ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ * (Κ Λ Η Δ Ο Ν Α Σ)*

   ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΉ

                      ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ

ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ

(Κ Λ Η Δ Ο Ν Α Σ)

Γ ε ν έ θ λ ι ο ν  (24 Ιουν.)

     ΚΩΣΤΗΣ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ

              

      

Τον άγιο Ιωάννη, που ασκήτευε στις όχθες του Ιορδάνη και προετοίμαζε τον ερχομό τού Μεσσία, η Εκκλησία τον κατέταξε στις πρώτες τάξεις των Αγίων, ο λαός Τού έδωσε πολλά προσωνύμια και τον εορτάζει πολλές φορές το χρόνο.

·                    Στις 23 Σεπτεμβρίου (σύλληψη)

·                     Στις 24 Ιουνίου (γέννηση)

·                     Στις 7 Ιανουαρίου (σύναξη)

·                     Στις 29 Αυγούστου (αποκεφαλισμός)

·                     Στις 24 Φεβρουαρίου (Α' και Β' εύρεση τιμίας κάρας)

·                     Στις 25 Μαΐου (Γ' εύρεση της τιμίας κάρας)

Πρώτη από τις εορτές αυτές, για τους χριστιανούς, είναι η εορτή τής Σύναξης τού Ιωάννη τού Προδρόμου, στις 7 Ιανουαρίου. Την ημέρα αυτήν εορτάζουν οι Γιάννηδες την ονομαστική τους εορτή. Δεύτερη κυριότερη εορτή τού Αγίου είναι στις 29 Αυγούστου. Είναι η γιορτή τού Αποκεφαλισμού, του θανάτου του, που η Εκκλησία την έχει καθιερώσει και ως ημέρα νηστείας.

 Ο άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος (το Γενέθλιον- 24 Ιουν.), ο επιλεγόμενος και Κλήδονας, είναι περισσότερο γνωστός από το πανελλήνια γνωστό λαϊκό έθιμο τού Κλήδονα, που τελείται την ημέρα τής μνήμης του. Κλήδονας<μεσν.κλήδονας< αρχ. κλήδων -ώνος (που στον Όμηρο σημαίνει μαντικό σημάδι, πρόρρηση, προφητεία) [<κλεϜ-ηδών (με σίγηση τού δίγαμμα και συναίρεση) <κλέος]. Σύμφωνα με ορισμένους η λέξη «κλείδονας» προέρχεται από τη λέξη κλειδί, που ανοίγει, δηλαδή, και κλείνει το κουτί τής τύχης. Άποψη, πάντως, που τη θεωρούμε εσφαλμένη, γιατί δίνει προσηγορικό «κλείδονας» με [ει].  

 Μέσα στον κλήδονα, δηλαδή στο σταμνί ή τη λεκάνη με το αμίλητο νερό, οι νέες και οι νέοι έριχναν από ένα μικρό αντικείμενο, το ριζικό ή «ριζικάρι», που είχαν επάνω τους (δαχτυλίδι, σκουλαρίκι, κουμπί, φρούτο, καρφίτσα τού στήθους, νόμισμα κ.λπ.). Σκέπαζαν μετά το σταμνί ή τη λεκάνη, με ένα, συνήθως, κόκκινο πανί ή μαντήλι και το έβαζαν στη μέση της αυλής ή στο χαγιάτι. Το άφηναν εκεί όλη τη νύχτα, για να το βλέπουν τα άστρα και να αποκτήσει μαγική δύναμη, ενώ οι νέοι παρακαλούσαν να βγει

το ριζικό τους και να παρουσιαστεί στον ύπνο τους και να φανερώσει στις άγαμες κοπέλες το όνομα τού μελλοντικού συζύγου τους μέσω τού αμίλητου νερού. Τα ριζικάρια, λέγανε, θα επισκεπτόταν κατά τη νύχτα η μοίρα τού καθενός και θα έγραφε επάνω τους το μέλλον και το τυχερό τους.  Γύρω από τον κλήδονα, στις παλιές κοινωνίες, οι νέες και οι νέοι άρχιζαν το χορό και τα τραγούδια, οι γερόντισσες τα πειράγματα και, καμιά φορά, χόρευαν και αυτές με τους νέους, μέχρι που άρχιζε να μπαίνει η νύχτα και να «σουρουπώνει». Για τα παραπάνω ο Άι-Γιάννης στη μεν Καππαδοκία ονομάζεται Ριζικάς, στα δε Λεχαινά τής Ολυμπίας και Ριζικάρης, γιατί ο λαός πιστεύει ότι φέρνει την τύχη, το ριζικό του, γι’ αυτό και τα αντικείμενα που ρίχνουν στον κλήδονα λέγονται, όπως σημειώσαμε, και ριζικάρια.

   Επειδή, επίσης, την ίδια εποχή (24 Ιουν.) σε πολλά μέρη τής Ελλάδας όρνιαζαν τις συκιές, βάζοντάς τους όρνους για την ωρίμανση των σύκων, ο άις- Γιάννης συνδέθηκε με τη γεωργική αυτήν εργασία, κατέστη γεωργικός- αγροτικός άγιος, και στη μεν Κύθνο ονομάστηκε Απορνιαστής, στη δε Άνδρο Ορνιαστής. Στην Αιτωλία ο άγιος ακούγεται και ως Μελάς, γιατί τότε οι μελισσοτρόφοι τρυγούν μέρος των μελισσιών τους και διανέμουν το μέλι στους συγγενείς και φίλους «για το καλό», ενώ στη Μάνη, Αιτωλία, Κορινθία και αλλού ο άγιος Ιωάννης ακούγεται και ως Ριγανάς, γιατί τότε (το τελευταίο δεκαήμερο τού Ιουνίου) θεωρείται ως η καταλληλότερη εποχή για την περισυλλογή τής ρίγανης.  

      Επίσης, επειδή η 24^η Ιουνίου συμπίπτει με το θερινό ηλιοτρόπιο για τούτο ο Άγιος, κατά τόπους, ονομάστηκε: άις- Γιάννης τού Λουτρόπη (Χίος), άις- Γιάννης τού Λιοτροπιού (Κύθνος), άις- Γιάννης τού Λιτριπιού ή Λιτριβιού (Βούρβουρα Κυνουρίας) και άις Λουτρουπής ή Λουτρόπους (Πόντος). Από τα αρχαία χρόνια υπήρχαν διάφορα έθιμα που είχαν σχέση με τις θερινές τροπές, αλλαγές τού ήλιου- επικίνδυνες, μερικές φορές, κυρίως για τους γεωργούς- και που, αργότερα, πέρασαν στον χριστιανικό κόσμο και συνδέθηκαν με το Γενέθλιο τού Ιωάννη τού Προδρόμου (24 Ιουνίου). Κατά τον Ευαγγελιστή Λουκά[1], ο Ιωάννης ο Πρόδρομος ήταν έξι μήνες μεγαλύτερος από το Χριστό. Αφού, λοιπόν, η Εκκλησία όρισε τη γέννηση τού Θεανθρώπου στις 25 τού Δεκέμβρη, δηλαδή στις χειμερινές τροπές τού ήλιου, επόμενο ήταν το Γενέθλιο τού Ιωάννη τού Προδρόμου να συμπέσει στις 24 του Ιουνίου, δηλαδή στις θερινές τροπές τού ήλιου. Έτσι διατηρήθηκαν ορισμένες συνήθειες που έχουν σχέση με το θερινό ηλιοτρόπιο και την αντίληψη ότι κάτι συμβαίνει στον ήλιο αυτήν την ημέρα και μας επηρεάζει. 

     Επειδή, τώρα, κατά την παραμονή τής ημέρας αυτής (24 Ιουνίου), σύμφωνα με παλιά μεσαιωνική παράδοση, ανάβονται «ανά τας οδούς και ρύμας των πόλεων και των χωρίων» πυρές, για τούτο ο άγιος Ιωάννης λαμβάνει και τα επίθετα Λαμπαδιστής (Κύπρος), Λαμπαδάρης (Κεφαλονιά, Λεχαινά), Φανιστής (από προσηγορικό «φανός») (Χίος, Σύρος), Φωταράς (Κύθνος), Λαμπροφόρος και Λαμπροκόπος (Κύπρος) και Ψυλλοκόπος (Κύπρος), γιατί ανάβουν τις πυρές με το φυτό ψυλλίτη (υπερικόν το ούλον), το οποίο παράγει μεγάλες φλόγες[2].

--------------------------------------------

---

[1] Λουκά α΄, 1-25, 57-68, 76-80.  

[2] Φαίδωνος Κουκουλέ, «Αγίων Επίθετα», Ημερολόγιον τής Μεγάλης Ελλάδος, τ. 10 (1931), 393- 94.

Άρης Γραικούσης ** Μ ο υ σ ι κ ο ί Σ υ σ χ ε τ ι σ μ ο ί Ερμηνεία με το πιάνο και τη φωνή

ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΔΙΑΔΟΣΕΩΣ ΚΑΛΩΝ ΤΕΧΝΩΝ

      ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΩΔΕΙΟ ΡΕΘΥΜΝΟΥ

  Άρης  Γραικούσης

                Μ ο υ σ ι κ ο ί   Σ υ σ χ ε τ ι σ μ ο ί

                                             Ερμηνεία με το πιάνο και τη φωνή

      ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

        www.ret-anadromes.blogspot.com

Σπάνια το Ρέθυμνο ζει στιγμές τέτοιας μαγείας και ανάτασης σαν αυτές που έζησε τη Δευτέρα 13 Ιουνίου 2016, στην Αίθουσα «Παντελής Πρεβελάκης» (Ωδείο) Ρεθύμνου, κάτω από τους θυελλώδεις ήχους του πιάνου και τη γλυκύτητα τής φωνής τού Άρη Γραικούση, πράγματα που το Ρέθυμνο- απ’ όσο μπορώ να γνωρίζω- έχει την τύχη να χαίρεται σήμερα για τρίτη φορά (ο εν λόγω πιανίστας έχει ξαναπαίξει στο Αναγεννησιακό Φεστιβάλ Ρεθύμνου, αλλά και ως σολίστ με τη «Δημοτική Συμφωνική Πειραματική Ορχήστρα Ρεθύμνου»).

Ο Άρης Γραικούσης με πλούσιες περγαμηνές και πτυχία στον χώρο τής μουσικής, τόσο από την Ελλάδα όσο και από το εξωτερικό, είναι ένας αναγνωρισμένος πιανίστας, από τα μεγάλα ονόματα τού πιάνου στην Ελλάδα. Έχει δώσει ρεσιτάλ σε μεγάλες αίθουσες τής Αθήνας (Ωδείο Athenaeum, αίθουσα Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών), αλλά και του εξωτερικού.

Το προχθεσινό ρεσιτάλ ήταν ένα ρεσιτάλ με νόημα και πληρότητα. Ένιωθα, θα μας πει ο πιανίστας Άρης Γραικούσης, ότι η Μουσική είναι «μία» και με σωστό χειρισμό μπορεί να ταιριάξει τις νότες όλων των ειδών και να ενώσει τελείως διαφορετικά ακούσματα ^. μελωδίες κλασικές, παλιές, νεότερες, γαλλικές, ελληνικές, αργεντίνικες, ισπανικές. Έτσι, ακριβώς, γεννήθηκε, μέσα μου, η ιδέα αυτού τού ρεσιτάλ^. να βάλω, δηλαδή, όλες τις νότες στη σειρά, και να τις… «συσχετίσω». Και ο τίτλος τού ρεσιτάλ ήταν αυτός ακριβώς: «Μουσικοί Συσχετισμοί», και απλωνόταν σε μια σειρά εναλλαγών και αντιθέσεων, με διαχρονικά κλασικά έργα, γνωστά κινηματογραφικά θέματα και επιλεγμένα μουσικά κομμάτια. Και με την προοπτική αυτή βιώσαμε και όλοι εμείς, με την ψυχή και προσλάβαμε με το πνεύμα το συγκεκριμένο ρεσιτάλ.    

Τα κομμάτια, λοιπόν, που ακούστηκαν στράφηκαν σε όλα τα είδη τής μουσικής, με στυλ γεμάτο γούστο και "φινίρισμα" και μια φανερή τάση για ένα πλούσιο αρμονικό και ηχοχρωματικό λεξιλόγιο, αλλά και με μια γενναία προδιάθεση να παραμείνουν πάντα στα όρια της κλασικής πρακτικής δεοντολογίας. Και εδώ, ακριβώς, υπήρχε η πρωτοτυπία και το εξαιρετικό ενδιαφέρον. Παρουσιάστηκαν έργα E. Moricone, A. Piazzolla, A. Khachaturian, S. Rachmaninoff, F. Chopin, N. Rota, I. Albeniz, E.Καραΐνδρου, C. Chaplin, Y. Tiersen, που όλοι μαζί «συσχετίζονται» μεταξύ τους και συνθέτουν ενότητες με θέματα από ταινίες, όπως: Cinemaparadiso, amarcord, modern times, Frida κ.ά., Aργεντίνικα Tangos, μικρά αριστουργήματα τής κλασικής μουσικής, χορούς, βάλς, πρελούδια, καθώς και τραγούδια των δεκαετιών 1930- 1960.

Από τα παραπάνω έργα προσωπικά ξεχωρίσαμε τα: Asturias τού I. Albeniz, για τις ιλιγγιώδεις ταχύτητες και τη δυναμική που το διακρίνει, το συνεχούς μουσικής ροής Libertango του Astor Piazzolla, «Το τραγούδι τής λίμνης» τής Ε. Καραΐνδρου, το «Ζητάτε να σας πω» και το «Κι αν βγουν αλήθεια» τού Αττίκ, που ο πιανίστας τα απέδωσε όλα και φωνητικά με τόση ψυχή και συναίσθημα, το Ρrelude no. 20 σε c moll τού Chopin για τα αριστοτεχνικά τελειώματά του και τη λεπτή, αέρινη ευαισθησία, το Ritual Fire Dance του M. De Falla για το αριστοτεχνικό, θα τόλεγα, μάλλον, ταχυδακτυλουργικό τού πιανίστα παίξιμο, το Por una cabeza του Gardel για τη θαυμάσια, κι’ εδώ, φωνητική τού Άρη Γραικούση ερμηνεία, το γνωστό κινηματογραφικό Love Theme από το Cinemaparadisο και, τέλος, το εξαιρετικά νευρώδες και δυναμικό Musical Moment No 4 τού S. Rachmaninoff.  

Με τα κομμάτια αυτά ο Άρη Γραικούσης πρότεινε στο ακροατήριό του μια ποιότητα μοναδική τα ακούσματα της οποίας θα συνεχίσουν να το συνοδεύουν για πολύ καιρό ακόμα. Κομμάτια δύσκολα και απαιτητικά, ο Άρης Γραικούσης τα προσέγγισε με απρόσμενη ευκολία και αμεσότητα, προσφέροντάς μας μιαν ανάγνωση καταλεπτώς επιμελημένη και έξοχα συναρπαστική. Σε όλα ανεξαιρέτως τα σημεία τής παρτιτούρας ο πιανίστας κατάφερε γενναιόδωρα να ελευθερώσει όλη την κομψότητα και την αέρινη χάρη τής μουσικής. Κάτω από τα μαγικά δάκτυλά του οι νότες κατάφεραν και, κυριολεκτικά, έσπασαν και ξεπέρασαν τις φυλακές τού πενταγράμμου και ανέπνευσαν ολόδροσες μαζί με το φιλόμουσο κοινό. Με εξωπραγματικές ταχύτητες σε πολλά σημεία της παρτιτούρας- και εν τούτοις με απαράμιλλη καθαρότητα- ο Άρης Γραικούσης κατόρθωνε να δίνει, πάντοτε, στις νότες του ζωή και ζωντάνια, να αναδεικνύει παραγράφους και ενότητες και να τονίζει ολοδρόσερες ανάσες ολίγων, μόλις, δευτερολέπτων, που, σταματώντας τον χρόνο αστραπιαία, πρόβαλαν τη δομή και το σκεπτικό τού κάθε μουσικοσυνθέτη πίσω από τον χειμαρρώδη καταιγισμό από νότες που ακολουθούσε. Και το κυριότερο^. ο Άρης Γραικούσης απέδωσε όλα τα κομμάτια με ένα πραγματικό ρομαντικό στυλ και με την ηρεμία και τον στοχασμό που χαρακτηρίζει την κάθε περίοδο μουσικής από τη οποία και προέρχονται.

Το κλείσιμο τού Προγράμματος με δυο εξαιρετικές  επανεκτελέσεις («μπίζ») επιμονής τού ενθουσιασμένου κοινού- η δεύτερη εκτός ρεπερτορίου- το καταπληκτικό No. 2 βάλς τού Dmitri shostakovich αποδείχτηκε το ιδανικότερο μουσικό επιδόρπιο μιας σπάνιας καλλιτεχνικής βραδιάς, που μίλησε στην καρδιά τού ρεθεμνιώτικου κοινού, χαρίζοντάς του πλούτο αισιοδοξίας και μια ανέφελη όσο και χαλαρή διάθεση. Στα χέρια τού Άρη Γραικούση η μουσική και το πιάνο άστραψαν, απέκτησαν φωνή, έλαμψαν εσωτερικά και ζωογόνησαν και δικαίωσαν τις προσδοκίες τού κοινού, που χρειάζεται μιαν ήρεμη αντιμετώπιση στα προβλήματά του και ένα άνοιγμα νέων προοπτικών στους ορίζοντές του. Και αυτό μόνο η καλή μουσική τού το υπόσχεται.

ΧΩΡΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΜΑΣ ** ΔΗΜΟΣ ΑΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ *** Μ Α Ρ Ι Ο Υ

    ΧΩΡΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΜΑΣ

ΔΗΜΟΣ ΑΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

                                        Μ   Α   Ρ   Ι   Ο   Υ

                                       

                   ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

             www.ret-anadromes.blogspot.com           

·        Γενικά στοιχεία - Θέση τού χωριού

Χωριό τού δήμου Αγίου Βασιλείου, νομού Ρεθύμνου, κάτοικοι 222 (2001), υψόμ. 220μ., 30 χλμ. νοτιοδυτικά τού Ρεθύμνου, στον δρόμο προς την Ι. Μονή Πρέβελη, διακλάδωση δεξιά, μετά το χωριό Ασώματος (- Μαριού).

Το χωριό είναι κτισμένο ψηλά στο βουνό, 4 χλμ. από την όμορφη παραλία τού Λυβικού Πελάγους, Πλακιά- Δαμνώνι, και δέκα χλμ. από το ιστορικό μοναστήρι τού Πρέβελη. Έχει πλούσιες φυσικές ομορφιές, με άπλετη θέα προς τη θάλασσα τού Νότιου Κρητικού. Έτσι, μπορούσε, τα παλιά χρόνια, να παρακολουθεί και να κατοπτεύει τις κινήσεις τυχόν εχθρικών πλοίων και απειλών.

Αυτές τις φυσικές ομορφιές τού χωριού εξυμνεί και το θαυμάσιο δίστιχο των Μαργιανών:

             Ταξιδευτή τού Λιβυκού, ω Μαργιανέ μ’ αέρα

           Το σφύριγμά σου να γροικώ θα ‘θελα νύχτα- μέρα!  

Μέχρι τη δεκαετία τού ’50 τα περισσότερα κτίσματα τού χωριού ανήκαν στην Ι. Μ. τού Πρέβελη. Τότε παραχωρήθηκαν στην κοινότητα τού Μαριού και αποδείχθηκε, για μια φορά ακόμη, η μεγάλη συμβολή τής Ι. Μονής στην άνοδο τού βιοτικού επιπέδου των κατοίκων τής περιοχής[1]. Στα χωριά Γιαννιού, Μαριού, Λευκόγεια και σε πολλά άλλα χωριά τής επαρχίας Αγίου Βασιλείου συναντούμε συχνά τα λεγόμενα «μοναστηριακά (μαναστηρικά) κτήματα». Πρόκειται για αγροτικές μοναστηριακές περιουσίες, μετόχια τής Μονής Πρέβελη, στη συγκεκριμένη περίπτωση, που παραχωρήθηκαν- κατά τα 3/5- για την αποκατάσταση των εφέδρων πολεμιστών που πήραν μέρος στους απελευθερωτικούς αγώνες τού Έθνους των ετών 1912- 1922, που πολεμούσαν επί χρόνια και βρέθηκαν, στο τέλος, στο έλεος τού Θεού με γυναίκες και παιδιά πίσω και χωρίς καμιά περιουσία. Προς τούτο συνεστήθη το λεγόμενο «Ταμείον Εφέδρων Πολεμιστών νομού Ρεθύμνης»[2].

 Η αρχική αναγνώριση τής κοινότητας Μαριού έγινε με το Διάτ. 28-12-1927, ΦΕΚ Α  4/ 1928 και προήλθε από την κοινότητα Μύρθιου.

 Συνοικισμοί που αρχικά απάρτισαν την κοινότητα είναι το Μαριού.

 Συνοικισμοί που αποτελούν σήμερα το Δ. Δ. Μαριού (κάτ. 289) είναι:

 α) Μαριού (κάτ. 222)

 β) Παλ(α)ιά Ταβέρνα: Εμφανίζεται στο Μαριού, για πρώτη φορά, στην απογραφή τού 1991, με 55 κατ. και συνεχίζει και το 2001, ανοδικά, με 67 κατοίκους.

 γ) Δαμνώνι: παραθαλάσσιος ραγδαία αναπτυσσόμενος οικισμός, με 53 κατ. το 1991.

Δαμνώνι

Στον ίδιο οικισμό έχουν, επίσης, να κάνουν και τα Λευκόγεια και η Μύρθιος. Αναφέρεται, δηλαδή, και στα τρία χωριά, στην περιοχή τού οποίου έχουν όλα περιουσίες.

 . Ονοματολογικά στοιχεία στο τοπωνύμιο «Δαμνώνι»

 Πρόκειται για σπάνιο τοπωνύμιο, μοναδικό στην Κρήτη. O Γ. Ν. Χατζιδάκις το ανάγει στους αρχαίους χρόνους από το Δαμνώνιον, του οποίου το δα-, όπως παρατηρεί, είναι ασφαλώς, δωρικό, αντί του αττικού δη-[3].

Ο Ν. Σταυράκης[4] το ίδιο τοπωνύμιο το σημειώνει ως Λάμων-ωνος, Λαμνώνι ή Δαμνώνι[5]. Οπότε, σύμφωνα με την άποψη αυτήν του Σταυράκη, το τοπωνύμιο έχει σχέση με την αρχαία πόλη Λάμων.

Τέλος, τo τοπων. κατά τον D. J. Georgaca προέρχεται από τον τύπο δαφνών, που σημαίνει άλσος από δάφνες. Το υποκορ. δαφνώνιον (από το δαφνών), έδωσε το νεοελληνικό δαφνώνιν Üδαφνώνι και από αυτόν τον τελευταίο τύπο δημιουργήθηκε το κρητικό τοπωνύμιο Δαμνώνι και το Λαμνώνι[6].

Δαμνώνι

       Και μπορεί ο τόπος σήμερα να στερείται- όπως με πληροφόρησαν- παντελώς δαφνώνων, η ιστορική, όμως, παρουσία δαφνών στην περιοχή σαφώς μαρτυρείται από το τοπωνυμικό θησαυροφυλάκιο τής επαρχίας Αγίου Βασιλείου. Στο γειτονικό χωριό Μύρθιος σε νοταριακή πράξη τής Ενετοκρατίας[7] εντοπίσαμε το περιεκτικό τοπων. στον Δαφνέ, παντελώς άγνωστο σήμερα στο χωριό, που, όμως, επιβεβαιώνει την ύπαρξη δαφνώνων στην περιοχή Μύρθιου- Λευκογείων.

  Πάντως, πιθανότερη μάς φαίνεται η άποψη του Ν. Σταυράκη (Λάμων- ωνος> Λαμνώνι> Δαμνώνι).

·        Ερειπωμένοι οικισμοί

          Νιο Χωριό: Ο ερειπωμένος αυτός οικισμός βρισκόταν ανάμεσα Μύρθιου και Μαριού. Αναφέρεται στις βενετικές απογραφές (το 1583 όφειλε 47 αγγαρείες), στις σκοπιές (1633) και στην τουρκική απογραφή τού 1659, που κατέβαλλε δύο χαράτζια, σύμφωνα με τον ιεροδικαστικό κώδικα. Επίσης, το ίδιο έτος δύο σπίτια πληρώνουν φόρο καφτανίου, ενώ το 1671/2 φέρεται να πληρώνει τρία χαράτζια[8]. Το 1928 ανήκε στην κοινότητα της Μύρθιου και είχε τρεις κατοίκους. Κατά τον αείμν. Χρίστο Μακρή ο οικισμός προέκυψε, όπως και πολλοί άλλοι οικισμοί στην περιοχή, από τη συρρίκνωση της αρχαίας πόλης Λάμων[9].

·   Πληθυσμιακά στοιχεία- Διαχρονική θεώρηση τού ονόματος τού χωριού

   Το Μαριού αναφέρεται στην επαρχία Αγίου Βασιλείου το 1577 από τον Fr. Barozzi (f^o26v) ως Mariu, από τον Καστροφύλακα (Κ176) το 1583 ως Mariu και με 49 κατοίκους και (Κ184) Mariu με 40 οφειλόμενες αγγαρείες. Από τον Basilicata[10], το 1630, ως Mariu, στην Αιγυπτιακή απογραφή τού 1834 ως Maria[11],με 14 χριστιανικές οικογένειες. To 1881 το Μαριού ανήκει στον δήμο Φοίνικος και προσμετρά 161 χριστιανούς κατοίκους.

Κατά τα επόμενα χρόνια η πληθυσμιακή κίνηση τού χωριού έχει ως εξής: 1900 (στον ίδιο δήμο): 179, 1920 (έδρα ομώνυμου αγροτικού δήμου και γράφεται με την κρητική του προφορά, με [γ], Μαργιού): 259, 1928 (Μαργιού): 228, 1940 (Μαριού): 253, 1951: 248, 1961: 223, 1971: 180, 1981: 238, 1991: 225, 2001: 222.

·              Ονομασία του χωριού

Τοπική παράδοση αποδίδει την ονομασία του χωριού σε μιαν αρχόντισσα Μαρία, άρα προέρχεται από βαπτιστικό όνομα γυναίκας. Την ίδια άποψη διατυπώνει και ο Εμμ. Λαμπρινάκης[12]. Άλλη λαϊκή παράδοση κάνει λόγο για μια βοσκοπούλα ή, ίσως, και αρχόντισσα σπουδαία, με το όνομα «Μαριώ», από τα Σφακιά- πιστεύεται, γενικότερα, ότι οι κάτοικοι του χωριού την καταγωγή τους έλκουν από τα Σφακιά, από τον οικισμό της Κάππαρης[13]. Η εν λόγω, λοιπόν, βοσκοπούλα είχε, λένε, πολλά αδέλφια και κάθε φορά που την επισκέπτονταν συνήθιζαν να λένε: «πάμε στου Μαριού!». Από τη φράση αυτήν- σύμφωνα με την εν λόγω παράδοση- λέγεται, προήλθε η ονομασία του οικισμού.

           Τραγουδά, λοιπόν, η σχετική παράδοση για την εν λόγω Μαριώ που χάρισε το όνομά της στο χωριό:

     Πως βοσκοπούλα ήτονε, γι’ αρχόντισσα σπουδαία

       και ήλθεν εις τον τόπο μας, απ’ τω Σφακιώ τα μέρη.

        Μαρία την ελέγασι, αυτήν την παινεμένη,

                μα τα πολλά τ’ αδέλφια της, Μαργιώ της εφωνάζαν,

         ωσάν ερχόντουσαν συχνά, απ’ τω Σφακιώ τη μπάντα.

         Μαριώ γιατ’ ήτονε γι’ αυτούς, η πολυχαϊδεμένη

   της μάνας τους μονάκριβη μοναχοθυγατέρα[14].  

Η Χρυσ. Τσικριτσή- Κατσιανάκη, ετυμολογεί το μακροτοπωνύμιο από οικογενειακό μητρώνυμο (Κωνσταντης Μαργιού, σε έγγραφο του 1749 στις Αρχάνες) και το ορθογραφεί ως Μαργιού (με [γ])[15]. Η ορθή, πάντως, του χωριού γραφή είναι «Μαριού» χωρίς [γ] (απόφαση Υπουργείου Εσωτερικών 702/ 1957).

·        Εκκλησίες του χωριού

Ο καθεδρικός ναός της Αγίας Τριάδος Μαριού έχει να επιδείξει τέμπλο αριστουργηματικό, πανομοιότυπο με αυτό του Μητροπολιτικού ναού Ρεθύμνου (1861)[16].

         Στο χωριό υπάρχει και ναός του αγίου Ονουφρίου (η μνήμη του 11 Φεβρ.),

 Στο χωριό λειτουργεί το Ενοριακό Κέντρο «Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός», καρπός ευλάβειας, ιερού ζήλου και ακάματης θέλησης του Εκκλησιαστικού Συμβουλίου της Ενορίας και του εφημερίου του χωριού ιεροδιδασκάλου π. Εμμ. Σταυγιανουδάκη. Πνευματικό στολίδι του χωριού και της ευρύτερης περιοχής φιλοδοξεί να καλλιεργήσει τα ήθη και τα έθιμα του τόπου, την πολιτιστική και κοινωνική ζωή και την ενημέρωση γύρω από τα διάφορα θέματα της σύγχρονης εκκλησιαστικής και ενοριακής ζωής.

·        Σχολείο

   Το σχολείο στο Μαριού ανεγέρθη το έτος 1924 με κρατική δαπάνη. Σχολείο, πάντως, λειτουργούσε στο Μαριού και προηγουμένως, από τα τέλη του 19^ου αιώνα, ως γραμματοδιδασκαλείο, που καταργείται το έτος 1900 και προάγεται το 1909 σε τριτοβάθμιο. Τελευταίο έτος λειτουργίας του σχολείου ήταν το 1996- 97, οπότε, από το επόμενο σχολικό έτος (1997- 98), λειτούργησε για πρώτη φορά το εξαθέσιο δημοτικό σχολείο του Πλακιά, που απορρόφησε τους μαθητές του Μαριού, καθώς και των λοιπών γειτονικών χωριών (Μύρθιου, Ασώματου, Γιαννιού, Λευκογείων και Σελλιών). 

·        Οικογένειες του χωριού- Μορφές

   Έχει γύρω στις πενήντα οικογένειες ανάμεσα στις οποίες κυριότερες των Σαριδάκηδων, Σταυγιαννουδάκηδων, Ορφανουδάκηδων, Βιολάκηδων

Φραγκιαδάκηδων, Μαστοράκηδων.

   Ο Εμμ. Ψιλλάκης (1880- 1950) διετέλεσε Νομάρχης Λέσβου και Αναπληρωτής Διοικητής Κρήτης.

·        Πολιτισμός- Ασχολίες των κατοίκων- Προϊόντα του χωριού

         Οι κάτοικοι ασχολούνται με την κτηνοτροφία και τη γεωργία και τελευταία και με τον τουρισμό. Είναι άνθρωποι φιλόξενοι, φιλοπρόοδοι κι εξαιρετικά περήφανοι για τη σφακιανή τους καταγωγή. Αιώνες τώρα ζούνε στον τόπο τους, βιώνοντας ευλαβικά την προτροπή του ποιητή:

                Γάμος: Αστράφτει από χαρά και γέλιο το χωριό

                κι αντιλαλεί το νυφικό τραγούδι πέρα ως πέρα

                Θάνατος: Όλοι θλιβεροί κι απ’ το καμπαναριό

                κατάμαυρο η καμπάνα μας τον βάφει τον αέρα. 

      

      Διαθέτει Πολιτιστικό και Εξωραϊστικό Σύλλογο, με σημαντική δράση στο χωριό[17].           

Κυριότερα προϊόντα του χωριού είναι το λάδι, τα κτηνοτροφικά, τα οπωροκηπευτικά και το χαρούπι.

·        Αρχαιολογικές θέσεις

 Σε χώρο 1500 μ. Ανατ. του οικισμού, στους πρόποδες της Κουρούπας, εντοπίστηκε ΠΜ- ΜΜ- ΥΜ εγκατάσταση με υπολείμματα μεμονωμένων οικιών[18].

---

[1] Ενοριακό Ημερολόγιο 1999. Πρόκειται για μια εξαιρετικά καλαίσθητη έκδοση τής  Ενορίας Μαριού, Αγίου Βασιλείου, για τις εκκλησίες και τα ναΰδρια τού χωριού, με την επιμέλεια και φροντίδα τού εφημερίου της π. Εμμανουήλ Σταυγιανουδάκη, και θαυμάσιες φωτογραφίες τού Αντώνη Χριστοφοράκη.

[2]  Μ. Μαστορογιαννάκη, Στο Σταυροδρόμι, Ρέθυμνο 2009, 227- 228.

[3] Γ. Ν. Χατζιδάκι, «Τοπωνυμίαι του χωριού Μύρθιο», Περιοδικόν Δελτίον Βιβλιοθήκης Κρητικού Φιλολογικού Συλλόγου, Εν Χανίοις, τεύχ. Α΄ (Οκτ.- Δεκ. 1927), 3

[4] Ν. Σταυράκης, Στατιστική του πληθυσμού της Κρήτης, Αθήνησι 1890, 82

[5]  Ανών. εν Σταδ. 326-328.

[6] D. J. Georgacas, «Tα τοπωνύμια σε –ΟΝΤΑΣ, -όndαs, -όdαs», Ονόματα 11 (1987), 61 και 67. Και από τη θέση αυτήν ευχαριστώ θερμά τον κ. Ιωάννη Κ. Προμπονά, Καθηγητή τής Φιλοσοφικής Σχολής τού Πανεπιστημίου Αθηνών, για την υπόδειξη και αποστολή τής παραπάνω εργασίας τού D. j. Georgaca.

[7]  Γ. Γρυντάκη, Το Πρωτόκολλο του Ρεθεμνιώτη νοτάριου Αντρέα Καλέργη (1634-1646), ό.π. (σημ. 31), 389.

[8]  Μπαλτά Ευαγγελία- Oguz Mustafa, Το Οθωμανικό Κτηματολόγιο τού Ρεθύμνου, 523.

[9] Χρίστου Μακρή, «Η αρχαία πόλη Λάμων», στο διαδίκτυο: «Άγονη Γραμμή».

[10] Στέργιου Σπανάκη, Μνημεία Κρητικής Ιστορίας, Ηράκλειο 1969, τ. V, 130.

[11] Rob. Pashley, Travels in Crete, II, 313.

[12] Ε. Σ. Λαμπρινάκη, Γεωγραφία της Κρήτης, Ρέθυμνα 1890, 67.

[13] Σώζεται ενδιαφέρουσα παράδοση ότι ένας από τους αδελφούς Σακοράφηδες (μια από τις παλιότερες οικογένειες του χωριού), που ήταν πρακτικός γιατρός, έσωσε το πόδι του τότε Τούρκου Διοικητή, ο οποίος, ως αντάλλαγμα, του παραχώρησε μερικά χωράφια που και ο ίδιος τα είχε αρπάξει αυθαίρετα από τους χριστιανούς. Στα χωράφια αυτά δημιουργήθηκε από τους Σακοράφηδες ο εν λόγω οικισμός Κάππαρη. Οι απόγονοι των Σακοράφηδων πούλησαν τα κτήματα στην Ι. Μονή Πρέβελη, από την οποία οι κάτοικοι του χωριού τα ξαναγόρασαν στο τέλος της δεκαετίας του ’50 [Κρήτη, Το Αφιέρωμα, τ. 25 (τοπικές ιστορίες), 57. Βλ. και το εισαγωγικό μας σχόλιο].

[14]«Έπιασαν το στόχο οι Μαργιανοί», εφημ. Ρεθεμνιώτικα Νέα 1/2/2006 (στήλη «Καθημερινά»).

[15] Χρ. Ζ. Τσικριτσή- Κατσιανάκη, Συμβολή στη μελέτη των τοπωνυμίων της Κρήτης, Αμάλθεια 6 (1975), 62.

[16] Καμηλάκης Κ. Χαράλαμπος, Ο Μητροπολιτικός ιερός ναός Τα Εισόδια τηςΘεοτόκου Ρεθύμνου και τα περί αυτόν κτίσματα, Ρέθυμνο 1999, 152, υποσ. 290.

[17] Βλ. «Πρόγραμμα στόχων Πολιτιστικού και Εξωραϊστικού Συλλόγου Μαριού- Δήμου Φοίνικα», Ρέθεμνος  26- 27/11/2005 και Αιμοδοσία από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Μαριού.

[18]Χάρη Κ. Στρατιδάκη, «Αρχαιολογικές θέσεις στο Ν. Ρεθύμνης από τα νεολιθικά ως και τα ρωμαϊκά χρόνια», Κρητολογικά Γράμματα 9/10 και 11(1994-1995), 313.