ΓΙΩΡΓΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΣΤΑΜΑΤΑΚΗΣ * * * Γράμματα από τα Καπετανιανά

 

ΓΙΩΡΓΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΣΤΑΜΑΤΑΚΗΣ

 

       Γράμματα από τα Καπετανιανά

[Εκδόσεις SELOUDA, ΚΡΗΤΙΚΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ, 2024, σχ. 8^ο (21Χ14), σσ. 400]

 

       ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

          www.ret-anadromes.blogspot.com

 

Ο Γιώργος Γρηγορίου Σταματάκης, ιστορικός ερευνητής και αρχισυντάκτης επί σειρά ετών του γνωστού περιοδικού «Κρητικό Πανόραμα», σε ένα σημαντικό για τα Κρητικά, και όχι μόνο, γράμματα έργο του, που κυκλοφόρησε πρόσφατα, υπό τον τίτλο «Γράμματα από τα Καπετανιανά», κατάφερε και ζωντάνεψε είκοσι σουρεαλιστικά διηγήματα, γραμμένα στην αυθεντική κρητική διάλεκτο που μιλιόταν στο χωριό που γεννήθηκε και μεγάλωσε, τα Καπετανιανά των Αστερουσίων, μέχρι τη δεκαετία του 1970. Στο ορεινό, λοιπόν, και παντελώς απομονωμένο από τον λοιπό κόσμο χωριό του, τα Καπετανιανά, πολύ μακριά από τη θάλασσα, ψηλά στα 750 μ. υψόμετρο και 71 χιλιόμετρα από το Ηράκλειο, βρίσκεται ο σπόρος των ιστοριών αυτών.

Ο συγγραφέας τα διηγήματά του αυτά τα αναφέρει ως σουρεαλιστικά, δηλαδή υπερρεαλιστικά. Σουρεαλισμός είναι ένας τρόπος έκφρασης στον καλλιτεχνικό τομέα, που ο καλλιτέχνης είτε αντιδρά, είτε βρίσκεται αντιμέτωπος με μη πραγματικές καταστάσεις που χαρακτηρίζονται ως παράλογες ή υπερβολικές. Και είναι αλήθεια ότι κάτι τέτοιο εκπηδά αβίαστα μέσα από τα διηγήματα του φίλου Γ. Σταματάκη και που, τελικά, θεωρώ ότι, και με τη βοήθεια της καταπληκτικής κρητικής διαλέκτου που χρησιμοποιεί, καταλήγει μάλλον στο κωμικό, όσο και αν, όπως και ο ίδιος σημειώνει, για κάποιους άλλους μπορούν να θεωρηθούν και ως δραματικά κείμενα. Το παράλογο, πάντως, και υπερβολικό μαζί με το θαυμάσιο και μοναδικό στην έκφρασή του τοπικό κρητικό ιδίωμα με το οποίο ο συγγραφέας τόσο πετυχημένα ντύνει τα διηγήματά του, όλα μαζί μπορούν, θεωρώ, με την πρώτη ανάγνωσή των να δώσουν την εντύπωση του κωμικού, ενώ και βέβαια αφήνουν περιθώρια και για το δραματικό, αφού- όπως λέγει και ο ίδιος ο συγγραφέας και το αποδέχεται και η φιλοσοφική επιστήμη- τα όρια ανάμεσα στο τραγικό και το κωμικό παραμένουν όλως θολά και αδιευκρίνιστα. Γιατί ναι! Οι άνθρωποι αυτοί φαίνονται, πραγματικά, ότι ζουν μια έντονη εσωτερική και εξωτερική σύγκρουση, μια τραγικότητα που μόνο σαν βρεθούμε στη δική τους θέση μπορούμε να την αντιληφθούμε! Γιατί αντί να καταφέρουν να ενταχθούν, όπως θα ήταν φυσικό, αυτοί στα νέα δεδομένα της εποχής τους, επιδίωξαν να εντάξουν τα δεδομένα αυτά στη δική τους λογική!

Πρόκειται για καθημερινές απλές ιστορίες των ταπεινών κατοίκων του χωριού του συγγραφέα, που μεγεθύνονταν στην παιδική φαντασία μικρών και μεγάλων ελλείψει μέτρου σύγκρισης. Η λογοτεχνική, λαογραφική και γλωσσολογική αξία τους είναι γεγονός ότι έχει, ήδη, αναγνωριστεί από πολλούς ειδικούς στο είδος (λογοτέχνες, λαογράφους και γλωσσολόγους), ενώ με πολλή επιτυχία αρκετά από αυτά έχουν ανεβεί και στη θεατρική σκηνή τόσο από ερασιτεχνικές ομάδες, όσο και από επαγγελματικούς θιάσους σε διάφορα μέρη της Κρήτης. 

  Ο συγγραφέας σκιαγραφεί πρόσωπα, στήνει σκηνικά δράσης και γενικά φωτίζει την αφήγησή του με ποικίλες άμεσες ή έμμεσες και συχνά προκλητικές, με χαριτωμένο τρόπο δοσμένες, ιστορίες. Ασήμαντα γεγονότα τα εστιάζει επιτυχώς με την παράταση της χρονικής διάρκειας και δημιουργεί ευτράπελες και πρωτότυπες διηγήσεις με λεπτό πνεύμα και άφθονο χιούμορ, με εύθυμη αντιμετώπιση των καταστάσεων, δυνατή ειρωνεία και ενδεχομένως και σάτιρα.

       Ο συγγραφέας, περαιτέρω, πετυχαίνει ομαλή μετάβαση από το ένα αφηγηματικό μέρος στο άλλο, προκαλεί αγωνία και αναμονή στον αναγνώστη με τεχνητές επιβραδύνσεις της δράσης, όταν και όπου αυτές χρειάζονται, ενώ με τη μοναδική καλλιέπεια και κομψότητα του τοπικού κρητικού ιδιώματος που τόσο άνετα γνωρίζει να χρησιμοποιεί προσφέρει στον αναγνώστη γενναιόδωρα μια πρωτόγνωρη και ασύγκριτη αισθητική απόλαυση. Και είναι γεγονός ότι ως προς αυτό το τελευταίο, το κρητικό ιδίωμα, το πόνημα αυτό του Γιώργου Σταματάκη, αποτελεί, μπορώ να πω, τω όντι, μια περισπούδαστη και κεφαλαιώδους σημασίας μελέτη για την Κρητική μας διάλεκτο.

  Διερωτήθηκα, πάντως, εξ αρχής, διαβάζοντας το βιβλίο, γιατί, αλήθεια, ο συγγραφέας να μην είχε παραθέσει στο τέλος ένα λεπτομερές λεξιλόγιο της κρητικής διαλέκτου, όπως συνηθίζεται στα βιβλία του είδους αυτού, δεδομένου, μάλιστα, ότι χρησιμοποιεί ένα προχωρημένο και αρκετά απαιτητικό τοπικό, του χωριού του, λεξιλόγιο. Λέγει, λοιπόν, ότι δεν το έκανε, γιατί αυτό θα καθιστούσε την Κρητική Διάλεκτο ξένη γλώσσα, ενώ είναι τόσο ελληνική, ώστε να μη χρειάζεται η μετάφρασή της. Τελικά, ναι! την άποψή του αυτήν, διαβάζοντας το βιβλίο, τη βρίσκω να είναι αρκούντως ισχυρή όσον αφορά στους Κρήτες αναγνώστες, από όποιο μέρος της Κρήτης και αν προέρχονται, διατηρώ, όμως, τις επιφυλάξεις μου για τους μη Κρήτες αλλά και τα σύγχρονα κρητικόπουλα που έχουν μεγαλώσει σε πόλεις. Όμως, όπως και αν έχει το πράγμα εντυπωσιάζει- και από άλλες γλωσσολογικές οπτικές- ο σεβασμός του συγγραφέα προς την ελληνική γλώσσα.

 Πρόκειται, λοιπόν, για ένα έργο που  εστιάζει πρωταρχικά, θεωρώ, στη γλωσσική ευωδία και το λεκτικό κάλλος, μέσω του οποίου ο συγγραφέας επιδιώκει να δώσει στα κείμενά του το ακριβές νόημα που αυτός επιθυμεί με τη μεγαλύτερη ακρίβεια και δύναμη, αλλά εξίσου το έργο ξεχωρίζει και για την αξιόλογη λογοτεχνική γλαφυρότητά του που, οπωσδήποτε, απ’ όλες τις πλευρές εντυπωσιάζει. Να σημειώσουμε ακόμα ότι την εν λόγω εργασία προλογίζει με λόγο μεστό, άρτιο και γλαφυρό ο Γιώργος Στ. Πατρουδάκης, ο οποίος είχε και τη Γενική Επιμέλεια του βιβλίου.

    Για όλα αυτά, ο αγαπητός συγγραφέας Γιώργος Σταματάκης αξίζει πολλών συγχαρητηρίων και θερμών ευχαριστιών και γι’ αυτήν τη νέα και αξιοσημείωτη περί τον χώρο της γλωσσικής- διαλεκτολογικής, λαογραφικής και λογοτεχνικής επιστήμης εργασία του, αλλά και για την πολύχρονη εν γένει προσφορά του περί τα Κρητικά Γράμματα.

Εμμανουήλ Κ. Δουνδουλάκη * * * Οι άγιοι Τέσσερις Νεομάρτυρες του Ρεθύμνου * Αγιολογικές, Ιστορικές και Λογοτεχνικές συνιστώσες

 

    Εμμανουήλ Κ. Δουνδουλάκη  

                 Αναπληρωτή Καθηγητή της ΠΑΕΑΚ

 

Οι άγιοι Τέσσερις Νεομάρτυρες του Ρεθύμνου

Αγιολογικές, Ιστορικές και Λογοτεχνικές συνιστώσες

 

    Κωστή Ηλ. Παπαδάκη

    https://ret-anadromes.blogspot.com

 

Το επετειακό έτος που πέρασε (2024), διακόσια χρόνια από το Μαρτύριο των Αγίων Τεσσάρων Μαρτύρων του Ρεθύμνου, πραγματοποιήθηκαν από την Ι. Μητρόπολή μας δεκάδες τιμητικές εκδηλώσεις, αντάξιες του ονόματος και της μαρτυρικής τους θυσίας, για να τιμηθούν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο οι Άγιοί μας. Μια από αυτές υπήρξε και η έκδοση βιβλίου σχετικού με τον βίο και το Μαρτύριο των Αγίων από τον υποφαινόμενο (Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, Οι Άγιοι Τέσσερις Μάρτυρες του Ρεθύμνου, Συναξαριακά και Βιογραφικά στοιχεία αυτών- Έλεγχος «ημαρτημένων», Ρέθυμνο 2024, σελ. 272). Και το ευχάριστο στην περίπτωση αυτήν είναι ότι με αφορμή τις εκδηλώσεις αυτές και το ως άνω βιβλίο μας προέκυψε άλλο ένα βιβλίο, με τον τίτλο: Οι άγιοι Τέσσερις Νεομάρτυρες του Ρεθύμνου και με αναφορά- όπως φαίνεται από τον υπότιτλο- σε αγιολογικές, ιστορικές και λογοτεχνικές συνιστώσες. Το βιβλίο αυτό- και την προσθήκη του στην ελάχιστη περί τους Αγίους Μάρτυρες υπάρχουσα βιβλιογραφία- χαιρετίζουμε με το σημείωμά μας αυτό.

Ο λόγος για μιαν εξαίρετη μελέτη τού κ. Εμμανουήλ Κ. Δουνδουλάκη, Αναπληρωτή Καθηγητή της ΠΑΕΑΚ (Πατριαρχικής Ανωτάτης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Κρήτης), ο οποίος, με αφορμή τις ως άνω επετειακές εκδηλώσεις, ενεπλάκη σε αυτές με διάφορες ιδιότητές του, ως ακαδημαϊκού, δηλαδή, διδασκάλου, αλλά και λόγω γνωστικού αντικειμένου, ως Καθηγητή της Αγιολογίας στην παραπάνω Ανώτατη Σχολή. Στο εν λόγω βιβλίο καταχωρίζονται τέσσερις αξιόλογες μελέτες, όπως επίσης και ένα δείγμα του αδημοσίευτου για τους Αγίους Τέσσερις Νεομάρτυρες ποιήματος του συγγραφέα, που μελοποιήθηκε από τον Δρα Μουσικολογίας κ. Ανδρέα Γιακουμάκη (2024) και το βιβλίο ολοκληρώνεται με ενδιαφέροντα συμπεράσματα και ενδεικτική βιβλιογραφία.

Η πρώτη, ειδικότερα, μελέτη του βιβλίου αφορά σε ανέκδοτο συναξάριο των Αγίων από το Αρχείο του Ρεθυμνιώτη Παύλου Βλαστού (1836- 1926), που καταχωρίζεται στον 65^ο τόμο, σελίδες 1746- 1750 και αριθμεί 138 σειρές. Η δεύτερη αναφέρεται σε ένα «ιστορικόν ανέκδοτον» από το Αρχείο τού ως άνω πολυπράγμονος καταγραφέα, Παύλου Βλαστού, για τους Τέσσερις Νεομάρτυρες του Ρεθύμνου, που καταχωρίζεται στον 55^ο τόμο. Μέσα από αυτό μάς δίδονται πλείστες όσες πληροφορίες για τον βίο, τη μαρτυρική τελείωση και την κατάληξη των ιερών τους λειψάνων,  πληροφορίες που όλες σχεδόν συμφωνούν με τις επικρατούσες στον τόπο μας παραδόσεις. Πρόκειται για μιαν, όντως, ενδιαφέρουσα ιστορική μαρτυρία- συνέντευξη, που πήρε ο Π. Βλαστός το έτος 1872 από τον Ρεθύμνιο Ιωάννη Πανταλάκη, αυτόπτη μάρτυρα της σφαγής των Αγίων Τεσσάρων Μαρτύρων, κατά το έτος 1824, ηλικίας, τότε, 19 ετών. Από το εν λόγω «ιστορικόν ανέκδοτον» ο Εμμανουήλ Κ. Δουνδουλάκης εμπνεύστηκε το «Ποίημα για τους Τέσσερις Νεομάρτυρες του Ρεθύμνου». Το ποίημα κατατάσσεται από τον Ποιητή στην κατηγορία των επικών ποιημάτων και φέρεται σε ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο, με ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία. Αριθμεί 112 στίχους και αναφέρεται σε ενδιαφέροντα βιογραφικά- συναξαριακά των αγίων Τεσσάρων Μαρτύρων στοιχεία, καθώς και στις επαναστάσεις των Κρητών εναντίον των Τούρκων με αφετηρία το 1821.

Το ποιητικό αυτό αριστούργημα μελοποιήθηκε, στη συνέχεια, όπως έχουμε ήδη σημειώσει, από τον Δρα  Ανδρέα Αθ. Γιακουμάκη, καθηγητή, επίσης, στην Πατριαρχική Ανωτάτη Εκκλησιαστική Ακαδημία Κρήτης, κατά τα πρότυπα του Βυζαντινού Ορατορίου και  παρουσιάσθηκε υπό τον τίτλο: «Ενδόξως άσωμεν… Γεωργίω, Αγγελή, Μανουήλ και Νικολάω», το Σάββατο 28 Δεκεμβρίου 2024, από την αίθουσα «Παντελής Πρεβελάκης» της πόλεως μας, ενώπιον πολυπληθούς ακροατηρίου, ως καταληκτήρια εκδήλωση του επετειακού έτους των 200 χρόνων από το μαρτύριο των Αγίων Τεσσάρων Μαρτύρων.

Η τελευταία μελέτη του βιβλίου αφορά στη θαυμάσια και άκρως εμπεριστατωμένη παρουσίαση που ο κ. Δουνδουλάκης έκανε στο προαναφερθέν επετειακό βιβλίο μας περί τους Αγίους Τέσσερις Νεομάρτυρες, στην αίθουσα εκδηλώσεων του ι. Ναού των Αγίων Τεσσάρων Μαρτύρων της πόλεώς μας, στις 2 Οκτωβρίου 2024, στο πλαίσιο των εορταστικών εκδηλώσεων για την επέτειο των 200 χρόνων από το μαρτύριό τους. Το δημοσιευόμενο στο παρουσιαζόμενο βιβλίο κείμενο αποτελεί, να σημειωθεί, απόσπασμα του αρχικού, αναθεωρημένο και εμπλουτισμένο σε επί μέρους τμήματά του.   

Και για τη νέα του αυτήν προσφορά στην Τοπική μας εκκλησιαστική και αγιολογική ιστορία ευχαριστούμε και, για άλλη μια φορά, συγχαίρουμε θερμά τον εκλεκτό φίλο κ. Εμμανουήλ Κ. Δουνδουλάκη, που με πραγματικά αξιοθαύμαστη προθυμία, ζήλο και μεράκι ανέλαβε να συνενώσει σε μιαν άκρως ενδιαφέρουσα μελέτη τα προαναφερθέντα τέσσερα- πάντως περί το αυτό- ετερόκλητα θέματα.

Επανευαγγελισμός και αναδιοργάνωση της Εκκλησίας της Κρήτης μετά την Αραβοκρατία * * * Ιωάννης ο Ξένος * Νίκων ο Μετανοείτε * Αθανάσιος ο Αθωνίτης

   ΚΩΣΤΗΣ  ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ

      www.ret-anadromes.blogspot.com

 

Επανευαγγελισμός και αναδιοργάνωση

της Εκκλησίας της Κρήτης μετά την Αραβοκρατία

Ιωάννης ο Ξένος- Νίκων ο Μετανοείτε- Αθανάσιος ο Αθωνίτης

*   *   *

Είναι γεγονός ότι κάτω από τη μακρά αραβική εξουσία (824-961μ.Χ.) πάμπολλοι από τους κατοίκους της Κρήτης αλλαξοπίστησαν και η πίστη στο νησί είχε παντελώς νεκρωθεί. Επανήλθαν, όμως, στη θρησκεία των πατέρων τους με την επανάκτηση της νήσου από τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, ύστερα από τα λαμπρά στρατιωτικά κατορθώματά του αραβοκτόνου στρατηγού Νικηφόρου Φωκά[1](εικ. 1), που συνέβαλαν εξαιρετικά στην αναζωπύρωση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας στο νησί και στη νέα διάδοση του Ευαγγελίου. Η περίοδος, άρα, από το 961 έως το 1204 μ.Χ. υπήρξε μια εποχή επανευαγγελισμού και αναδιοργάνωσης για την Εκκλησία της Κρήτης. Ιδρύθηκαν ναοί και μοναστήρια και παρατηρήθηκε μεγάλη ακμή των γραμμάτων. Στην επαναφορά αυτή στην πάτριο θρησκεία τεράστιο υπήρξε το ιεραποστολικό και εθναποστολικό έργο των εν τω τίτλω τριών ιεραποστόλων, Ιωάννου του Ξένου, Νίκωνος του Μετανοείτε και Αθανάσιου του Αθωνίτη.

Εικ. 1. Άγιος Νικηφόρος Φωκάς (Ι. Ναός Αγίου Τίτου, Ηράκλειο)

    Ο Άγιος  Ι ω ά ν ν η ς  ο  Ξ έ ν ο ς (εικ. 2), ο αποκαλούμενος με πλήθος προσωνυμιών τόσο λογίων (άγιος Ιωάννης ο Ξένος ή άγιος Ιωάννης ο Κρης), όσο και λαϊκών [Άι- Κύρ Γιάννης και  Άι- Γιάννης ο Τζοβαέρης (= ο θησαυρός)], γνωστός σε πολύ λίγους ως ο ιδρυτής της Ιεράς Μονής Μυριοκεφάλων Ρεθύμνου, είναι ακόμα λιγότερο γνωστός ως ο θεόσοφος γόνος της Κρήτης, το εγκαλλώπισμα των ασκητών και των «Κρητών ο φωστήρ», ο ιδρυτής ενός μεγάλου αριθμού ναών, μοναστηριών και προσκυνημάτων στους δυτικούς νομούς της Κρήτης (Ρεθύμνου και Χανίων), όπου, κυρίως, εργάσθηκε ιεραποστολικά, κατά τα τέλη του 10^ου (970 μ.Χ.) και τις αρχές του 11^ου αιώνα (1035;), αμέσως μετά την Αραβοκρατία.

Εικ. 2. Άγιος Ιωάννης ο Ξένος, φορητή εικόνα (17ου αι.), από τη Συλλογή Λοβέρδου, του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου Αθηνών 

Έχοντας ιδιαίτερη πατρίδα του τον Σίβα, στα Αστερούσια Όρη (Κόφινας), περί τα τέλη του επίγειου βίου του κατέληξε στο δυτικότατο άκρο της Κρήτης, στην επαρχία Κισάμου, στην ερημική περιοχή Ακτή (σημερινό Καβούσι), πρώην κοινότητας Πλατάνου, κοντά στα ερείπια της αρχαίας πόλης Φαλάσαρνας, όπου έζησε ασκητικά μέχρι το τέλος του οσιακού βίου του. Ο ναός του στην Ακτή αποτελεί, σήμερα, επέκταση του αρχικού σπηλαιώδους ναού του Οσίου και είναι δίκλιτος, με το δεύτερο κλίτος αφιερωμένο στον άγιο Ευστάθιο, με τον οποίο συνεορτάζεται στις 20 Σεπτεμβρίου, αφού ο Ιωάννης δεν έχει, ακόμα, και επίσημα, αναγνωριστεί ως άγιος, ενώ κατά την ημερομηνία αυτήν φέρεται να υπέγραψε και το κύκνειο άσμα του, την περίφημη «Διαθήκη» του. Εδώ βρίσκεται και ο τάφος του, που, όμως, είναι κενός από λείψανα, αφού μεταφέρθηκαν στην Κέρκυρα, παραμονές της τουρκικής κατάκτησης.

 Ο άγιος Ιωάννης ο Ξένος αποτελεί, έκτοτε, αγιασμό και ευλογία για την Ι. Μητρόπολη Κισάμου και Σελίνου, η οποία τον τιμά και τον γεραίρει ως τοπικό Άγιό της στις 20 Σεπτεμβρίου κάθε έτους, μαζί με τον άγιο Ευστάθιο. Ομοίως, ευλογία και αγιασμό αποτελεί και για την Ι. Μητρόπολη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου- αλλά και για τις λοιπές Μητροπόλεις των νομών Ρεθύμνου και Χανίων, καθώς και τη Μητρόπολη Γορτύνης και Αρκαδίας Ηρακλείου - στις οποίες παρατηρείται, εντός των φυσικών τους ορίων, η παρουσία πολλών ι. ναών και προσκυνημάτων, λαμπρών, όλων, δημιουργημάτων του οσίου Ιωάννη του Ξένου. Κυρίως, όμως, εν μέσω αυτών, προβάλλεται η Ι. Μονή της  Κ υ ρ ί α ς   Θ ε ο τ ό κ ο υ,  τ η ς  Α ν τ ι φ ω ν ή τ ρ ι α ς,  τ ω ν  Μ υ ρ ι ο κ ε φ ά λ ω ν (εικ. 3), την οποία ο Ιωάννης σεβόταν ιδιαίτερα και την καθιέρωσε ως το κυριότερο των ιερών καθιδρυμάτων του, για τον βαθύ σεβασμό που ο ίδιος έτρεφε προς το πρόσωπο της Υπεραγίας Θεοτόκου. Γι’ αυτό και με τη Διαθήκη του ο Ιωάννης έθετε τα πάντα, κινητά και ακίνητα, όλα όσα δημιούργησε κατά τον επίγειο βίο του, υπό την εξουσία της Κυρίας Θεοτόκου, της ιστορικής, έκτοτε, Μονής των Μυριοκεφάλων, Ρεθύμνου, την οποία καθιστούσε πρωτεύουσα και κυρίαρχο των άλλων εκκλησιών και μονυδρίων και επίκεντρο της όλης επίγειας δημιουργίας του. Και είναι η θέλησή του αυτή που προσέδωσε στην Ι. Μονή της Παναγίας των Μυριοκεφάλων τη σημερινή της αίγλη, που την κατέστησε παγκρήτιο προσκύνημα, το μεγαλύτερο και γνωστότερο όλων όσων συνέστησε ο εν λόγω μέγας Κρης ιεραπόστολος.

ΕΙΚ. 3. Παναγία Μυριοκεφάλων (από ΝΑ) 

Τον ίδιο καιρό που ο Ιωάννης δραστηριοποιήθηκε ιεραποστολικά στα δυτικά διαμερίσματα της Μεγαλονήσου, στα ανατολικά άκμασε, για επτά συναπτά έτη, μια άλλη μεγάλη μορφή, περισσότερο, ίσως, γνωστή στον ορθόδοξο κόσμο, ο πολιούχος Άγιος της Σπάρτης, ο Ν ί κ ω ν   ο  Μ ε τ α ν ο ε ί τ ε  (26 Νοεμβρίου)^[2] (εικ. 4), που τιμάται σήμερα στον νομό Λακωνίας και τη Σπάρτη, ο μητροπολιτικός ναός της οποίας είναι αφιερωμένος στη μνήμη του. Ο Νίκων, με έδρα τη Γόρτυνα Κρήτης, επέδειξε ιδιαίτερο ιεραπο­στολικό ζήλο^. κήρυξε στο νησί τον λόγο του Θεού, έκτισε εκκλησίες και επανίδρυσε επισκοπές.

Εικ. 4. Άγιος Νίκων ο Μετανοείτε 

Ιεραποστολικά, επίσης, για μικρό, όμως, χρονικό διάστημα έδρασε, τον ίδιο καιρό, στην Κρήτη και ο όσιος  Α θ α ν ά σ ι ο ς  ο  Α θ ω ν ί τ η ς (5 Ιουλ.) (εικ. 5), φίλος του Αυτοκράτορα Νικηφόρου Φωκά, ο οποίος, στη συνέχεια, αποχώρησε για το Άγιον Όρος- του μοναχισμού του οποίου θεωρείται ο θεμελιωτής- και το έτος 963 έκτισε τη γνωστή μονή της Μεγίστης Λαύρας[3].

Εικ. 5. Άγιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης 

 Και οι δύο, λοιπόν, Αθανάσιος ο Αθωνίτης και Νίκων ο Μετανοείτε, στάλθηκαν από τον Νικηφόρο Φωκά στην Κρήτη, μετά την απελευθέρωση του νησιού το 961, για να επαναφέρουν τους κατοίκους στην πάτριο θρησκεία, να «αναζωπυρώσουν την πίστιν και εξημερώσουν την νήσον άπασαν», όπως σημειώνει ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος^[4] και να την επανασυνδέσουν με το Οικουμενικό Πατριαρχείο, μετά την επί 135 χρόνια κατοχή της από τους Άραβες.

---

[1] Ο Νικηφόρος Φωκάς πέραν της σημαντικής θέσης που καταλαμβάνει στο πάνθεον των Βυζαντινών αυτοκρατόρων, λόγω, κυρίως, της στρατιωτικής πολιτικής του, πρίν και μετά τη στέψη του έχει να παρουσιάσει και τεράστια προσφορά προς την Εκκλησία. Βοήθησε τον όσιο Αθανάσιο τον Αθωνίτη (5 Ιουλ.) να χτίσει την πρώτη μονή του Αγίου Όρους, τη σημερινή μονή της Μεγίστης Λαύρας, ενώ λέγεται ότι κάτω από το αυτοκρατορικό ένδυμα φορούσε μονίμως ράσα και είχε εκδηλώσει την επιθυμία να εγκαταλείψει τον θρόνο και να γίνει μοναχός. Για τους λόγους αυτούς η Εκκλησία προχώρησε στην αγιοκατάταξή του (11 Δεκ.). Η μνήμη του αναφέρεται μόνο στον Λαυρεωτικό Κώδικα Β 4φ. 133, όπου υπάρχει και πλήρης Ακολουθία του με Κανόνες. Δημοσιεύθηκαν από τον L. Petit στο Byz. Zeitschrift τ. ΙΓ (1904 μ.Χ.), σελ. 398 - 420 και από τον Δημητριεύσκη, στο Κίεβο, το 1911 μ.Χ.

[1] Ονομάστηκε έτσι από τη λέξη «μετανοείτε», που επαναλάμβανε συνεχώς κατά τη διδασκαλία του στους Κρητικούς, προκειμένου να τους επαναφέρει στην πάτριο πίστη, την Ορθοδοξία.

[1] Λέγεται ότι μέρος των τεράστιων θησαυρών που είχαν σωρεύσει οι Σαρακηνοί στον Χάνδακα, δόθηκε στον Αθανάσιο τον Αθωνίτη για την ίδρυση της μονής της Μεγίστης Λαύρας στο Άγιον Όρος.

[1] Κων. Παπαρρηγόπουλου, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους από τον αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι του 1930, τ. 4, μέρος Α΄, εκδοτικός Οίκος Ελευθερουδάκη, χ.χ., 112. 

ΓΕΩΡΓΙΟΥ Ε. ΚΡΑΣΑΝΑΚΗ * * * Η ΠΑΡΡΗΣΙΑ * Διεπιστημονική θεώρηση

 

  ΓΕΩΡΓΙΟΥ Ε. ΚΡΑΣΑΝΑΚΗ

 

Η  ΠΑΡΡΗΣΙΑ

Διεπιστημονική θεώρηση

 [Ηράκλειο Κρήτης 2023, σχ. 16^ο (17 Χ 12), σσ. 256]

 

             ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

                  www.ret-anadromes.blogspot.com

 

   Ομότιμος Καθηγητής της Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης ο κ. Γεώργιος Ε. Κρασανάκης και πρώην Κοσμήτορας της Σχολής Επιστημών Αγωγής, είναι, σαφώς, ο καθ’ ύλην αρμόδιος, μαζί με τον θεολόγο, να διαπραγματευτεί και διαχειριστεί ένα τέτοιο λεπτό και επιστημονικό, όπως το «εν τω τίτλω», θέμα, «Η Παρρησία», που αποτελεί καρπό- μαζί και με δεκάδες άλλα ψυχολογικά και παιδαγωγικά βιβλία- των πλούσιων και  πολύχρονων επιστημονικών σπουδών του σε Πανεπιστήμια της Ελλάδας και του Εξωτερικού [Θεσσαλονίκης, Γενεύης, Παρισίων (Σορβόνης- Paris V)] και της επιτυχούς μακράς πανεπιστημιακής του διδασκαλίας στα Πανεπιστήμια της Κρήτης και της Κύπρου.

    Στο παρουσιαζόμενο με το παρόν σημείωμά μας βιβλίο, εξετάζεται ένα γνωστικό αντικείμενο αρκετά, θεωρώ, πρωτότυπο και ενδιαφέρον, που- όπως εξαρχής επισημάναμε- αναφέρεται στα διαφέροντα τόσο της ψυχολογικής, όσο και της θεολογικής επιστήμης. Είναι, πάντως, ένα θέμα αρκετά άγνωστο και με όλως ανεπαρκή βιβλιογραφία, εξαιρετικά, όμως, χρήσιμο και πρακτικό, αφού η γνώση του μπορεί να βοηθήσει πολλούς ανθρώπους στην καθημερινότητα των σχέσεών τους. Και επειδή ο κ. Κρασανάκης εξετάζει το εν λόγω θέμα τόσο από ψυχολογικής και θεολογικής άποψης, όσο και από φιλοσοφικής, γι’ αυτό και ο υπότιτλος της μελέτης «διεπιστημονική θεώρηση».

 Η παρρησία θα μπορούσε να θεωρηθεί ως μια μεγάλη αρετή, μια όμορφη στάση ζωής και ένα δυναμικό συναίσθημα, που σημαίνει ελεύθερη, θαρραλέα, τολμηρή και ειλικρινή έκφραση γνώμης, θεωρούμενη, περαιτέρω, ως μια ψυχική λειτουργία που εντάσσεται στη σφαίρα της Γνωστικής Ψυχολογίας, αφού η γλώσσα είναι ένα μέσο έκφρασης και επικοινωνίας, μια βασική ανθρώπινη γνωστική λειτουργία.

 Ο κ. Κρασανάκης με προηγούμενη μελέτη του είχε ασχοληθεί με παρεμφερές ψυχολογικό θέμα, αυτό της ειλικρίνειας, η γνησιότητα της οποίας επιβεβαιώνεται, ακριβώς, από την παρρησία, με την οποία πρέπει να συνοδεύεται, δεδομένου ότι η παρρησία συνιστά τον κεντρικό τρόπο έκφρασης της αλήθειας, με το θάρρος που την συνοδεύει στην έκφρασή της, ώστε να υπερνικά κάθε επώδυνο εμπόδιο.

 Παραδείγματα παρρησιακής διδασκαλίας έχουμε να παρουσιάσουμε πολλά από την ελληνική αρχαιότητα, κυρίως, όμως, εκείνους τους τρεις κορυφαίους, μέγιστους και αειφεγγείς αστέρες της ανθρωπότητας, τους φιλοσόφους Σωκράτη, Πλάτωνα και Αριστοτέλη. Αργότερα, στην εποχή στερέωσης του Χριστιανισμού κορύφωση της παρρησίας έχουμε στη διδασκαλία του Ιησού Χριστού και των μαθητών και αποστόλων Του, που χρησιμοποιούσαν, επίσης, τον παρρησιακό λόγο, διδάσκοντας, δηλαδή, «μετά πάσης παρρησίας».

 Στα νεότερα χρόνια, τον όρο αυτόν, «παρρησία», με το εννοιολογικό περιεχόμενό του, όπως αυτό προκύπτει από τη μελέτη των αρχαίων ελληνικών συγγραμμάτων, υιοθέτησε και προέβαλε διεθνώς ένας μεγάλος Γάλλος φιλόσοφος, ο Michel Foucoult.

 Προς καλύτερη κατανόηση του φαινομένου της παρρησίας ανάγκη να σημειώσουμε ότι η σύγχρονη Ψυχολογία έχει διαφερόντως διαφοροποιηθεί από τη λεγόμενη Φιλοσοφική Ψυχολογία των αρχών του 20^ου αι., και από επιστήμη της ψυχής, άρχισε να θεωρείται ως η επιστήμη της συμπεριφοράς και της συνείδησης (σκέψης), που τη συνοδεύει. Αυτό σημαίνει ότι κάτω από το διπολικό αυτό ψυχολογικό πρίσμα, συμπεριφοράς και συνείδησης, πρέπει και εμείς να δούμε και το υπό εξέτασιν θέμα, της παρρησίας.

 Μέσω της μελέτης του, ο κ. Κρασανάκης προβαίνει σε μια σειρά σημαντικών επιστημονικών διαπιστώσεων μέσα από ερωτήματά του, όπως: α) είναι η παρρησία μια μορφή συμπεριφοράς του ανθρώπου; β) έχει η παρρησία σχέση με τη συνείδηση του ανθρώπου; γ) μπορεί η παρρησία να ενταχθεί στα μεγάλα προβλήματα που μελετά η σύγχρονη Ψυχολογία και δ) συνιστά η παρρησία ένα ενδιαφέρον αντικείμενο μελέτης και έρευνας της σύγχρονης Ψυχολογίας;

 Η εξέταση του θέματος παρότι γίνεται με ακραιφνώς επιστημονικά κριτήρια, είναι όμως άκρως κατανοητή και ευκόλως προσλήψιμη και από αυτόν τον απλό, καθημερινό άνθρωπο, ενώ ισχυρότατα δεκανίκια στην πορεία της εξέτασης παρέχει- όπως φαίνεται και από τη βιβλιογραφία- η θεολογική επιστήμη, της οποίας ο κ. Κρασανάκης αποδεικνύεται ικανότατος χειριστής και γνώστης.

 Ο στενός συνδυασμός των δύο αυτών επιστημών (Ψυχολογίας- Θεολογίας) είναι, θεωρώ, που αποφέρει τόσα πλούσια στοιχεία ηθικής διδασκαλίας και φρονηματισμού, που απαντούν σε κάθε σημείο του βιβλίου και συντελούν στην ηθική τελειότητα και στον φρονηματισμό του ατόμου. Ενώ, μέσω της αναπτυσσόμενης ηθικής διδασκαλίας αποδεικνύεται και μια νέα διδασκαλία^. ότι, δηλαδή, κάθε παρρησιακή πράξη πηγάζει από την προαίρεση του ατόμου, την ενδόμυχη εκείνη ψυχική και ηθική τάση και πρόθεσή του, την «προθετικότητά» του, άλλοις λόγοις, στην εκτέλεση μιας ηθικής πράξης, όπως εδώ της παρρησιακής πράξης.

Ως κατακλείδα του όμορφου αυτού βιβλίου ο συγγραφέας παραθέτει τις παρατηρήσεις και τα συμπεράσματά του από «Μια μικρή έρευνά» του, που εκπόνησε με τη μέθοδο του ερωτηματολογίου, γύρω από τη συγκεκριμένη προβληματική του ευγενούς αυτού αθλήματος της «παρρησίας». Με την έρευνά του αυτήν και τα ευρήματά της φωτίζονται, θεωρούμε, έτι περαιτέρω όσα προηγήθηκαν στο ωραίο αυτό βιβλίο. Σε αυτό συνετέλεσε και το γεγονός ότι οι δοθείσες απαντήσεις μελετήθηκαν από τον κ. Καθηγητή, ταξινομήθηκαν και αξιολογήθηκαν δεόντως, τα σχετικά συμπεράσματα των οποίων παρατίθενται στο τέλος του βιβλίου.   

Για άλλη μια φορά συγχαίρουμε και θερμά ευχαριστούμε τον εκλεκτό Καθηγητή και φίλο κ. Γεώργιο Ε. Κρασανάκη και του ευχόμαστε να έχει δύναμη και υγεία, για να συνεχίζει επί μακρόν τη γόνιμη, δημιουργική και εργώδη δραστηριότητά του στον χώρο της ψυχολογικής επιστήμης, όπου η μέχρι σήμερα συμβολή του είναι σπουδαία και πολυτρόπως αναγνωρισμένη. 

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 * * * Μέσα από τα τραγούδια

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821

Μέσα από τα τραγούδια

 

(Χορωδίες των Σχολικών Μονάδων 2^ου, 7^ου, 13^ου, 14^ου και Άδελε

της Α/θμιας Εκπαίδευσης Ν. Ρεθύμνου)

 

 ΚΩΣΤΗΣ  ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ

                     www.ret-anadromes.blogspot.com

 

 Ήταν μια, πραγματικά, πρωτόγνωρη, πανηγυρική και όλως ενθουσιώδης κατάθεση δυνάμεων και ικανοτήτων τού μαθητικού δυναμικού της πόλης μας, σε μια πρωτότυπη μουσική σύμπραξη και συνεργασία Χορωδιών και Μαθητών Σχολικών Μονάδων της Α/βάθμιας Εκπαίδευσης, Ν. Ρεθύμνης, κάτω από τη συνοδεία της δεκαμελούς Ορχήστρας της Α/θμιας  Εκπαίδευσης Ν. Ρεθύμνης.

Ο λόγος για την επετειακή συναυλία για την 25^η Μαρτίου, που δόθηκε  στην αίθουσα εκδηλώσεων «Παντελής Πρεβελάκης» Ρεθύμνου, την Κυριακή 23 Μαρτίου 2025, υπό τον τίτλο: «Η Ελληνική Επανάστασή του 1821 μέσα από τα τραγούδια». Εμπνευστής, εισηγητής και διδάσκαλός της ο Αντώνης Μαυράκης, ο γνωστός Αρχιμουσικός της Δημοτικής Φιλαρμονικής και Καθηγητής Μουσικής στο 2^ο Δημοτικό Σχολείο, με τη στήριξη του Δ/ντή Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης κ. Λάμπρου Καρβούνη και των συνεργαζόμενων Καθηγητών μουσικής των συγκεκριμένων Σχολικών Μονάδων, υπό τη στήριξη της Ι. Μητροπόλεως Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου και της Περιφερειακής Ενότητας Ρεθύμνου. Και για την ιστορία, θεωρούμε χρέος μας να σημειώσουμε, στο σημείο αυτό, τις σχολικές μονάδες της Α/θμιας Εκπαίδευσης που συμμετείχαν στην εν λόγω λαμπρά επετειακή εκδήλωση. Πρόκειται για τα σχολεία 2^ο, 7^ο, 13^ο, 14^ο και Άδελε.  

     Το πρόγραμμα, σχετικό με την Επανάσταση του 1821, πέτυχε, μέσα από το τραγούδι, να καταδείξει τα ηρωικά κατορθώματα των ημερών εκείνων και την αδιάσπαστη δύναμη της ελληνικής λαϊκής ψυχής, που με ηρωισμούς, θυσίες και ολοκαυτώματα κατάφερε να κερδίσει την ύπαρξή της και την πολιτική και πνευματική της ελευθερία. Φορτισμένο με έντονα και δυνατά συναισθήματα, έκανε τις νότες να ξεπεράσουν τις φυλακές τού πενταγράμμου και να αναπνεύσουν μέσα από τα αγνά χείλη των μικρών μαθητών τον άνεμο της εθνικής ελευθερίας και λεβεντιάς, προσφέροντάς τους- καθώς και στο πολυπληθές μουσικόφιλο κοινό- την ευκαιρία να εμβαθύνουν στην ιστορική αλήθεια και να συνειδητοποιήσουν ότι μαζί με τη δύναμη της ορμής οι μεγάλοι στόχοι και τα ωραία έργα μόνο με συντονισμένη προσπάθεια τού συνόλου μπορούν να πραγματοποιηθούν. Σημαντική, στο σημείο αυτό, η απαγγελία κειμένων από την κ. Δώρα Δελή, του 2ου Δ. Σ. Ρεθύμνου.

     Από τα τραγούδια που ακούστηκαν ξεχωρίσαμε τον «Θούριο του Ρήγα» (του Χρήστου Λεοντή), τη «Σημαία», τραγούδι πολύ γνωστό από τα παλιά εγχειρίδια του Δημοτικού (σε στίχους Στ. Σπεράντσα και Ιωάννου Πολέμη), το παραδοσιακό ο «Χορός του Ζαλόγγου», το πάσι γνωστό για τον επαναστατικό ενθουσιασμό του εμβατήριο «Όλη η δόξα όλη η χάρη», το έντεχνο του Μάνου Λοΐζου «Δέκα παλικάρια» και, ακροτελεύτια, το κοντάκιο του Ακαθίστου Ύμνου «Τη Υπερμάχω» και τον «Εθνικό Ύμνο».

 Η ερμηνεία των μικρών Μαθητών υπήρξε άψογη και υποδειγματική σε όλη την έκταση της συναυλίας και φανέρωνε σαφή αντίληψη του χαρακτήρα των συγκεκριμένων θεμάτων, της μορφολογίας και των ειδικών ιδιομορφιών της μουσικής που κάθε φορά καλούνταν να αποδώσουν. Χωρίς την άσκοπη προσφυγή σε μια στείρα επίδειξη ή σε άλλους εκφραστικούς τρόπους και μανιερισμούς, οι μαθητές ερμήνευσαν τα σχετικά κομμάτια του ρεπερτορίου τους χωρίς επιτηδεύσεις, διατηρώντας σε όλη τη διάρκεια της ερμηνευτικής διαδικασίας την απαιτούμενη ισορροπία, φυσικότητα και πραότητα. Από την πρώτη, κιόλας, στιγμή οι βασικές ποιότητες της μουσικής έγιναν φανερές και τα κομμάτια αποδόθηκαν- από Χορωδίες και Ορχήστρα- με απόλυτη ακρίβεια, σαφή άρθρωση και μουσικότητα και εντυπωσιακή καθαρότητα στη διαστρωμάτωση των ηχοχρωμάτων. Παιδιά και μουσικοί συνεργάστηκαν με απρόσμενα θετικό τρόπο μεταξύ τους και απόλυτα συντονισμένοι στο πρόσταγμα του αρχιμουσικού, συμβάλλοντας σε αυτό το εξαιρετικό αποτέλεσμα.

Η θυελλώδης ανταπόκριση του κοινού ήταν απόλυτα αναμενόμενη. Αξίζουν, όθεν, τα θερμά συγχαρητήριά μας σε όλους τους συντελεστές της προχθεσινής μεγαλειώδους συναυλίας^. στους Διευθυντές των σχολείων, στον Αρχιμουσικό και στους μουσικούς της Ορχήστρας, στους γονείς και, βέβαια, στους μικρούς μαθητές και τις μαθήτριες των Σχολείων, που κυριολεκτικά συνάρπασαν με την τεχνική τους ακρίβεια περί την ερμηνεία, αλλά και την επιστημοσύνη που επέδειξαν περί την απόδοση του συγκεκριμένου είδους πατριωτικής μουσικής, πράγμα που διασφάλισε την ποιότητα και πιστότητα του αποτελέσματος. 

Τους ανήκει ένα μεγάλο Μπράβο!

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ Κ. ΔΟΥΝΔΟΥΛΑΚΗ * * * ΔΡΑΚΟΣ ΚΑΙ ΔΡΑΚΟΝΤΟΚΤΟΝΙΑ ΣΤΟΥΣ ΒΙΟΥΣ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ

 

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ Κ. ΔΟΥΝΔΟΥΛΑΚΗ

 

ΔΡΑΚΟΣ ΚΑΙ ΔΡΑΚΟΝΤΟΚΤΟΝΙΑ

ΣΤΟΥΣ ΒΙΟΥΣ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ

[Εκδόσεις «Γρηγόρη», Αθήνα 2024, σχ. 8^ο (21 Χ 14), σσ. 118]

 

 

                ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

                       www.ret-anadromes.blogspot.com

 

Ο κ. Εμμανουήλ Κ. Δουνδουλάκης είναι Αναπληρωτής Καθηγητής τής Ανωτάτης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Ηρακλείου Κρήτης, όπου διδάσκει τα μαθήματα της Αγιολογίας και Υμνολογίας. Είναι συγγραφέας 63 βιβλίων θεολογικού, διεθνολογικού και Λογοτεχνικού ενδιαφέροντος, καρπός όλα των πλούσιων και πολύχρονων επιστημονικών σπουδών του σε Πανεπιστήμια και Ακαδημίες της Ελλάδας και του εξωτερικού, τόσο στην ορθόδοξη όσο και στην Προτεσταντική και Ρωμαιοκαθολική θεολογία, την ελληνική Παλαιογραφία, την Ψυχολογία και τη Συμβουλευτική.

Με το παρόν σημείωμά μας, παρουσιάζουμε το τελευταίο πόνημα του κ. Δουνδουλάκη, με τον τίτλο: «Δράκος και δρακοντοκτονία στους βίους των Αγίων», που αφορά σε μιαν άκρως ενδιαφέρουσα και πρωτότυπη μελέτη, που προτείνει έναν διαφορετικό- διακειμενικό τρόπο ανάγνωσης των συναξαριακών κειμένων, σε σχέση με τους όρους «δράκος» και «δρακοντοκτονία».

Ο δράκος, μεγάλος όφις ή κροκόδειλος, καιροφυλακτεί, συνήθως, στο υγρό στοιχείο (πηγές), σε χαλάσματα ή περάσματα και εμποδίζει την άντληση του νερού ή το δηλητηριάζει, επιβουλευόμενος, συχνά, αδιακρίτως, τη ζωή ανθρώπων ή ζώων που προσεγγίζουν τον τόπο. Είναι συνώνυμο του κακού, του διαβόλου και η δρακοντοκτονία, στις περιπτώσεις αυτές, εντάσσεται στην κοινωνική προσφορά και σωτηρία της κοινότητας από τις βλάβες του θηρίου,  συμβολίζοντας τη νίκη του καλού, έναντι του κακού.

Ο δράκος, ειδικότερα, στους βίους των Αγίων, όπως και στην πατερική και εκκλησιαστική γραμματεία, αφορά τόσο στον αισθητό δράκοντα, όσο και στον νοητό (συνώνυμο του κακού και του διαβόλου) και η δρακοντοκτονία συντελείται πάντα με τη δύναμη της προσευχής, όπως, επίσης, και με το σχήμα του σταυρού. Ο Άγιος δεν εχθρεύεται τον δράκοντα, καθώς στην πορεία της αγιότητας κυριαρχεί η συμφιλίωση μεταξύ Αγίου και της άγριας φύσης. Έτσι, το εμπροϋπόθετο της δρακοντοκτονίας, σύμφωνα με τους βίους των Αγίων, κινείται στις ακόλουθες τέσσερις κατευθύνσεις: στην αναπομπή δοξολογίας προς τον Θεό, στην κοινωνική προσφορά, στη σωτηρία της κοινότητας από τις βλάβες του θηρίου και στην προβολή της παρρησίας του Αγίου προς τον Κτίστη.

Στα Λειτουργικά, περαιτέρω, βιβλία της Εκκλησίας και στην Υμνογραφία η αναφορά σε δράκους στη συντριπτική της πλειοψηφία αφορά στον νοητό δράκοντα (τον δαίμονα), τον οποίο κατατροπώνει ο Χριστός και ακολούθως οι Άγιοι με το μαρτύριό τους. Μάλιστα, ο Χριστός θεωρείται ο πρώτος δρακοντοκτόνος του νοητού δράκοντος, του διαβόλου, και η δρακοντοκτονία, στην περίπτωση αυτή, συντελείται: α) με την ενανθρώπηση, β) με τη βάπτιση και γ) με τη σταυρική του Κυρίου θυσία.   

Συχνά η δρακοντοκτονία στους ορθοδόξους Αγίους θεωρείται ότι είναι θέμα που αφορά μόνο στους στρατιωτικούς Αγίους (π.χ. Μεγαλομάρτυρα Γεώργιο, Θεόδωρο Τήρωνος κ.λπ.). Αντίθετα, ο συγγραφέας αποδεικνύει ότι στη χορεία των δρακοντοκτόνων αγίων συναριθμούνται και άλλοι Άγιοι, Ιεράρχες, Όσιοι και Οσίες, όπως, επίσης, και ομολογητές.

Σκοπός τού εν λόγω βιβλίου είναι να προσεγγίσει τα συναξαριακά κείμενα και να διερευνήσει το πραγματικό ή μη υπόβαθρο της παρουσίας δρακόντων στους βίους των Αγίων και την ευστάθεια ή μη του περιστατικού της δρακοντοκτονίας, ενώ άποψη του συγγραφέα είναι ότι κάθε μονομερής θεώρηση ως προς το ζήτημα του δράκοντος, αλλά και της δρακοντοκτονίας στους βίους των Αγίων κρίνεται επισφαλής, όπως συμβαίνει και με το ζήτημα του θαύματος. Αυτό σημαίνει ότι δεν πρέπει να θεωρούνται ως ιστορικά πραγματικές όλες οι αναφορές σε δράκοντες και δρακοντοκτονίες στους βίους των Αγίων, ούτε όμως πρέπει και να τις διαγράφουμε, συλλήβδην, ως μη πραγματικές.

Ως προς τη μεθοδολογία του παρουσιαζομένου βιβλίου, αυτή αφορά στη διακειμενική θεώρηση του περιεχομένου των σχετικών κειμένων, χωρίς να εστιάζει σε φιλολογικές αρχές της σύνταξής τους, υιοθετώντας έναν συνδυασμό μεθόδων, όπως την ιστορικο-γραμματική- που διασφαλίζει την εγκυρότητα της κειμενικής παράδοσης- και τη θεολογική ερμηνευτική. Τέλος, όπου κρίνεται απαραίτητο αξιοποιείται και η αλληγορική, ενώ σε ένα  σημαντικό μέρος του βιβλίου αξιοποιείται και η περιπτωσιολογική μελέτη.

Το βιβλίο διαρθρώνεται σε δύο μέρη, με κεφάλαια και υποενότητες. Στο Α΄ Μέρος προσεγγίζεται το ζήτημα του δράκοντος και της δρακοντοκτονίας στα Υπομνήματα της Θείας Οικονομίας (δηλαδή στην Αγία Γραφή, στην απόκρυφη γραμματεία, στους Πατέρες και Εκκλησιαστικούς Συγγραφείς). Το Β΄ Μέρος ασχολείται με τους δράκους στους δρακοντοκτόνους Αγίους, όπου εξετάζονται τα χαρακτηριστικά τους, οι τόποι και οι δράσεις του δράκου, όπως και οι μέθοδοι που χρησιμοποιούν οι Άγιοι για να τους σκοτώσουν.

Όσον αφορά στο θέμα της δρακοντοκτονίας, οι όροι που απαντιούνται συνήθως είναι οι ακολουθοι: Δρακοντοκτονία,  Δρακοντολέτης, Δρακοντοπνίχτης, Δρακοντοφόνος, Δρακοφόνος, εκ των οποίων στο παρουσιαζόμενο βιβλίο αξιοποιούνται ο «δρακοντοκτόνος» και «δρακοντοκτονία», καθώς δηλώνει το εμπρόθετο της πράξης.

Το βιβλίο - που αποτελεί περικαλλέστατη και εξαιρετικά προσεγμένη στις λεπτομέρειές της έκδοση- ολοκληρώνεται με τα Συμπεράσματα, Περίληψη στα Αγγλικά, την πλουσιότατη ελληνική και ξένη Βιβλιογραφία, όπως επίσης και κάποια επιλεγμένα Αγιολογικά κείμενα μελέτης στο Επίμετρο.

Ο κ. Εμμανουήλ Κ. Δουνδουλάκης είναι άξιος τού «δικαίου επαίνου» ότι: «ὂντως καλόν ἒργον εἰργάσατο, ἐπειδάν καί ἐτελείωσεν αὐτό». Ευχή μας να έχει υγεία και δύναμη, για να συνεχίζει επί μακρόν τη γόνιμη, εργώδη και δημιουργική δραστηριότητά του στον χώρο της θεολογικής επιστήμης, όπου τόσο μεγάλη είναι η μέχρι σήμερα συμβολή του με το περισπούδαστο και κεφαλαιώδους σημασίας συγγραφικό του έργο.

Δημήτρης Ν. Θεοδοσάκης * * * ΓΕΝΕΘΛΙΑ ΓΗ * ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ

 

Δημήτρης Ν. Θεοδοσάκης

 

ΓΕΝΕΘΛΙΑ ΓΗ

ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ

[Εκδόσεις Σμυρνιωτάκη, Ηράκλειο 2024, σχ. 16^ο (24 Χ 17), σσ. 176]

  

Κωστής Ηλ. Παπαδάκης

  http://ret-anadromes.blogspot.com

  

Ο Δημήτρης Ν. Θεοδοσάκης, από τον Χόνδρο Βιάννου, με το γλυκύτατο ψευδώνυμο του «Κάστρου ο Ταχυδρόμος», παρουσιάζει, μέσα από μια σειρά ιστορικών διηγημάτων και ποιημάτων του, τη ζωή των παλιών ανθρώπων του τόπου του, φτωχών όλων φαμελιάρηδων, των αρχών, βασικά, του 20^ου αι. Τη ζωή τους δίπλα στα χωραφάκια και τα περβολάκια τους και τις λοιπές αγροτικές κυρίως ασχολίες. Όλοι οι άνθρωποι εκείνοι, στερνοί ακρίτες ενός αλλοτινού κόσμου, φωτοδότες της κρητικής μας παράδοσης «μεγάλωσαν κι έφυγαν και τώρα πια έχουν μείνει μια φούχτα από ρημαγμένα σπιτάκια και στις καλύτερες περιπτώσεις κάποια μετοχάκια και οικισμοί, βουβοί όλα μάρτυρες να θυμίζουν ένα φεγγάρι μιας γεωργικής δοξαστικής εποχής».

Με τις διηγήσεις του αυτές και με κάποια στιλάτα και καλογραμμένα ποιήματά του- με τα οποία ο φίλος συγγραφέας διανθίζει τα διηγήματά του- ανασταίνει με τα πιο εύγλωττα, ζωντανά και καθάρια χρώματα τη ζωή των συγχωριανών του στα εν λόγω χωριά της επαρχίας του, Χόνδρο, Βιάννο, Κάστρο κ.λπ και την καθημερινή τους βιοπάλη προκειμένου να διασφαλίσουν το ψωμί τους και το ψωμί των παιδιών τους σε εποχές δύσκολες, σκληρές και απάνθρωπες.

Βλέπουμε, περαιτέρω, και διδασκόμαστε από το παράδειγμα των απλών αυτών ανθρώπων πως οι εξαιρετικές καταστάσεις και δυσκολίες της ζωής καθίσταντο γι’ αυτούς πηγή και μόνιμη δύναμη για δημιουργία, δημιουργώντας μέσα τους αντιστάσεις και σοβαρές ικανότητες. Έτσι κατάφερναν να επουλώνουν πληγές, να ξανακτίζουν χαλάσματα και να θρέφουν τα γηρατειά και τα γυμνά και λιπόσαρκα παιδιά τους, για να μην πεθάνουν από την πείνα.

Η αυθεντικότητα της πρώτης ύλης, το βάρος της προσωπικής εμπειρίας και η ιδεολογική φόρτιση προσδίδουν στη γραφή αυτήν του Δημήτρη Θεοδοσάκη την αμεσότητα του ρεαλισμού και τη λεπτότητα των αισθημάτων για την πατρώα γη και τους αγαπημένους συγχωριανούς του. Και είναι γεγονός ότι ένας ολόκληρος κόσμος ξεπηδά ολοζώντανος μπροστά στα μάτια μας μέσα από τις ρεαλιστικές αυτές διηγήσεις, ενώ η εσωτερικευµένη πραγματικότητα επιτρέπει, συχνά, λυρικές εξάρσεις υποκειμενικών βιωμάτων υποκινούμενων από μιαν έντονη συναισθηματική του συγγραφέα φόρτιση, χωρίς, πάντως, να αναιρείται ποτέ ο ρεαλισµός των διηγήσεων ούτε η αυθεντικότητα της πραγματικότητας.

Στα κείμενα του Δημήτρη Θεοδοσάκη αποτυπώνονται, επί πλέον, και τα καθαρά, τα γνήσια κρητικά έθιμα, όπως ζωντάνευαν τότε στις καθαρές εκείνες και αυθεντικές κρητικές κοινωνίες της «εποχής του λύχνου», με πλουσιότατα λαογραφικά στοιχεία από την καθημερινή ζωή, από τον γάμο και τα πανηγύρια και, ακόμα, με μαντινάδες, μοιρολόγια και παροιμίες, δοσμένα όλα με ένα μοναδικά δυνατό και απαιτητικά γενναιόδωρο κρητικό λεξιλόγιο.

Τι κρίμα, αλήθεια, που εμείς οι νεοέλληνες, και ειδικότερα οι νέοι, ολοένα και περισσότερο ξεχνούμε ή χάνουμε αυτόν τον πολύτιμο λαϊκό μας πολιτισμό, που αποτελεί, ακριβώς, τις ρίζες εκείνες που μας εξέθρεψαν. Ο ρυθμός τής νέας ζωής με τις ευκολίες και τις ταχύτητες της μηχανής, τα εύκολα ταξίδια και τις μετακινήσεις των πληθυσμών, ολοένα και περισσότερο αλλάζει κι εξαφανίζει την παραδοσιακή σταθερότητα και ομορφιά. Eυτυχώς, όμως, που υπάρχει η νοσταλγία, αυτή η πανανθρώπινη δυνατή «αδυναμία», που ξαναφέρνει τους απομακρυσμένους οδοιπόρους στο όνειρο και στα πρώτα βήματα της ζωής. Και στο βιβλίο του κ. Θεοδοσάκη η δύναμη αυτή, η νοσταλγία για τα παλιά, είναι που μεγαλώνει το όνειρο και προετοιμάζει και προδιαθέτει για την πνευματική σοδειά που θα επακολουθήσει.

Θεωρώ ότι με το παρουσιαζόμενο βιβλίο του, ο Δημήτρης Θεοδοσάκης κατάφερε να ζωντανέψει τη ζωή των ανθρώπων αυτών που του εμπιστεύτηκαν ένα μοναδικά σπάνιο και αδημοσίευτο φωτογραφικό υλικό και πλούσιες ιστορίες, αυθεντικές, με ήρωες και πρωταγωνιστές πρόσωπα υπαρκτά, που τα περισσότερα από αυτά και ο ίδιος τα πρόλαβε και τα συναναστράφηκε στα παιδικά του χρόνια. Είναι, γι’ αυτό, οι διηγήσεις του τόσο αληθινές, δοσμένες όλες με υψηλή λογοτεχνική δύναμη και με μια τέτοια αξιοπρέπεια και ομορφιά, που, εσένα τον αναγνώστη, σε συγκλονίζει και σε κάνει να ταυτίζεσαι με τα πρόσωπα και τα προβλήματά τους και ας μην τα γνωρίζεις ο ίδιος προσωπικά. Ζεις όμως μέσα σου τις καταστάσεις και τα βιώματά τους, διδάσκεσαι από τη ζωή και τα έργα τους και νιώθεις, στο βάθος, πως και συ, τελικά, είσαι άνθρωπος.  

Τα θερμά μου, και πάλι, συγχαρητήρια στον αγαπητό φίλο Δημήτρη Ν. Θεοδοσάκη, τον όμορφο αυτόν του «Κάστρου Ταχυδρόμο» και για την παρούσα πολύτιμη προσφορά του στα κρητικά γράμματα. Και τον διαβεβαιώνω ότι και με το βιβλίο του αυτό τα κατάφερε, ναι τα κατάφερε- όπως σημειώνει και στον Πρόλογό του - να στήσει στους στερνούς αυτούς ακρίτες της κρητικής γης έναν περίλαμπρο ανδριάντα μνήμης. Με τις παρουσιαζόμενες λογοτεχνικές δροσοσταλίδες του να είναι σίγουρος ότι μας ενθαρρύνει όλους εμάς και μας κάνει να πιστεύουμε ότι όσο συνεχίζουμε να ενδιαφερόμαστε και να σκύβουμε πάνω από τις αιώνιες αξίες της κρητικής γης, πάνω από τα ήθη και τις παραδόσεις των πατέρων μας, πάνω από τα ελληνορθόδοξα μετερίζια, δεν χάθηκαν ακόμα όλα κάτω από τον αδυσώπητο οδοστρωτήρα του σύγχρονου τεχνοκρατούμενου πολιτισμού.