1824-2024: 200 χρόνια μετά * * * Έκθεση του Παγκρήτιου Συλλόγου Εικαστικών Δημιουργιών "Νεώριον Τέχνης"

 

1824-2024: 200 χρόνια μετά

Έκθεση του Παγκρήτιου Συλλόγου Εικαστικών Δημιουργιών "Νεώριον Τέχνης"

                         Αίθουσα Πυροβολικού, Φορτέτσα

  ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

  www.ret-anadromes.blogspot.com

 

Να που οι Άγιοι Τέσσερις Μάρτυρες του Ρεθύμνου συνεχίζουν και σήμερα με τη θυσία τους να εμπνέουν τον άνθρωπο και στη συγκεκριμένη περίπτωση τους ανθρώπους τής Τέχνης. Με αφορμή τη συμπλήρωση 200 χρόνων από το θάνατό τους, το 1824, στην αίθουσα Πυροβολικού, στη Φορτέτσα, παρουσιάζεται θαυμάσια καλλιτεχνική έκθεση του Παγκρήτιου Συλλόγου Εικαστικών Δημιουργών "Νεώριον Τέχνης", με τίτλο: «1824-2024: 200 χρόνια μετά». Την έκθεση, που τελεί υπό τη στήριξη της Περιφέρειας Κρήτης, επισκεφθήκαμε την ημέρα των εγκαινίων της, στις 11 Σεπτεμβρίου 2024.

Η τέχνη όλων των συμμετεχόντων πραγματικά μάς εξέπληξε, μας άγγιξε από την πρώτη, κιόλας, στιγμή, για την όλως ιδεαλιστική πορεία της και τις βαθιές καταβολές της, που αποτυπώνονται πάνω στην κάθε πτυχή των έργων τους. Γιατί οι καλλιτέχνες τού παραπάνω Συλλόγου αποτυπώνουν όχι μόνο τη θυσία των Αγίων Τεσσάρων Μαρτύρων, που η θυσία τους αποτελεί, έκτοτε, σύμβολο αγώνα και αντίστασης, που ενέπνευσε τις κατοπινές γενιές στον αγώνα τους για τα ιδανικά τους, την ελευθερία, τις συλλογικές διεκδικήσεις και την κοινωνική δικαίωση, ώστε, εν τέλει, η έκθεση αυτή να αποτελεί μια διαχρονική μελέτη και προβολή των αιτημάτων αυτών, µια γέφυρα ανάµεσα στο παρελθόν και το παρόν, τονίζοντας τη σηµασία της ατοµικής και συλλογικής δράσης και ευθύνης.

Κάθε καλλιτέχνης µέσα από το προσωπικό του ύφος και τη δική του μοναδική οπτική γωνία, µεταφέρει στο κοινό το μήνυμα της ανθεκτικότητας και της πίστης στις αξίες που διέπουν την ελληνική κοινωνία. Από τον αγώνα για την ανεξαρτησία και την αυτοδιάθεση μέχρι τις σύγχρονες προκλήσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα και την κοινωνική δικαιοσύνη. Οι καλλιτέχνες, ειδικότερα, καταγράφουν τα προβλήματα πιστά και με συνθέσεις και χρωματικούς τόνους καλοδουλεμένους. Χρώματα ζωντανά, με χρήση, κυρίως, των βασικών τόνων, μικρές και συχνά εμφανείς αδρές πινελιές, άλλοτε με έμφαση στην αναπαράσταση τού φωτός και άλλοτε του μαύρου. Ναι γιατί υπάρχει, δυστυχώς, και το μαύρο! Έτσι, μπροστά σου, μέσα από τα εκτιθέμενα έργα, αναδύεται άλλοτε ένας κόσμος φωτεινός, γεμάτος υπέροχα συναισθήματα για τον άνθρωπο και την αρετή του, που δίνουν την αίσθηση τής ανθρώπινης συνεργασίας, επικοινωνίας και ελεύθερης διακίνησης των ιδεών, ακτινοβολώντας με δύναμη το φως τής αλήθειας και της ζωής, ενώ άλλοτε αναδύεται όλη η φρίκη της σκοτεινής πλευράς της ψυχής του ανθρώπου. Γιατί ορισμένα από τα εκτιθέμενα έργα αναφέρονται σε αυτόν τον κόσμο τον άγριο, τον ατίθασο, τον παραδομένο στις δυνάμεις της φύσης – μιας φύσης που την αντιμετωπίζουμε με δέος, μιας φύσης αδάμαστης και όλως απρόβλεπτης. Και όπως η φύση, έτσι και τα συναισθήματα που μας κατακλύζουν είναι συχνά τέτοια, που χρειάζεται αγώνας να συγκρατήσουμε την κατάσταση στην επιφάνεια και να επικρατήσουμε πάνω στις δυνάμεις του πάθους και των ασυνείδητων ορμών, που πυροδοτούν τις δυνάμεις της βίας μέσα στην κοινωνία, το σκοτάδι και τη σκοτεινή πλευρά του κόσμου.

Έργα σαν αυτά μας υπενθυμίζουν ότι η Τέχνη δε μπορεί παρά να είναι κάποτε και βαθιά ανατρεπτική, να στέκεται απέναντι σε κάθε υπάρχουσα τάξη πραγμάτων. Γιατί τέχνη και ελευθερία είναι έννοιες συνώνυμες^. ελεύθερος είναι όποιος δημιουργεί και δημιουργός είναι όποιος στοχάζεται και συλλογάται ελεύθερα.

Συγχαίρουμε τους εκλεκτούς Καλλιτέχνες της Κρήτης μέσα από τη καρδιά μας και τους ευχόμαστε καλή συνέχεια στις γόνιμες αυτές και δημιουργικές αναζητήσεις τους στη ζωγραφική, που γίνονται όλες τους πλατιά ανοίγματα φωτός, που αφήνουν από μέσα τους να διαλάμψει και να διαχυθεί πλούσιο το φως των εναγώνιων αναζητήσεών τους, σε μιαν αληθινά σπάνια σε πλούτο χρωματική κλίμακα και λάμψη, που μεταγγίζεται και δίνει σε όλους μας δυναμικές διεξόδους στη μεγαλειώδη ομορφιά τού πνεύματος και της ψυχής του ανθρώπου.

 Συμμετέχουν οι καλλιτέχνες:

Πέλλα Ανδρουλάκη, Χρίστος Αγγελίδης, Μαρία Βαμβακίδου, Έλεν Βέϊερς-Γιγουρτάκη, Αναστασία Βεργανελάκη Κοτσιφάκη, Μαγδαληνή Βογιατζή, Άννα Γιουμπάκη Ξηρουχάκη, Γεωργία Ζηρούνη, Νίκη Ζηρούνη, Βασίλης Κοτρώτσος, Νίκος Λελεκάκης, Μαρίνος Μακράκης, Μανταλένα Μελισσουργάκη-Βόσνιακ, Εύη Μπαλού, Νίκος Μπολάκης, Χρύσα Ορφανουδάκη – Καπαγιωρίδου, Μανώλης Ρουκούδης, Θεόφιλος Σγουρόπουλος, Μαρία Χαρκούτση. Επιμέλεια Έκθεσης: Γιώργος Καραταράκης.

Η έκθεση θα διαρκέσει μέχρι τις 17 Σεπτεμβρίου 2024 και οι ώρες λειτουργίας της είναι 10.00 πμ έως 8.00 μμ. Η είσοδος είναι ελεύθερη.

ΠΙΝΑΚΑΣ 1

Έργο με το οποίο συμμετέχει στην Έκθεση ο μοναδικός Ρεθεμνιώτης καλλιτέχνης της Ομάδας, Μανώλης Ρουκούδης, αγιογράφος, ψηφιδογράφος, Αντ\δρος του Συλλόγου "Νεώριον Τέχνης". Το έργο έχει την αναφορά του στις γυναίκες - μητέρες που αγωνίζονται και υπογράφεται:

Μία ελπίδα στα συντρίμμια- Η προσευχή.

 ΓΑΖΑ, ΑΝΟΙΞΗ 2024

       Κι αν μείναν, ίσως, μόνο οι δυο τους, μέσα τους ζει ακόμα η ελπίδα. Στην αγκαλιά της μητέρας πάντα ο κόσμος θα δείχνει πιο ήρεμος, πιο όμορφος, πιο ζεστός. Ακόμα και αν μέσα της και γύρω της ο δικός της κόσμος έχει γκρεμιστεί. Σε όλες εκείνες τις μητέρες... που σιωπηλά παλεύουν, υπομένουν και αγωνίζονται.

ΠΙΝΑΚΑΣ 2

Στον ρεαλιστικό αυτόν πίνακα του Χρίστου Αγγελίδη το μαρτύριο των Αγίων, καλλιτεχνική αδεία, παρουσιάζεται μέσα από τη Μεγάλη Πόρτα (επί της σημερινής Εθνικής Αντιστάσεως).

ΝΕΟΜΑΡΤΥΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ: ΜΑΡΤΥΣ ΧΡΙΣΤΟΥ Ἤ ΕΘΝΟΜΑΡΤΥΣ; * * * Τὸ θέμα τῆς 4ης κάρας

 

200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΑΡΤΥΡΙΟ

ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ 4ΩΝ ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΩΝ

 

ΝΕΟΜΑΡΤΥΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ:

ΜΑΡΤΥΣ ΧΡΙΣΤΟΥ Ἤ ΕΘΝΟΜΑΡΤΥΣ;

                              Τὸ θέμα τῆς 4ης κάρας

 

        ΚΩΣΤΗΣ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ

         www.ret-anadromes.blogspot.com

 

                                                 - 4^ο-

                     Η αίτηση της Μαριγώς Βλατάκη

 

      Δεύτερο ισχυρό επιχείρημα προς αναίρεση τής εν λόγω κακοδοξίας^[1] αποτελεί αίτηση- ντοκουμέντο της Μαριγώς Βλατάκη, συζύγου τού ως άνω εθνομάρτυρα της Παναγίας Οδηγήτριας, Νικολάου Βλατάκη, της 19^ης Ιουνίου 1865, που την απευθύνει προς την «Επιτροπή Θυσιών και Εκδουλεύσεων» και με την οποία επικαλείται τη δεινή θέση, την «πενία» στην οποία είχε περιέλθει μετά τον θάνατο του συζύγου της, Νικολάου Βλατάκη, στην Ι. Μονή της Οδηγήτριας, και ζητά τη χορήγηση επιδόματος για την ίδια και την κόρη της.

 Παραθέτουμε αυτούσιο το ιστορικό κείμενο- ντοκουμέντο τής εν λόγω αίτησης:

         «Προς την ὑπέρ τῶν ἐκδουλεύσεων τῶν ἀγωνιστών

              συστηθεῖσαν (sic) Σ. Ἐπιτροπήν»

   Τεσσαράκοντα έτη φέρων (sic) ἤδη τον τίτλον τῆς χηρείας, ἀφοῦ ὁ ἀνήρ μου Νικόλαος Βλατάκης, πολεμήσας ἐπί τρία περίπου έτη τούς κοινούς τῆς Ἑλλάδος ἐχθρούς, ἒπεσε μαχόμενος ἐν τῇ ἐξόδῳ ἀπό τοῦ πύργου τῆς ἐν Κρήτῃ Ὁδηγητρίας.

   Μετά τῶν δεινῶν τῆς χηρείας μαστίζει ἐμέ και την ταλαίπωρον θυγατέρα μου δεινοτάτη πενία ἐφ’ ὃλον τό μακρόν τοῦτο διάστημα, έπιπροσθέτως δε και τοῦ γήρατος ἐπαυξάνουσι και ἐπιτείνουσι τά δεινά ἒτι μᾶλλον. Ἐπειδή δέ ὁ ἀνήρ μου ἒπεσεν εἰς τον βωμόν τῆς ἐλευθερίας, ὡς δηλοῖ και τό πιστοποιητικόν φέρον ὑπογραφάς εἰστόδε προκύπτει δικαιοῦμαι και ἐγώ ἡ ταλαίπωρη να αἱτήσω ἀμοιβήν διά τάς ἐκδουλεύσεις τοῦ ἀνδρός μου, προς ἀνακούφισιν τῶν δεινῶν ἡμῶν Ἔφ’ ᾦ προσφέρω την ἀναφοράν ταύτην μετά τοῦ πιστοποιητικοῦ, πρός την Σ. Ἐπιτροπήν, πεποιθυία ὃτι ἐν τῇ εὐθυκρισία της θέλη μέ δικαιώσει.

                                               Μαριγώ Ν. Βλατάκη

 

      Την αίτηση της Μαριγώς Νικολάου Βλατάκη συνοδεύει το παρακάτω Πιστοποιητικό (βλ. εικόνα), στο οποίο έχουμε μια λεπτομερέστατη υπενθύμιση των γεγονότων τόσο στην Παναγία την Οδηγήτρια, όσο και των λοιπών πολεμικών επιχειρήσεων, στις οποίες έλαβε μέρος ο εν λόγω εθνομάρτυς, Νικόλαος Βλατάκης:

                                     Πιστοποιητικόν

      Οἱ ὑποφαινόμενοι πιστοποιοῦμεν, ὃτι ὁ Νικόλαος Βλατάκης, ἃμα ἐδόθη το πρῶτον σάλπισμα ἐν Κρήτῃ, τοῦ ὑπέρ άνεξαρτησίας ἀγῶνος, διασώσας τήν οἰκογένειαν αὐτοῦ ἀπό τῆς αἰχμαλωσίας εἰς Σφακία, ὃπου καί ὁ θεῖος του Μιχαήλ Κουρμούλης^[2] διέσωσε τήν ἑαυτοῦ, άμφότεροι εἰς την διαρπαγήν τῶν Τούρκων καταλιπόντες πᾶν ὃ,τι εἶχον, ὑπό τήν ὁδηγίαν τοῦ είρημένου Μ. Κουρμούλη ἐπολέμησεν ἐν Κρήτῃ ὑπέρ τά τρία ἒτη. Μεταβάς δ’ ἒπειτα εἰς Πελοπόνησον ἐπολέμησεν εἰς Τρίπολην ὑπό τόν Δημήτριον Κουρμούλην^[3] και ἐν ταῖς μάχαις ταύταις ἒλαβεν τόν βαθμόν ἐκατοντάρχου∙ ὑπό δε τόν αὐτόν ἀρχηγόν συνεστράτευσεν εἰς τήν ἐν Πειραιεί γενομένην καταστρεπτικήν ἐκστρατείαν, σωθείς παραδόξως, φονευθέντος δε τοῦ ἀρχηγοῦ του^[4]. Μετά δε την ἀτυχή ταύτην ἐκστρατείαν ἐπολέμησεν είς Μεσολόγγιον και Σάλονα. Γενομένης δε τῆς ἐκστρατείας τῆς Γραμβούσης συνεστράτευσε καί ὁ ῥηθείς Ν. Βλατάκης και ἀλωθείσης τῆς Γραμβούσης ἐπῆλθεν εἰς την ἐπαρχίαν του. Κλεισθείς δέ κατά τήν ἐποχήν ταύτην μετά τοῦ περιφήμου Ξεπατέρα εἰς τόν Πύργον τῆς Μονῆς Ὁδηγητρίας, ἐπολέμησαν ἀμφότεροι ἀπό τόν Πύργον χιλίους διακοσίους Τούρκους ἐπί τέσσαρας ἠμέρας φονεύσαντες οὐκ ὀλίγους. Ἀλλά τέλος ανωρίξαντες οἱ Τούρκοι και τά θεμέλια τοῦ Πύργου ἐνέβαλον πῦρ, το ὁποῖον ἐν άκαρεῖ διεδόθη εἰς τό ἐσωτερικόν τοῦ Πύργου, οἱ δέ γενναίως ἀμυνόμενοι βιασθέντες ὑπό τῶν φλογῶν και τοῦ καπνοῦ ἐξῆλθον ξιφήρεις, και ὁρμήσαντες είς τούς ἐχθρούς ἒπεσον ἀξίως τῆς ἀνδρίας των^[5]. Οὓτω λοιπόν ἐτελεύτησεν τό στάδιον του ὁ Ν. Βλατάκης ἀλλά κατέλιπε σύζυγον καί θυγατέρα, αἳτινες ἀπ’ ἐκεῖνης τῆς ἐποχῆς γίνονται θύματα ἐλεεινά τῆς πενίας.

                      στρατις τελιγιανακις^[6]. – Α. Λυγαράκις^[7]

      Από το παραπάνω, λοιπόν, πιστοποιητικό πληροφορούμαστε για τη σημαντική προσφορά του συζύγου της Μαριγώς, Νικολάου Βλατάκη, κατά τον αγώνα της Μεγάλης Ελληνικής Επανάστασης τόσον εντός όσο και εκτός της Κρήτης^. μαθαίνουμε, λοιπόν, ότι αφού δόθηκε το πρῶτο σάλπισμα τοῦ ἀγῶνα, οδήγησε- υπό τις οδηγίες, προφανώς, του θείου του κρυπτοχριστιανού, μέχρι τότε, Μιχαήλ Κουρμούλη, μεγάλου αγωνιστή της ελευθερίας και προστάτη των Χριστιανών- τήν οἰκογένειά του στα Σφακιά, εγκαταλείποντας, όπως και ο θείος του, όλα τα περιουσιακά του στοιχεία στην αδηφαγία των Τούρκων.

     Στη συνέχεια, υπό τις ὁδηγίες και πάλι τοῦ θείου του Μιχαήλ Κουρμούλη, πολέμησε στην Κρήτη για πάνω από τρία χρόνια, ενώ κατόπιν μετέβη και πολέμησε στην Τρίπολη, στον Πειραιά, στο Μεσολόγγι και στα Σάλωνα, απ’ όπου και επανήλθε στην Κρήτη, κλείστηκε στο φρούριο της Γραμβούσας και, μετά την άλωσή της, επέστρεψε στην επαρχία του και κλείστηκε στην Ι. Μονή της Οδηγήτριας, όπου πολέμησε και βρήκε ηρωικό θάνατο με τον γενναίο εκείνο αγωνιστή και εθνομάρτυρα Ξωπατέρα, έναν ανιψιό τού Ξωπατέρα και τον συγχωριανό του, από τις Μέλαμπες, Κωνσταντίνο Τρουλινό^[8].

        Από τα παραπάνω στοιχεία, γίνεται, θεωρούμε, καταφανέστατος ό λόγος που η Μαριγώ, χήρα Νικολάου Βλατάκη, και η θυγατέρα της κατέστησαν «ἐλεεινά θύματα τῆς πενίας». Ο σύζυγος και πατέρας, Νικόλαος Βλατάκης, όπως και η ίδια ομολογεί, για σαράντα συνεχή χρόνια υπήρξε ένας γενναίος αγωνιστής της Πατρίδας στην κυρίως Ελλάδα και την Κρήτη, ζώντας μακριά από την οικογένειά του, τη γυναίκα του και τη μοναχοκόρη του και- όπως και τόσες άλλες οικογένειες αγωνιστών- ήταν κι εκείνες οι δυστυχισμένες αφημένες μόνες τους στη μοίρα τους και τη δυστυχία τους.

       Επίσης, ως χώρος θανάτου του Νικολάου Βλατάκη ορίζεται σαφώς η Ι. Μονή Παναγίας της Οδηγήτριας, ενώ ουδεμία αναφορά γίνεται στο εν λόγω πιστοποιητικό περί  α γ ι ο π ο ί η σ ή ς  του, όπως, αντίθετα,  βλέπουμε να συμβαίνει στο πιστοποιητικό που θα ακολουθήσει στο επόμενο άρθρο μας, το συνημμένο στην αίτηση του Ιωάννου Βλατάκη, όπου πρωτίστως τονίζεται ο μαρτυρικός θάνατος του πατέρα του, μάρτυρα Μανουήλ, προκειμένου να πείσει τα μέλη της Επιτροπής και να λάβει την αιτούμενη οικονομική ενίσχυση ως κατακλείδα των θυσιών του. Και είναι γνωστό ότι κατά τη χρονολογία υποβολής τού πιστοποιητικού (1865) η τιμή των Αγίων είχε, ήδη, καλώς εδραιωθεί και είχαν δημιουργηθεί και η Ακολουθία και οι πρώτες εικόνες τους^[9].

 

---

             [1] Ότι, δηλαδή, ο Νικόλαος Βλατάκης, της Ιεράς Μονής Οδηγήτριας, ο συναγωνιστής τού μεγάλου εθνομάρτυρα Ξωπατέρα, είναι ο τέταρτος μάρτυς στη χορεία των Τεσσάρων Νεομαρτύρων της Ρεθύμνης.

         [2] Ο κρυπτοχριστιανός Μιχαήλ Κουρμούλης (1765 – 1824), ήταν—όπως έχουμε ήδη επισημάνει- μεγάλος αγωνιστής της Επανάστασης του 1821, ένας από τους σημαντικότερους οπλαρχηγούς που έδρασαν στο νησί. Εδώ επιβεβαιώνεται και η συγγενική σχέση των Βλατάκηδων με την οικογένεια των κρυπτοχριστιανών Κουρμούληδων.

        [3] Ο Δημήτριος Κουρμούλης γεννήθηκε στον Κουσέ Ηρακλείου και ήταν ο μοναδικός γιος τού ως άνω σπουδαίου οπλαρχηγού τής Μεσαράς, κρυπτοχριστιανού Μιχαήλ Κουρμούλη.

             [4] Ο  Δημήτριος Κουρμούλης απεβίωσε στις  26 Απριλίου του 1827 στο Φάληρο, έπειτα από μάχη εναντίον των Τούρκων. Αφού πέθανε, Τούρκοι στρατιώτες απέκοψαν το κεφάλι του και το απέστειλαν ως μορφή λάφυρου στους ίδιους τους στρατηγούς τους.

          [5] Είναι άξια παρατήρησης η  πληροφορία αυτή ότι, δηλαδή, ο Ξωπατέρας και οι συναγωνιστές του αναγκάστηκαν να επιχειρήσουν την ηρωϊκή- κατά το παράδειγμα των Μεσολογγιτών- έξοδό τους από τον Πύργο της Μονής, εξ αιτίας τής υπό των Τούρκων ανόρυξης τούνελ στα θεμέλια του Πύργου και της μετάδοσης εντός αυτού πυρκαγιάς με εύφλεκτα καπνογόνα υλικά (πβ. Παπαδάκης, Κωστής Ηλ. 2022: 108-109).

                   [6] Ο Σφακιανός (από το Ασφένδου) Στρατής Δεληγιαννάκης (1799-1874) υπήρξε σπουδαίος αγωνιστής του Εικοσιένα, του οποίου η αυθόρμητη παρουσία στο Φραγκοκάστελλο αποδείχτηκε μεγάλη ευλογία (πβ. Παπαδάκης, Κωστής Ηλ. 2022: 124 και 131).

             [7] Τσουρδαλάκης, Αντώνης: «Οι άγιοι Τέσσερις Μάρτυρες, Το ζήτημα του τέταρτου Μάρτυρα, Νέα ιστορικά στοιχεία», εφημ. Ρέθεμνος 25/3/2023, 24.

                 [8] Λέγεται ότι κλεισμένοι στον Πύργο ήταν και μια αδελφή του Ξωπατέρα, ενώ ο Βασίλειος Ψιλάκης σημειώνει στην Ιστορία του ότι στη Μεσαρά διηγούνται ότι ο Ξωπατέρας μέσα στον πύργο είχε και τη γυναίκα του και τον μικρό του γιο, τον οποίο οι Τούρκοι έσφαξαν πάνω στα γόνατα της γυναίκας του.

                [9] Πβ. και Τσουρδαλάκης, Αντώνης 2023: 25

ΝΕΟΜΑΡΤΥΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ: ΜΑΡΤΥΣ ΧΡΙΣΤΟΥ Ἤ ΕΘΝΟΜΑΡΤΥΣ; Τὸ θέμα τῆς 4ης κάρας

 

Εικόνα των Αγίων Τεσσάρων Μαρτύρων του καθολικού της Ι. Μονής Χρυσοπηγής Χανίων, Ανώνυμου αγιογράφου, με την ενδιαφέρουσα, στο κάτω μέρος της εικόνας, επιγραφή: «Γέγονεν διά δαπάνης Παρασκευής Κουρμουλοπούλας Ιουνίου.1.1852. Τελείται δε η μνήμη τούτων την 28 Οκτωβρίου».

200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΑΡΤΥΡΙΟ

ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ 4ΩΝ ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΩΝ

 

ΝΕΟΜΑΡΤΥΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ:

ΜΑΡΤΥΣ ΧΡΙΣΤΟΥ Ἤ ΕΘΝΟΜΑΡΤΥΣ;

Τὸ θέμα τῆς 4ης κάρας

 

         ΚΩΣΤΗΣ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ

                  www.ret-anadromes.blogspot.com

                                           - 3^ο-

1. Η λαϊκή παράδοση για τον νεότερο των μαρτύρων

 

       Η τελευταία αυτή παρατήρηση των Pashley- Τωμαδάκη ερείδεται στη γνωστή λαϊκή παράδοση που αφήνει τελευταίο στη «λίστα» του μαρτυρίου τον νεότερο όλων, τον Νικόλαο, να παρακολουθεί εκ του σύνεγγυς το μαρτύριο των τριών άλλων. Και πραγματικά, είναι γεγονός ότι σχεδόν σε όλες τις εικόνες των Αγίων ο εν λόγω μάρτυρας εικονίζεται συνήθως νεότερος των άλλων, χωρίς μύστακα και γένια (βλ., για παράδειγμα, εικ.). Η παράδοση, λοιπόν, συνεχίζει ότι ο νεαρός Νικόλαος- πτοημένος, από τη φρικιαστική θέα του μαρτυρίου των τριών άλλων- έδειξε, προς στιγμήν- και κάτι τέτοιο είναι, βέβαια, όλως φυσικό και ανθρώπινο- κάποια νευρικότητα και συγκίνηση μπροστά στον θάνατο των αγαπημένων του εξαδέλφων. Η παράδοση λέει, ακόμα, ότι τό σῶμα τοῦ πρώτου μάρτυρα δέν εἶχε νεκρωθεῖ τελείως, ἀλλά συνέχιζε να σπαρταρά, όταν κλήθηκε στο μαρτύριο ὁ τελευταῖος και νεότερος όλων. Και όμως, στο τέλος, συνεχίζει η ίδια παράδοση^[1], βρήκε και αυτός το ψυχικό σθένος και έδωσε με δύναμη πίστης και θάρρους την ίδια απάντηση που έδωσαν και οι τρεις προηγούμενοι στον Τούρκο αξιωματικό και αυτό, τελικά, θεωρούμε ότι τον ανυψώνει ακόμα περισσότερο μπροστά στα μάτια του Θεού, γιατί ως τελευταίος στο μαρτύριο και βλέποντας μπροστά του, με τα μάτια του, τον σφαγιασμό των τριών αγαπημένων του εξαδέλφων, η δοκιμασία του και το μαρτύριό του υπήρξαν πολλαπλώς επώδυνα …

 

2.              Το θέμα της 4^ης κάρας

 

      Μετά από όσα παραθέσαμε μέχρις εδώ, θεωρούμε ότι ή μόνη άποψη η μη επιδεχόμενη- θεολογικά τουλάχιστον- αμφισβήτηση, στο σοβαρότατο αυτό θέμα της απώλειας της κάρας του 4^ου μάρτυρος, είναι αυτή που αποδέχεται ως μόνη αλήθεια αυτό ακριβώς που αναφέρεται και στο συναξάριο των Αγίων. Ότι, δηλαδή, η τέταρτη κάρα δωρήθηκε, πράγματι, από τον επίσκοπο Ρεθύμνης Ιωαννίκιο σε έναν Ρώσο ναυτικό, που τη μετέφερε με τις δέουσες τιμές στην πατρίδα του, τη Ρωσία.

     Στο σημείο αυτό, θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι ο πρωταρχικός σκοπός των συντακτών των συναξαρίων είναι, ασφαλώς, να διδάξουν, να συγκινήσουν και οικοδομήσουν τους πιστούς που θα τα διαβάσουν και γι’ αυτό παρατηρούνται, ίσως, σε αυτά κάποιες υπερβολές, συναισθηματικές εντάσεις ή, κάποτε, και ορισμένες ανακρίβειες (δεν ήταν ιστορικοί αυτοί που τα έγραψαν). Όμως, άλλο «ανακρίβειες» και άλλο πλήρης διαστροφή της ιστορικής αλήθειας (να κάμουν, δηλαδή, τους τέσσερις μάρτυρες… τρεις ή και το αντίθετο! Ποιος ο λόγος για κάτι τέτοιο; Έχει, αλήθεια, αυτό να διδάξει κάτι περισσότερο στον πιστό; Μάλλον το αντίθετο!).

       Περαιτέρω, πρόκειται για μια συνήθη και επιβαλλόμενη τακτική της Ορθοδόξου Εκκλησίας, να διαμοιράζονται τα τίμια λείψανα των Αγίων σε πολλούς τόπους προς μεγαλύτερη ευλογία, ενίσχυση και ψυχική ωφέλεια των πιστών. Έτσι έγινε και με την κάρα του τετάρτου μάρτυρος. Π ο ύ, όμως, η κάρα κατέληξε, το συναξάρι, δυστυχώς, δεν το αναφέρει και, παρά τις προσπάθειες που έχουν γίνει εκ των υστέρων, δεν κατέστη δυνατόν το θέμα να φωτισθεί επί πλέον, παραμένοντας έτσι και σήμερα η θέση της άγνωστη και γνωστή «τω Θεώ μόνω».

    

3.              Νεομάρτυρας Νικόλαος: Μάρτυς Χριστού ή Εθνομάρτυς;

 

      Και βέβαια, στην περίπτωση αυτήν που θα αποδεχόμαστε την παραπάνω επισφαλή άποψη του Στεργίου Μανουρά και όσων άλλων, στη συνέχεια, την επανέλαβαν- ότι, δηλαδή, ο τέταρτος Μάρτυς, του οποίου η Κάρα αγνοείται, ήταν ο Νικόλαος Βλατάκης, ο συναγωνιστής τού μεγάλου εθνομάρτυρα Ξωπατέρα, της Ιεράς Μονής Οδηγήτριας, Ηρακλείου- στην περίπτωση, λέγω, αυτήν προκύπτει μέγα θεολογικό θέμα. Ο Νικόλαος Βλατάκης που έπεσε με τον Ξωπατέρα στην Οδηγήτρια ναι μεν, ασφαλώς, και είναι ένας «Εθνομάρτυς», αφού έπεσε μαχόμενος για την ελευθερία τής πατρίδας, όχι όμως και ένας «Χριστού Μάρτυς», αφού, στην περίπτωση του, δεν έχουμε «ομολογία πίστεως» και «βάπτισμα αίματος», όπως, αντίθετα, συνέβη με τους υπόλοιπους τρεις Νεομάρτυρες. Η χριστιανική παράδοση και η ελληνική παράδοση αποτελούν, οπωσδήποτε, γεγονός και αναμφισβήτητη πραγματικότητα κατά την Τουρκοκρατία. Πρέπει, όμως, να εντοπίσουμε και να διακρίνουμε σωστά την αιτιώδη μεταξύ των δύο πραγματικοτήτων σχέση^. νεομάρτυρος καὶ εθνομάρτυρος. Νεομάρτυς καλείται αυτός που υπέστη μαρτυρικό θάνατο από τους Τούρκους, επειδή ο μ ο λ ό γ  η σ ε  πρώτιστα και συνειδητά την πίστη του στον εν Τριάδι Θεό και έδωσε συνάμα μαρτυρία (διακήρυξη) Αυτού σε επίπεδο προφορικού και ενδιάθετου λόγου^[2]. Έτσι, ο νεομάρτυς υπομένει τη θανατική καταδίκη, επειδή αρνείται να εξισλαμιστεί, θεωρώντας ότι έτσι εργάζεται για τη σωτηρία της ψυχής του και τη δόξα του Χριστού. Αυτό, όμως, δεν συνέβη με τον Νικόλαο Βλατάκη τής Οδηγήτριας, που θεωρείται εθνομάρτυς (και όχι Χριστού Μάρτυς), γιατί ναι μεν υπέστη μαρτυρικό θάνατο χάριν του ελληνικού Έθνους και της εθνικής των Ελλήνων ελευθερίας, με κινητήρια, όμως, δύναμη στον αγώνα του την αγάπη του για την πατρίδα^[3].

   Δειγματικά παραθέτουμε στο σημείο αυτό τους Εθνομάρτυρες και εθνικούς ήρωες του ελληνικού αγώνα Αθανάσιο Διάκο, επίσκοπο Σαλώνων Ησαΐα, Γρηγόριο Δικαίο (Παπαφλέσσα), Μάρκο Μπότσαρη κ.ά. Όλοι αυτοί, βέβαια, αλλά και τόσοι άλλοι, αφορούν σε εθνομάρτυρες και όχι νεομάρτυρες. Γιατί, οπωσδήποτε, άλλο πράγμα είναι να ακούμε τον πρώτο από τους παραπάνω, τον Αθανάσιο Διάκο, να αναφωνεί: «Εγώ Γραικός γεννήθηκα, Γραικός θε ν’ αποθάνω»^[4] και άλλο να ακούμε τους Τέσσερις Μάρτυρες να αναφωνούν στον δήμιο: «Εμείς χριστιανοί εγεννηθήκαμε και χριστιανοί θέλουμε αποθάνει»! Και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι τελευταίοι, οι Νεομάρτυρες, γίνονταν οι εμψυχωτές των Εθνομαρτύρων και των λοιπών εθνικών αγωνιστών και ηρώων στον αγώνα τους για την πατρίδα, όντας «βέβαιοι για τη δυναμική που θα ασκούσε το μαρτύριό τους πάνω στη λαϊκή ψυχή»^[5].

Όμως, θα συνεχίσουμε επ’ αυτού.

 

---

            [1] Αλλά το βεβαιώνει- παρόλες τις λοιπές ανακρίβειες και ασάφειές της-  όπως είδαμε στο αμέσως προηγούμενο κεφάλαιο- και η μαρτυρία του Pashley.

     [2]  Δουνδουλάκης, Εμμανουήλ Κ. 2022: 24. Δουνδουλάκης, Εμανουήλ Κ. 2018: 293- 294.

            [3]  Βλ. σχετικά και Παπαδόπουλος, Στυλιανός Γ. 1973: 28-29.

     [4]  Ν.Γ.Πολίτης, Εκλογαί από τα τραγούδια του ελληνικού λαού, Εκδόσεις Ε. Γ. Βαγιονάκη, Αθήνα 1969, σ. 22- 24.

     [5]  Μεταλληνός, Γεώργιος 2013: 276. 

ΝΕΟΜΑΡΤΥΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ: ΜΑΡΤΥΣ ΧΡΙΣΤΟΥ Ἤ ΕΘΝΟΜΑΡΤΥΣ; * * * Τὸ θέμα τῆς 4ης κάρας

  Εικόνα Αγίων Τεσσάρων Μαρτύρων, αγιογραφηθείσα από τον Ηγούμενο της Ι.Μ Ασωμάτων Γαβριήλ Πάγκαλο (1904).

 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΑΡΤΥΡΙΟ

ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ 4ΩΝ ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΩΝ

 

ΝΕΟΜΑΡΤΥΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ:

ΜΑΡΤΥΣ ΧΡΙΣΤΟΥ Ἤ ΕΘΝΟΜΑΡΤΥΣ;

                                           Τὸ θέμα τῆς 4ης κάρας

 

        ΚΩΣΤΗΣ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ

            www.ret-anadromes.blogspot.com

 

 

- 2^ο-

1.                   H άποψη τού Καθηγητή Ν. Τωμαδάκη

 

        Παρόμοια προβληματίζει και χρήζει περαιτέρω ελέγχου η ερμηνεία που δίνει ο αείμνηστος Καθηγητής Νικόλαος Τωμαδάκης στο θέμα τής ατυχούς πληροφορίας του Pashley «για  τ ρ ε ι ς  Νεομάρτυρες Κουρμούληδες». Ο Τωμαδάκης σε παλαιότερη μελέτη του^[1] ουδόλως αρνείται ούτε παρερμηνεύει την τετράδα των Αγίων Νεομαρτύρων, αλλά αναφέρεται σαφώς και κανονικά σε τέσσερις Νεομάρτυρες, στα ονόματα αυτών, στο μαρτύριό τους, στις τιμές που ταχέως τούς αποδόθηκαν από τους πιστούς και στις ακολουθίες που συντάχθηκαν για τον εορτασμό της μνήμης τους.

  Όμως, στην εν λόγω νεότερη μελέτη του^[2], αναφερόμενος στη συγκεκριμένη προβληματική και ανιστόρητη πληροφόρηση του Pashley, «φαίνεται» να υπεραμύνεται αυτού- ως όντος, λέγει, εγγυτέρου προς τα γεγονότα του 1824- αλλά και της ατυχούς πληροφορίας του για τρεις νεομάρτυρες Κουρμούληδες, δίδοντας την προβληματική ερμηνεία: «ότι οι Νεομάρτυρες εις την μαρτυρίαν του Πάσλευ είναι τρεις, διότι ο νεώτατος ηκολούθησε την τύχην των άλλων, χωρίς ν’ αντισταθή εις τους Τούρκους»^[3]. Δεν αρνείται, δηλαδή, ο Τωμαδάκης ότι οι μάρτυρες ήταν τέσσερις, αλλά απλά αφήνει να εννοηθεί ότι ο Pashley σημειώνει μόνο τρεις, επειδή ο τέταρτος, ο νεότατος όλων, δεν αντιστάθηκε στους Τούρκους κι έτσι «απώλεσε» τον φωτοστέφανο της αγιότητος. Οπότε, κατά τη μαρτυρία μεν του Pashley οι μάρτυρες ήταν τρεις, ενώ κατά την ερμηνεία που δίνει ο Τωμαδάκης ήταν τέσσερις εκ των οποίων ο ένας «εξέπεσεν»- ως μη αντισταθείς στους Τούρκους και μη ομολογήσας- και γι’ αυτό ο Pashley μαρτυρεί μόνο τους τρεις! Σχολιάζοντας, πάντως, κατά τον τρόπο αυτόν, την κακή και ανιστόρητη πληροφόρηση του Pashley ο Τωμαδάκης, οπωσδήποτε- καίτοι μη αρνούμενος την τετράδα και αγιότητα πάντων των Αγίων- δημιουργεί νέα σύγχυση και προβληματισμό ως προς την αγιότητα του 4^ου Μάρτυρος.

   

2.  Σειρά αντιφάσεων και ασαφειών Pashley- Τωμαδάκη

 

       Στο σημείο, όμως, αυτό παρατηρείται περαιτέρω σύγχυση στο εξεταζόμενο θέμα τόσον από τον Pashley, όσο και από τον Τωμαδάκη. Πρώτον, γιατί, όπως δηλώσαμε, είναι προφανές ότι με τη «συγκεκριμένη» άποψη του Τωμαδάκη στο άρθρο του αυτό^[4] χωρίς να αρνείται τον τέταρτο μάρτυρα τίθεται θέμα αγιότητας αυτού. Στο κείμενο, πάλι, του Pashley- στην «αξιοπιστία» του οποίου ερείδεται ο Τωμαδάκης- παρατηρείται μεγάλη ασάφεια και αοριστολογία, συνάπτοντας ο περιηγητής κρίσεις όλως αντιφατικές και αλληλοσυγκρουόμενες μεταξύ τους, που αποκλείουν η μια την άλλη.

     Αρχικά, δηλαδή, ως έχουμε, ήδη, επισημάνει, ο Pashley αναφέρεται σε τρεις μάρτυρες, ενώ, στη συνέχεια, σημειώνει ότι ο επίσκοπος Ρεθύμνης- που μετέβη επί τόπου τη νύκτα εκείνη του μαρτυρίου και τις επόμενες δύο ημέρες- έβλεπε ένα φως να εκπέμπεται από τα σώματα των δ ύ ο μόνο μαρτύρων, «οι οποίοι με ζήλον ένθερμον και ιερόν είχαν δώσει την καλήν ομολογίαν και κερδίσει το στέμμα του μαρτυρίου». Όμως, ο ίδιος ο Pashley, αμέσως παραπάνω, έχει, ήδη, μετ’ εμφάσεως επισημάνει ότι και ο τρίτος νεομάρτυς καίτοι ήταν «σταθερός» στην πίστη του και στην απόφασή του να μαρτυρήσει (though firm of purpose, η χαρακτηριστική φράση του Pashley), όμως απλά εξαιτίας του νεαρού της ηλικίας του, προς στιγμήν, κλονίστηκε και στάθηκε ανίκανος να δώσει την δέουσαν απάντηση στον Τούρκο αξιωματικό (was unable to make any answer), οπότε, «ανηρπάγη και αυτός από τους στρατιώτας και την επομένην στιγμήν το σώμα του, ομοίως, ήταν ένας ακέφαλος αιματωμένος κορμός»^[5].

  Θεολογικά, λοιπόν, η πίστη και του τρίτου νεομάρτυρος (σύμφωνα, έστω, με τον λανθασμένο αριθμό μαρτύρων που έδωσαν στον Pashley) είναι δεδομένη και δεν αμφισβητείται^. ήταν, όπως και ο ίδιος ο Pashley παρατηρεί, «σταθερή» και βεβαία, απλά κλονίστηκε προς στιγμήν, πράγμα όλως φυσικό και ανθρώπινο, δεδομένης, μάλιστα, και της τελευταίας θέσης του στη σειρά του μαρτυρίου, οπότε του έλαχε να δει μπροστά του, με τα μάτια του, τους αγαπημένους του εξαδέλφους να καρατομούνται αγρίως. Η καρδιά του όμως και η συνείδησή του είχαν ήδη- σύμφωνα με τον ίδιο τον Pashley- αρθρώσει λόγο «σταθερό» και τούτο ο δήμιος το είχε αντιληφθεί και γι’ αυτό κι εκείνος αμέσως «ανηρπάγη», όπως και οι δύο άλλοι, και αποκεφαλίστηκε.

  Όμως, έπεται και συνέχεια στα λεγόμενα του Pashley, καθόσον για άλλη μια φορά αναιρεί εαυτόν, καταθέτοντας διαμετρικά αντίθετες και επαμφοτερίζουσες απόψεις. Έτσι, αμέσως παρακάτω παραθέτει άποψη που αποτελεί βεβαία μαρτυρία και τεκμήριον αγιότητας και του… «τρίτου» νεομάρτυρος, όταν σημειώνει ότι τα ενδύματα και των τ ρ ι ώ ν μαρτύρων μετά τον μαρτυρικό θάνατό τους θαυματουργούσαν. Μεταφέρω τα ίδια του τα λόγια: «τα αιματοβαμμένα ενδύματα και των τ ρ ι ώ ν δυστυχών εσχίσθησαν και διεμοιράσθησαν. Μικρόν τεμάχιον από αυτά εάν εκαίετο εις δωμάτιον ασθενούς είχεν ως αποτέλεσμα την αποκατάστασιν της υγείας του»^[6]. Άρα, τα ενδύματα και των τ ρ ι ώ ν μαρτύρων θαυματουργούσαν (!) και όμως ο επίσκοπος- όπως σημειώνει αμέσως παραπάνω ο ίδιος ο Pashley «αναιρών εαυτόν»- έβλεπε ένα φως να εκπέμπεται από τα σώματα των δ ύ ο  μόνο μαρτύρων, «οι οποίοι με ζήλον ένθερμον και άγιον είχαν κερδίσει το στεφάνι του μαρτυρίου»^[7].

 

 

---

            [1]  Τωμαδάκης Νικόλαος Β., «Περί της επισκοπής Λάμπης και των επισκόπων αυτής», Επιστημονική Επετηρίς της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, τ. στ΄, Εν Αθήναις 1955-56, 353.

          [2]  Τωμαδάκης, Νικόλαος Β. 1980: «Κρήτες Νεομάρτυρες», στο Δ΄ Μέρος (Επίμετρον), Προμηθεύς ο Πυρφόρος , τεύχ. 22, Αθήνα, 326.

                  [3]  Ό.π.

                  [4] Τωμαδάκης, Νικόλαος Β., ό.π. 326.

                [5] He was seized. by the attendants, and, the next moment, his body likewise was a headless bleeding trunk» (Pashley Robert, Travels in Crete, τ. 1, London 1837, 108).

[             [6]The blood-stained clothes of all the three unfortunates were cut off, and distributed a very small portion of any part of them, if burnt in a sick chamber, used to effect the invalid's immediate restoration to health (Pashley, Robert 1837: ό.π.).

              [7] The Bishop of Rhíthymnos went near the spot that night, and also the two next evenings. Each time he saw a light descend on the bodies of the two, who, with so holy and fervent a zeal, had earned the crown of martyrdom ((Pashley, Robert 1837: ό.π.).