Αιμίλιου Γάσπαρη * * * Δείγματα Ποιητικά

Αιμίλιου Γάσπαρη

Δείγματα Ποιητικά

[Εκδόσεις Ινφογνώμων, Αθήνα 2016, σχ. 8^ο  (23 Χ 16), σσ. 112]

   ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

www.ret-anadromes.blogspot.com

http://historicalcrete.ims.forth.gr

Για λογαριασμό των Εκδόσεων «Ινφογνώμων» κυκλοφόρησε πρόσφατα η τελευταία ποιητική συλλογή, με τον τίτλο «Δείγματα Ποιητικά», του φιλoλόγου, εικαστικού και ποιητή Αιμίλιου Γάσπαρη με μια ποίηση γεμάτη καθάρια και ολοζώντανα χρώματα, εξαγνισμένη από τον χρωστήρα τής βαθιάς και πολυδιάστατης σκέψης του, μια ποίηση περιγραφική- ημερολογιακή, που, συχνά, φαίνεται να αναδύεται βαθιά μέσα από χώρους ίδιους και πολύ προσωπικούς, από χώρους στους οποίους έζησε ο ποιητής, Γερμανία, Θήβα, Ρέθυμνο , Απείρανθο, Ρόδο και Ατσιπόπουλο. Την ποίηση του Αιμίλιου Γάσπαρη βρίσκουμε, περαιτέρω, να χαρακτηρίζει έντονος φιλοσοφικός, ιστορικός και κοινωνιολογικός  προβληματισμός, συμμετρία δομής, πλαστική και μουσική αρτιότητα, πρωτοτυπία του θέματος, ευρυθμία και χαρακτηριστική άνεση εργασίας πάνω στον ελεύθερο στίχο, με εκφραστική γλώσσα και εξαιρετική τεχνική, λεκτική ευκινησία και υποβλητική δύναμη των εικόνων, των μεταφορών και των παρομοιώσεων: Η μέρα ανέρχεται, ο ήλιος αργεί, μέχρι τότεΠολλοί θα φύγουν για τα εργοστάσιαΕκεί τα φουγάρα δεν σταματούν να καπνίζουνΤα πρώτα τριξίματα της μέρας εδώ
Κι αν είσαι τυχερός πιάνεις δουλειά αργά
Κι αν είσαι τυχερός έχεις χώρο στάθμευσης.Που να σταθμεύσεις όμως τα τόσα σου αισθήματα
 [Δείγματα Ποιητικά, 6^η πρωινή, 23- 6- 2005- Άσπρος ήλιος (από την ενότητα των ποιημάτων της Γερμανίας)].
Η συλλογή είναι χωρισμένη σε εννιά ενότητες, που δίνουν και το στίγμα των ποιητικών αναζητήσεων τής συγκεκριμένης ποιητικής συλλογής: Δείγματα Ποιητικά, Ποιήματα Δύο, Συνομιλία με Γερμανούς Ποιητές, Κύκλος της Θήβας, Ασύνδετος Λόγος, Τραγούδια της Νύχτας, Ελεγεία για την Πόλη, Περιπλάνηση, Επιτάφιος και η Συλλογή κλείνει με Σχόλια και Σημειώσεις του Ποιητή.       
Τα θέματά του ο ποιητής στην πρώτη (Δείγματα Ποιητικά) και στην τρίτη ενότητα (Συνομιλία με Γερμανούς Ποιητές) τα αντλεί από τη διαμονή του στη Γερμανία (Σιντέλφιγκεν), όπου υπηρέτησε για πέντε χρόνια ως καθηγητής της ελληνικής γλώσσας σε παιδιά δεύτερης και τρίτης γενιάς Ελλήνων μεταναστών. Στις ενότητες αυτές (που αφορούν στη Γερμανία και στους Γερμανούς ποιητές), καθώς και στην επόμενη ενότητα, που επιγράφεται «Κύκλος της Θήβας», και αφορά στην αρχαία θηβαϊκή πραγματικότητα του γνωστού οιδιπόδειου μύθου, συνδετικός ιστός είναι πάντα η ποίηση και μάλιστα, εδώ, αυτή που στάθηκε ικανή να κρατήσει απείραχτο από τη φωτιά της αλεξανδρινής οργής το σπίτι μόνο του ποιητή Πινδάρου. Αυτό είναι που συγκίνησε τον φίλο Ποιητή και αφιέρωσε το ποίημα του εν λόγω κύκλου «Στο σπίτι του Ποιητή» (Πινδάρου). Έτσι, στα ποιήματά του αυτά, την ποίησή του ο Ποιητής αξιοποιεί με ξεχωριστή μαεστρία και ‘πιδεξιοσύνη, με στοιχεία που δανείζεται από τα αποθεματικά μιας εξαιρετικά πλούσιας και λιπαράς γενικής παιδείας και κοινωνικής, πολιτικής και πολιτισμικής εμπειρίας κι ευαισθησίας, που, ευστόχως, εξακτινώνεται μέχρι τα βάθη τής ευρωπαϊκής και ιδιαίτερα τής ελληνικής διανόησης, χρησιμοποιώντας επιτυχώς άλλοτε τα δεκανίκια τής ιστορίας και της μυθολογίας και άλλοτε της θεολογίας, της φιλοσοφίας και της φιλολογίας. Ενώ η έλλειψη στα ποιήματα των σημείων στίξης νιώθω να μου αφήνει, γιατί όχι, περισσότερα περιθώρια μιας πιο προσωπικής ερμηνευτικής προσέγγισης. Είναι γεγονός ότι όποιος διαθέτει υψηλή ποιητική αισθητική και συγκίνηση, χωρίς, όμως, διανοητικότητα, δεν φθάνει ποτέ ως την πλήρη έκφραση, τουλάχιστον στην έκφραση που έχει αντικειμενική υπόσταση και που είναι, γι’ αυτό, και μεταδοτή στους άλλους. Και ναι μεν η ποίηση στηρίζεται κατ’ εξοχήν πάνω στη συγκίνηση και το συναίσθημα, όμως πρέπει πάντα ο ποιητής να διαθέτει και ένα ποσοστό διανοητικότητας. Και αυτό το επιτυγχάνει, πιστεύω, σε υψηλό βαθμό η ποίηση τού φίλου Αιμίλιου Γάσπαρη.  Στις τελευταίες ενότητες της Συλλογής τα ποιήματα αποπνέουν περίσσότερο άρωμα ευαισθησίας, ανθρωπιάς, ανάμνησης και αγάπης που επεκτείνεται, περαιτέρω, σε ένα τρυφερό σφιχταγκάλιασμα με το χωριό του, το Ατσιπόπουλο, την πόλη του, το Ρέθυμνο, τους ανθρώπους, τα γεγονότα, τη γειτονιά. Ποιήματα ώριμα, βαθιάς εξομολογητικής διάθεσης, θύμησες που έρχονται να ξεθάψουν από τη λήθη του παρελθόντος, νοσταλγικές μνήμες και περιπλανήσεις. Λεπτός άνθρωπος ο ποιητής δέχεται την έμπνευση τόσο από τον εσωτερικό του κόσμο όσο και από τη γύρω του πραγματικότητα. Νοσταλγός του όμορφου παρελθόντος, πικραίνεται από τη σύγχρονη εξέλιξη των πραγμάτων, γιατί οι αλλαγές δεν γίνονται, συνήθως, αρμονικά. Έτσι, ο ποιητής εκδηλώνει το παράπονό του, που το «Πανόραμα», στο Ατσιπόπουλο, έχασε σήμερα την παλιά του ομορφιά: Λίγα βήματα πιο κάτω από τον εθνικό δρόμοΟι άνθρωποι τούτη την ώρα δεν φαίνονταιΜόνο πρασινίζουν τα τελευταία αμπέλιαΣτην άκρη, στο φρύδι της πλαγιάς
Μια συνομιλία με το κύμαΠαλεύουν κι αυτά και οι αχλαδιές και οι αμυγδαλιές
Και πιο πάνω κι άλλα γιατί η πλαγιά κτίζεταιΑλλάζει το τοπίο μεγάλα σπίτια
Θαυμάζεις με τη νέα μορφή που παίρνει ο τόποςΚίνηση και πρόοδος και τα βράχια παρελθόνΣτου Βιολή του ΧαράκιΚάθε τόσο κι ένα εκτελείταιΑμπέλι και η θέα λιγοστεύειΩστόσο τα δειλινά είναι υπέροχα! …. Ενδιαφέρον και άξιο να σημειωθεί ότι τα ποιήματα που φιλοξενούνται στην παρουσιαζόμενη συλλογή πλαισιώνονται με τον δικό του ζωγραφικό πίνακα το καθένα, ολάκερο ή αποσπασματικό, δημιούργημα και αυτός αυτού του ίδιου του καλλιτέχνη Ποιητή τους.
Η ποίησή του  φίλου Αιμίλιου Γάσπαρη, συμπερασματικά, θέλγει και συγκινεί βαθιά την ψυχή, διατηρώντας σε πολύ υψηλά επίπεδα την ποιητική θερμοκρασία και διάθεση τού αναγνώστη της. Του απευθύνουμε τα θερμά μας συγχαρητήρια και του ευχόμαστε συνεχώς να ανεβαίνει στον γόνιμο και καρποφόρο δρόμο των ποιητικών και εικαστικών του, εν γένει, αναζητήσεων.

ΟΙ ΕΓΚΟΙΜΗΣΕΙΣ (αρχ. ενυπνιάσεις) * * * (Στην αρχαία, Ορθόδοξη και λαογραφική τακτική)

Με την ευκαιρία της εορτής του αγίου Αρτεμίου,

Προστάτη της Ελληνικής Αστυνομίας (ΕΛ.ΑΣ.)

  ΟΙ   ΕΓΚΟΙΜΗΣΕΙΣ 

(αρχ. ενυπνιάσεις)

 (Στην αρχαία, Ορθόδοξη και λαογραφική τακτική)

      ΚΩΣΤΗΣ  ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ

            www.ret-anadromes.blogspot.com

             http://historicalcrete.ims.forth.gr

       

    Ο άγιος Αρτέμιος ο Μεγαλομάρτυς (20 Οκτ.)

        Ο άγιος Αρτέμιος, ο μεγαλομάρτυς (20 Οκτ.), άνδρας διάσημος και σπουδαίος στα πολιτικά αξιώματα του Βυζαντίου, έζησε στα χρόνια του Μεγάλου Κωνσταντίνου, έχοντας διοριστεί από αυτόν ηγεμόνας της Αλεξανδρείας και τιμηθεί ύστερα και με το αξίωμα του πατρικίου.        Ο άγιος Αρτέμιος (20 Οκτ.), τιμηθείς με το αξίωμα του πατρικίου, είναι προστάτης σήμερα της Ελληνικής Αστυνομίας (ΕΛ.ΑΣ.) (όπως και η αγία Ειρήνη (πριν το 1984) ήταν προστάτης της Ελληνικής Χωροφυλακής και ο άγιος Μηνάς της Αστυνομίας Πόλεων). Ο άγιος τιμάται τόσο στην Ορθόδοξη όσο και στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία από τους ανθρώπους κυρίως της υπαίθρου. Είναι εξόχως τιμητική η εξεικόνισή του ίδια με τον Χριστό στο πρόσωπο (εικ. 1). Ο Διονύσιος ο εκ Φουρνά στην Ερμηνεία της ζωγραφικής τέχνης υποδεικνύει για την ιστόρησή του ότι: «Ὁ ἅγιος Ἀρτέμιος ὅμοιος τοῦ Χριστοῦ τό εἶδος» είναι.

1. Ο άγιος Αρτέμιος, όμοιος του Χριστού το είδος

Ο άγιος θεωρείται σπουδαίος θεράπων ποικίλων ψυχικών και σωματικών παθήσεων. Το εντυπωσιακό στην περίπτωση του αγίου Αρτεμίου- και σε αυτό κυρίως θα εστιάσουμε με το άρθρο μας αυτό- είναι ότι τη θεραπεία εκτελούσε κατόπιν εγκοιμήσεως, επί μεν των ανδρών ο ίδιος ο Άγιος, επί δε των γυναικών η βοηθός του αγία Φεβρωνία. Ο Άγιος εμφανιζόταν στον άρρωστο με όνειρο ολοζώντανος μπροστά του, εκτός αν ήταν μικρό παιδί, οπότε εμφανιζόταν στη μητέρα του, που, συνήθως, το συνόδευε στη θεραπεία του. Τη θεραπεία, στη συνέχεια, επιτελούσε με πολλούς και ποικίλους τρόπους· με απλό λόγο, με ευλογία, με χειραψία ή με ανόργανη εγχείρηση, με έμπλαστρο ή με αλοιφή και μάλιστα από το λαδάκι της κανδήλας του Αγίου ή, τέλος, με την κατάποση φαρμάκου.

 ΕΓΚΟΙΜΗΣΕΙΣ 

                 (αρχ. ενυπνιάσεις)

        

            Όσον αφορά στις ονομαζόμενες εγκοιμήσεις (αρχ. ενυπνιάσεις), ο ύπνος και η διανυκτέρευση στον ναό, για να επιτύχει ο πιστός τη θεραπεία του από μιαν αρρώστια, ήταν πολύ διαδεδομένος στην ελληνική αρχαιότητα και συνέχεια της αρχαιοελληνικής αυτής θρησκευτικής τακτικής αποτελούν οι εγκοιμήσεις- διανυκτερεύσεις που συναντούμε και σήμερα στον χώρο του χριστιανισμού. Η χριστιανική θρησκεία τις υιοθέτησε αυτούσια, υποκαθιστώντας τις χθόνιες θεότητες του παγανισμού με χριστιανούς μάρτυρες και αγίους, όπως ο άγιος Αρτέμιος, η αγία Θέκλα, οι άγιοι Κύρος και Ιωάννης, οι άγιοι Κοσμάς και Δαμιανός, ο άγιος Θεράπων. Γύρω από τα θαυματουργά λείψανά τους στήθηκαν  τα νέα χριστιανικά κέντρα, συχνά στον ίδιο χώρο όπου πριν λειτουργούσαν τα ειδωλολατρικά και με παραπλήσιο προς αυτά τελετουργικό^[1].

          Εγκοίμηση· ειδική περίπτωση ονειρομαντικής θεραπείας

        

     Η εγκοίμηση (incubatio) κατά την αρχαιότητα ήταν ειδική περίπτωση ονειρομαντικής θεραπείας. Γινόταν στα ιερά των θεών θεραπευτών και μάντεων, όπως ο Αμφιάραος και ο Ασκληπιός, όπου, έπειτα από ειδική προετοιμασία, ο ασθενής μεταφερόταν στο «άβατον» και τον ξάπλωναν πάνω στο ζεστό, ακόμα, δέρμα θυσιασμένου ιερού ζώου. Ενώ κοιμόταν, του εμφανιζόταν στο όνειρό του ή σε οπτασία ο θεός, δηλαδή ο ιερεύς- ιατρός, αφού μεταμορφωνόταν σε Αμφιάραο, και του υποδείκνυε τον τρόπο θεραπείας (χειρουργική ή άλλη) ή τον θεράπευε την ίδια στιγμή υπό το κράτος ονείρου ή οπτασίας, που  προκαλούνταν, πιθανόν, από φάρμακο (ναρκωτική ή άλλη ουσία) που δινόταν στον ασθενή^[2] (εικ. 2).

2. Εικόνα εγκοίμησης σε αρχαίο Ασκληπιείο

         Η διαδικασία της εγκοίμησης διέφερε από κέντρο σε κέντρο. Ο σκοπός, πάντως, της γενικής θεραπείας ήταν ο ίδιος και εκπληρωνόταν, βασικά, με την πρόσφορη ίδρυση των ιεροθεραπευτηρίων αυτών σε χώρους κατ’ εξοχήν υγιεινούς και ευάερους και την τήρηση ορισμένων εξαγνιστικών τελετουργιών, που περιλάμβαναν την παροχή στους ασθενείς που προσέρχονταν σε αυτά προς θεραπεία όλων των μέσων υγιεινής, μακριά, βέβαια, από κάθε έννοια κατάχρησης· δηλαδή, σωματικών ασκήσεων, περιπάτων, υδροθεραπείας, ψυχαγωγικών θεαμάτων, μουσικής, αγώνων, αυστηρής νηστείας «ἀπό πάσης τροφῆς καί οἴνου»^[3] και απόλυτης καθαριότητας και, τέλος, προσφοράς θυσιών και ύπνου σε συγκεκριμένο  καθαγιασμένο  χώρο^[4]. Στα ιεροθεραπευτήρια η θεραπεία όλων των ασθενειών επιδιωκόταν, κυρίως, απ’ ό,τι φαίνεται, με δίαιτα (ιπποκρατική θεραπευτική), προσευχή, ελάχιστα φάρμακα και στοιχειώδεις, τουλάχιστον, εγχειρήσεις και νοσοκομειακή περίθαλψη. Μετά τη θεραπεία έπρεπε να πληρωθεί ένα αντίτιμο, ένα αφιέρωμα προς την ιαματική θεότητα.

                             Κέντρα εγκοίμησης στην αρχαιότητα

Τα πιο γνωστά κέντρα εγκοίμησης στην αρχαιότητα ήταν τα πολυάριθμα (άνω των τριακοσίων) Ασκληπιεία [σπουδαιότερα από τα οποία ήταν της Τρίκκης, της Ακροπόλεως, της Επιδαύρου και, περιφημότερο απ’ όλα, αυτό της Κω (εικ. 3)], τα οποία εξελίχθηκαν σε μεγάλα κτιριακά συμπλέγματα, που περιλάμβαναν κρήνη με ιερό νερό, γυμναστήρια, στοές, λουτρά, χώρους εγκαταβίωσης και αναψυχής, καθώς και ναό προς λατρεία του θεού.

3. Το Ασκληπιείο της Κω

          Οι πολυάριθμοι ασθενείς που συνέρρεαν στους χώρους τους έφερναν μαζί τους τάματα με παραστάσεις των μελών του σώματός τους που υπέφεραν και παρέμεναν εκεί μέχρι να επιτύχουν τη θεραπεία τους (εικ. 4). Στα Ασκληπιεία οι ιερείς, ως γιατροί, νοσήλευαν τους ασθενείς με υγιεινοθεραπεία και φαρμακοθεραπεία και με ηθικοποίηση και τόνωση της πίστης των ασθενών για την απόλυτη θεραπευτική ικανότητα του θείου^[5]. Η είσοδος εις τα ιεροθεραπευτήρια παντός άλουστου σώματος ή άναγνης ψυχής απαγορευόταν, όπως μαρτυρεί και το επίγραμμα που ακολουθεί, που έχει χαραχθεί στα προπύλαια του Ασκληπιείου της Επιδαύρου: «Ἁγνόν χρή νηοῖο θυώδεος ἐντός ἰόντα ἔμμεναι· ἁγνείη δ’ ἐστί φρονεῖν ὅσια»^[6]. Πίστευαν, κατά τα φαινόμενα, οι ιερείς- ιατροί ότι στον άνθρωπο υπάρχουν –εκτός των γνωστών στην επιστήμη επανορθωτικών δυνάμεων- και άλλες δυνάμεις άγνωστες και κατά πολύ θαυμασιότερες, οι οποίες, εάν αφυπνισθούν κατάλληλα και κινητοποιηθούν με την κατανυκτική προσευχή και την πίστη του ασθενούς, αναπτύσσουν μέσα σε ώρες ή και λεπτά ακόμη βαθιά θεραπευτική δύναμη πολύ ισχυρότερη από εκείνη των φαρμάκων του παθολόγου ή των ακτίνων του ακτινοθεραπευτού^[7]. Για την αποτελεσματικότητα των εγκοιμήσεων στα αρχαία ιεροθεραπευτήρια, ο Γ. Ανδρουτσόπουλος θεωρεί ότι, σύμφωνα και με τη γνωστή διδασκαλία του Ιουστίνου, του  Φιλοσόφου  και  Μάρτυρος, «περί  σπερματικού  λόγου», ο Θεός θα εισάκουε και τότε, στον αρχαίο κόσμο, τις παρακλήσεις των ασθενών, εφόσον η προσευχή τους απευθυνόταν με βαθιά πίστη στην «άνωθεν» βοήθεια και αρωγή^[8].

4.  Αφιέρωμα στον Ασκληπιό πιστού που υπέφεραν τα αυτιά του

          Ο γεωγράφος Στράβων αναφέρει^[9] ότι στη Μ. Ασία, μεταξύ των πόλεων Τράλλεων και Νύσσας, βρισκόταν μικρή πόλη, στην οποία υπήρχε ένα  ιατροθεραπευτήριο,  στο  οποίο  η  εγκοίμηση  δεν  γινόταν  από  τους νοσούντες, αλλά από αυτούς που επόπτευαν το ιερό ιερείς. Αυτοί, λέγει ο Στράβων, «ἐγκοιμῶνται ὑπέρ αὐτῶν (δηλαδή των νοσούντων) καί διατάττουσιν ἐκ τῶν ὀνείρων τάς θεραπείας»^[10].           Ο γεωγράφος Στράβων αναφέρει^[9] ότι στη Μ. Ασία, μεταξύ των πόλεων Τράλλεων και Νύσσας, βρισκόταν μικρή πόλη, στην οποία υπήρχε ένα  ιατροθεραπευτήριο,  στο  οποίο  η  εγκοίμηση  δεν  γινόταν  από  τους νοσούντες, αλλά από αυτούς που επόπτευαν το ιερό ιερείς. Αυτοί, λέγει ο Στράβων, «ἐγκοιμῶνται ὑπέρ αὐτῶν (δηλαδή των νοσούντων) καί διατάττουσιν ἐκ τῶν ὀνείρων τάς θεραπείας»^[10].         Παρόμοια προς τα παραπάνω ήταν το ονειρομαντείο και ιατροθεραπευτήριο Αμφιαράειον στον Ωρωπό, του ήρωος Αμφιαράου, το μαντείο του Τροφωνίου στη Λιβαδειά, τα Πλουτώνεια στη Μικρά Ασία ή, κατά τη ρωμαϊκή περίοδο, οι ναοί της Ίσιδος και του Σεράπιδος^[11].

                                           Εγκοιμήσεις σήμερα σε προσκυνήματα της Ορθοδοξίας

Οι εγκοιμήσεις διατηρούνται μέχρι και σήμερα σε ελληνικές εκκλησίες που αποτελούν τόπους προσκύνησης και αναθημάτων. Στην Κωνσταντινούπολη ο αρχάγγελος Μιχαήλ ήταν ο μέγας ουράνιος γιατρός. Κυριότερος τόπος προσκύνησής του ήταν το «Μιχαήλιο», όπου βρισκόταν στο Σωσθένιο, πενήντα, περίπου, χιλιόμετρα μακριά από την Κωνσταντινούπολη. Ο ασθενής εδώ –με την άδεια του ιερέα της εκκλησίας–  κοιμόταν  τη  νύχτα,  αναμένοντας την ιαματική φανέρωση του Αρχαγγέλου, όπως και κατά την αρχαιότητα του Ασκληπιού στη νήσο Κω^[19] (εικ. 5). Επίσης, στον ναό των αγίων Αναργύρων στην Κέα^[20] και της αγίας Μαρίνας στο Θησείο, γίνονται και σήμερα εγκοιμήσεις^[21]. Και στο Μανταμάδο της Λέσβου όπως και σε πολλές άλλες πανηγυρίζουσες εκκλησίες– οι προσκυνητές, κατά τη συνήθεια της εγκοίμησης, περνούν τη νύχτα της παραμονής στον περίβολο της εκκλησίας, περιμένοντας το χάραμα  και  την  πανηγυρική θεία λειτουργία, που θα ολοκληρώσει τις «ὑπέρ ὑγείας» παρακλήσεις των προς τον Ταξιάρχη^[22].

5 . Στο Μιχαήλιο οι ασθενείς μέσω της εγκοίμησης ανέμεναν τη θεραπεία τους (εικ. 14ου αι. Βυζαντινού Μουσείου Αθηνών)

Χαρακτηριστική περίπτωση «εγκοίμησης» μπορούμε να παρακολουθήσουμε στο διήγημα του Γ. Βιζυηνού: «Τό ἁμάρτημα τῆς μητρός μου», απ’ όπου παραθέτουμε το παρακάτω χαρακτηριστικό απόσπασμα, πλουσιότατο και σε πολλά άλλα λατρευτικά στοιχεία από τη σύγχρονη λαϊκή πίστη: «Ἡ μήτηρ μου ἐσήκωσε τό μαραμένον κοράσιον εἰς τήν ἀγκάλην της καί τό ἔφερεν εἰς τήν ἐκκλησίαν. Ἐγώ καί ὁ μεγαλύτερός μου ἀδελφός ἐφορτώθημεν τά στρώματα καί ἠκολουθήσαμεν κατόπιν. Καί ἐκεῖ, ἐπί τῶν καθύγρων καί ψυχρῶν πλακῶν, πρό τῆς εἰκόνος τῆς Παναγίας, ἐστρώσαμεν καί ἐπλαγιάσαμεν τό  γλυκύτερον ἀντικείμενον τῶν  μεριμνῶν μας, τήν μίαν καί μόνην μας ἀδελφήν. Ὅλος ὁ κόσμος ἔλεγεν ὅτι εἶχεν ἐ ξ ω τ ι κ ό ν… Ἔπρεπε λοιπόν νά μείνει σαράντα ἡμερονύκτια ἐντός της ἐκκλησίας, πρό τοῦ Ἁγίου Βήματος, ἐνώπιον τῆς μητρός τοῦ Σωτῆρος…Σαράντα ἡμερονύκτια. Διότι μέχρι τοσούτου ἠμπορεῖ νά ἀντισταθεῖ ἡ τρομερά ἰσχυρογνωμοσύνη τῶν δαιμονίων, εἰς τόν ἀόρατον πόλεμον μεταξύ αὐτῶν καί τῆς θείας χάριτος… Ἐνθυμοῦμαι ἀκόμη ὁποίαν ἐντύπωσιν ἔκαμεν ἐπί τῆς παιδικῆς μου φαντασίας ἡ πρώτη ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ διανυκτέρευσις (εικ. 6).Τό ἀμυδρόν φῶς τῶν ἔμπροσθεν τοῦ εἰκονοστασίου λύχνων, μόλις ἐξαρκοῦν νά φωτίζῃ αὐτό καί τάς πρό αὐτοῦ βαθμίδας, καθίστα τό περί ἡμᾶς σκότος ἔτι ὑποπτότερον καί φοβερώτερον, παρά ἐάν ἤμεθα ὁλωσδιόλου εἰς τά σκοτεινά. Ὁσάκις τό φλογίδιον μιᾶς κανδήλας ἔτρεμε, μοί ἐφαίνετο πώς ὁ Ἅγιος ἐπί τῆς ἀπέναντι εἰκόνος ἤρχιζεν νά ζωντανεύῃ καί ἐσάλευε, προσπαθῶν νά καταβῇ ἐπί τοῦ ἐδάφους, μέ τά φαρδιά καί κόκκινά του φορέματα, μέ τόν στέφανον περί τήν κεφαλήν καί μέ τούς ἀτενεῖς ὀφθαλμούς ἐπί τοῦ ψυχροῦ καί ἀπαθοῦς προσώπου του… Ἤναπτον πῦρ, ἔφερον νερόν καί ἐσκούπιζα τήν ἐκκλησίαν ὅταν ἦτο καθημερινή. Τάς ἑορτάς καί Κυριακάς, κατά τόν ὄρθρον, ἐχειραγώγουν τήν ἀδελφήν μου νά σταθῇ κάτω ἀπό τό Εὐαγγέλιον, τό ὁποῖον ἀνεγίγνωσκεν ὁ λειτουργός ἀπό τῆς Ὡραίας Πύλης. Κατά τήν λειτουργίαν ἤπλωνα χαμαί τό χράμι ἐπί τοῦ ὁποίου ἔπιπτεν ἡ ἀσθενής πρόμυτα, διά νά περάσουν τά Ἅγια ἀπό ἐπάνω της. Κατά δέ τήν ἀπόλυσιν ἔφερον τό προσκέφαλόν της ἐνώπιον τῆς ἀριστερᾶς τοῦ ἱεροῦ θύρας, διά νά γονατίζῃ ἐπ’ αὐτοῦ, ὡς που νά ξ ε φ ο ρ έ σ ῃ ὁ παπάς ἐπάνω της καί νά τῆς σταυρώσῃ τό πρόσωπον μέ τήν Λόγχην, ψυθιρίζων τό σταυρωθέντος σου, Χριστέ, ἀνηρέθη ἡ τυραννίς, ἐπατήθη ἡ δύναμις τοῦ ἐχθροῦ, κτλ.»^[23].

6 . Εγκοίμηση στον ναό της Παναγίας Πορετσού, Ηλείας (φωτ. Ελ. Ψυχογιού, Τα Πανηγύρια της Παναγιάς, στο ένθ. Επτά Ημέρες, Καθημερινής, 5 -8 -2001)

Επίσης, στον νομό Ρεθύμνου, στον ναό του αγίου Αντωνίου, στην Πατσό, έχουμε μιαν άλλη ιδιάζουσα περίπτωση εγκοίμησης. Ο Γ. Παντινάκης^[24], φιλοξενούσε τασιματάρηδες του Αγίου και, αφού τους κοίμιζε στο σπίτι του για μια βραδιά, τους προέλεγε, την άλλη μέρα, την πορεία της θεραπείας τους από τον Άγιο^[25]. Αυτό, όμως, το είδος εγκοίμησης διαφέρει ουσιωδώς από τα παραπάνω, που συμβαίνουν εντός της Εκκλησίας.Ο ύπνος σε αγίους τόπους –όπως έχουμε, ήδη, επισημάνει– είχε ως στόχο την εμφάνιση των θεών και την ίαση των ασθενειών. Η διάρκειά τους ποίκιλε από μια μέχρι οκτώ, σαράντα ή και περισσότερες νύκτες, ανάλογα με τη σοβαρότητα της πάθησης. Πίστευαν ότι με το πρωινό ξύπνημα θα άρχιζε και η βελτίωση της υγείας του αρρώστου. Στην περίπτωση αυτήν η εγκοίμηση γινόταν άσχετα από κάποια εκκλησιαστική γιορτή. Προς ενδυνάμωση του αποτελέσματός της, η εγκοίμηση συμπληρωνόταν με νηστείες, πόση αγιάσματος, διαβάσματα από ιερά βιβλία, παρακλήσεις και άλλες τελετουργίες. Οι εγκοιμήσεις αναφέρονταν,  συνήθως,  σε  θεραπείες  σοβαρών  παθήσεων,  όπως  θεραπεία  δαιμονόληπτων –συνήθως παιδιών– ή επιληπτικών.
Μορφή εγκοιμήσεως –με ευδιάκριτο ευετηρικό σκοπό («για να βοηθήσει ο άγιος»)–που επιβιώνει και σήμερα σε ολόκληρη την Ελλάδα από γυναίκες, συνήθως, προβεβηκυίας ηλικίας, είναι και το ξενύχτι στον Εσταυρωμένο, το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης (εικ. 7), ή την παραμονή της εορτής ή του πανηγυριού κάποιου αγίου^[26], καθώς και η διανυκτέρευση δεκάδων πιστών στον περίβολο του ναού της Ευαγγελίστριας, στην Τήνο, ή και σε άλλα μεγάλα πανελλήνια προσκυνήματα.

7 . Μορφή εγκοίμησης με ευετηρικό σκοπό είναι και το ξενύχτι στον Εσταυρωμένο, το βράδυ της Μ. Πέμπτης (φωτ. Ελ. Ψυχογιού)

[1]  Γιώργου Θ. Καλόφωνου, «Εγκοίμησις», στο «Επτά Ημέρες», ένθετο της «Κυριακάτικης Καθημερινής», 5 Ιανουαρίου 2003, 8.

[2]  Γ. Δ. Ανδρουτσοπούλου, Τό ἱεροθεραπευτήριον τοῦ Ἀμφιάραου ἐν Ὠρωπώ, Αθήναι 1960, 3. Μάρω Κ. Παπαθανασίου, «Μαντικοί Θεοί και ήρωες», στο «Επτά Ημέρες», ένθετο της «Κυριακάτικης Καθημερινής», 28/11/2004, 10.

[3] Στράβωνος ΙΔ΄, 650.

[4] Γ. Δ. Ανδρουτσοπούλου, ό.π., 10.

[5] Γ. Δ. Ανδρουτσοπούλου, ό.π., 9.

[6] Κλήμεντος του Αλεξανδρέως, Στρωματείς V,1, 13.

[7]Πβ. Μ. Γερουλάνου, Ιατρική και Εκκλησία, Αθήνησι 1957, 44.

[8] Γ. Δ. Ανδρουτσοπούλο, ό.π., 16.

[9] Στράβωνος ΙΔ΄, 649.

[10] Κ. Δ. Γεωργούλη, «Ελλάς», στη: Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια 5 (1964), 602.

[11] Γιώργου Καλόφωνου, ό.π., 7.

[12] Γ. Δ. Ανδρουτσοπούλου, Τό ἱεροθεραπευτήριον τοῦ Ἀμφιάραου ἐν Ὠρωπώ, Αθήναι 1960, 9.

[13] Κλήμεντος του Αλεξανδρέως, Στρωματείς V,1, 13.

[14]Πβ. Μ. Γερουλάνου, Ιατρική και Εκκλησία, Αθήνησι 1957, 44.

[15] Γ. Δ. Ανδρουτσοπούλο, ό.π., 16.

[16] Στράβωνος ΙΔ΄, 649.

[17] Κ. Δ. Γεωργούλη, «Ελλάς», στη: Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια 5 (1964), 602.

[18] Γιώργου Θ. Καλόφωνου, «Εγκοίμησις», στο «Επτά Ημέρες», ένθετο της «Κυριακάτικης Καθημερινής», 5 Ιανουαρίου 2003, 7.

[19]  George A. Williamson, «Οι προστάται της Ιατρικής Άγιοι εν τη Ελληνική Εκκλησία», Κυπριακά Χρονικά, 6 (1929), 234.

[20] Χαρ. Δ. Βασιλόπουλου, Οι άγιοι Ανάργυροι, Αθήναι 1986, 30.

[21]  Βασιλική Τζουράκη, Γιατρέ μου, γίνονται θαύματα;, Αθήνα 2004 3 , 193.

[22]  Άννας Παπαμανώλη-Guest, «Ταυροθυσία στον Αρχάγγελο», στο ένθετο της «Κυριακάτικης Καθημερινής», 6 Μαΐου 2001, 32.

[23]  Γ. Βιζυηνού, Τα Άπαντα, έκδοση Χρίστου Γιοβάνη, Αθήνα 1955, 38-40.

[24] Πληροφορήθηκα ότι ο εν λόγω Γ. Παντινάκης πέθανε πριν μερικά χρόνια.

[25]  Πληροφορία κ. Νικ. Καραγιαννάκη από τις Βολιώνες, Ρεθύμνου.

[26]  Βλ. και Μ. Ν. Βαρβούνη, Λαϊκή λατρεία και θρησκευτική συμπεριφορά των κατοίκων της Σάμου, Αθήνα 1992, 140.

Νικολάου Ε. Παπαδογιαννάκη - Ελπινίκης Νικολουδάκη- Σουρή *** «Φίλτατέ μοι παπα Βασίλειε, κατασπαζόμενος την δεξιάν σας, διατελώ όλως υμέτερος» *** Το Αρχείο του ιερέως Βασιλείου Παπαδάκη

Νικολάου Ε. Παπαδογιαννάκη 

Ελπινίκης Νικολουδάκη- Σουρή

«Φίλτατέ μοι παπα Βασίλειε, κατασπαζόμενος την δεξιάν σας, διατελώ όλως υμέτερος»

Το Αρχείο του ιερέως Βασιλείου Παπαδάκη

[Εκδοτικές επιχειρήσεις Καλαϊτζάκης Α.Ε.,  Ρέθυμνο 2017, σχ. 8^ο (24 Χ 16), σσ. 382]

   ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

        www.ret-anadromes.blogspot.com

         http://historicalcrete.ims.forth.gr

«Φίλτατέ μοι παπα Βασίλειε, κατασπαζόμενος την δεξιάν σας διατελώ όλως υμέτερος». Έτσι, πρωτοτύπως - από προσφώνηση προς τον π. Βασίλειο σε επιστολή του Αρχείου του - επιγράφεται το τελευταίο βιβλίο συνεργασίας του γνωστού παραγωγικού διδύμου Νικολάου Ε. Παπαδογιαννάκη και Ελπινίκης Νικολουδάκη- Σουρή, δια του οποίου προβαίνουν στη δημοσίευση του Αρχείου του ιερέως Βασιλείου Παπαδάκη ή Παπαβασιλείου (1850- 1931), το οποίο περιείχε εκτενές αδημοσίευτο μέχρι σήμερα υλικό, που επιμελώς διαφυλασσόταν από τον κάτοχό του και χορηγό της έκδοσης κ. Βασίλειο Ν. Παπαβασιλείου, εγγονό του ιερέως Βασιλείου Παπαδάκη. Κι αν, στο σημείο αυτό, θυμηθούμε και το προηγηθέν βιβλίο των ίδιων συγγραφέων- ερευνητών με τον παραπλήσιο τίτλο: «Σεβαστέ μοι θείε, την δεξιάν Σας ως υιός κατασπάζομαι» - των επιστολών του Αντωνίου Ν. Γιάνναρη προς τον Χατζή Μιχάλη Γιάνναρη (2009) - αλλά και άλλα παρόμοια της συγγραφικής παλέτας των εν λόγω πανεπιστημιακών δασκάλων, βλέπουμε ότι όλα υπηρετούν τον ίδιο σκοπό^. συμβάλλουν, δηλαδή, στη συγγραφή της Ιστορίας του τόπου ή συνθέτουν προσωπογραφίες σπουδαίων μορφών, δια της προσθήκης– όπως χαρακτηριστικά σημειώνεται στον Πρόλογο του παρουσιαζόμενου, με το σημείωμά μας αυτό, βιβλίου- νέων ψηφίδων ή και της αντικατάστασης παλαιών σε ένα μωσαϊκό, το οποίο στο διαρκές γίγνεσθαι επιχειρεί να δώσει τη συνολική εικόνα γεγονότων σε ορισμένη χρονική περίοδο.
Τη συμπλήρωση αυτήν της ιστορίας του τόπου οι συγγραφείς, στην προκειμένη περίπτωση, επιτυγχάνουν διά της ανάγνωσης του υλικού του Αρχείου, σε συνδυασμό με τα εκατοντάδες σχόλια, τα οποία προσθέτουν υποσελίδια και δείχνουν ανάγλυφα τον αγώνα και τις αγωνίες των πρωταγωνιστών αλλά και την προσήλωσή τους σε αυτόν, αντί οποιουδήποτε τιμήματος και παρά τα όποια εμπόδια και τους κινδύνους που, την κάθε στιγμή, ορθώνονται μπροστά τους. Οι επιστολές και τα έγγραφα του Αρχείου προσφέρουν πλούσιο υλικό, το οποίο, μέσα από τη μικροϊστορία της περιόδου, συμπληρώνει και επιβεβαιώνει κενά ή και αναιρεί συμπεράσματα της Ιστορίας της Κρήτης, σε μια περίοδο ταραγμένη και αβέβαιη για την τύχη της Μεγαλονήσου. Έτσι, ο αναγνώστης μέσα από τα έγγραφα του Αρχείου έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει βήμα προς βήμα τις εξελίξεις των γεγονότων, αλλά και να βιώσει προσωπικά την αγωνία των επιστελλόντων, προκειμένου να δοθεί λύση στο αίτημά τους για την ένωση του νησιού τους με το ελεύθερο ελληνικό βασίλειο ή του καθορισμού του σχήματος της Αυτονομίας που τους πρότειναν οι Μεγάλες Δυνάμεις. Στα δύσκολα αυτά χρόνια, ο π. Βασίλειος κινείται ακαταπόνητος τόσο στον χώρο της Εκκλησίας, που δεν παύει επιμελώς να διακονεί, όσο και στον αγώνα  για την ελευθερία ^. έχει αναδειχθεί ως ένα από τα σημαντικότερα πρόσωπα, με πρωταγωνιστικό ρόλο στη λύση του δράματος που βιώνουν οι Κρητικοί κατά την περίοδο αυτήν, μέχρι την τελική αποδοχή και εφαρμογή του σχήματος της Αυτονομίας.Για την πληρέστερη κατανόηση των γεγονότων της περιόδου του Αρχείου, αρχικά, παρατίθεται από τους συγγραφείς σύντομο αλλά εξαιρετικά κατατοπιστικό ιστορικό διάγραμμα των ετών 1831- 1932, μιας εξαιρετικά σημαντικής για την υπόθεση της ελευθερίας του τόπου περιόδου, ενώ το εν λόγω ιστορικό διάγραμμα ακολουθεί και αναλυτικός συσχετιστικός πίνακας των γεγονότων της ίδιας, περίπου, περιόδου (1927- 1931), στον οποίο γίνεται συσχετισμός των γεγονότων που συνέβησαν κατά την περίοδο αυτήν τόσο στην Ελλάδα και τα Βαλκάνια, όσο και στην Κρήτη, καθώς και των μαρτυριών του Αρχείου κατά την ίδια χρονική περίοδο.
Ακολουθεί η βιογραφία του παπα- Βασιλείου Παπαδάκη (Παπαβασιλείου), αλλά και του διδασκάλου υιού του, Ευαγγέλου Παπαβασιλείου, με επίκεντρο τη συμμετοχή του, κυρίως, στα Μαρασλειακά, λόγω της συνδικαλιστικής του ιδιότητας ως μέλους της Δ.Ο.Ε. (Διδασκαλικής Ομοσπονδίας Ελλάδος).Η εκτενέστατη περιοδολόγηση των επιστολών και εγγράφων του Αρχείου διευκολύνει εξαιρετικά την ανετότερη προσέγγισή τους από τον αναγνώστη. Ιδιαίτερα εντυπωσιάζουν οι σελίδες από το Ημερολόγιο εξορίας του παπα- Βασιλείου,  όπου με λεπτομέρεια… ώρας (!) o παπα- Βασίλειος καταγράφει τα γεγονότα της ζωής του, ακόμα και αυτά τα πιο ασήμαντα, από την ημέρα της σύλληψής του και της παράδοσής του στον Ουρμπάνοβιτς (20 Αυγούστου 1905) μέχρι και την ημέρα που επιστρέφει στο Ρέθυμνο, απολυμένος πλέον από την εξορία του στο Ηράκλειο (23 Οκτωβρίου 1905). Ενδιαφέρον, στο σημείο αυτό, παρουσιάζει και η μελέτη της γλώσσας των επιστολών και του Ημερολογίου από τους συγγραφείς.
Στη συνέχεια παρατίθεται το βασικό μέρος του βιβλίου, το Αρχείο του ιερέως Βασιλείου Παπαδάκη ή Παπαβασιλείου, από εκατό δέκα εννιά (119) έγγραφα αποτελούμενο και το Ημερολόγιο εξορίας του λαμπρού λευίτη, λεπτομερώς σχολιασμένα από τους συγγραφείς και τα δύο, με 269 υποσελίδιες σημειώσεις.
Το βιβλίο - που αποτελεί έκδοση της Ιστορικής Λαογραφικής Εταιρείας Ρεθύμνης και του Εργαστηρίου Μελέτης Γλώσσας και Λογοτεχνίας στην Εκπαίδευση Π.Τ.Δ.Ε. του Πανεπιστημίου Κρήτης ­- κλείνει με το Επίμετρο, Δημοσιεύματα του Τύπου με τους λόγους που εκφωνήθηκαν «επί τη εκδημία του ιερέως Βασιλείου Παπαδάκη», Βιβλιογραφία, το Οικογενειακό Δέντρο του π. Βασιλείου κι ένα πλούσιο φωτογραφικό υλικό.Ευχαριστούμε θερμά τους εκλεκτούς φίλους κρητολόγους συγγραφείς του παρόντος έργου, κ. Νικόλαο Ε. Παπαδογιαννάκη και Ελπινίκη Νικολουδάκη- Σουρή και γι' αυτό το τελευταίο πόνημα τους και για την εν γένει προσφορά τους στην τοπική Ιστορία και τους ευχόμαστε να είναι υγιείς και συνεχώς να ανεβαίνουν στον γόνιμο δρόμο της συστηματικής και καρποφόρας προσπάθειας τους.

ΚΩΣΤΑΣ ΑΠΟΣΤΟΛΑΚΗΣ *** Μουσικό Αφιέρωμα

28^ο ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΙΑΚΟ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΡΕΘΎΜΝΟΥ

ΔΗΜΟΣ ΡΕΘΥΜΝΟΥ- Κ.Ε.ΔΗ.Ρ.

ΚΩΣΤΑΣ ΑΠΟΣΤΟΛΑΚΗΣ

Μουσικό Αφιέρωμα

Στον Δάσκαλο και Αρχιμουσικό της Δημοτικής Φιλαρμονικής Ρεθύμνου

από τους Μαθητές του

   ΚΩΣΤΗΣ  ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ
        www.ret-anadromes.blogspot.com
         http://historicalcrete.ims.forth.gr

Ήταν ένα μουσικό Αφιέρωμα αγάπης κι ευγνωμοσύνης των μαθητών- που πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του 28^ου Αναγεννησιακού Φεστιβάλ του Δήμου Ρεθύμνου- προς τον Δάσκαλό τους και Αρχιμουσικό της Δημοτικής Φιλαρμονικής Ρεθύμνου Κώστα Αποστολάκη, που στην πολύχρονη θητεία του γαλούχησε γενιές ολόκληρες μουσικών της πόλης μας. Οι μαθητές του, λοιπόν, καταξιωμένοι μουσικοί σήμερα, την Κυριακή 1 Οκτωβρίου, το βράδυ, επέστρεψαν, με συγκίνηση, ένα μικρό δείγμα των όσων έμαθαν δίπλα του, τιμώντας κι εκείνοι, με τη σειρά τους, τον χαλκέντερο δάσκαλο.         Το όμορφο αυτό «Μουσικό Αφιέρωμα» πραγματοποιήθηκε από τον παρουσιαστή του Αναγεννησιακού Φεστιβάλ Αλέξη Κωστάλα, με τον γενικό συντονισμό του Ανδρέα Πλαῒτη και την βιογραφική παρουσίαση του φιλολόγου Δημήτρη Περβολιανάκη, του οποίου η στοχαστική κι εμπεριστατωμένη ομιλία στάθηκε το λογοτεχνικό κέντρο τής εν λόγω μουσικής βραδιάς, μαζί με την, επίσης, ανθρώπινη και βαθιά συναισθηματική ομιλία, «Στον δάσκαλό μας με αγάπη», του Μανόλη Καρνιωτάκη, σχετική με την οφειλόμενη προς τον δάσκαλο τιμή.
      Στην κεντρική ομιλία της βραδιάς, «Η προσωπικότητα, το έργο και η προσφορά του Κώστα Αποστολάκη», του Δημήτρη Περβολιανάκη, ακούστηκαν πολλά και σπουδαία για τον τιμώμενο, όπως, επίσης, και τα μεγάλα ονόματα των δασκάλων του στην Αθήνα, Μανόλη Καλομοίρη, Αντίοχου Ευαγγελάτου, Μιλτιάδη Κουτούγκου και Μάριου Βάρβογλη, από τα πρώτα στο μουσικό στερέωμα της Ελλάδας. Κι ενώ πλάι σε τέτοιους δασκάλους και με συνήγορό του τις σπουδαίες περγαμηνές επίδοσής του, ο Κ. Αποστολάκης θα μπορούσε- όπως και ακούστηκε από τον ομιλητή της βραδιάς ότι το πρότεινε ο εκ των δασκάλων του Μ. Βάρβογλης- να συνεχίσει σπουδαία καριέρα στην Αθήνα, όμως επιστρέφει στο Ρέθυμνο (1962) και επωμίζεται το βαρύ καθήκον της αναβίωσης της παρηκμασμένης, τότε, Φιλαρμονικής του Ρεθύμνου, της οποίας και παρέμεινε, έκτοτε, ο Αρχιμουσικός μέχρι το έτος 1970. Για δυο δεκαετίες, συνέχισε ο κ. Περβολιανάκης, ο Κ. Απόστολάκης εκπονεί ένα σπουδαίο εκπαιδευτικό έργο στον τόπο μας, μεταδίδοντας την αγάπη του για τη μουσική στους νέους του Ρεθύμνου. Οργάνωσε, περαιτέρω, μιαν εξαιρετική μπάντα, δημιούργησε αξιοπρόσεκτα μουσικά σύνολα και προσέφερε στη ρεθεμνιώτικη κοινωνία την ευκαιρία να παρακολουθήσει μουσικές εκδηλώσεις υψηλού επιπέδου. Σε ένα νέο ξεκίνημα το έτος 1982, πετυχαίνει τη μεταστέγαση της Δημοτικής Φιλαρμονικής στο τότε εγκαταλελειμμένο κτίριο της λεωφόρου Κουντουριώτη και καταφέρνει να προσελκύσει στον χώρο της μουσικής πολλά παιδιά, τα περισσότερα από τα οποία σήμερα διακρίνονται όχι μόνο στη μουσική αλλά και στις επιστήμες, εντός κι εκτός του Ρεθύμνου. Στις αρχές, τέλος, της δεκαετίας του 1990 πετυχαίνει την ίδρυση του Δημοτικού Ωδείου της πόλης μας, ενώ, ταυτόχρονα, η επιρροή του στην ίδρυση στην πόλη του Ρεθύμνου ενός από τα πρώτα Μουσικά Σχολεία της ελληνικής επικράτειας υπήρξε καθοριστική.
           Στο μουσικό μέρος της βραδιάς, στη συνέχεια, έπαιξε πλήθος μαθητών του δασκάλου, τόσο ερμηνεύοντας τα έργα των Γ. Κουμεντάκη και Γιώργου Κυριακάκη, όσο και σε ξεχωριστά μουσικά σχήματα, όπως το παραδοσιακό των Ν. Κατριτζιδάκη- Γ. Παπατζανή και Στ. Συκάκη, που έδωσε δυναμικά και το δικό του καλλιτεχνικό διαμέτρημα, ερμηνεύοντας μιαν κρητική σούστα και τον «Αποχαιρετισμό» του Κ. Μουντάκη, στον οποίο εντυπωσίασε η φωνή του Γιάννη Παπατζανή, μια φωνή καθάρια, ακριβής, αγέρωχη κι ομοιογενής, με τη χαρακτηριστική εκείνη κρητική λεβεντιά.
          Ακροτελεύτια και πανηγυρικά, την όμορφη τιμητική βραδιά έκλεισαν πρώτα το Κουϊντέτο χάλκινων πνευστών οργάνων Ρίθυ Brass της Δ.Φ.Ρ. και τελευταία η Δημοτική Φιλαρμονική Ρεθύμνου, με τους δεκάδες εκκολαπτόμενους νέους ευέλπιδες μουσικούς, με ένα θαυμάσιο μουσικό πανόραμα του Μάνου Χατζιδάκη, υπό την ορχηστική διεύθυνση του Στέλιου Αποστολάκη.
         Και τα δύο σύνολα τα ένιωθες να στήνουν γύρω σου ένα απίστευτο πανηγύρι, οι ορχήστρες των οποίων εντυπωσίασαν και κυριολεκτικά ενθουσίασαν με το πλουσιότατο ρεπερτόριό τους, δυναμικά συντονισμένοι στο «El Gato Montes», του Manuel Panella το πρώτο, το Ρίθυ- Brass, και σ’ ένα καταπληκτικό pot- pourri, το δεύτερο, η Φιλαρμονική μας, με κομμάτια του αξέχαστου Μάνου Χατζιδάκη, που κράτησαν αμείωτο το ενδιαφέρον του πολυπληθούς ρεθεμνιώτικου ακροατηρίου, που από ενωρίς είχε κατακλύσει τον χώρο της αίθουσας του Ωδείου, «Παντελής Πρεβελάκης».             Για τη βραδιά αυτή, να σημειώσουμε, επίσης, ότι συνέθεσαν έργα ειδικά για το δάσκαλό τους οι μαθητές του Μανόλης Ανδρουλιδάκης (ένα δεξιοτεχνικότατο «Νανούρισμα» για κιθάρα και φλάουτο και το «Απόσπασμα από ένα Κοντσέρτο»), ο Γιώργος Κουμεντάκης (το «Ένας Γρύλλος στο Φαράγγι του Κοτσιφού», ένα καταπληκτικό βιωματικό και βαθιά ατμοσφαιρικό έργο για ένα πιάνο, 3 πιανίστες, ένα έργο θα το έλεγα Προγραμματικής Μουσικής, με έντονο τον αφηγηματικό, περιγραφικό και αναπαραστατικό χαρακτήρα, από το πατρικό τού Γιώργου χωριό, τον Άι- Γιάννη τον Καμένο, σ’ όλη τη διάρκεια του οποίου ακούγεται πιστά το χαρακτηριστικά μονότονο τραγούδι του γρύλλου) και ο Γιώργος Κυριακάκης («Στροφή μία, ένα ξόρκι», για σόλο μελωδικό όργανο, ένα εξαιρετικά απαιτητικό, ως προς τον χρόνο και την εκτέλεση, κομμάτι, στο οποίο με το βαρύτονο σαξόφωνο της Στέλλας Αραμπατζόγλου ένιωσα, όσο ποτέ άλλοτε, δυνατά μέσα μου να τονίζεται κι η μουσική της… σιωπής, ενώ σ’ ένα δεύτερο έργο του Γιώργου, αφιέρωμα στον εμβληματικό δάσκαλο, Κ. Αποστολάκη, με τον τίτλο: «Κι όμως. Δύο αναπαραστάσεις κι ένα ρέκριεμ», έργο και αυτό Προγραμματικής, θα το έλεγα, Μουσικής- απαρτιζόμενο από δύο ηχητικές αναπαραστάσεις ενός περιπάτου στον διάδρομο της τότε Φιλαρμονικής- ακούγονται από τις αίθουσες εκατέρωθεν τα ανατριχιαστικά φάλτσα των τότε -περί την μουσική- «στραβαδιών» και σήμερα καταξιωμένων ρεθεμνιωτών μουσικών…, ενώ παρεμβάλλεται κι ένα ρέκβιεμ- φόρος τιμής- για όσους εργάτες τής παλαιάς φρουράς της Φιλαρμονικής δεν είναι πια κοντά μας στη ζωή).            Στην όλη διοργάνωση της μεγαλειώδους εκδήλωσης διέλαμψε ο απεριόριστος, γενικά, σεβασμός και η αγάπη των μαθητών προς το πρόσωπο του Δασκάλου, αλλά κι ο σεβασμός του ίδιου και η σπουδαία προσφορά του στα μουσικά πράγματα και στη μουσική παιδεία των νέων του τόπου. Δεν μας μένει παρά να σφίξουμε θερμά το χέρι και να συγχαρούμε, έναν προς έναν, όλους τους προαναφερθέντες συντελεστές της θαυμάσιας αυτής μουσικής εκδήλωσης «Τιμής και Αγάπης» προς τον Δάσκαλο, αφενός, και για τη σαφή, άκρως ευσυνείδητη και καταξιωμένη ερμηνεία τους, αφετέρου, ενώ και ο τιμώμενος φίλος και συνάδελφος, Κώστας Αποστολάκης, είναι άξιος πολλών συγχαρητηρίων και των θερμών ευχαριστιών όλων μας, ότι όλα αυτά τα χρόνια: «ὂντως ἒργον καλόν εἰργάσατο».