ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ * * * Οι Άγιοι Τέσσερις Μάρτυρες του Ρεθύμνου

ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

 

Οι Άγιοι Τέσσερις Μάρτυρες του Ρεθύμνου

 

    Ηλία Μετοχιανάκη

Καθηγητή Πανεπιστημίου Κρήτης

 

  Έμπλεως χαράς και ενθουσιασμού απολαμβάνω το νέο βιβλίο με τον ως άνω τίτλο, το οποίο ο εκλεκτός και πολυγραφότατος συγγραφέας Κωστής Ηλ. Παπαδάκης, φιλόλογος- θεολόγος, με ευγένεια και καλοσύνη μού προσέφερε. Το βιβλίο αυτό, με τον υπότιτλο «Συναξαριακά και βιογραφικά στοιχεία αυτών- Έλεγχος ‘Ημαρτημένων’», είναι ένα έργο πνοής, ένας αληθινός θησαυρός από άποψη ποιότητας, καλαισθησίας και περιεχομένου. Είναι μια αληθινά πολύτιμη προσφορά στην Εκκλησία της Κρήτης. Η μελέτη του βιβλίου συγκινεί και ενθουσιάζει τον αναγνώστη, ενώ η καλαισθησία του το καθιστά ζωντανό και ευχάριστο στην ανάγνωσή του.

  Η αναφορά στους Αγίους Τέσσερις Μάρτυρες του Ρεθύμνου δημιουργεί σε όλους μεγάλη ευαισθησία και θαυμασμό, γιατί πρόκειται για ιδιαίτερα ονομαστούς Αγίους της Κρήτης, οι οποίοι αγωνίστηκαν με ηρωισμό και αυτοθυσία υπέρ πίστεως και πατρίδος σε καιρούς δύσκολους και χαλεπούς. Δεν δίστασαν να ομολογήσουν την αληθινή πίστη τους σε χρόνους τυραννικής εξουσίας, γιατί τους ενίσχυε η θεία χάρη και τους συνόδευσε στη θυσία τους ως ιερομαρτύρων στην ακατάληπτη στρατιά των Αγίων. Είναι οι Νεομάρτυρες που μας παραδειγματίζουν με τον ιερό τους αγώνα και την παρρησία τους στην ομολογία της πίστεως.

   Ο συγγραφέας αναφέρεται στην προγονική τοπική προέλευση τών εκ Μελάμπων Ρεθύμνης Τεσσάρων Νεομαρτύρων και στη συγγενική σχέση τους με ονομαστές μεγάλες οικογένειες, τα επώνυμα των οποίων συνδέονται με τους Κουρμούληδες και τους Βλατάκηδες της Μεσαράς. Οι άγιοι βίωσαν τα δύσκολα χρόνια της μεγάλης Ελληνικής Επανάστασης και ήταν πρωτοπόροι στον αγώνα του Έθνους για πίστη και ελευθερία. Υπήρχαν τότε πολλοί κρυπτοχριστιανοί για την αποφυγή ανεξέλεγκτων ομαδικών δολοφονιών από τους κατακτητές και οι άγιοι, ως κρυπτοχριστιανοί, έκρυβαν μέσα τους βαθιά την επιθυμία της ομολογίας και του μαρτυρίου. 

  Δύο χρόνια μετά την Ελληνική Επανάστασή (1824) οι άγιοι οδηγήθηκαν στον τόπο της θυσίας. Το μαρτύριό τους συγκίνησε βαθύτατα τον υπόδουλο χριστιανικό πληθυσμό και ενίσχυσε έντονα το φρόνημά του για τον υπέρ πίστεως και πατρίδος αγώνα, ενώ οι συνεχείς θαυματουργίες τους μετά το μαρτύριό τους ενίσχυαν στην πίστη του τον υπόδουλο κρητικό λαό. Υπήρξαν το καύχημα των Μελάμπων, του Ρεθύμνου, της Κρήτης και όλων των ευσεβών χριστιανών.

 Μετά την αγιοκατάταξη των Τεσσάρων Νεομαρτύρων, οικοδομήθηκαν στη μνήμη τους υπέρλαμπροι ναοί στον τόπο καταγωγής τους, στις Μέλαμπες, στην πόλη του Ρεθύμνου και σε άλλες περιοχές της Κρήτης αλλά και εκτός Κρήτης. Ο συγγραφέας εμπλουτίζει το βιβλίο του με την παρουσίαση των ναών αυτών και μας γοητεύει με πλήθος εικόνων των αγίων, έργο εκλεκτών αγιογράφων, παλαιοτέρων και νεοτέρων, οι οποίοι στις εικόνες τους παρουσιάζουν τους αγίους με διάφορες μορφές και ενδυμασίες. Στο τέλος του βιβλίου παρατίθεται η πλήρης Ασματική Ακολουθία και ο Παρακλητικός Κανόνας των Αγίων από τον Όσιο Γεράσιμο των Υμνογράφο. Η Ακολουθία αυτή αντανακλά λεπτομερώς τον βίο, το μαρτύριο και την αγιότητα των Τεσσάρων Μαρτύρων.

  Η πλουσιότατη βιβλιογραφία που παραθέτει ο συγγραφέας, καταδεικνύει την προσπάθειά του να προσκομίσει ένα πλούσιο διαχρονικά υλικό και να δημιουργήσει ένα καλαίσθητο έργο μοναδικό για τους εν λόγω αγίους. Δίκαια τον ευγνωμονεί η τοπική μας Εκκλησία δια του σεπτού Ιεράρχου της Σεβασμιωτάτου κ. Προδρόμου, ο οποίος δεόντως προλογίζει την έκδοση αυτήν, καθώς και οι ευσεβείς χριστιανοί που απολαμβάνουν τη μελέτη του βιβλίου. Ευχαριστούμε εγκάρδια τον εκλεκτό συγγραφέα και του ευχόμαστε τη συνέχιση του πλούσιου συγγραφικού του έργου. 

Ενδόξως άσωμεν… Γεωργίω, Αγγελή, Μανουήλ και Νικολάω * * * Βυζαντινό Ορατόριο

 

 

   ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΌΠΟΛΗ                                                           200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΌ ΤΟ ΜΑΡΤΥΡΙΟ

ΡΕΘΥΜΝΗΣ ΚΑΙ ΑΥΛΟΠΟΤΑΜΟΥ                           ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΤΕΣΣΑΡΩΝ ΜΑΡΤΥΡΩΝ

 

 

 

 

Ενδόξως άσωμεν… Γεωργίω, Αγγελή, Μανουήλ και Νικολάω

Βυζαντινό Ορατόριο

 

       ΚΩΣΤΗΣ  ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ

         www.ret-anadromes.blogspot.com

 

 

 

Το Σάββατο 28 Δεκεμβρίου 2024, στην αίθουσα «Παντελής Πρεβελάκης» της πόλεως μας, ενώπιον πολυπληθούς ακροατηρίου, έλαβε χώρα η καταληκτήρια εκδήλωση του εφετινού επετειακού έτους των 200 ετών από το μαρτύριο των Αγίων Τεσσάρων Μαρτύρων, με την παρουσίαση του Βυζαντινού Ορατορίου «Ενδόξως άσωμεν… Γεωργίω, Αγγελή, Μανουήλ και Νικολάω» της Ι. Μητροπόλεως Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου.

Το ορατόριο είναι μεγάλης κλίμακας λυρική μουσική σύνθεση για ορχήστρα, σόλο φωνές και χορωδία. Η δομή του είναι πανομοιότυπη με αυτήν της όπερας, διαφέρει, όμως, στο ότι δεν περιέχει καθόλου σκηνική και θεατρική δράση. Επιπλέον, η πλοκή των ορατορίων είναι, κατά κανόνα, λιγότερο σύνθετη από τη δραματική πλοκή μιας όπερας. Περαιτέρω, το παρουσιαζόμενο, με το σημείωμά μας αυτό, ορατόριο ονομάστηκε από τον δημιουργό του βυζαντινό, καθότι μελοποιήθηκε κατά τα πρότυπα της Ορθόδοξης Εκκλησιαστικής Μουσικής, καθώς και της δημώδους ελληνικής παράδοσης, με αδιάψευστους σε αυτό μάρτυρες τους εναλλασσόμενους ήχους της εκκλησιαστικής Οκταηχίας και των ελληνικών ρυθμών που το διέπουν καθ’ όλον του το μήκος.

Το κείμενο (libretto) του ορατορίου αποτελεί ποιητικό δημιούργημα του Δρ. Εμμανουήλ Κ. Δουνδουλάκη, Αναπληρωτή Καθηγητή στην Πατριαρχική Ανωτάτη Εκκλησιαστική Ακαδημία Κρήτης, και ως βάση και έμπνευσή του έχει κείμενο του Παύλου Βλαστού, του Ρεθυμνίου (1836- 1926), με τίτλο: «Ιστορικόν ανέκδοτον των Αγίων Τεσσάρων Μαρτύρων των εν Ρεθύμνη ξίφει τελειωθέντων τω 1824 Οκτωβρίου 28». Πρόκειται για μιαν, όντως, ενδιαφέρουσα ιστορική μαρτυρία- συνέντευξη, που πήρε ο Π. Βλαστός το 1872 από τον Ρεθύμνιο Ιωάννη Πανταλάκη, αυτόπτη μάρτυρα της σφαγής των Αγίων Τεσσάρων Μαρτύρων, κατά το έτος 1824, ηλικίας, τότε, 19 ετών. Το «Ποίημα για τους Τέσσερις Νεομάρτυρες του Ρεθύμνου», του Εμμανουήλ Κ. Δουνδουλάκη, δημιουργήθηκε με αφορμή τη συμπλήρωση 200 χρόνων από τη μαρτυρική τελείωση των Νεομαρτύρων Γεωργίου, Αγγελή, Μανουήλ και Νικολάου. Κατατάσσεται από τον Ποιητή στην κατηγορία των επικών ποιημάτων και φέρεται σε ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο, με ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία. Αριθμεί 112 στίχους και αναφέρεται σε ενδιαφέροντα βιογραφικά- συναξαριακά των αγίων Τεσσάρων Μαρτύρων στοιχεία, καθώς και στις επαναστάσεις των Κρητών εναντίον των Τούρκων με αφετηρία το 1821.

Το ποιητικό αυτό αριστούργημα μελοποιήθηκε, στη συνέχεια, από τον Δρ. Ανδρέα Αθ. Γιακουμάκη, καθηγητή, επίσης, στην Πατριαρχική Ανωτάτη Εκκλησιαστική Ακαδημία Κρήτης, κατά τα πρότυπα, όπως έχουμε ήδη επισημάνει, του Βυζαντινού Ορατορίου. Μετά την Εισαγωγή (ouverture), που αναφέρεται στην πίκρα της σκλαβιάς και των αιμοσταγών πολέμων, ακολουθούν τα διάφορα χορωδιακά μέρη, μεγαλειώδη και επιβλητικά, καθώς και διάφορες άριες (μελωδίες για σόλο φωνές) και το ρετσιτατίβο (ένα είδος μελωδικής αφήγησης με τη συνοδεία της Ορχήστρας), για την προώθηση της πλοκής του έργου. Στα τελευταία αυτά μέρη διέπρεψαν ο γνωστός τενόρος Γιώργος Ψαρουδάκης (αφήγηση- μονωδία) και ο Θάνος Γιακουμάκης (μονωδία). Η πολυμελής χορωδία- αποτελούμενη από τις χορωδίες των Ρεθυμνίων Μικρασιατών και των Μικρασιατών του Μεγάλου Κάστρου- συνοδευόταν από 10μελή ορχήστρα (συνεργασία Ρεθυμνίων και Ηρακλειωτών μουσικών), στην οποία πρωταγωνιστικό ρόλο- εισαγωγικό και συνοδευτικό στα μέρη του έργου- σαφώς είχαν το μικρό και το μεγάλο νταούλι.

Ο Γιώργος Ψαρουδάκης (αριστερά) και ο Θάνος Γιακουμάκης (δεξιά)

Στο κύριο μέρος του έργου, μεταξύ των άλλων, γίνεται αναφορά στα οικογενειακά των Αγίων ονόματα, στην κρυπτοχριστιανική τους ταυτότητα και στην ηρωική τους «Έξοδο» από το συνειδησιακὸ μαρτύριο που βίωναν όλα τα προηγούμενα χρόνια λόγω της «αποκρυφίας», αλλά και στη γενναιόψυχη συμμετοχή τους, στη συνέχεια, στις κρητικές επαναστάσεις, στη σύλληψη και φυλάκιση και εν τέλει και στη μαρτυρική τελείωσή τους, σαν οι μάρτυρες συνέχιζαν να επιμένουν στον «ὑπὲρ τῆς εὐσεβείας ἀγῶνα», ενώ μνημονεύονται και θαύματα που έγιναν από τα ιερά λείψανά τους. Ο Επίλογος του έργου έχει θεολογική και σαφώς δοξολογική χροιά, με ένα εντυπωσιακό δοξαστικό τεριρέμ- ριριρέμ. Ανατρέχει δυναμικά στις πρεσβείες και την ευλογία των Αγίων στους πιστούς που τους επικαλούνται, ενώ προτρέπονται οι συντοπίτες τους στις Μέλαμπες και το Ρέθυμνο αλλά και σε όλη την Κρήτη να τιμούν και να δοξάζουν τα ιερά αυτά γεννήματα της Μεγαλονήσου. Στο έργο, περαιτέρω, διακρίναμε και θαυμάσια θρηνώδη σημεία, εντυπωσιακές επαναλήψεις βαρυσήμαντων φράσεων του λιμπρέτου, όπως και του φιρμανιού που εξέδωσε ο Μεχμέτ πασάς για την εκτέλεση των μαρτύρων.  

             Χορωδοί, γενικότερα, και μονωδοί απέδωσαν το κείμενο με μια φωνή που έλαμπε σε όλες τις περιοχές του πενταγράμμου, γενναιόδωρη, πλατιά, πειθαρχημένη, αγέρωχη και συνεπή, κάτω από τη στιβαρή καθοδήγηση του χοράρχη τους κ. Ανδρέα Αθ. Γιακουμάκη. Η καλαισθησία των διανθίσεων, των εκλεπτύνσεων και των διαφόρων ποικιλμάτων, αλλά και η φανερή δεξιοτεχνική γραμμή χορωδών- μονωδών και χοράρχη στα ελεύθερα σημεία αυτοσχεδιασμού εντυπωσίασαν ιδιαιτέρα το ακροατήριο. Χωρίς δεξιοτεχνικές υπερβολές, με ελεγχόμενη αναπνοή, εντυπωσιακά σβησίματα και απόλυτη συναίσθηση της σημασίας του ύφους στη δραματικότητα του έργου, οι Χορωδοί φώτισαν και ανέδειξαν εξαιρετικά το έργο. Από την ερμηνεία τους δεν απέλειπε ο παρορμητικός ενθουσιασμός, η καλλιέπεια, η χάρη και, οπωσδήποτε, το πνεύμα, παράγοντας απόλυτα αναγκαίος και ουσιαστικός στην ερμηνευτική διαδικασία τής εν λόγω σημειογραφίας.

Θερμά συγχαρητήρια σε όλους τους συντελεστές της εν λόγω επετειακής εκδήλωσης για την άκρως ευσυνείδητη και επιμελημένη ερμηνεία τους, πράγμα το οποίο εξήρε, στο τέλος, και ο σεβασμιώτατος Μητροπολίτης μας κ. Πρόδρομος, ευχαριστώντας θερμά τον Χοράρχη και τα μέλη τής Χορωδίας. Τους ευχαριστούμε και εμείς όλους και τους απευθύνουμε ένα μεγάλο μπράβο!

 

ΜΟΥΣΙΚΟΣ ΚΑΡΠΟΣ * * * ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΩΝ ΦΩΣ * Χριστουγεννιάτικες Μελωδίες και Παραδοσιακά Κάλαντα- Παρουσίαση του συλλογικού τόμου του «Ύμνου των Τεσσάρων Νεομαρτύρων»

 

ΜΟΥΣΙΚΟΣ ΚΑΡΠΟΣ

 

 

ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΩΝ ΦΩΣ

Χριστουγεννιάτικες Μελωδίες και Παραδοσιακά Κάλαντα-

Παρουσίαση του συλλογικού τόμου του

«Ύμνου των Τεσσάρων Νεομαρτύρων»

 

                  ΚΩΣΤΗΣ  ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ

                 www.ret-anadromes.blogspot.com

 

Τη Δευτέρα 23/12/2024, στην αίθουσα «Παντελής Πρεβελάκης» της πόλεώς μας, σε συνεργασία με την Ι. Μητρόπολη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου και την Περιφέρεια Κρήτης, εκλεκτοί ερμηνευτές και η Χορωδία του Μουσικού Καρπού (παιδική, νεανική, ενηλίκων), υπό τη διεύθυνση του κ. Αντώνη Μαυράκη, πρότειναν στο ρεθεμνιώτικο φιλόμουσο κοινό ένα θαυμάσιο χριστουγεννιάτικο πρόγραμμα. Στην ίδια εκδήλωση πραγματοποιήθηκε και η παρουσίαση του συλλογικού τόμου του «Ύμνου των Τεσσάρων Νεομαρτύρων».

  Ο Μουσικός Καρπός, ειδικότερα, με Πρόεδρό του τον γνωστό αρχιμουσικό, τρομπετίστα και καθηγητή Μουσικής Πρωτ. Εκπαίδευσης Αντώνη Μαυράκη, είναι ένας δημιουργικός πυρήνας πολιτιστικής δράσης και εξέλιξης στην πόλη μας, που στοχεύει στη μουσική και πνευματική ανάπτυξη των νέων και στη δημιουργία, σε τοπικό επίπεδο, ενός ζωτικής σημασίας πνεύμονα μουσικής τέχνης και πολιτισμού. Οι εκδηλώσεις του είναι πάντοτε υψηλών προδιαγραφών και με πάθος αγκαλιάζουν οτιδήποτε αφορά στην εξέλιξη της Μουσικής και Πολιτιστικής παιδείας και ανάπτυξης των πολιτών και μαθητών της πόλης μας. Και είναι αυτό, ακριβώς, που εμπνέει απεριόριστη εμπιστοσύνη στους γονείς, που του εμπιστεύονται τα παιδιά τους και είναι αυτά, θεωρώ, που χάρισαν όλη τη λαμπρότητα και ομορφιά και στην παρουσιαζόμενη με το σημείωμά μας αυτό συναυλία^. η εικόνα μιας εκατοντάδας παιδιών και νέων που φώτιζαν τόσο ωραία το παλκοσένικο!

Ήταν μια βραδιά μαγευτική. Στο πρώτο μέρος και σε μια ατμόσφαιρα μυσταγωγίας ακούστηκαν γνωστές χριστουγεννιάτικες μελωδίες [Adeste fideles  (χριστουγεννιάτικος ύμνος του 17ου αιώνα) O Tannenbaum  (γερμανικό χριστουγεννιάτικο τραγούδι, βασισμένο σε ένα παραδοσιακό δημοτικό τραγούδι, που έχει συνδεθεί με το παραδοσιακό χριστουγεννιάτικο δέντρο κ.ά.], ενώ στο δεύτερο ακούστηκαν παραδοσιακά κάλαντα από διάφορα μέρη της Ελλάδας (Κρητικά, Κέρκυρας, Θράκης, Πελοποννήσου και Μακεδονίας, σε διασκευές του καλλιτεχνικού διευθυντή του Μουσικού Καρπού, Αντώνη Μαυράκη). Η ποικιλία αυτή έδωσε την ευκαιρία στο ρεθεμνιώτικο μουσικόφιλο κοινό να εκτιμήσει τις δυνατότητες των Χορωδών σε έργα, συχνά, ολότελα διαφορετικών απαιτήσεων, ενώ η ανάγνωση από ένα παιδί, πριν από κάθε μουσικό κομμάτι, στοιχείων σχετικών με την ιστορία και τα χαρακτηριστικά του μέλλοντος να εκτελεστεί έργου συμπλήρωνε τη μουσική παιδεία του κοινού.

  Η άρτια προετοιμασία των Χορωδών και η φανερή πίστη τους στα έργα που ερμήνευσαν με τόση επιτυχία, είχε αποτέλεσμα να αναδειχτούν όλα όσο το δυνατόν καλύτερα. Διευθυντής και ερμηνευτές αποδείχτηκαν άριστα εξοικειωμένοι τόσο με τη συγκεκριμένη κουλτούρα, του χριστουγεννιάτικου ρεπερτορίου, όσο και με το αντίστοιχο γλωσσικό ιδίωμα των καλάντων, ύμνων που αποτυπώνουν το αληθινό λαϊκό συναίσθημα, τη νοσταλγία για το θείο και ουράνιο, τη χάρη και τη λεπτότητα των αισθημάτων. Η τελική εντύπωση ήταν μια πρωτόγνωρη ανάγνωση που πήγαζε από το καλλιεργημένο πνεύμα και την ψυχή. Γι’ αυτό και η ερμηνεία τους υπήρξε μοναδική, που συνάρπασε το κοινό και διασφάλισε την ποιότητα του αποτελέσματος.

      Ξεχωριστή παράγραφος στο όλο πρόγραμμα υπήρξε η παρουσίαση του συλλογικού τόμου του «Ύμνου των Τεσσάρων Νεομαρτύρων», σε μουσική Αντώνη Μαυράκη και στίχους Γιώργου Κασφίκη και Αντώνη Μαυράκη, που είχε, το πρώτον, παρουσιαστεί στο ιδιαίτερα συγκινησιακό κλίμα της Μεγάλης Παρασκευής, έξω από τον ι. Ναό των Αγίων Τεσσάρων Μαρτύρων, στην ομώνυμη πλατεία της πόλεώς μας, “ως ένα ζείδωρο αντιδώρημα” προς τους αγίους τέσσερις Ρεθεμνιώτες Νεομάρτυρες.  

        Στο σχετικό βιβλίο περιλαμβάνονται οι παρτιρούρες του έργου, που για τον συνθέτη τους δεν αποτελούν- όπως σημειώνει στον Πρόλογό του - απλά έργα καλλιτεχνικής δημιουργίας, αλλά ειλικρινείς εκφράσεις ευλάβειας και σεβασμού προς τους αγίους Τέσσερις Μάρτυρες, ενώ από τον ίδιο χώρο ο συνθέτης απευθύνει και τις θερμές του ευχαριστίες προς τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου, κ. Πρόδρομο, που με πατρική αγάπη αγκάλιασε την προσπάθειά του αυτήν, όπως και προς την Αντιπεριφερειάρχη κ. Μ. Λιονή, που τη στήριξε εκδοτικά. Στη συνέχεια, στο εν λόγω βιβλίο, ακολουθούν ο Ύμνος σε κειμενική μορφή και σε παρτιτούρα, τόσο για φωνητική χορωδία (σοπράνο, τενόρο, άλτο και μπάσο), όσο και για τα επί μέρους όργανα της ορχήστρας (φλάουτο, κλαρινέτο, τρομπέτα, ευφώνιο, τρομπόνι κ.λπ.)

 Η μουσική σύνθεση, γραμμένη για Μπάντα και Τετράφωνη Χορωδία,  εκτελέστηκε κατά την εν λόγω βραδιά και με τη γενναιόδωρη συμμετοχή του Ρεθεμνιώτη βαθύφωνου Ρωμανού Σκουμπουρδή, που κινήθηκε με εντυπωσιακή άνεση και ασφάλεια, προτείνοντας στο μουσικόφιλο κοινό μιαν εξαιρετικά πλούσια, δυνατή όσο και ομοιογενή φωνή, με έναν υπέροχο, μεστό και άκρως παλλόμενο ήχο, που γέμιζε και συμπλήρωνε θαυμάσια τις φωνές των νεαρών χορωδών.

    Τα θερμά μου συγχαρητήρια σε όλους τους συντελεστές της προχτεσινής συναυλίας. Ήταν όλα τόσο συμπαθητικά, μέσα από την λαμπερή παρουσία τόσων παιδιών, και εκπληκτική η χάρη, η αβρότητα, η ευαισθησία και ο λυρισμός κατά την άκρως ευσυνείδητη ερμηνεία των κομματιών, μέσω της οποίας τα παιδιά  απελευθέρωσαν όλη την απλότητα των ψυχών τους και όλο το μεγαλείο της ποίησης με τα υψηλά νοήματα των Χριστουγέννων. Μας έδωσαν, θεωρώ, ένα αληθινό μάθημα σεβασμού της μουσικής και των εορταστικών Ημερών που διερχόμαστε. Τους ανήκει ένα μεγάλο «Μπράβο»!

Συναυλία Μουσικής Δωματίου * * * ΑΠΟ ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΚΛΑΡΙΝΕΤΩΝ ΤΗΣ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΦΙΛΑΡΜΟΝΙΚΗΣ ΡΕΘΥΜΝΟΥ ** * Σε χριστουγεννιάτικες μελωδίες

Συναυλία Μουσικής Δωματίου

ΑΠΟ ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΚΛΑΡΙΝΕΤΩΝ

ΤΗΣ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΦΙΛΑΡΜΟΝΙΚΗΣ ΡΕΘΥΜΝΟΥ

Σε χριστουγεννιάτικες μελωδίες

 

        ΚΩΣΤΗΣ  ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ

                  www.ret-anadromes.blogspot.com

  

       Το Ρέθυμνο, ασφαλώς, και θα πρέπει να σεμνύνεται και να νιώθει ιδιαίτερα περήφανο για τoυς μουσικούς του αλλά και για τη Δημοτική Φιλαρμονική του που μόνιμα- τώρα κι έναν αιώνα- τους κυοφορεί. Ένα κορυφαίο για την πόλη μας μουσικό καθίδρυμα, δεμένο στενά με την ιστορία αυτού του τόπου, απαρτιζόμενο από Ρεθεμνιώτες μουσικούς, τους δασκάλους και τους μαθητές τους, που κοσμεί τον τόπο και δίδει στα παιδιά μας τη δυνατότητα να δοκιμάσουν τις δυνάμεις και τα όνειρά τους στον ευγενή χώρο της Μουσικής. Έτσι, η Δημοτική Φιλαρμονική Ρεθύμνου έρχεται να συνδράμει αποφασιστικά στη μουσική Παιδεία και τον πολιτισμό της πόλης μας, της πόλης των Τεχνών και των Γραμμάτων, για να γνωρίσει καινούριες περιόδους μουσικής αυτάρκειας και ιστορικής πολιτισμικής συνέχειας. Και όταν, τώρα, η παιδεία αυτή τολμά να εμφανίζεται από ένα συγκεκριμένο τμήμα τού εν λόγω μουσικού καθιδρύματος- όπως εδώ των κλαρινέτων- και, μάλιστα, με καθοριστική ποιότητα ερμηνειών, το πράγμα καθίσταται ακόμα πιο ενθαρρυντικό και ελπιδοφόρο.

Ο λόγος για το «Σύνολο Κλαρινέτων» της Δημοτικής Φιλαρμονικής, που αποτελεί μια προσπάθεια εννιά χρόνων, με δεκάδες δημοσίων, μέχρι σήμερα, εμφανίσεων, τόσο από αίθουσες, όσο και από τους δρόμους και τις πλατείες αυτής της πόλης. Ξεκίνησε με πρωτοβουλία των ίδιων των μαθητών της τάξης Κλαρινέτου και με την ενθάρρυνσή τους, φυσικά, από τον δάσκαλό τους, στο συγκεκριμένο μουσικό όργανο, Βαγγέλη Παπαδάκη, με σκοπό- όπως οι ίδιοι το δηλώνουν- την ανάπτυξη της μουσικής μεταξύ τους επικοινωνίας, της διερεύνησης νέων καλλιτεχνικών προγραμμάτων και πειραματισμών γύρω από τη μουσική. Το ρεπερτόριό τους περιλαμβάνει όλα, μπορώ να πω, τα είδη ποιοτικής μουσικής και κατ’ εξοχήν μουσικής μπαρόκ και κλασικής, αλλά και μουσικής από ταινίες που ξεχώρισαν, τζάζ και βέβαια και από τον χώρο του έντεχνου ελληνικού ρεπερτορίου. Και η επιλογή των κομματιών, να σημειωθεί, γίνεται από τους ίδιους τους μαθητές, όπως, συχνότατα, και αυτές οι ενορχηστρώσεις.

Και μετά από όλα αυτά τα εισαγωγικά ερχόμαστε στην τελευταία, τη χριστουγεννιάτικη συναυλία του συνόλου, που πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 22 Δεκεμβρίου 2024, στο κατανυκτικό και έντονα ατμοσφαιρικό περιβάλλον της Καθολικής, του αγίου Αντωνίου της Παδούης, εκκλησίας με τη θαυμάσια χριστουγεννιάτικη, περί τον Εσταυρωμένο, διακόσμηση, που εντύπωνε και βεβαίωνε στον νου και τη φαντασία των ακροατών τη δύναμη των εκτελούμενων από το μουσικό σύνολο επίκαιρων κομματιών.   

Η ποιότητα των ερμηνειών καθορίστηκε από την έμφυτη μουσικότητα των ερμηνευτών, δασκάλου και μαθητών, που έδωσαν ένα αποτέλεσμα τελειότητας, τόσο στο κρίσιμο για τα πνευστά μουσικά όργανα θέμα της αναπνοής, όσο και στον σαφή σχηματισμό των μουσικών φράσεων της μελωδικής γραμμής, που, καθώς αρθρώνονταν με εντυπωσιακή ενάργεια και καθαρότητα  προσέδιναν στην όλη παρτιτούρα μιαν εικόνα υπερδεξιοτεχνικής λαμπερότητας.

Έτσι, οι εννέα εκτελεστές του Μουσικού Συνόλου απέδωσαν με άνεση τη δεξιοτεχνική γραφή της παρτιτούρας, με σαφή αίσθηση του ύφους, σε ό,τι αφορά στον σχηματισμό των φράσεων^. νότες σβέλτες, κοφτές, αέρινες, που με αυξομειούμενη δυναμική και ταχύτητα χάρισαν πλαστικότητα και χαρακτήρα μοναδικό στις μουσικές ερμηνείες, που και λόγω των ημερών που διάγουμε άνοιξαν τους κρουνούς της καρδιάς και της αγάπης όλων όσων παρακολούθησαν τη συναυλία. Όλοι τους κυριολεκτικά συνεπήραν το ακροατήριό τους μέσα από έναν ήχο παλλόμενο και την επιμελώς επιλεγμένη διαστρωμάτωση των προτεινόμενων ηχοχρωμάτων και την ιδιάζουσας «ευγένειας» φωνή του κλαρινέτου. Πρόκειται για τους Κωνσταντίνο Παπαδάκη, Μαργαρίτα Άντη, Γιώργο Αγριμάκη, Αλέξανδρο Σαμωνάκη, Τόνια Τσικινά, Αγάπη Τζανιδάκη, Ελευθερία Παπαδάκη, Ουρανία Κεραμιανάκη και στο Μπάσσο Κλαρινέτο, τον δάσκαλό τους Βαγγέλη Παπαδάκη.

       Στο Α΄ Μέρος, με τη συμμετοχή και των νεότερων μελών του Συνόλου, ακούστηκαν οι γνωστές χριστουγεννιάτικες μελωδίες, που γλυκαίνουν την εορταστική διάθεση του ανθρώπου [Άγια Νύχτα, Έλατο, Μικρός Τυμπανιστής, Carol of the Bells και Christmas Medley (ένα ποτ πουρί από γνωστές χριστουγεννιάτικες μελωδίες), ενώ στο Β΄ Μέρος, που εκτελέστηκε από τους πιο προχωρημένους μαθητές, ακούστηκαν γνωστές σουίτες του κλασικού και όχι μόνο ρεπερτορίου (Romanian Christmas Suite, του Ioan Dobrinescu, Suite from Rolar Express του Alan Silvestri και η περίφημη σουίτα Ο Καρυοθραύστης του Τσαϊκόφσκι).

        Σε κάθε περίπτωση η βραδιά κύλησε όμορφη, απολαυστική, ανάλαφρη, γεμάτη χάρη και κομψότητα και συνέβαλε αποφασιστικά στην ποιότητα και την προβολή τής ηχητικής εικόνας. Οι ερμηνευτές αποδείχτηκαν άριστα εξοικειωμένοι με τη συγκεκριμένη κουλτούρα. Γι’ αυτό και ερμήνευσαν την προταθείσα μουσική με μοναδική τέχνη που συνάρπασε το κοινό και διασφάλισε την ποιότητα του αποτελέσματος, για το οποίο τους απευθύνουμε τα θερμά μας συγχαρητήρια!

Οι Άγιοι Τέσσερις Μάρτυρες του Ρεθύμνου Συναξαριακά και βιογραφικά στοιχεία αυτών. Έλεγχος «ημαρτημένων» * * *υπό Θεοδώρου Πελαντάκη

 

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

 

Οι Άγιοι Τέσσερις Μάρτυρες του Ρεθύμνου Συναξαριακά και βιογραφικά στοιχεία αυτών. Έλεγχος «ημαρτημένων»

 

         Θεόδωρος Πελαντάκης

Φιλόλογος, Πρώην Διευθυντής Μέσης Εκπαίδευσης Ν. Ρεθύμνης

 

                              Στο πλαίσιο του εορτασμού για τα 200 χρόνια από την τελείωση των Τεσσάρων Νεομαρτύρων από τις Μέλαμπες έγιναν πολλές εκδηλώσεις αξιοσημείωτες και εκδόσεις αξιοπρόσεκτες. Στην πρώτη σειρά των εκδόσεων κατατάσσεται η έκδοση του 278 σελίδων βιβλίου του φίλου Κωστή Η. Παπαδάκη με τον παραπάνω τίτλο από τις εκδόσεις «Γραφοτεχνική».

       Πολλά χρόνια απασχόλησαν τον συγγραφέα τα προβλήματα από τις εκδόσεις προηγούμενων δεκαετιών για τους Ρεθεμνιώτες Νεομάρτυρες. Έτσι κατέφυγε σε συναξαριακά στοιχεία για να αναζητήσει την αλήθεια και σε βιογραφικά στοιχεία της προφορικής και έντυπης παράδοσης για τους Τέσσερις Αγίους.

       Το αποτέλεσμα είναι ένας πολυτελής τόμος, στον οποίο υπάρχουν πλήρη βιογραφικά στοιχεία, ελεγμένα, και οι εικόνες που έχουν ζωγραφηθεί από την πρώτη, του 1836, μέχρι σήμερα, καθώς και οι ναοί στους οποίους λειτουργούνται. Η καλαίσθητη εμφάνιση του τόμου, με το εντυπωσιακά φροντισμένο εξώφυλλο σε σκούρο βυσσινί χρώμα, τεχνηέντως αποκαλύπτει, με απόκρυψη, την πρώτη εικόνα των Αγίων και του ναού Αυτών στην καρδιά του Ρεθύμνου.

       Μετά το ευλογητικό προλόγισμα του Μητροπολίτη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κ. Προδρόμου ακολουθεί ο πρόλογος του συγγραφέα, πολύ κατατοπιστικός, η εισαγωγή που αναφέρεται στους Νεομάρτυρες της Ορθόδοξης  Εκκλησίας και ακολουθεί σε δεκαπέντε κεφάλαια η πολύτιμη ύλη του βιβλίου. Καταγωγή, κρυπτοχριστιανική ζωή, συμμετοχή στην επανάσταση, η τελείωση των Τεσσάρων Νεομαρτύρων και αγιοποίηση αυτών. Παράλληλα διορθώνει ανακρίβειες παλαιότερων δημοσιευμάτων. Το 16^ο κεφάλαιο περιέχει την Ακολουθία και τον Παρακλητικό Κανόνα των Τεσσάρων Νεομαρτύρων.

 Στον πολυγραφότατο συγγραφέα, φίλο και συνάδελφο Κωστή, απομένει ο της Δικαιοσύνης έπαινος για το 16^ο βιβλίο του,  που αναφέρεται στους Τέσσερις Νεομάρτυρες του Ρεθύμνου, εξαιρετικό σε ποιοτικό περιεχόμενο και αισθητική εμφάνιση. Είναι βέβαιο ότι το βιβλίο θα διαβαστεί πολύ και θα αποτελέσει πηγή έρευνας στο μέλλον.

       Εύχομαι να έχει υγεία και δύναμη να συνεχίσει το συγγραφικό έργο του, που τιμά τον ίδιο και την πολυπληθή οικογένειά του.

ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ * * * Οἱ Ἅγιοι Τέσσερις Μάρτυρες τοῦ Ρεθύμνου, Υπό: ΓΕΩΡΓΙΟΥ Ε. ΚΡΑΣΑΝΑΚΗ

 

ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

  

Οἱ Ἅγιοι Τέσσερις Μάρτυρες τοῦ Ρεθύμνου

Συναξαριακά & βιογραφικά στοιχεία αυτών - Έλεγχος «Ημαρτημένων»

(200 χρόνια από το Μαρτύριό τους) 

Γραφοτεχνική Κρήτης Α.Ε.Ε., Ρέθυμνο 2024, σελ. 272

 

 ΓΕΩΡΓΙΟΣ  Ε. ΚΡΑΣΑΝΑΚΗΣ

    Ομότιμος Καθηγητὴς Ψυχολογίας

       Πανεπιστημίου Κρήτης

          Με πολλή χαρά έλαβα το νέο βιβλίο του Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, «Οι Άγιοι Τέσσερις Μάρτυρες του Ρεθύμνου», ως τιμητική προσφορά, για την οποία και τον ευχαριστώ.

    Βεβαιώνω ότι με πολύ ενδιαφέρον άρχισα τη μελέτη του βιβλίου αυτού, την έκδοση του οποίου χαιρετίζω και επαινώ όσους συνέβαλαν σ’ αυτήν, αρχόμενος από τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κ. Πρόδρομον και την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας Κρήτης, για όσα πνευματικά και υλικά αγαθά προσέφεραν, ώστε να δει το φως της δημοσιότητας το βιβλίο αυτό, το οποίο έχει «σώμα» καλὸ και «ψυχή» καλή. Και ως «σώμα» θεωρώ την υλική του υπόσταση, και ως «ψυχή» το πνευματικό του περιεχόμενο.

      Έπαινος ανήκει και στη «Γραφοτεχνική Κρήτης», που ανέλαβε την εκτύπωση του βιβλίου και, φυσικά, αποκλειστικά και στον συγγραφέα, ο οποίος εργάσθηκε αόκνως και επί χρόνο πολύ, ώσπου να φέρει σε πέρας το πνευματικό αυτό έργο, πάντα, βέβαια, «τῇ συνεργίᾳ καὶ εὐλογίᾳ» των Αγίων Τεσσάρων Μαρτύρων του Ρεθύμνου, τους οποίους βιογραφεί και παρουσιάζει κατά τρόπο άριστο.

    Μελετώντας το βιβλίο αυτό η σκέψη μου επιστρέφει στην πόλη του Ρεθύμνου, που αγάπησα πολύ, ζώντας σ’ αυτήν και προσφέροντας τις υπηρεσίες μου επί είκοσι έτη στο εκεί Πανεπιστήμιο Κρήτης. Αγάπησα και τους «Τέσσερις Μάρτυρες», τους οποίους θεωρούσα πάντα προστάτες μου και βοηθούς στο έργο μου. Αγάπησα και πολλούς ανθρώπους των γραμμάτων και της επιστήμης, που τίμησα και με τίμησαν. Σε αυτούς όλους θέση ξεχωριστή κατέχεις κι εσύ, κύριε Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, Καθηγητή Φιλόλογε και Θεολόγε, άνθρωπε του Θεού και υπηρέτη της επιστήμης. Μελέτησα και μελετώ τα έργα σου που κοσμούν τη βιβλιοθήκη μου, και που τιμητικά μού έχεις, κατά καιρούς, προσφέρει. Ομολογώ όμως ότι τούτο το βιβλίο σου, το γραμμένο για τους «Αγίους Τέσσερις Μάρτυρες του Ρεθύμνου», το μελετώ με μεγαλύτερο ενδιαφέρον.

     Πρόκειται για μια μελέτη θεολογική, ιστορική και λαογραφική, την οποία θα μπορούσα να δεχθώ και να χαρακτηρίσω ως μεταπτυχιακή εργασία, αλλά, γιατί όχι, και ως ένα άνοιγμα για την απόκτηση διδακτορικού διπλώματος. Ένα έργο σπουδαίο, που προέκυψε από την αναδίφηση της σχετικής βιβλιογραφίας, τη συγκέντρωση και ανάλυση πολλών πηγών και ανέκδοτων δεδομένων, τα οποία έρχονται να συμπληρώσουν προγενέστερες σχετικές με το ίδιο θέμα εργασίες, και να ανοίξουν δρόμους ερευνητικούς σε όσους θελήσουν να συνεχίσουν το ερευνητικό αυτό έργο πέρα από το σημείο που το έφθασες εσύ, κύριε Κωστή Παπαδάκη. Άλλωστε, αυτό σημαίνει επιστήμη· συνέχεια και όχι στασιμότητα· το να ευρίσκεται ο ερευνητής συνεχώς καθ’ οδόν.

      Θα μπορούσα να σταματήσω στη γενική αυτήν αξιολόγηση του βιβλίου που κρατώ στα χέρια μου και μελετώ, αλλά η ιδιότητά μου ως πανεπιστημιακού διδασκάλου με ωθεί να συνεχίσω τον φτωχό μου λόγο. Άλλωστε, μόνο όταν μελετήσει κανείς ένα βιβλίο, μόνο τότε μπορεί να ομιλήσει γι’ αυτό υπεύθυνα. Λοιπόν, σημειώνω τα εξής αξιολογικά στοιχεία του βιβλίου για το οποίο μιλώ, όχι για να επαινέσω τον συγγραφέα, όσο για να βοηθήσω και άλλους μελετητές να εμβαθύνουν σ’ αυτά.

     1) H διάταξη της ύλης, ως έχει, βοηθά πολύ τον αναγνώστη και τον καθοδηγεί, ώστε να γνωρίσει το όλο θέμα από κάθε πλευρά. Δεν αφήνει κενά. Καλύπτει όλες τις πλευρές της μονογραφίας αυτής.

     2) Η διασάφηση του οικογενειακού ονόματος των «Τεσσάρων Αγίων» γίνεται με κάθε λεπτομέρεια και ακρίβεια, ώστε να μη μένουν αμφιβολίες και αναπάντητα ερωτήματα στον αναγνώστη. Το ίδιο ισχύει και για την πίστη τους. Οι Άγιοι ήταν «έσωθεν» μεν γνήσιοι ορθόδοξοι χριστιανοί (κρυπτοχριστιανοί, μυστικοί χριστιανοί), «ἔξωθεν δὲ ὀθωμανοὶ φαινόμενοι καὶ ὀθωμανικοῖς ὀνόμασι προσαγορευόμενοι, ἀπὸ τὴν τυραννίαν τῶν Τούρκων πιεζόμενοι», όπως και πολλοί άλλοι. Πράγματι, «ο κρυπτοχριστιανισμός υπήρξε μοναδικό φαινόμενο στην Παγκόσμια Ιστορία των Θρησκευμάτων».

    3) Τα της αποκηρύξεως της κρυπτοχριστιανικής ταυτότητας των Αγίων, τα του μαρτυρίου και της τελειώσεώς τους αναπτύσσονται με ιστορικά αδιάσειστα στοιχεία, ώστε να μη χωρεί καμία αμφιβολία ή αμφισβήτηση των γεγονότων που τα συνόδευσαν. Το ίδιο ισχύει και για τον ενταφιασμό τους.

    4) Γλαφυρή, λεπτομερειακή και καθαρή είναι η ανάλυση των σχετικών με την εικονογράφηση των Αγίων και την αφιέρωση ναών προς τιμή των.

    5) Όλα τα αναφερόμενα στοιχεία περ των Αγίων, του μαρτυρίου τους και της τιμής των τεκμηριώνονται με αδιάσειστα στοιχεία, τα οποία συμπληρώνονται με παραπομπές υποσημειούμενες, γεγονός που προσδίδει στο όλο έργο μια άκρως επιστημονική ταυτότητα και μορφή. Πολλά από τα στοιχεία αυτά συμπληρώνουν, ερμηνεύουν και διευκρινίζουν άλλα, φέροντας στο επιστημονικό προσκήνιο άλλα νεότερα στοιχεία. Αυτό, άλλωστε, σημαίνει επιστημονική έρευνα· να συνεχίζει δηλαδή ο επόμενος ερευνητής από εκεί που σταμάτησε ο προηγούμενος το μελετώμενο θέμα, προσφέροντας νέα περί αυτού στοιχεία.

    6) Η μελέτη όλων των αναφερομένων στοιχείων βοηθά τον αναγνώστη να αποκτήσει γνώσεις που μόνον οι ειδικοί επί των θεμάτων αυτών γνωρίζουν. Έτσι, π.χ., γνωρίζει  ότι «εξωμότες» ήταν εκείνοι που αρνήθηκαν μεν προσωρινά την πίστη τους, αλλά αργότερα μετενόησαν και επανήλθαν με ομολογία πίστεως στην Ορθοδοξία, προτιμήσαντες «τὸν αἱμάτινον στέφανον τοῦ μαρτυρίου» παρά την απόλαυση των προνομίων πού τους προσέφεραν οι αλλόθρησκοι.

    7) Τέλος, οφείλω να υπογραμμίσω ένα άλλο στοιχείο που προσδίδει μεγάλη αξία στο μελετώμενο βιβλίο. Είναι η γλώσσα! Μια απλή, λαγαρή, διαυγὴς και καθαρὴ σύγχρονη γλώσσα, χωρίς ιδιομορφίες, ιδιοτυπίες και ανακρίβειες. Μια γλώσσα την οποία μπορεί να κατανοήσει και ο μέσης μορφώσεως αναγνώστης του βιβλίου. 

     Μένω αυτά τα ολίγα με πολλές ευχαριστίες, με τιμή και αγάπη.

Κωστή Ηλ. Παπαδάκη: «Οι Άγιοι Τέσσερις Μάρτυρες του Ρεθύμνου» * * * Του ΓΙΩΡΓΗ ΤΣΙΓΔΙΝΟΥ

 

Κωστή Ηλ. Παπαδάκη: «Οι Άγιοι Τέσσερις Μάρτυρες του Ρεθύμνου»

 

 

        Του ΓΙΩΡΓΗ ΤΣΙΓΔΙΝΟΥ

Πιστεύω, ότι το εν λόγω βιβλίο του καταξιωμένου συγγραφέα κι ερευνητή Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, χωρίς υπερβολή, αποτελεί την κορωνίδα των μέχρι σήμερα εκδόσεών του, όχι μόνο από πλευράς καλαισθησίας και τυπογραφικής τελειότητας, αλλά και από πλευράς ιστορικής κι ερευνητικής πληρότητας. Το βιβλίο αποτελείται συνολικά από 270 σελίδες, εκδόθηκε πρόσφατα από την Ιερή Μητρόπολη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου και τυπώθηκε από τις εγκαταστάσεις της Γραφοτεχνικής Κρήτης.

Ο συγγραφέας καταπιάνεται, ως έμπειρος κι εμβριθής μελετητής, στα περί τα εκκλησιαστικά και στη θεολογικού περιεχομένου συγγραφική έρευνα και με τους εκ Μελάμπων καταγόμενους Τέσσερις Νεομάρτυρες, μ’ αφορμή τη συμπλήρωση διακοσίων ετών από τη μαρτυρική τους τελείωση στο Ρέθυμνο και προστέθηκε, ως απαραίτητο συμπλήρωμα, στις λαμπρές εορταστικές εκδηλώσεις της επετείου, που έλαβαν χώρα συγχρόνως στη γενέτειρα κώμη των Αγίων, τις Μέλαμπες, αλλά και στο Ρέθυμνο, την πόλη του μαρτυρίου τους.

Η ύλη του βιβλίου επιμερίζεται σε ΙΣΤ’ κεφάλαια, στα οποία εμπεριέχονται πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία για τη γενεαλογία των Αγίων, τους εξισλαμισμούς και το φαινόμενο του κρυπτοχριστιανισμού, στοιχεία τα οποία έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον και από ιστορικής πλευράς, δεδομένου ότι υπολογίζεται να εξισλαμίστηκε ένα πολύ μεγάλο ποσοστό -ορισμένοι ιστορικοί ανεβάζουν το ποσοστό αυτό στο σαράντα τοις εκατό επί του συνολικού πληθυσμού της Κρήτης- κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας.

Προσωπικά θα χώριζα την πλούσια από κάθε άποψη ύλη σε τρεις μεγάλες ενότητες. Στην πρώτη τα «Συναξαριακά – Βιογραφικά στοιχεία των Αγίων», στην οποία προστίθενται νέα στοιχεία από τα ήδη γνωστά του παρελθόντος. Στη δεύτερη με τον εντυπωσιακό υπότιτλο «Έλεγχος Ημαρτημένων» επιχειρείται με απόλυτα τεκμηριωμένο τρόπο η αναίρεση στοιχείων (εσφαλμένων γνωμών, κρίσεων και απόψεων…), όπως ο ίδιος ο συγγραφέας χαρακτηριστικά αναφέρει, και στην Τρίτη απαριθμείται το σύνολο των ναών εντός και εκτός του Ν. Ρεθύμνης προς τιμήν των Αγίων, η απεικόνιση των Αγίων από διάφορους αγιογράφους, καθώς και η υμνογραφία και η ακολουθία τους.

Τέλος, στο κεφάλαιο ΙΕ΄ με τον υπότιτλο «Γενικά συμπεράσματα», και στην στ΄ παράγραφό του, ο συγγραφέας δεν διστάζει να καταθέσει, ως όφειλε να πράξει, την άποψή του για τον γρίφο της Κάρας του 4^ου Μάρτυρος και επί λέξει καταλήγει: «…Η άποψη η αποδεχόμενη ως μόνην αλήθεια αυτό που λέγεται και στο συναξάριο των Αγίων ότι, δηλαδή, η τέταρτη κάρα δωρήθηκε από τον Επίσκοπο Ρεθύμνης Ιωαννίκιο σε έναν Ρώσο ναυτικό, που τη μετέφερε με τις δέουσες τιμές στην πατρίδα του τη Ρωσία, αλλά το πού κατέληξε, στην αχανή αυτήν ήπειρο, το συναξάρι, δυστυχώς, δεν το αναφέρει και, παρά τις προσπάθειες που έχουν γίνει εκ των υστέρων, το θέμα δεν έχει καταστεί δυνατόν, μέχρι σήμερα, να φωτισθεί περισσότερο….».