλουτρα- με 197 κατ., το 1940 είναι έδρα ομώνυμης κοινότητας μαζί με τα Παλαιόλουτρα- που χωρίζονται από τα Αγκουσελιανά με ένα ρυάκι και απόσταση το πολύ 200 μ- με 242 κατ. και συνεχίζει κατά τον ίδιο τρόπο. 1951: 243, 1961: 268, 1971: 214, 1981: 221, 1991: 227, 2001: 261. Σήμερα τα Αγκουσελιανά έχουν 70 οικογένειες, που αριθμούν 200 περίπου κατοίκους, που δραστηριοποιούνται σε γεωργικές και, κυρίως, κτηνοτροφικές εργασίες. Τα τελευταία χρόνια κάποιοι από τους κατοίκους αναπτύσσουν και επιχειρηματικές δραστηριότητες και σε αυτό βοηθάει και η θέση που βρίσκεται ο οικισμός[2] . • Ονομασία τού χωριού Το όνομα τού χωριού Κουσελιανά> Αγκουσελιανά (το [α] στην αρχή προφανώς προθετικό, με ανάπτυξη ευφωνικού [γ]) προέρχεται από τον Κουσέ, χωριό της επαρχίας Καινουρίου, Ηρακλείου, επειδή οι πρώτοι οικιστές τού χωριού Κουρμούληδες- της γνωστής ισχυρής οικογένειας κρυπτοχριστιανών και επαναστατών- κατάγονταν από το χωριό αυτό[3] . Οπότε, το μακροτοπωνύμιο Αγκουσελιανά, που συνηθίζεται περισσότερο στη Δυτική Κρήτη, δηλώνει τον τόπο όπου οι περιουσίες- κτήματα, χωράφια, αμπέλια κτλ.- των Κουσελιανών [4]. • Μορφές τού χωριού Εδώ γεννήθηκαν οι Μακεδονομάχοι Λάμπρος Φιλιππάκης και ο Αρχηγός Καπετάν Στυλιανός Γ. Κλειδής (1874-1912). Ο τελευταίος εκστράτευσε στη Μακεδονία με δικό του σώμα από νέους τού νομού Ρεθύμνου και συγχωριανούς του και σκοτώθηκε ηρωικά μαχόμενος για την απελευθέρωση τής Ηπείρου, στο Μέτσοβο, το 1912. Προς τιμήν του στη γενέτειρά του, τα Αγκουσελιανά, έχει στηθεί η προτομή του με τα ονόματα και άλλων νεκρών τής ίδιας περιόδου. Το 1941 στη Μάχη τής Κρήτης έλαβε μέρος ο καπετάν Εμμ. Κουρμούλης και μερικά παλικάρια τού χωριού. Εκεί, όμως, που έλαβε μέρος όλο το χωριό ήταν η προστασία και φυγάδευση των Άγγλων, Αυστραλών και αντιστασιακών Ελλήνων από τη θέση Λίμνη τού Λιβυκού Πελάγους[5] . • Βυζαντινές εκκλησίες τού χωριού Στους πρόποδες των βουνών που βρίσκονται στο νότιο μέρος τού χωριού, διατηρούνται τμήματα τοίχων εκκλησιών με βυζαντινές τοιχογραφίες (αγία Μαρίνα, άγιος Στέφανος), ενώ στην τοποθεσία Μαρμαράς, ΝΑ του χωριού, διατηρείται ερειπωμένος ο ναός τής αγίας Ειρήνης με ελάχιστες αγιογραφίες. Στο κέντρο τού χωριού, πάνω σε μικρό υψωματάκι, δεσπόζει η νεόκτιστη κεντρική τού χωριού εκκλησία, ο άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος, βυζαντινού ρυθμού, με περίτεχνο σκαλιστό τέμπλο. Υπάρχουν όμως και οι εκκλησίες τού αγίου Νικολάου, του Γενεθλίου τής Θεοτόκου, του αγίου Γεωργίου, του Προφήτη Ηλία, του αγίου Νικολάου τού Κουρταλιώτη (1 Σεπτεμβρίου) στα Περβόλια, τοποθεσία στην οποία, κατόπιν ερευνών ειδικών γεωλόγων, βρέθηκαν υπόγεια νερά. Ξωκλήσια το χωριό έχει τον άγιο Αντώνιο, τον Σωτήρα Χριστό, τον Τίμιο Σταυρό, την Αγία Μαρίνα, στη θέση Μαρμαρά και τον άγιο Κωνσταντίνο, στον οποίο βρίσκεται το νεκροταφείο[6]. Τοπικές εορτές το χωριό έχει τού Τιμίου Προδρόμου (29 Αυγούστου) και τού αγίου Γεωργίου (23 Απριλίου). • Το Σχολείο τού χωριού Ικανοποίηση προξενεί το γεγονός ότι το ωραίο και άνετο σχολείο τού χωριού-με μια ιστορία εκατό, περίπου, χρόνων- συνεχίζει να λειτουργεί, ως μονοθέσιο δημοτικό, με οκτώ μαθητές και ως Νηπιαγωγείο με οκτώ, επίσης, νήπια και με εξαιρετικά αξιόλογες δραστηριότητες. παρακολουθεί ενεργά τις εξελίξεις τής τεχνολογίας, με τη συμμετοχή του στο διαδίκτυο (διεύθυνση: http://members.tripod.com/agousel/contens.htm) και την έκδοση σχολικής εφημεριδούλας. Και όλα αυτά χάρις στον υπογράφοντα την ιστοσελίδα δραστήριο δάσκαλο τους, κ. Αναστάσιο Χατζηιωαννίδη, που ενθαρρύνει, βοηθά και καθοδηγεί δυναμικά την όλη προσπάθεια των μαθητών. • Οικογένειες τού χωριού Γενικά, οι κάτοικοι τού χωριού είναι φιλόξενοι και περήφανοι Κρητικοί. Οι παλιότερες οικογένειες είναι οι Κλειδήδες, οι Κουρμούληδες, οι Νικητάκηδες, οι Ηλιάκηδες, οι Τσίχληδες, οι Αντωνάκηδες. • Τοπικοί θρύλοι και παραδόσεις Τοπικός θρύλος μιλάει για κρυμμένους θησαυρούς στην περιοχή Μαρκαρίνα (=κτήμα τού Μάρκου τής Ειρήνης), που ο θρύλος την προβάλλει ως μιαν από τις εκατό πόλεις (αρχαία «Εκατόμπολις») τής μινωικής Κρήτης. Εξάλλου, στην περιοχή έχουν εντοπιστεί μινωικές αρχαιότητες και στην ιστορική αυτήν πραγματικότητα, ίσως, προσπαθεί να ανεύρει ερείσματα ο εν λόγω λαϊκός θρύλος, ο οποίος, κατά τον ίδιο τρόπο, θέλοντας, στη συνέχεια, να εξηγήσει και την αφθονία των αρχαίων νομισμάτων που ανευρίσκονται στη συγκεκριμένη περιοχή, υποστηρίζει ότι στην πόλη αυτήν υπήρχε το νομισματοκοπείο τής Κρήτης, που, για τον λόγο αυτόν, άφηνε στους κατοίκους της μεγάλο πλούτο και άφθονα υλικά αγαθά. Όμως, ένας δυνατός σεισμός- συνεχίζει ο μύθος- μια νύχτα, εξαφάνισε από προσώπου τής γης την ευδαίμονα πολιτεία, μαζί με τους ανθρώπους της και τους αμύθητους θησαυρούς της και τα χρυσά και αργυρά νομίσματα των θησαυροφυλακίων της. Στον τόπο αυτόν που κάποτε άκμαζε η αρχαία πόλη Μαρκαρίνα οι κάτοικοι των Αγκουσελιανών έχτισαν ξωκλήσι προς τιμήν τού άι- Γιώργη, τού μεγάλου αγίου τής αγροτιάς και της ελληνικής υπαίθρου. Και από τότε, συνεχίζει ο ωραίος θρύλος, κάθε χρόνο ο άγιος εμφανίζεται και «φωτίζει» και κάποιο χωριανό για το πού βρίσκεται ο περίφημος θησαυρός τής Μαρκαρίνας, ο οποίος- μετά τη «φώτιση» αυτήν- σπεύδει να κάνει ανασκαφή, ανοίγοντας όρυγμα, προς ανακάλυψη τού περιβόητου θησαυρού. Έτσι εξηγούνται ή έτσι, καλύτερα, επιχειρεί και πάλι ο θρύλος να εξηγήσει και την ύπαρξη άφθονων λάκκων (φυσικό γεωλογικό φαινόμενο) στην ευρύτερη περιοχή έξω από το εξωκλήσι[7]. Το σπήλαιο Νεραγδότρυπα, στη θέση Πορτί, ΒΔ του χωριού (διαστάσεων: 32Χ22Χ3)- συνδεδεμένο με παραδόσεις για νεράιδες κτλ.- είναι διανοιγμένο σε φαιούς ασβεστόλιθους τού Μεσοζωικού. Στην περιοχή τού σπηλαίου έχει εντοπιστεί κεραμική των Ελληνορωμαϊκών χρόνων. • Μορφολογία τού εδάφους Από γεωλογικής άποψης, στο χωριό έχουν εντοπιστεί κοιτάσματα λιγνίτη, όπως και στα Παλαιόλουτρα και τον Πλακιά[8]. Τα εδάφη, γενικά, είναι αργιλώδη, αμμώδη και, σε πολλά μέρη, φαίνονται κάρβουνα και τύρφη. • Ιστορία- Αρχαιολογία Το χωριό κατοικείται από πολύ παλιά, αφού στην περιοχή υπάρχουν τεκμήρια ζωής πολλών αιώνων. Από Δυσμάς προς Ανατολάς (από Μαρκαρίνας και Καλλεργιανής μέχρι Βατουδέ), σε μια έκταση άνω των δύο τετραγωνικών χιλιομέτρων, έχουν βρεθεί και συνεχίζουν να ανευρίσκονται, εγκατεσπαρμένα εδώ και εκεί, θραύσματα κεράμου και αγγεία ελληνιστικής και ρωμαϊκής εποχής. Στη θέση Βατουδέ βρέθηκαν τάφοι με κτερίσματα (αγγείο καλυκόσχημο, δίωτο, με μικρή δισκοειδή βάση και λεπτό τοίχωμα, κύπελο με λαβή και δισκοειδή βάση και πήλινος λύχνος), Στη θέση Μαρκαρίνα σώζονται ίχνη αρχαίας οικοδομής και βρέθηκαν πολλά αρχαία νομίσματα. Στη θέση Καραβέλλας και σε υψόμ. 510 μ. έχει βρεθεί μινωικό ιερό κορυφής και αλλεπάλληλες ευρέσεις ζωόμορφων ειδωλίων ΥΜ και υπομινωικών χρόνων. Τέλος, στη θέση Σταυρός έχουν βρεθεί λαξευτοί ΥΜΙΙΙ ή υπομινωικοί τάφοι[9]. 

  Σημειώσεις: 

1.Rob. Pashley, Travels in Crete, II, London 1837, 313. 2.π. Γεωργίου Σπυρλιδάκη , Ενορία Αγκουσελιανών, Ορθόδοξο Μήνυμα, Ι. Μητροπόλεως Λάμπης Συβρίτου και Σφακίων , τ. 46 (2006), 10. 3.Στυλ. Παπαδάκη, Παρατηρήσεις και Προτάσεις για τοπωνύμια τού Ν. Ρεθύμνου, Τα Κρητικά Τοπωνύμια, τ. Β΄, Ρέθυμνο 2000, 85. 4.Χρ. Ζ. Τσικριτσή- Κατσιανάκη, Συμβολή στη μελέτη των τοπωνυμίων τής Κρήτης, Αμάλθεια 6 (1975), 30. Βλ. και τοπων. Αρδάκτου, υποσ. 47 (Παπαδιανά, στα). 5.Πρβλ. και Ιστοσελίδα Δημοτικού Σχολείου Αγκουσελιανών: http://members. tripod. com/agousel/contens.htm 6.Ιστοσελίδα Δημοτικού Σχολείου Αγκουσελιανών: ό.π. 7.Πρβλ. και Χαρά Βηλαρά, Ο θησαυρός τής Μαρκαρίνας, εφημερ. Κρητική Επιθεώρηση τής 29 Αυγούστου 2003. Τον ίδιο θρύλο καταγράφει και ο π. Γ. Σπυρλιδάκης (ό.π. 11), με την διαφορά ότι εδώ τα νομίσματα δεν βρίσκονταν στην ευρύτερη τού ναού περιοχή, αλλά εντός τού ναού, το δάπεδο τού οποίου προσέρχονταν τις νυκτερινές ώρες οι κάτοικοι και έσκαβαν προκειμένου να ανακαλύψουν τον θησαυρό. Γιατί, σύμφωνα με τον τελευταίο θρύλο, το νομισματοκοπείο βρισκόταν ακριβώς στο χώρο τής εκκλησίας. 8.Ελ. Κ Πλατάκη, Δημώδη Ονόματα Ορυκτών και Πετρωμάτων τής Κρήτης, Κρητολογία 12-13 (1981)116. 9.Χάρη Κ. Στρατιδάκη, Αρχαιολογικές θέσεις στο Ν. Ρεθύμνης από τα νεολιθικά ως και τα ρωμαϊκά χρόνια, Κρητολογικά Γράμματα 9/10 και 11(1994-1995), 109. Βλ. και Χρίστου Μακρή, Ιστορικά- Αρχαιολογικά Νέα, εφημ. Ρεθύμνου "Βήμα" τής 16/11/1960 κ.ε.

Οθωμανικά δημόσια έγγρφα του Ρεθύμνου (1695- 1898)

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ
ΓΕΝΙΚΑ ΑΡΧΕΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ- ΑΡΧΕΙΑ Ν. ΡΕΘΥΜΝΗΣ

«Οθωμανικά δημόσια έγγραφα τού Ρεθύμνου (1695- 1898)»
Επιστημονική Επιμέλεια Ασπασίας Παπαδάκη
[Εκδόσεις «ΓΡΑΦΟΤΕΧΝΙΚΗ ΚΡΗΤΗΣ», Ρέθυμνο 2008, σχ. 8ο (24Χ17), σσ. 450]

ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

«Ενός καλού μύρια καλά έπονται», λέγει ο ελληνικός λαός. Και πράγματι, ο λόγος αυτός επαληθεύτηκε πλήρως στην περίπτωση τού κ. Αντώνη Αναστασόπουλου, επίκουρου Καθηγητή 

Τουρκολογίας, στο τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας τού Πανεπιστημίου Κρήτης. Και πιο συγκεκριμένα. ο κ. Αναστασόπουλος, τον Ιούλιο τού έτους 2001, σε επιστημονική επίσκεψή του στην "Εθνική Βιβλιοθήκη των Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου" τής Σόφιας, πληροφορήθηκε την ύπαρξη, στο Ανατολικό Τμήμα τής Βιβλιοθήκης, οθωμανικού αρχειακού υλικού, που αφορά στην Κρήτη και ειδικότερα στο Ρέθυμνο.
Την πληροφορία του αυτήν ο κ. Αναστασόπουλος- και είναι προς τιμήν του η επιστημονική του αυτή ευαισθησία και ευσυνειδησία και το ειλικρινές προς τον τόπο μας ενδιαφέρον- την πληροφορία του, λέγω, αυτήν, ακολουθώντας την ορθή και, στην περίπτωση, ενδεδειγμένη πορεία, την μετέφερε στον σωστό χώρο απ’ όπου θα γινόταν η σωστότερη και γονιμότερη αξιοποίησή της, στα Γενικά, δηλαδή, Αρχεία τού Κράτους- Αρχεία Νομού Ρεθύμνης και την Προϊσταμένη τους δρα Ασπασία Παπαδάκη. Και στο σημείο αυτό είναι που ίσχυσε αυτό που σημειώσαμε «εν προλόγω» ότι, δηλαδή, «ενός καλού μύρια καλά έπονται». Γιατί η Προϊσταμένη των Αρχείων Νομού Ρεθύμνου αντιλήφθηκε αμέσως τη σοβαρότητα τής εν λόγω «ανακάλυψης» και επιδόθηκε σε μια επίμονη και πολύμηνη αλληλογραφία με την Εθνική Βιβλιοθήκη τής Σόφιας, που, στο τέλος, απέδωσε πλούσιους και εξαιρετικούς καρπούς, η Εθνική Βιβλιοθήκη, δηλαδή, τής Σόφιας επέτρεψε τη μικροφωτογράφηση των εγγράφων σε πέντε μικροταινίες, τον Ιούλιο τού 2002.
Τρίτο καλό, στην περίπτωση, είναι ότι βρέθηκε ο φορέας που θα αναλάμβανε τη δαπάνη τής παραπάνω μικροφωτογράφησης. Πρόκειται, ακριβώς, για την Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία Ρεθύμνης- τής οποίας Αντιπρόεδρος, τον καιρό εκείνο, ήταν η κ. Ασπασία Παπαδάκη. Η Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία ενδιαφέρθηκε για την απόκτηση των μικροταινιών, που, στη συνέχεια, δωρίθηκαν στα Αρχεία Ρεθύμνου.
Η δυσκολία, όμως, της γλώσσας θα καθιστούσε το εν λόγω υλικό όλως ανεκμετάλλευτο και απρόσιτο στο ευρύτερο- πέραν των ειδημόνων τής τουρκικής γλώσσας- αναγνωστικό κοινό. Για τον λόγο αυτόν, το Αρχείο ανέθεσε, το έτος 2003, στις κυρίες Μαρία Βαρούχα και Φωτεινή Χαιρέτη- ιστορικούς με μεταπτυχιακές σπουδές στην Τουρκολογία- την ταξινόμηση, επεξεργασία και περαιτέρω μελέτη τής αρχειακής αυτής ύλης, με σκοπό τη σύνταξη περιλήψεων ανά έγγραφο, που θα συνοδεύονταν από γλωσσάριο και σχετικά ευρετήρια προσώπων και τοπωνυμιών. Αυτό έγινε με απόλυτη επιτυχία και το αποτέλεσμα και τής προσπάθειας αυτής είναι ένας θαυμάσιος και εξαιρετικά καλαίσθητος τόμος τετρακοσίων πενήντα σελίδων, που εκδόθηκε με την επιστημονική επιμέλεια και φροντίδα τής κ. Ασπασίας Παπαδάκη, με τον τίτλο: «Οθωμανικά δημόσια έγγραφα τού Ρεθύμνου (1695- 1898)».
Στον τόμο αυτόν περιλαμβάνονται 753 λυτά (άδετα) έγγραφα οικονομικού, κυρίως, περιεχομένου. Η πλειονότητα των εγγράφων αυτών (547 τον αριθμό) χρονολογείται στον 19ο αιώνα και τα υπόλοιπα στον 17ο και 18ο αιώνα και αφορούν σε στρατιωτικές δαπάνες, μισθοδοσίες, επιτάξεις για το στράτευμα, μισθοδοσίες κρατικών αξιωματούχων και υπαλλήλων, έξοδα για εξοπλισμό και επισκευή δημοσίων κτιρίων αλλά και άλλα κρατικά οικονομικά ζητήματα. Ένα μεγάλο μέρος των εγγράφων αφορά, ειδικότερα, στην περίοδο 1866- 69, και ιδιαίτερα στο έτος 1867, στη διάρκεια τής οποίας έγινε, ως γνωστόν, μια από τις σημαντικότερες επαναστάσεις των χριστιανών Κρητικών εναντίον τής οθωμανικής κυριαρχίας στο νησί, η γνωστή και ως «Μεγάλη Κρητική Επανάσταση», που υπήρξε η απαρχή τής απελευθέρωσης των Κρητικών από τους Τούρκους. Έχουν, για τον λόγο αυτόν, τα εν λόγω έγγραφα, να γνωρίσουν πολλά και σπουδαία στο αναγνωστικό τους κοινό και μάλιστα σε όσους ασχολούνται με την ιστορία τού τόπου κατά την περίοδο αυτήν.
Χαρακτηριστικό είναι, πάντως, ότι, παρόλο που στα έγγραφα αυτά είναι διάχυτη και ευδιάκριτη η ανησυχία των αρχών και κάποια στρατιωτική κινητικότητα, λόγω τής προδιαγραφείσας κατάστασης που επικρατούσε στην Κρήτη τα χρόνια εκείνα, ωστόσο δεν γίνεται πουθενά σαφής αναφορά στη μεγάλη επανάσταση των Κρητικών, πέρα από κάποιες έμμεσες αναφορές στους «μάρτυρες», δηλαδή σε μουσουλμάνους που πέθαναν υπερασπιζόμενοι την πατρίδα τους.
Το παραπάνω έργο των Αρχείων τού Νομού Ρεθύμνης είναι αξιολογότατο και αποτελεί ,τώντις, περισπούδαστη και κεφαλαιώδους σημασίας για το τόπο μας μελέτη. Έρχεται να καλύψει ένα σημαντικό κενό στη επιστήμη τής Ιστορίας των χρόνων τής Τουρκοκρατίας. Η καταλογογράφηση τής συγκεκριμένης αρχειακής ύλης και η γνωστοποίηση τού περιεχομένου των εγγράφων θα βοηθήσει τους μελλοντικούς ερευνητές να κατευθύνονται πιο εύκολα προς τα θέματα που τους ενδιαφέρουν, αλλά και κάθε αναγνώστη να πληροφορηθεί κατά τρόπο άμεσο και πρωτογενή για τη συγκεκριμένη εποχή. Γιατί μέσα από τα έγγραφα αυτά αποκομίζουμε πολύτιμες πληροφορίες για την Τοπική μας Ιστορία, αλλά και την ευρύτερη οθωμανική. Μέσα από τη μελέτη τους ο ερευνητής μπορεί να συγκεντρώσει στοιχεία για την οθωμανική διοίκηση στο νησί, τη στρατιωτική οργάνωση, τη λειτουργία τού φορολογικού συστήματος και του μουσουλμανικού συστήματος απόδοσης δικαιοσύνης και γενικά για τις σχέσεις των υπηκόων μεταξύ τους αλλά και με την πρωτεύουσα.
Αξίζουν, όθεν, πολλών και θερμών ευχαριστιών όλοι όσοι ενεπλάκησαν στη δημιουργία τής θαυμάσιας αυτής έκδοσης. ο εκλεκτός Καθηγητής κ. Αντώνης Αναστασόπουλος, η Προϊσταμένη των Αρχείων Νομού Ρεθύμνου Δρ. Ασπασία Παπαδάκη, η Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία και οι μεταφράστριες Μαρία Βαρούχα και Φωτεινή Χαιρέτη. Όλοι τους είναι άξιοι τού «δικαίου επαίνου» αλλά και της αγάπης όλων μας γι' αυτήν τους την προσφορά στον τόπο μας.

Η Αποτομή τής τιμίας Κεφαλής τού τιμίου, ενδόξου Προφήτου, Προδρόμου και Βαπτιστού Ιωάννου (29 Αυγούστου)

Εικ. Έργο τής Ι. Μονής Σωτήρος, Κουμπέ, Ρεθύμνου. Ανάμνηση εγκαινίων τού δευτέρου κλίτους τού καθολικού, επ' όνόματι τού τιμίου Προδρόμου (29/8/1999).

Η Αποτομή τής τιμίας Κεφαλής τού τιμίου, ενδόξου Προφήτου, Προδρόμου και Βαπτιστού Ιωάννου (29 Αυγούστου)

    Συναξαρικές πληροφορίες- Λαογραφικά στοιχεία

Συναξαρικές πληροφορίες

     Η Εκκλησία τιμά τον Πρόδρομο αμέσως μετά την Υπεραγία Θεοτόκο και ιδιαίτερα ο μοναχικός κόσμος, γιατί και εκείνος υπήρξε μέγας ασκητής τής ερήμου, τρεφόμενος με ακρίδες και μέλι άγριο, σαν να ήταν πουλί. Γι’ αυτό σε πολλές εικόνες τής βυζαντινής αγιογραφίας ο Άγιος είναι ιστορημένος πράγματι με δυο φτερά φυτρωμένα στους ώμους του και την επιγραφή «το πτηνόν τής ερήμου». Επί πλέον ή γέννησή του συντελέστηκε με τη χάρη τού Θεού και ή σύλληψή του- από τη στείρα μητέρα του Ελισάβετ- ευαγγελίστηκε, όπως μας αναφέρει ο Ευαγγελιστής Λουκάς[1], στον πατέρα του Ζαχαρία, μέσα στον ναό, ενώ ο τελευταίος ιερουργούσε στο ιερό.
    Ο Ιωάννης ο Πρόδρομος δεν δειλιάζει να κηρύξει και ελέγξει προς όλες τις κατευθύνσεις, χτυπώντας, τελευταία, και τη μοιχεία του βασιλιά Ηρώδη, αν και γνώριζε καλά πως αυτό θα τού στοίχιζε τη ζωή. Με τον αποκεφαλισμό του στο παράνομο συμπόσιο των γενεθλίων τής Σαλώμης, ο Πρόδρομος ανοίγει τις πύλες τού Άδη και ευαγγελίζεται και εκεί προς όλους τους νεκρούς την έλευση τού Σωτήρα, όπως ψάλλουμε και στο απολυτίκιό του:

«όθεν τής αληθείας υπεραθλήσας,
χαίρων ευηγγελίσω και τοις έν ΄Αδη,
Θεόν φανερωθέντα εν σαρκί,
τον αίροντα την αμαρτίαν τού κόσμου και
παρέχοντα ημίν το μέγα έλεος».

     Γι’ αυτό και στο τέλος ο Ιωάννης αξιώθηκε να ακούσει το εγκώμιο από το στόμα τού ίδιου τού Κυρίου και Θεού του: «αμήν λέγω υμίν, ουκ εγήγερται εν γεννητοίς γυναικών μείζων Ιωάννου τού βαπτιστού»[2].

Λαογραφικά στοιχεία

   Ο άγιος Ιωάννης ο "Αποκεφαλιστής" (που αποκεφαλίστηκε, δηλαδή, από τον Ηρώδη) θεωρείται θεράπων Άγιος από το ρίγος τού πυρετού τής ελονοσίας. Γι' αυτό και στην μεν Κρήτη αποκαλείται και Ριγολόγος και αλλού Κρυαδίτης, αλλά και Νηστευτής και Νηστικός για την απόλυτη νηστεία με την οποία τιμάται η μνήμη του. Επίσης, κατά τόπους, ακούγεται και Τιναχτής (στη Νάξο- επειδή σε τινάσσει με ρίγη, αν δεν τηρήσεις τη νηστεία του ή γιατί θεραπεύει το τιναχτικό, δηλαδή τον ελώδη πυρετό), Κυνηγός (στη Θράκη, γιατί γύρω στην εορτή του, 29 Αυγούστου, αρχίζει η κυνηγετικη περίοδος ή διότι αυτό ήταν το όνομα τού κτίτορός του[3]) και Κουτσοκεφάλης. Στην Κρήτη, πάνω σε ακρωτήριο, πριν μπούμε στον κόλπο τού Μεραμπέλου, υπάρχει το εκκλησάκι τού άι Γιάννη τού Αφορεσμένου για τα πολλά ναυάγια πού συμβαίνουν στην περιοχή του. Οι κακοήθεις πυρετοί που μαστίζουν- ιδιαίτερα κατά τον μήνα Αύγουστο- τον τόπο μας, με τα τρομερά τους ρίγη και τους οξείς παροξυσμούς τους, οφείλονται, κατά την άποψη του ελληνικού λαού, στην ταραχή που αισθάνθηκε κατά το μαρτύριο η κεφαλή του καρατομηθέντος Αγίου[4]. Ο άγιος Ιωάννης, έκτοτε, εικονίζεται, συνήθως, κρατώντας την κεφαλή του.
     Στο Ρέθυμνο, ο άγιος Ιωάννης ο Ριγολόγος, στην περιοχή του Πετρέ, θεωρείται ως θεράπων Άγιος της ελονοσίας. Η παράδοση κάνει λόγο ότι το εκκλησάκι του Αϊ- Γιάννη έχει κτιστεί από τα χρόνια που οι Τούρκοι δέσποζαν στην Κρήτη. Την εικόνα του βρήκε ένας Τούρκος άρρωστος, που η θέρμη τού έκαιγε τα σωθικά, όταν άκουσε να βγαίνει από τα σπλάγχνα μιας σπηλιάς, ανάμεσα από τα δένδρα και τους αγριόθαμνους, μια μελωδική, θεία φωνή. Ο Τούρκος έτρεξε στη σπηλιά, αναμέρισε τα χόρτα και τα αγκάθια και βλέπει την εικόνα τού Αϊ- Γιάννη να λάμπει σαν ένα αστέρι. Ένιωσε ότι ήταν η φωνή του Αϊ- Γιάννη που τον προσκαλούσε. Έσκυψε με σεβασμό, πήρε την εικόνα στην αγκαλιά του, κι έταξε στον Άγιο δύο ζώα λάδι, αν τον άφηνε ο πυρετός. Όπως λέγει η παράδοση, ο πυρετός έφυγε και ο Τούρκος, στη συνέχεια, εκτέλεσε το τάμα του. Έκτοτε ο Αϊ- Γιάννης θεωρούνταν στην περιφέρεια ο μόνος γιατρός για την ελονοσία[5]. Το ίδιο και ο άγιος Ιωάννης ο Ριγολόγος, στην Άνω Βιάννο Ηρακλείου, ενώ στα Φάρασα πιστεύεται ότι θεραπεύει τη στείρωση των γυναικών[6].
   Ενδιαφέρον, από λαογραφική άποψη, παρουσιάζει, στο σημείο αυτό, το τελετουργικό που ακολουθούσαν, σε παλαιότερες εποχές, στην Άνω Βιάννο του νομού Ηρακλείου, όσοι ταλαιπωρούνταν από διάφορες ασθένειες και κυρίως από ελονοσία και κατέφευγαν στη χάρη του Αγίου, εκζητούντες το θείο έλεος και τη σωτήρια αντίληψή του. Ο ασθενής με απλή, αγνή και άδολη λαϊκή ψυχή προσκυνούσε ευλαβώς τη χάρη του, άναβε τα καντήλια, θύμιαζε τις άγιες εικόνες και, στη συνέχεια, πλυνόταν με το αγίασμα που υπήρχε στο συγκεκριμένο προσκύνημα. Ύστερα έδενε στο μανουάλι μια κλωστή ή το μαντίλι του ή ένα κομμάτι που το έκοβε από τα ρούχα του[7] και έλεγε με πραγματική πίστη τα παρακάτω λόγια: 

Έπαε σ’αφήνω, Αϊ- Γιάννη μου, τον πυρετό μου…
Έπαε σ’ αφήνω, Αϊ- Γιάννη μου, το ρίγος μου …
Έπαε σ’ αφήνω, Αϊ- Γιάννη μου, την ανορεξία μου και την αρρώστια μου…

    Αμέσως μετά ο ασθενής «έζωνε» εξωτερικά την εκκλησία τρεις φορές με μια κλωστή, προφέροντας, και πάλι, τα ίδια λόγια. Τότε, ο ρακένδυτος και λιπόσαρκος Άγιος- όπως τουλάχιστον μαρτυρείται από τους ίδιους που προσέφευγαν στη θεία χάρη του και εκζητούσαν το έλεός του- συνήθως άκουγε τις εναγώνιες παρακλήσεις τους και τους χάριζε και πάλι την υγεία τους[8].

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Λουκ. α΄ 5- 25.[2] Ματθ. ια΄, 11.
[3] Γι’ αυτήν τη δεύτερη άποψη βλ. Φαίδωνος Κουκουλέ, «Επίθετά τινα της Θεοτόκου», Ημερολόγιον τής Μεγάλης Ελλάδος, τ.10 (1931), 392.
[4] Γ. Α. Μέγα, Ελληνικαί εορταί και έθιμα της λαϊκής λατρείας, Αθήναι 1957, 231.
[5] Βλ. σχετικά Αλεξ. Κ. Χατζηγάκη, Εκκλησίες Κρήτης- Παραδόσεις, Ρέθυμνο 1954, 49.
[6] Δ. Λουκοπούλου- Δ. Πετροπούλου, Η λαϊκή λατρεία των Φαράσων, Αθήναι 1949, 30
[7] Που προφανώς ήταν το ορατό σύμβολο της ασθένειάς του, που, στη συνέχεια, θα εγκατέλειπε στη χάρη του Αγίου.
[8] Αντ. Ε. Στιβακτάκη, Θρύλοι και Παραδόσεις της Κρήτης, Εκδ. Σμυρνιωτάκη, Αθήνα χ. χ., 80.