ΓΙΩΡΓΟΥ ΔΗΜ. ΦΡΥΓΑΝΑΚΗ * * * Τα μικρά και τα μεγάλα (Αντι-ποιητικά Β΄)

 

ΓΙΩΡΓΟΥ ΔΗΜ. ΦΡΥΓΑΝΑΚΗ

 

Τα μικρά και τα μεγάλα

(Αντι-ποιητικά Β΄)

[Βιβλιοπωλείο Ν. Δ. Παναγόπουλος, Αθήνα 2021, σχ. 8^ο (21 Χ 14), σσ. 390]

 

        ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

       www.ret-anadromes.blogspot.com

 

      Μια νέα ποιητική συλλογή κυκλοφορήθηκε πρόσφατα υπό τον γενικό τίτλο: «Τα μικρά και τα μεγάλα (Αντι-ποιητικά Β΄)» (τίτλος με κάποια, ίσως, αυτοκριτική διάθεση), που περιέχει ποιητικές δημιουργίες τού εκλεκτού φίλου και συναδέλφου Γιώργου Δημ. Φρυγανάκη. Πρόκειται για ποιήματα που ο Γ. Φρυγανάκης παρουσίαζε τακτικά (ανά εβδομάδα), τα πέντε τελευταία χρόνια (2017- 2021), από τη μόνιμη στήλη του στην έγκριτη τοπική εφημερίδα «Ρεθεμνιώτικα Νέα», που στοιχειοθετούν ένα συναρπαστικό ημερολόγιο τής καθημερινής πραγματικότητας, εκδομένα σήμερα σε έναν τόμο 390 σελίδων.

  Πρόκειται για εύστοχα έμμετρα πολιτικής και κοινωνικής σάτιρας, με έντονο το στοιχείο τής κριτικής (συχνά δε και της αυτοκριτικής) και φανερή, συχνά, φιλοσοφική διάθεση. Ο Ποιητής νοιάζεται εξαιρετικά για τα καθημερινά, ελάσσονα και μείζονα, προβλήματα τοπικού, εθνικού και παγκόσμιου ενδιαφέροντος και το θεωρεί ως αυτονόητο καθήκον του να παίρνει στοχαστικά και μαχητικά δημόσια και υπεύθυνη θέση, κρίνοντας και σημασιολογώντας με άγρυπνη συνείδηση πρόσωπα και πράγματα και χαράσσοντας με υψηλό και γόνιμο φρόνημα τον δρόμο, έχοντας, πάντα, ως σταθερή και αδιασάλευτη αρχή η ποίησή του να καθίσταται πρόμαχος και προασπιστής των δικαιωμάτων τού ανθρώπου.

    Το γενικότερο τού Ποιητή πνεύμα που διέπει τα «Αντι- ποιητικά Β΄» εκφράζεται, κατά τον Ποιητή, κυρίως, στο έντονα «προς γραφήν» «προτρεπτικό» ποίημά του, με τον μονολεκτικό τίτλο: «Γράφε!» (Γράφε! Να γίνεται η πένα σου πυρσός τού Προμηθέα), και «Ήθελες να γράψεις», που δημοσιεύεται στο οπισθόφυλλο τού παρουσιαζόμενου βιβλίου, και στα οποία ο Ποιητής αναγνωρίζει την ηθική δύναμη τού λόγου να διορθώνει «δίκην δημοσίου κατηγόρου» κάθε κατάχρηση και αναίδεια τού ανθρώπου.

     Στην ποίηση τού Γ. Φρυγανάκη μπορούμε να θαυμάσουμε την εξαιρετική, αφενός, ποικιλότητα και το εκπληκτικό δημιουργικό δαιμόνιο τού ποιητή και, αφετέρου, τη σπουδαία γλωσσοπλαστική και συνθετική δύναμη, τον καυστικό και τσεκουράτο λόγο, το ανεξάντλητο και πηγαίο χιούμορ, γενικά την απλότητα τής ευμορφίας. Ο Ποιητής, κινούμενος μέσα στη χάρη ενός έντονα προσωπικού ύφους, κλιμακωτά και με όπλα του την καθαρότητα τής γλώσσας, τη θαυμαστή δομική (θα την έλεγα σχηματική) συμμετρία, τη μουσικότητα και λυρική αρτιότητα, την υποβλητική δύναμη των εικόνων και, κυρίως, την πρωτοτυπία των θεμάτων του, κατορθώνει να αισθητοποιήσει και εκφράσει τις σκέψεις του, αναγνωρίζοντας και εντοπίζοντας, ο καθένας, εύκολα στην ποίησή του σημάδια κάθε εποχής. Ο Ποιητής μπαίνει στα βαθιά τής πολιτικής και κοινωνικής διαφθοράς, προκειμένου να αποκόψει το σάπιο και να απλώσει το χέρι γεμάτο ελπίδα και αισιοδοξία, αφού πρώτα γκρεμίσει τον κόσμο τής παρακμής και της ασυδοσίας, τον κόσμο που έχει καταντήσει αγιάτρευτα άρρωστος και μολυσματικός, από «τα έλκη τού πολιτισμού…τα χάλια κάτω απ’ τα χαλιά, τα πρόσωπα κάτω απ’ τα προσωπεία, τις σάπιες ρίζες κάθε κόσμου κάκοσμου». Οι υψηλές του ιδέες (αγάπη για την πατρίδα, ειρήνη, ανεξαρτησία, ελευθερία, ηθική, ισότητα, χρηστότητα, εντιμότητα) διασώζουν ακέραιη την προσήλωση τού αναγνώστη στην ουσία, επιδικάζοντάς του συνάμα τον τίτλο τού δόκιμου σατιρικού ποιητή.

     Με όλα τα παραπάνω, η ποίηση τού Γιώργου Φρυγανάκη σαφώς  διασφαλίζει μέσα της, πέραν από το επικαιρικό- συγχρονικό και το διαχρονικό στοιχείο. Τα θέματά της διαχρονικά βρίσκονται στην επικαιρότητα και αφορούν και προβληματίζουν τον άνθρωπο τής κάθε εποχής. Και είναι αυτή η διαχρονικότητα που καθιστά, θεωρούμε, απόλυτα θεμιτή και αναγκαία τη δημοσίευση των ποιημάτων του αυτών στον παρουσιαζόμενο τόμο, αφιερωμένο στο τραγούδισμα και στον έλεγχο τής ιστορικής πορείας και παρουσίας τού ανθρώπου στην ελληνική κοινωνία, στον κόσμο και στον πολιτισμό.

ΚΩΣΤΗΣ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ **** "ΤΟΠΩΝΥΜΙΚΟ ΤΗΣ ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΑΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ

  ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ 

ΚΩΣΤΗΣ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ

"ΤΟΠΩΝΥΜΙΚΟ ΤΗΣ ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΑΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ

 ΞΕΝΟΦΩΝ ΤΖΑΒΑΡΑΣ

Δρ. Γλωσσολογίας

Πρόεδρος Ελληνικής Ονοματολογικής Εταιρείας

    Πολλοί είναι οι επιστήμονες που με τις εργασίες τους έχουν συμβάλει στη διάσωση και μελέτη της ιδιαίτερης πατρίδας τους. Η ευλογημένη γη της Κρήτης ευτύχησε να δει αντίστοιχα αξιόλογους ερευνητές που με τις σημαντικές και ρηξικέλευθες μελέτες τους έχουν αναδείξει μεγάλο αριθμό από τον εθνολογικό, γλωσσικό και ονοματολογικό της πλούτο. Ένας από αυτούς είναι, χωρίς αμφιβολία, ο κ. Κωστής Ηλ. Παπαδάκης με το εν γένει πολύπτυχο φιλολογικό (ιστορικό, γλωσσολογικό, λαογραφικό) αλλά και ειδικότερα ονοματολογικό του έργο. Κορωνίδα αυτού είναι χωρίς αμφιβολία το μνημειώδες βιβλίο του "Τοπωνυμικό της Επαρχίας Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνου" που εκδόθηκε στο Ρέθυμνο το 2011. Και μόνο από την έκδοση του τεράστιου αυτού τοπωνυμικού υλικού θα άξιζε ο συγγραφέας να μπει στο πάνθεον των μεγάλων Κρητών ερευνητών και μάλιστα ονοματολόγων.

    Πρόκειται για ένα εντυπωσιακό σε όγκο και ποιότητα έργο σε σχέση όχι μόνο με τα κρητικά και ειδικότερα τα ρεθυμνιώτικα τοπωνύμια αλλά και τις εν γένει τοπωνυμικές έρευνες συμβάλλοντας αποφασιστικά στον εμπλουτισμό της ονοματολογικής βιβλιογραφίας με αντίστοιχα εγχειρίδια αναφοράς. Περιέχει 8.000 περίπου τοπωνύμια και μικροτοπωνύμια από την ευρύτερη περιοχή της επαρχίας Αγίου Βασιλείου του νομού Ρεθύμνου ομαδοποιημένα σε 39 μέρη που αντιστοιχούν στο σύνολο των ισάριθμων χωριών της παραπάνω επαρχίας. Ενδεικτικό, εξάλλου, αφενός της ερευνητικής δεινότητας και αφετέρου της μεγάλης αγάπης του κ Παπαδάκη τόσο για τα τοπωνύμια όσο και για την ιδιαίτερη πατρίδα του την Κρήτη, είναι η ακάματη μεθοδικότητα με την οποία κατάφερε να δαμάσει το τεράστιο αυτό ονοματολογικό corpus που ο ίδιος είχε αποθησαυρίσει και να το παρουσιάσει με τρόπο ονοματολογικά άρτιο για τον ειδικό ονοματολόγο επιστήμονα και εύληπτο για τον μέσο αναγνώστη. Τα τοπωνύμια καθενός από τα 39 χωριά παρουσιάζονται κατ' αλφαβητική σειρά γεγονός που καθιστά εύκολη την αναζήτησή τους ενώ δίνεται πλήθος χρήσιμων ονοματολογικών, ιστορικών, εθνολογικών πληροφοριών σχετικά με τις συνθήκες δημιουργίας του κάθε τοπωνυμίου.

    Ακόμη, στην προσπάθειά του ο συγγραφέας να παραθέσει τις περισσότερες δυνατές πληροφορίες για το κάθε τοπωνύμιο δεν δίστασε -και ορθώς όπως μαρτυρά το αποτέλεσμα- να αναμετρηθεί με τον ιδιαίτερα ακανθώδη και δύσβατο χώρο της ετυμολογίας. Στην ευστοχία των περισσότερων ετυμολογικών του προτάσεων συνέβαλλαν ασφαλώς τόσο η στέρεη φιλολογική του κατάρτιση όσο και οι γνώσεις του αναφορικά με την κρητική και μάλιστα τη ρεθυμνιώτικη ντοπιολαλιά αλλά και οι πάμπολλες πληροφορίες που συνέλεξε από τη μακροχόνια επιτόπια έρευνα που, μη φειδόμενος κόπων, πραγματοποίησε. Τέλος, η πληρότητα της τοπωνυμικής βιβλιογραφίας που πλαισιώνει το παραπάνω έργο αποδεικνύει ότι ο συγγραφέας δεν αρκέστηκε μόνο στην επιτόπια έρευνα και τη διατύπωση προσωπικών απόψεων αλλά εργάστηκε μεθοδικά συμβουλευόμενος ένα μεγάλο αριθμό ονοματολογικών εργασιών.

    Ως Πρόεδρος της «Ελληνικής Ονοματολογικής Εταιρείας» αισθάνομαι την ανάγκη να συγχαρώ τον κ. Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, λαμπρό μέλος της Εταιρείας μας, για το μνημειώδες αυτό βιβλίο που χάρισε στην επιστημονική κοινότητα και εύχομαι να αποτελέσει παράδειγμα προς μίμηση και για άλλους ερευνητές προκειμένου να συμβάλλουν στη διάσωση του ονοματολογικού πλούτου της χώρας και τη γενικότερη ανάδειξη της επιστήμης της Ονοματολογίας.

Ένα «ρεθεμνιώτικο» φυλλάδιο της δεκαετίας του 1950

 

Ένα «ρεθεμνιώτικο» φυλλάδιο της δεκαετίας του 1950

           ΚΩΣΤΗΣ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ

    http://ret-anadromes.blogspot.com

 

Ανάμεσα στα βιβλία της προσωπικής μου βιβλιοθήκης, υπάρχει και ένα φυλλάδιο δεκαέξι σελίδων, διαστ. 19Χ15, με τον τίτλο: «Ιστορία της Ευρέσεως της Ιεράς Εικόνος της θαυματουργού Εικονίστριας και της οικοδομής του Μοναστηρίου της εν τη νήσω Σκιάθω», Τύποις ΜΑΝΟΥΣΑΚΗ Ρέθυμνον, χωρίς ημερομηνία ή κάποιο όνομα εκδότη ή επιμελητή. Απ’ όσον, όμως, μπορώ να υποθέσω η έκδοσή του θα πρέπει να τοποθετηθεί στα τέλη της δεκαετίας του ’50, γιατί τότε δραστηριοποιούνταν στην πόλη μας, στην περιοχή του μητροπολιτικού ναού, το εν λόγω τυπογραφείο[1]. Το φυλλάδιο αυτό, όπως και ικανός αριθμός και άλλων βιβλίων, προέρχεται από τη βιβλιοθήκη του αειμνήστου πατέρα μου.

Από καιρό διερωτώμαι ποιος μπορεί, αλήθεια, στην πόλη μας, ντόπιος- ή μάλλον ξένος (Σκιαθίτης;)- και για ποιον λόγο να εξέδωσε για το ρεθεμνιώτικο, ασφαλώς, αναγνωστικό κοινό, και προφανώς ιδίοις χρήμασιν, σε ρεθεμνιώτικο τυπογραφείο το εν λόγω φυλλάδιο, τότε, περί τα τέλη της δεκαετίας του πενήντα, για την παραπάνω εικόνα της Παναγίας της Εικονίστριας, της νήσου Σκιάθου, των Σποράδων, πατρίδας των μεγάλων διηγηματογράφων Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη και Αλεξάνδρου Μωραϊτίδη; Πρόκειται για μιαν εντελώς άγνωστη στον τόπο μας εικόνα της Θεοτόκου, με το πρωτότυπο αυτό προσωνύμιο.

Επειδή, όμως, το θέμα και τα ερωτηματικά που έθεσα προκαλούν, ίσως, και ανοίγουν κάποιο γενικότερο ενδιαφέρον, παραθέτω, στη συνέχεια, μερικά στοιχεία που συγκέντρωσα, τόσο για τη δομή τού συγκεκριμένου φυλλαδίου, όσο και γύρω από την ιστορία της συγκεκριμένης εικόνας της Σκιάθου.

Και πρώτα- πρώτα, ως προς τη δομή του φυλλαδίου, στις σελίδες 1-4 αναγράφεται το ιστορικό της ευρέσεως της εικόνας της Παναγίας της Εικονίστριας, στις σελ. 4-8 καταγράφονται κάποια θαύματα τής εν λόγω Παναγίας και στις τελευταίες σελίδες, 8- 16, υπάρχει ο Παρακλητικός της Κανόνας, και, προφανώς (γιατί δεν αναγράφεται κανένα όνομα), αυτός του ετέρου των δύο "Αλεξάνδρων", ποιητή και υμνογράφου, Αλεξάνδρου Μωραϊτίδη, ο οποίος φέρεται ότι συνέγραψε και την Ακολουθία της.

Και ειδικότερα, στο πρώτο μέρος του φυλλαδίου, στο «ιστορικό» της εικόνας, σημειώνονται ποικίλες εκδοχές για το πώς μπορεί να προήλθε η εντυπωσιακή ονομασία της, «Εικονίστρια». Έτσι, λέγεται ότι το όνομα αυτό μπορεί να προήλθε από το γεγονός ότι η εικόνα- που βρέθηκε περί το 1650 από κάποιον ασκητή, με το όνομα Συμεών- ήταν κρεμασμένη από τα κλαδιά ενός πεύκου της πευκοσκεπούς Σκιάθου και επειδή κινούνταν πέρα- δώθε υπό του ανέμου ονομάστηκε Κουνίστρα ή Κλονίστρια > Εικονίστρια. Ή και, ακόμα, επειδή κατά την εύρεσή της η εικόνα έλαμπε από ένα εξώκοσμο και εξαστράπτον φως, σαν αστέρας πολύφωτος, έλαβε, ίσως, το όνομα εικών αστρία> Εικονίστρια.

 Στο βιβλίο μου «Λαϊκή Πίστη και Λατρεία» (εκδόσεις ΓΡΗΓΟΡΗ, Αθήνα 2018, στη σελ. 270), σημειώνω, περαιτέρω, τα εξής στοιχεία για την εν λόγω εικόνα, παραθέτοντας και ένα ενδιαφέρον ποίημα του Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη.

Η Παναγία η Κουνίστρα, στη Σκιάθο, σύμφωνα με ποίημα «Στην Παναγιά την Κουνίστρα» τού Σκιαθίτη Αγίου των Ελληνικών Γραμμάτων, Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη, γιατρεύει τους αρρώστους και τους δαιμονισμένους. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι εικονίζεται η Παναγία μόνη της, χωρίς τον Χριστό, πράγμα που, για ορισμένους, παραπέμπει στην παιδική της ηλικία. Στη συνέχεια παραθέτουμε το σχετικό ποίημα του Παπαδιαμάντη:

 Κι είδεν η Κόρη του λαού την πίστιν,
είδε και την πτωχείαν κι εσπλαχνίσθη,
όπως το πάλαι ο Υιός της τους είχε σπλαχνισθή,
ως πρόβατα μη έχοντα ποιμένα.
Κι ήρχισε να γιατρεύει τους αρρώστους,
ιάτρευσε και τους δαιμονισμένους,
που εταράττοντο φοβερά, άμα επλησίαζον αυτήν.
Εις δύο χονδρούς κρίκους, εις τον τοίχον εμπηγμένους,
τους έδεναν με αλυσσίδες διπλές. 

Και έφευγαν τα δαιμόνια με τρόμον
στην χάριν τής πανάγνου Κόρης
με την νηστείαν και την προσευχήν.
Κι ένα δαιμόνιον πείσμον, οργίλον,
καθώς εφυγαδεύθη με κρότον πολύν,
έσπασε δυο κυπαρισσιών τας κορυφάς,
έξω του ναού, επειδή δεν είχε παραχώρησιν
να κάμει άλλο μεγαλείτερον (sic) κακόν.
Η χάρις σου, του ιερού σου η ειρήνη,
ω Παναγία, Κουνίστρα μου καλή,
αυτή να διανέμει την γαλήνη[2]
εις την ψυχή μου την αμαρτωλή.

 

Η Παναγία η Εικονίστρια είναι σήμερα η πολιούχος της νήσου Σκιάθου. Εορτάζει δυο φορές το χρόνο. Στις 21 Νοεμβρίου (Εισόδια της Θεοτόκου), που είναι και η μεγαλύτερη πανήγυρις. Τότε μεταφέρεται με πομπή από την πόλη στον τόπο της «Ευρέσεώς» της. Μεταφέρεται από χέρι σε χέρι, καθώς πλήθος κόσμου συνοδεύουν την εικόνα με τα πόδια, ακολουθώντας τη γραφική διαδρομή, που διαρκεί τρεις ώρες περίπου. Εκεί τελείται Αγρυπνία και τις πρώτες πρωινές ώρες η Ιερά Εικόνα επιστρέφει (και πάλι με τα πόδια) στην πόλη, και μετά το πέρας της Θείας Λειτουργίας στους δύο ενοριακούς Ναούς, τελείται Λιτανεία στην πόλη. 

Η δεύτερη εορτή της Εικόνας τελείται το πρώτο Σαββατοκύριακο μετά την 1η Ιουλίου. Τότε η Σκιάθος πανηγυρίζει τη μνήμη της Ευρέσεώς της. Τη γιορτή αυτήν καθιέρωσαν ο παπα-Γιώργης Ρήγας, λαογράφος και δάσκαλος, μαζί με τον έτερο Σκιαθίτη ποιητή, τον Αλέξανδρο Μωραϊτίδη.

Η εικόνα παρέμεινε στο μοναστήρι της από το 1650 μέχρι το 1846. Τότε, και με σύμφωνη απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου και ύστερα από αίτημα όλων των κατοίκων της πόλης της Σκιάθου μεταφέρθηκε και εγκαταστάθηκε στον Μητροπολιτικό Ναό των Τριών Ιεραρχών, ώστε να την έχουν κοντά τους βοηθό τους και προστάτριά τους. 

---

[1] Διατηρώ, επίσης, στη Βιβλιοθήκη μου και 3 τεύχη, με τον τίτλο: «Η φωνή του Σχολειού μας», που αφορούν σε τριμηνιαίο Μαθητικό περιοδικό, του 1^ου Δημοτικού  Σχολείου της πόλης μας, στο οποίο φοιτούσα κι εγώ τον καιρό εκείνο και είναι, επίσης, έκδοσης ΜΑΝΟΥΣΑΚΗ, του 1959, αλλά και κάποια άλλα φυλλάδια του ίδιου τυπογραφείου της ίδιας εποχής. Θεωρώ, πάντως, ότι ο Μανουσάκης δεν έκανε μεγάλες εκδόσεις, γιατί, αν θυμάμαι καλά, δραστηριοποιούνταν στη γειτονιά μου, στην περιοχή της Μητροπόλεως και το Τυπογραφείο του αποτελούνταν από ένα, μόνο, χειροκίνητο πιεστήριο, που πολύ το χαιρόμουν παιδάκι, στη δεκαετία του πενήντα, να στέκομαι στη τζαμαρία του τυπογραφείου του και να τον παρακολουθώ καθώς το χειριζόταν.

[2] Σημείωση του Παπαδιαμάντη: Η έκφρασις εδανείσθη εκ του τελευταίου τροπαρίου τού εις τα Εισόδια Κανόνος (ήχος δ΄), ου η αρχή: "διανέμοις των χαρισμάτων την σην γαλήνην, Θεοτόκε, τη ψυχή μου..."

 

ΝΙΚΟΛΑΟΣ Ε. ΠΑΠΑΔΟΓΙΑΝΝΑΚΗΣ * * * Ωσεί τεττιγίων τερετίσματα

 

ΝΙΚΟΛΑΟΣ Ε. ΠΑΠΑΔΟΓΙΑΝΝΑΚΗΣ

  

Ωσεί τεττιγίων τερετίσματα  

[Χορηγία τής Ι. Μητροπόλως Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου, Εν Ρεθύμνη 2022, σχ. 8^ο (24 Χ 17), σσ. 134]

Χορηγία τής Ι. Μητροπόλως

Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου,

επί τη εκλογή και ενθρονίσει 

του Σεβ. Αρχιεπισκόπου Κρήτης κ.κ. Ευγενίου Β΄,

του από Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου,

         ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

  www.ret-anadromes.blogspot.com

 

Μια ενδιαφέρουσα και πρωτότυπη έκδοση γνώρισε πρόσφατα το φως τής δημοσιότητας. Μια έκδοση ειδικής βαρύτητας, που θεραπεύει και υπηρετεί τον «έλληνα» λόγο στον χώρο τής εκκλησιαστικής μας Παράδοσης, Υμνογραφίας και Αγιολογίας. Ο λόγος για το νέο πόνημα τού εκλεκτού φίλου Νικολάου Ε. Παπαδογιαννάκη, Ομότιμου Καθηγητή τού Πανεπιστημίου Κρήτης και Προέδρου τής Λαογραφικής Εταιρείας Ρεθύμνου (ΙΛΕΡ), με τον ποιητικότατο τίτλο: «Ωσεί τεττιγίων τερετίσματα» και υπότιτλο: «Επιγράμματα εις τον όλον κύκλον του ενιαυτού τοις της θεοσώστου νήσου Κρήτης αγίοις μετά των συναξαρίων αυτών». Επίγραμμα, να σημειώσουμε, ονομάζεται ποίημα λίγων στίχων, που διακρίνεται από την απλότητα, τη συντομία και τη στοχαστική του διάθεση.

Προηγήθηκε το βιβλίο του: «Δόνακος ευτελέος μολπαί» (= «ασήμαντης γραφίδας άσματα»), Ρέθυμνο 2016, στο οποίο περιέχονται επιγράμματα «εις τον όλον κύκλον τού ενιαυτού», αφιερωμένα, δηλαδή, στους Αγίους όλου τού εκκλησιαστικού έτους, από της 1^ης Σεπτεμβρίου (αρχή Ινδικτιώνος) μέχρι και της 31^ης Αυγούστου.

 Στο παρόν δεύτερο βιβλίο του ο Ν. Παπαδογιαννάκης θεώρησε χρέος του, ως Κρητικός, να δοκιμάσει την απόδοση ίδιας τιμής και στους Αγίους της ιδιαίτερης πατρίδας του, της Κρήτης. Αναγκαία, περαιτέρω, θεωρήθηκε η προσθήκη σύντομων συναξαρίων για τον βίο και την πολιτεία του κάθε Κρητός Αγίου. Για την σύνταξη των τελευταίων τα απαραίτητα στοιχεία αντλήθηκαν από τη διδακτορική διατριβή του κ. Θεοχάρη Δετοράκη: «Οι άγιοι της πρώτης βυζαντινής περιόδου της Κρήτης και η σχετική προς αυτούς φιλολογία», Αθήνα 1970, αλλά και από τις ακολουθίες και τα συναξάρια, όπως αυτά είναι εκδεδομένα και καταγράφονται στο «Κρητικόν Πανάγιον, ήτοι ακολουθίαι πάντων των εν Κρήτη Αγίων», Ηράκλειον 2001.

Στο «Προλογικό Σημείωμά» του ο επιγραμματοποιός αφιερώνει την έκδοσή του αυτήν ως ταπεινή και ελάχιστη απόδοση τιμής στους αγωνιστές τού Γένους για την ελευθερία, για τα διακόσια χρόνια από την επανάσταση του 1821, στους Κρήτες εκείνους Αγίους, που με τον αγώνα τους έδειξαν ότι και η Κρήτη, δια μέσου των αιώνων, συμμετείχε ισάξια με τις υπόλοιπες ελληνικές επαρχίες, τόσο στους αγώνες για την ελευθερία όσο και στους αγώνες για την ορθή πίστη.

    Η σύμπτωση με το εορταστικό αυτό γεγονός (που αφορά στους πανέλληνες), και ενός άλλου, τοπικού αυτού, που αφορά στην εκλογή και ανάρρηση στον αρχιεπισκοπικό θρόνο της Εκκλησίας της Κρήτης τού από Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κ. Ευγενίου και η στενή, θεωρώ, σχέση τού παρουσιαζομένου πονήματος, που αφορά στους Κρήτες Αγίους, με το εν λόγω, επίσης, ακραιφνώς κρητικό εκκλησιαστικό γεγονός, έγινε αφορμή ο συγγραφέας να αφιερώσει την έκδοσή του, με τις θερμότατες ευχαριστίες του, στο γεγονός αυτό της Εκκλησίας της Κρήτης, ευχόμενος- κατά το αφιερωτικό επίγραμμα που αμέσως ακολουθεί- ο Κύριος να ευλογήσει τον πανάξιο αυτής Ποιμάντορα, όπως ευθύνει και κατευθύνει το διαπιστευμένο, κατά χάριν Κυρίου, ποίμνιο της Εκκλησίας της Κρήτης στην οδό της αλήθειας και της σωτηρίας.  

 

                 Χαίρεις, ουν Ευγένιε πρωθιεράρχα,

                 ποιμάντωρ κληθείς εν τη αγιωνύμω

                 Κρήτη, ως διάδοχος του Αποστόλου

                Τίτου, του στερρού πέτρου της Εκκλησίας.

                Ποίμαινε, ουν, εύθυνον εις Θεού τρίβους

                των πιστών το πλήρωμα απαρατρέπτως,

                εις δόξαν Θεού και πάντων σωτηρίαν.   

 

Το βιβλίο εκδόθηκε χορηγία της Ι. Μητροπόλεως Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου και διανεμήθηκε συμβολικά από τον Σεβασμιώτατο Αρχιεπίσκοπο Κρήτης στους παρευρεθέντες κατά την ενθρόνισή του στον ι. ναό του Αγίου Μηνά στο Ηράκλειο, εν τη επιθυμία της Ι. Μητροπόλεώς μας ο «Έλλην λόγος» να φθάσει στις καρδιές όλων εκείνων που τον αγαπούν και μαζί με αυτόν και η αγιολογική παράδοση τής τοπικής μας Εκκλησίας, η οποία τον διακρατεί και διακατέχει ως κόρην οφθαλμού στη θεία λατρεία Της.

       Σε όλα τα επιγράμματα τού ενιαυτού, ο Ποιητής αναδεικνύεται βαθύς γνώστης τού βίου και τής πολιτείας τού κάθε Κρητός Αγίου, ώστε να μπορεί να «πυκνώνει» αυτόν εις ένα, συνήθως, και μόνο δίστιχο ή, σε κάποιες περιπτώσεις, τετράστιχο ή και εξάστιχο. Παραθέτουμε δειγματικά το επίγραμμα που αναφέρεται στον άγιο Ιωάννη τον Ξένο, κτίτορα της Παναγίας των Μυριοκεφάλων (20 Σεπεμβρίου), με την χαρακτηριστική απήχηση του γράμματος [ξ] και τις λοιπές συνδηλώσεις (Ξένος - ξενίας):

                                 

Ξένος τοις εν γη, σαις ληταίς, Ιωάννη,

ξενίας λαμπράς ηξιώθης αξίως.

 

Το πρώτο, το εισαγωγικό επίγραμμα τού κάθε μήνα, την αναφορά του έχει, πάντα, στον συγκεκριμένο μήνα και στις χαρακτηριστικές ιδιαιτερότητες του. Έτσι, δειγματικά, για τον μήνα Μάρτιο, διαβάζουμε, στην «ελληνίδα» γλώσσα, τις γνωστές παροιμίες: «Μάρτης είναι πότε κλαίει πότε γελάει» ή, άλλαις λέξεσιν, «Μάρτης ο πεντάγνωμος»!

 

               Ώσπερ της Ρώμης Ιανός ο προστάτης

               δύω μορφάς δεικνύεις, θερμού και κρύους,

               γελών άμα τε και εν ταυτώ δακρύων,

               χελιδόνα καλείς την νοσσιάν πήξαι,

               ως των νεοττών ηδείαις μελωδίαις

               αιθήρ εμπλησθή χάριτος τ’ ευφροσύνης.

                                     

Στο ακροτελεύτιο αυτό σημείο τής παρουσίασής μας κρίνουμε σκόπιμο να παραθέσουμε και το κύκνειο τού βιβλίου επίγραμμα, «εις εαυτόν» επιγραφόμενο, εκπληκτικό δείγμα επιγραμματικού λόγου, φέροντος τα στοιχεία τού είδους και περίληψη των περιεχομένων τού όλου έργου.          

Εις εαυτόν

Αναξία χερί, και πνεύματι ενδείας

θέλω αγιώνυμα τέκνα της Κρήτης,

υμών το μαρτύριον και την θυσίαν

μέλψαι ως αντίδωρον, αλλ’ ουκ ισχύω

ισχνού όντος τού ευτελούς μου καλάμου.

  Ο κ. Νικόλαος Παπαδογιαννάκης αξίζει πολλών συγχαρητηρίων και θερμών ευχαριστιών και γι’ αυτήν την τελευταία προσφορά του στον απαιτητικό χώρο του Επιγράμματος και τής εκκλησιαστικής στιχουργίας. Στον χώρο αυτόν ο κ. Παπαδογιαννάκης δεν είναι ο απλός ταλαντούχος υμνωδός, αλλ’ ο πιστός γνώστης τού είδους, ο επιστήμων τής Γλώσσας, με τίτλο διδακτορικό στον επιστημονικό τομέα της Βυζαντινής Φιλολογίας. Ευχή μας να έχει υγεία και δύναμη, για να συνεχίζει τη γόνιμη, εργώδη και δημιουργική δραστηριότητά του.

ΕΚΟΙΜΗΘΗ Η ΚΑΘΗΓΟΥΜΕΝΗ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΟΝΗΣ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ ΧΡΙΣΤΟΥ, ΚΟΥΜΠΕ ΠΑΝΣΕΜΝΗ ΑΥΓΟΥΣΤΑΚΗ

Γερόντισσα Πανσέμνη, ενώ ομιλεί, κατά την παρουσίαση από το Σπίτι του Πολιτισμού, του βιβλίου της Μονής «Ιερά Μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Χριστού Κουμπέ και ο νεότερος ιδρυτής της Νέστωρ Ι. Βασσάλος ο Διονυσιάτης»

ΕΚΟΙΜΗΘΗ Η ΚΑΘΗΓΟΥΜΕΝΗ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΟΝΗΣ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ ΧΡΙΣΤΟΥ, ΚΟΥΜΠΕ

ΠΑΝΣΕΜΝΗ ΑΥΓΟΥΣΤΑΚΗ

 

              ΚΩΣΤΗ  ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

         www.ret-anadromes.blogspot.com

    Αναχώρησε για την αιώνια Πατρίδα τις πρώτες πρωινές ώρες του Σαββάτου, 27^ης Μαρτίου 2022, σε ηλικία 96 ετών, η οσιωτάτη καθηγουμένη της Ιεράς Μονής του Σωτήρος Χριστού, Κουμπέ, Ρεθύμνου, μοναχή Πανσέμνη Αυγουστάκη. Άνθρωπος της αγάπης, της ελεημοσύνης και της προσευχής, η μακαριστή Γερόντισσα ήταν ιδιαίτερα αγαπητή σε όλη την τοπική κοινωνία. Διακρίθηκε για τις πολλές αρετές της, ιδιαίτερα δε για την ταπείνωση και την απλότητά της και την περισσή αγάπη της, τη μητρική στοργή και φιλοξενία της προς όλους τους προσκυνητές και επισκέπτες του Μοναστηριού.

   Η εξόδιος ακολουθία τελέστηκε το απόγευμα του Σαββάτου (27/3) από τον Αρχιεπίσκοπο Κρήτης κ. Ευγένιο, συμπροσευχομένων των Σεβασμιωτάτων Μητροπολιτών Λάμπης και Σφακίων κ. Ειρηναίου, Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κ. Προδρόμου και του θεοφιλεστάτου επισκόπου Ευμενείας κ. Ειρηναίου.

Γερόντισσα Πανσέμνη

   Η μακαριστή Γερόντισσα  Πανσέμνη, κατά κόσμον  Παγώνα Αυγουστάκη, καταγόταν από την εύανδρο κώμη των Αγίων Τεσσάρων Νεομαρτύρων, τις Μέλαμπες, Αγίου Βασιλείου, όπου και είδε το πρώτο φως της ζωής το έτος 1926. Παιδούλα δεκαεξαέτις, μόλις, τον Μάιο του 1943, προσήλθε στη Μονή του Σωτήρος, κοντά στη μητέρα της Μακαρία, που ήδη μόναζε εκεί από το έτος 1938, παρά τον Γέροντά της, μακαριστό Νέστορα Βασσάλο. Εκείνη, η ευλογημένη Μακαρία, είχε προσέλθει στην ιεράν αυτήν κορυφή πρώτη, από τις πρώτες μοναχές που είχαν απαρτίσει τη νέα, πριν από τρία, μόλις, χρόνια επανιδρυθείσα από τον Νέστορα Μονή του Σωτήρος και η κόρη Πανσέμνη την ακολούθησε σχεδόν αμέσως, μέσα στα δίσεκτα εκείνα χρόνια της Γερμανικής Κατοχής, προκειμένου- ευρισκομένη πλάι στην ασφάλεια της μητέρας- να διδασκόταν από τον Νέστορα την τέχνη της αγιογραφίας, του οποίου και υπήρξε, στη συνέχεια, πνευματικό ανάστημα και διάδοχος τόσο στην Τέχνη όσο και στην Ηγουμενία.

    Εδώ, τα χρόνια που ακολούθησαν, η Πανσέμνη υπέστη τη μοναχική δοκιμασία, καρείσα μοναχή από τον Γέροντά της, Νέστορα Βασσάλο, ενώ, αρκετά αργότερα, στις 6 Αύγουστου 1970, ακολούθησε και η ενθρόνισή της ως Ηγουμένης από τον μακαριστό Μητροπολίτη Τίτο Συλλιγαρδάκη. Από τότε ξεκινάει μια νέα δημιουργική πορεία για την εν λόγω γυναικεία Μονή του Ρεθύμνου, κατά την οποία η Γερόντισσα Πανσέμνη κατέστη μια σπουδαία εκκλησιαστική προσωπικότητα, μια χαρισματική ηγετική και ιστορική μορφή του κρητικού μοναχισμού των ημερών μας. Ογδόντα χρόνια μοναχή και πενήντα δύο Ηγουμένη (!) δεν θα ήταν καθόλου υπερβολή αν λέγαμε γι’ αυτήν ότι υπήρξε η «Γερόντισσα των Γεροντισσών» και η «Ηγουμένη των Ηγουμενισσών» της Κρήτης των τελευταίων χρόνων.

   Ως Ηγουμένη κατάφερε να ηγηθεί μιας λαμπράς Αδελφότητας, που μεταδίδει σήμερα το φως της Ορθοδοξίας ανά τον νομό του Ρεθύμνου και την Κρήτη γενικότερα. Επί των ημερών της, πρώτα- πρώτα, αποφασίζεται η μετατροπή της Μονής από ιδιόρρυθμη, που ήταν μέχρι τότε, σε κοινοβιακή. Αρωγός και καθοδηγήτρια στην κρίσιμη και δύσκολη αυτήν προσπάθεια καλείται από τη Γερόντισσα και τον Μητροπολίτη Τίτο η μακαριστή Ηγουμένη τής Ιεράς Μονής Σαββαθιανών, Ηρακλείου, Γερόντισσα Μελάνη. Με τη καταλυτική βοήθεια, στη συνέχεια, σύνολης τής Αδελφότητας του Κουμπέ και του τότε Μητροπολίτη Τίτου, ενέργησε και εργάστηκε υποδειγματικά και σε όλους τους τομείς για την εκ βάθρων ανακαίνιση και τον εξωραϊσμό της Μονής. Σε όλο αυτό το διάστημα, αποτέλεσε λαμπρό και φωτεινό παράδειγμα εργατικότητας προς μίμηση από τις νεότερες μοναχές, ούσα παρούσα η ίδια σε όλα τα διακονήματα και μάλιστα στο ευγενέστερο όλων, την αγιογραφία, στην οποία το Μοναστήρι τού Κουμπέ έχει να επιδείξει μεγάλη παράδοση και του προσφέρει τους βασικούς πόρους επιβίωσης. Ο κτήτοράς του, Νέστωρ Βασσάλος (+ 1957), αγιογραφούσε ανελλιπώς μέχρι το έτος 1955. Διάδοχός του από το έτος αυτό καθίσταται η μακαριστή Γερόντισσα Πανσέμνη, η οποία θα διακονήσει με τη σειρά της την Ιερή Τέχνη επί σαράντα ολόκληρα χρόνια, μέχρι το έτος 1985, όταν στα χέρια τους πήραν την παλέτα, και ανέλαβαν το Αγιογραφείο, οι νεότερες αδελφές της Μονής.

      Σήμερα (1935 μέχρι και τις μέρες μας) μια νέα περίοδος άνθισης και πνευματικής ακτινοβολίας διαγράφεται στην Ι. Μονή με τη σημαντική αύξηση τής Αδελφότητας, τη δημιουργία νέων κελιών, μουσειακών χώρων, εργαστηρίων αγιογραφίας και καλλιτεχνικής βιβλιοδεσίας, όπου θεραπεύονται επιμελώς οι Τέχνες, υπηρετείται ο άνθρωπος, η δημιουργικότητα και η ελπίδα και διατηρείται άσβεστη η πίστη στις πνευματικές αξίες και παραδόσεις του τόπου.

    Την εξαιρετική και δυναμική παρουσία της Γερόντισσας Πανσέμνης αντιληφθήκαμε κι εμείς κατά τη συγγραφή του βιβλίου μας για την Ιερά Μονή του Σωτήρος («Ιερά Μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Χριστού Κουμπέ και ο νεότερος ιδρυτής της Νέστωρ Ι. Βασσάλος ο Διονυσιάτης», Ρέθυμνο 2011). Η βοήθεια και συνδρομή της σε όλα τα στάδια εκπόνησής του, υπήρξε καταλυτική. Ήταν μια ανεξάντλητη πηγή πληροφοριών τόσο για τον νεότερο Ιδρυτή της Μονής, Νέστορα Βασσάλο, όσο και για τους πρώτους χρόνους της νεότερης Ιστορίας της (1935 και εξής), που λίγοι ήταν σε θέση να τους γνωρίζουν.

    Η σημερινή Αδελφότητα, υπό τη σθεναρά ηγουμενία της Γερόντισσας Πανσέμνης, συνέχισε τα επόμενα χρόνια την κατά πάντα γόνιμη και φωτεινή παρουσία της στη μικρή και ευσεβή κοινωνία τού Ρεθύμνου. Πρόκειται για τη δεύτερη λαμπρή περίοδο ζωής του Μοναστηριού - μετά από την πρώτη εκείνη (1550- 1645), της Βενετοκρατίας - που λειτουργούσε και τότε σε αυτήν, ακριβώς, την ίδια θέση και ήταν γνωστό στην πόλη μας ως η Μονή του Αγίου Ιωάννου του Ερημίτου (του Γουβερνέτου Χανίων), του οποίου η τιμή- που είχε λησμονηθεί στα βάθη των αιώνων-  επαναφέρθηκε και συνεχίζει σήμερα να τιμάται στο μοναστήρι του Χριστού, παράλληλα με αυτήν του Σωτήρα Χριστού και του Ιωάννου του Προδρόμου.

    Είναι γεγονός ότι η παρουσία και μόνο μιας Ιεράς Μονής, όπως η Ι. Μονή τού Σωτήρος, πολύ κοντά στην πόλη τού Ρεθύμνου, καθαγιάζει και ευλογεί την περιοχή και καθίσταται «ψυχῶν ἀναπαυτήριον». Το εκκλησιαστικό πρόγραμμα των ακολουθιών που τελούνται καθημερινά αποτελεί έκφραση ελάχιστης προσφοράς των χοϊκών ανθρώπων προς τον Σωτήρα Χριστό. Κουρασμένοι άνθρωποι, απογοητευμένοι από την αιχμηρότητα των προβλημάτων και τις ποικίλες δυσκολίες της σύγχρονης ζωής, σύρουν αποσταμένα τα βήματα της ελπίδας τους προς το ιερό του Χριστού καταγώγιο με τον τρόπο που «ἐπιποθεῖ ἡ ἔλαφος ἐπί τάς πηγάς τῶν ὑδάτων», αποζητώντας καταφύγιο, πνευματική ωφέλεια και καθοδήγηση, λόγο παραμυθίας, ενθάρρυνσης και, προπάντων, αγάπης από τις αδελφές και τη μακαριστή Γερόντισσα Πανσέμνη, της οποίας ευχόμαστε σήμερα όπως Κύριος ο Θεός κατατάξει την ψυχήν εν σκηναίς Δικαίων και Αγίων και να έχει Καλό Παράδεισο!

«ΩΣ ΕΥ ΠΑΡΕΣΤΗΤΕ, ΣΕΒΑΣΜΙΩΤΑΤΕ!»

 

     «ΩΣ ΕΥ ΠΑΡΕΣΤΗΤΕ,     ΣΕΒΑΣΜΙΩΤΑΤΕ!»

 

             ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

             http://ret-anadromes.blogspot.com

 

Ο επίσκοπος, ως διάδοχος των Αποστόλων, είναι η κορυφαία πνευματική εξουσία στη ζωή τής Εκκλησίας, την οποία στηρίζει, συγκροτεί και κατευθύνει το Πνεύμα το Άγιο. Ο επίσκοπος που τοποθετείται σε μια επισκοπική περιφέρεια καλείται να γίνει «Φῶς Χριστοῦ», «προσφέρων καί προσφερόμενος», κατά τη γνωστή φράση της θείας Λειτουργίας. 

Με αισθήματα εγκαρδιότητας και ακτινοβολίας η Ιερά και ιστορική Μητρόπολη Ρεθύμνης & Αυλοποτάμου υποδέχεται και αγκαλιάζει τον νέο επίσκοπό της, στο πρόσωπο τού κ. Προδρόμου Ξενάκη, μέχρι σήμερα επισκόπου Κνωσού και Αρχιγραμματέα της Ιεράς Επαρχιακής Συνόδου της Εκκλησίας της Κρήτης.

        Πεφιλημένε μας Ιεράρχα, Σεβασμιώτατε κ. Πρόδρομε, η ωραία και ανόθευτη ψυχή των Ρεθεμνιωτών σάς καλωσορίζει και σας υποδέχεται ως «ὀστοῦν ἐκ τῶν ὀστέων της καὶ σὰρκα ἐκ τῆς σαρκός της». Γιατί ναι! έτσι σας αισθάνεται, Σεβασμιώτατε, η νέα Μητρόπολή σας και επαρχία σας γενικότερα. Το απέδειξε, εξάλλου, με τις μαζικές εκδηλώσεις αγάπης προς το πρόσωπο σας κατά την υποδοχή και ενθρόνισή σας στον ιστορικό θρόνο τής Μητροπόλεώς μας. Αυτός ο πιστός λαός, Σεβασμιώτατε, σας στηρίζει σήμερα, για να φανείτε αντάξιος των μεγάλων ευθυνών που επωμίζεσθε, διαδεχόμενος έναν πανάξιο Ιεράρχη, τον νυν Αρχιεπίσκοπο Κρήτης, κ. Ευγένιο τον Β΄, που τόσον αγάπησε ο πιστός λαός της Μητροπόλεώς μας.

Γνωρίζουμε όλοι ότι- όπως το δηλώσατε και εσείς ο ίδιος- μοναδικός σκοπός και επιδίωξή σας είναι να υπηρετήσετε τον λαό τής Μητροπόλεώς μας και ότι η ευπρέπεια τού Οίκου τού Κυρίου θα είναι στο εξής το αποκλειστικό μέλημά σας. Ο πιστός λαός τού Ρεθύμνου περιμένει τώρα από σας, τον άριστο και έμπειρο λειτουργό τού Υψίστου, ένα εξίσου προς την αγάπη που σας επέδειξε πολυδιάστατο πνευματικό, λειτουργικό, πολιτιστικό, φιλανθρωπικό, κοινωνικό, αντιαιρετικό και παιδαγωγικό έργο. Σας περιμένει, Σεβασμιώτατε, ως τον άριστο οιακοστρόφο και Καλόν Ποιμένα τής Μάνδρας τού Χριστού, που θα εμπνέει, θα διδάσκει, θα κατηχεί, θα νουθετεί, θα συμφιλιώνει, θα μορφώνει, θα μεριμνά για τους πτωχούς, τους ασθενείς και τα ορφανά και θα καθοδηγεί ανά πάσαν στιγμή το ποίμνιό του στον «κατ᾿ ἐπίγνωσιν» ζήλον τής ορθόδοξης χριστιανικής ζωής, δράσης και πνευματικότητας. Και στο βαρύ αυτό έργο σας, μη δειλιάσετε ούτε για μια στιγμή, ότι δεν θα είσαστε ποτέ μόνος, αλλά, μαζί με το πιστό ποίμνιό Σας, «μεθ’ ὑμῶν και Κύριος ὁ Θεός ἔσται εἰς πάσας τάς ἡμέρας τῆς ζωῆς σας».

Σεβασμιώτατε, το ποίμνιό σας Σάς υποδέχεται και σας καλωσορίζει στην πόλη και τη Μητρόπολή μας! Σας εύχεται το «ὡς εὖ παρέστητε» και ευσεβάστως ασπάζεται τη δεξιάν Σας, έχοντας βαθιά την πεποίθηση ότι ένας νέος λαμπρός Ιεράρχης προστίθεται στη χορεία των μέχρι σήμερα εκλεκτών προκαθημένων τής Ιεράς και ιστορικής Μητροπόλεώς μας.   

Η καταστροφή του πύργου της Εθιάς * * * (Σητεία, Δεκέμβριος 1828)

 

Η καταστροφή του πύργου της Εθιάς

(Σητεία, Δεκέμβριος 1828)

 

 

   Κωστής Ηλ. Παπαδάκης

  http://ret-anadromes.blogspot.com

 

    Τρεις χιλιάδες Τούρκοι, οι αγριότεροι της Σητείας, από τους οποίους οι εξακόσιοι ήταν ένοπλοι, είχαν καταφύγει και είχαν κλειστεί σε μιαν ενετική έπαυλη των Ντε Μέτσο (εικ. 1) του χωριού Εθιά ή Ετιά της Σητείας. Εκεί, πεισμωμένοι

                                                                                         Εικ. 1. Villa De Mezzo στην Εθιά

κρατούσαν άμυνα για δυο μέρες. Οι επαναστάτες τούς είπαν την καταστροφή που είχε συμβεί στον παραπλήσιο πύργο των Λιθινών, δυο ώρες απόσταση από την Εθιά. Τους παρουσίασαν, μάλιστα, ως μάρτυρα και μια γυναίκα που διασώθηκε στις Λιθίνες, για να τους επιβεβαιώσει τα λεγόμενά τους και να μην έχουν και τούτοι την ίδια τύχη, χωρίς όμως να καταφέρουν να τους πείσουν να παραδοθούν. Ζήτησαν, μάλιστα, οι πολιορκούμενοι να στείλουν στις Λιθίνες έναν δικό τους Τούρκο παρατηρητή, για να δει με τα ίδια του τα μάτια τι συνέβη εκεί και να επιβεβαιώσει τα λεχθέντα από τη γυναίκα. Έγινε η επιθυμία τους, επέστρεψε ο Τούρκος παρατηρητής, τους είπε τα όσα έγιναν, αλλά και πάλι αυτοί επέμεναν να μην παραδίδονται. Επανέλαβαν, μάλιστα, την επόμενη μέρα, σφοδρότερα τους τουφεκισμούς, που κράτησαν δυο μέρες και δυο νύχτες και σκότωσαν τρεις Έλληνες και τραυμάτισαν άλλους τόσους. Χρονοτριβούσαν, γιατί έλπιζαν, φαίνεται, σε κάποια βοήθεια είτε από την Ιεράπετρα είτε από το Ηράκλειο. Στο τέλος, ο Στρατάρχης Γεώργιος Τσουδερός (εικ. 2) πλησίασε στον πύργο και τους φώναξε:

Εικ. 2. Στρατάρχης Γεώργιος Τσουδερός

    -Άδικα και παράδικα θα χαθείτε όλοι σας μέσα στο σεράγιο σαν και τους άλλους στις Λιθίνες, που αναγκαστήκαμε να τους κάψουμε, γιατί δεν έδιναν πίστη στον λόγο μας. Παραδοθείτε και έχετε το λόγο της τιμής μου κι εμένα και των άλλων αρχηγών πως δεν θα πειραχτείτε! Θα φύγετε με τα όπλα σας και θα πάρετε και όσα πράγματα μπορείτε να σηκώσετε απάνω σας^. θα μπείτε σε καΐκια, για να πάτε όπου θέλετε εκτός από την Κρήτη. Σας δίνομε διορία μια ώρα. Αν στην ώρα μέσα δεν δεχθήτε θα σας κάψομε και το κρίμα των γυναικών και των τέκνων σας ας είναι στον λαιμό σας, γιατί θέλετε πάθει και σεις εντός ολίγου ό,τι και οι άλλοι στις Λιθίνες!»^[1].

    Παραδόθηκαν, δεν τους πήραν τα όπλα, τους συγκέντρωσαν έξω από τον πύργο, περιζώνοντάς τους μέσα σε ισχυρή φρουρά, που είχε αυστηρότατη εντολή να τηρήσει τη συνθήκη, γιατί έτσι το επέβαλλε η τιμή των αρχηγών που είχαν δώσει τον λόγο τους, μα και η τιμή των ελληνικών όπλων. Θα τους οδηγούσαν στην παραλία- σε απόσταση τεσσάρων, περίπου, ωρών από το Σεράγιο- όπου περίμεναν Κάσια πλοία να τους μεταφέρουν στα απέναντι μικρασιατικά παράλια^[2].

     Όμως, η συνθήκη δεν τηρήθηκε, γιατί μόλις είχε ξεκινήσει η μακρά πομπή των γυναικόπαιδων και των Τούρκων οπλοφόρων, μερικοί από τους πικραμένους Στειακούς και μαζί με αυτούς και ο Καζανομανώλης, που είχε ολόκληρα δεκαπέντε χρόνια προσωπικές διαφορές μαζί τους, αναγνώρισαν μέσα στο πλήθος πολλούς από τους αιμοβόρους Τούρκους τυράννους. Τους ξεχώρισαν, λοιπόν και σκότωσαν τριάντα, ενώ συγχρόνως αφόπλισαν και όλους τους άλλους, απογυμνώνοντάς τους απ’ ό,τι πολύτιμο κρατούσαν επάνω τους στη διάρκεια των τεσσάρων ωρών που περπατούσαν. Ο εξαιρετικά εύθικτος σε τέτοιες απείθειες στρατάρχης Τσουδερός, καθώς και οι λοιποί αρχηγοί, ζήτησαν την τιμωρία των πρωταιτίων. Αλλά σαν έμαθαν ότι την αρχή έκαναν δυο αδελφοί που, ανάμεσα στους αιχμαλώτους, διέκριναν τον φονιά, και μάλιστα με τρόπο ειδεχθή, της μάνας τους, δεν επέμειναν. Τόσο ο αυστηρός Τσουδερός όσο και ο άλλος στρατάρχης Π. Ζερβουδάκης, δεν μπορούσαν να επιμείνουν στην αξίωσή τους για την τιμωρία τους, όταν τους άκουσαν να λένε:

    -Μα για την εκδίκηση αυτή ζούσαμε ως εδά. Ίντα διάολο θα την εθέλαμε τη ζωή, αν τον αφήναμε να φύγει; Κάμετέ μας ό,τι θέλετε. Εδά θάμαστε ευχαριστημένοι^[3] .   

    Όμως, οι πράξεις αυτές των επαναστατών στη Σητεία μαθεύτηκαν σε όλη την Κρήτη και κατελύπησαν, γιατί ήταν η πρώτη φορά που βρέθηκαν έστω και λίγοι οπλίτες να λεκιάσουν την τιμή των κρητικών όπλων^[4].

    Άλλοι Τούρκοι, περίπου 1200, που είχαν κλειστεί στο μοναστήρι της Κυρίας Ακρωτηριανής (Τοπλού), από τους οποίους 215 ήταν άνδρες ένοπλοι, παραδόθηκαν, επίσης, προκειμένου να προλάβουν τα χειρότερα, μόλις έμαθαν τις καταστροφές στις Λιθίνες και την Εθιά και μεταφέρθηκαν στη Χάλκη Δωδεκανήσου^[5]. Η συμφωνία ήταν η ίδια με εκείνη στην Εθιά, αλλά να που ούτε τώρα δεν τηρήθηκαν τα συμπεφωνημένα. Και πάλιν οι Έλληνες, από το σφοδρό πάθος της αντεκδίκησης κινούμενοι, τους εξεγύμνωσαν απ’ ό,τι πολύτιμο κρατούσαν μέχρι να φτάσουν στην παραλία και σκότωσαν είκοσι πέντε, περίπου, για όσα δεινά είχαν πάθει κάποιοι Στειακοί από αυτούς στο παρελθόν, όπως τον θηριώδη Τούρκο Σεϊδεραγά. Και όλα αυτά παρά την προσπάθεια των οπλαρχηγών να τους αποτρέψουν^[6]. 

    Ωστόσο, η Σητεία δεν έμεινε για πολύ στα χέρια των επαναστατών, γιατί ενώ οι Έλληνες επαναστάτες μεθυσμένοι από τις απροσδόκητες νίκες τους, μετά την αποχώρηση των στραταρχών, είχαν τραπεί σε άπληστη λαφυραγωγία, ισχυρότατη τουρκική δύναμη κινήθηκε περί τις 15 Ιανουαρίου 1929 από το Μεγάλο Κάστρο προς τη Σητεία, παίρνοντας μαζί τους και τους Στειακούς που είχαν καταφύγει στη Σπιναλόγκα και την Ιεράπετρα. Συγκεντρώθηκε μεγάλη δύναμη 4000 Τούρκων, που, χωρίς καμιά αντίσταση, ανακατέλαβε τη Σητεία, αφού από την αμέλεια ή καλύτερα την απρονοησία των Ελλήνων οι θέσεις της Μαλαύρας και του Περιστερώνα βρέθηκαν αφύλακτες. Και θα μπορούσαν οι ισάριθμοι, τη στιγμή εκείνη, Έλληνες να απέτρεπαν το κακό, αν κατελάμβαναν κάποιες πρόσφορες οχυρές θέσεις και στενώματα στο έδαφος της Σητείας, οπότε η καταστροφή των φοβισμένων από τα προηγούμενα γεγονότα Τούρκων θα ήταν αναπόφευκτη. Αλλά οι Έλληνες, δυστυχώς, τη στιγμή εκείνη, καταγίνονταν με τη λαφυραγωγία και την αρπαγή. Έτσι, στις 20 Ιανουαρίου 1829 οι Τούρκοι εισέβαλαν από τις παραπάνω αφύλακτες θέσεις παραδίνοντας τα χωριά στις φλόγες και οδηγώντας χιλιάδες χριστιανούς στην αιχμαλωσία. Ελάχιστοι Σφακιανοί έμειναν να πολιορκούν το φρούριο της Ιεράπετρας^[7].   

 

---

[1]  Κριτοβουλίδης, Κ. Απομνημονεύματα, Εν Αθήναις 1859, 462. Μουρέλλος, Ι. Δ., Ιστορία της Κρήτης, τ. Β΄, Ηράκλειον Κρήτης,1932, 1068- 1069.

[2]  Ξανθουδίδης, Στέφανος, Επίτομος Ιστορία της Κρήτης από των αρχαιοτάτων χρόνων  μέχρι των καθ’ ημάς, Εν Αθήναις, 1909, 139. Πβ. και Κριάρης, Παναγιώτης Κ., Ιστορία της Κρήτης, από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι του τέλους της επαναστάσεως του 1866, Εν Χανίοις 1902, 90.

              [3] Κριτοβουλίδης, Κ., ό.π., 463. Μουρέλλος, Ι. Δ., ό.π., 1068- 1069.

              [4] Μουρέλλος, Ι. Δ., ό.π.,1072.

              [5] Δετοράκης, Θεοχάρης, Ιστορία τής Κρήτης, Ηράκλειο 1990, 348.

 [6]  Κριτοβουλίδης, Κ., ό.π., 464. Ψιλάκης, Βασίλειος, Ιστορία τής Κρήτης, τ. Δ΄, χ.χ.: τ. Δ΄, 53.

 [7] Κριτοβουλίδης, Κ., ό.π., 464- 465. Δετοράκης, Θεοχάρης, ό.π., 348. Πβ. και     Ξανθουδίδης, Στέφανος, ό.π., 139.