Οι Άγιοι Τέσσερις Μάρτυρες του Ρεθύμνου Συναξαριακά και βιογραφικά στοιχεία αυτών. Έλεγχος «ημαρτημένων» * * *υπό Θεοδώρου Πελαντάκη

 

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

 

Οι Άγιοι Τέσσερις Μάρτυρες του Ρεθύμνου Συναξαριακά και βιογραφικά στοιχεία αυτών. Έλεγχος «ημαρτημένων»

 

         Θεόδωρος Πελαντάκης

Φιλόλογος, Πρώην Διευθυντής Μέσης Εκπαίδευσης Ν. Ρεθύμνης

 

                              Στο πλαίσιο του εορτασμού για τα 200 χρόνια από την τελείωση των Τεσσάρων Νεομαρτύρων από τις Μέλαμπες έγιναν πολλές εκδηλώσεις αξιοσημείωτες και εκδόσεις αξιοπρόσεκτες. Στην πρώτη σειρά των εκδόσεων κατατάσσεται η έκδοση του 278 σελίδων βιβλίου του φίλου Κωστή Η. Παπαδάκη με τον παραπάνω τίτλο από τις εκδόσεις «Γραφοτεχνική».

       Πολλά χρόνια απασχόλησαν τον συγγραφέα τα προβλήματα από τις εκδόσεις προηγούμενων δεκαετιών για τους Ρεθεμνιώτες Νεομάρτυρες. Έτσι κατέφυγε σε συναξαριακά στοιχεία για να αναζητήσει την αλήθεια και σε βιογραφικά στοιχεία της προφορικής και έντυπης παράδοσης για τους Τέσσερις Αγίους.

       Το αποτέλεσμα είναι ένας πολυτελής τόμος, στον οποίο υπάρχουν πλήρη βιογραφικά στοιχεία, ελεγμένα, και οι εικόνες που έχουν ζωγραφηθεί από την πρώτη, του 1836, μέχρι σήμερα, καθώς και οι ναοί στους οποίους λειτουργούνται. Η καλαίσθητη εμφάνιση του τόμου, με το εντυπωσιακά φροντισμένο εξώφυλλο σε σκούρο βυσσινί χρώμα, τεχνηέντως αποκαλύπτει, με απόκρυψη, την πρώτη εικόνα των Αγίων και του ναού Αυτών στην καρδιά του Ρεθύμνου.

       Μετά το ευλογητικό προλόγισμα του Μητροπολίτη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κ. Προδρόμου ακολουθεί ο πρόλογος του συγγραφέα, πολύ κατατοπιστικός, η εισαγωγή που αναφέρεται στους Νεομάρτυρες της Ορθόδοξης  Εκκλησίας και ακολουθεί σε δεκαπέντε κεφάλαια η πολύτιμη ύλη του βιβλίου. Καταγωγή, κρυπτοχριστιανική ζωή, συμμετοχή στην επανάσταση, η τελείωση των Τεσσάρων Νεομαρτύρων και αγιοποίηση αυτών. Παράλληλα διορθώνει ανακρίβειες παλαιότερων δημοσιευμάτων. Το 16^ο κεφάλαιο περιέχει την Ακολουθία και τον Παρακλητικό Κανόνα των Τεσσάρων Νεομαρτύρων.

 Στον πολυγραφότατο συγγραφέα, φίλο και συνάδελφο Κωστή, απομένει ο της Δικαιοσύνης έπαινος για το 16^ο βιβλίο του,  που αναφέρεται στους Τέσσερις Νεομάρτυρες του Ρεθύμνου, εξαιρετικό σε ποιοτικό περιεχόμενο και αισθητική εμφάνιση. Είναι βέβαιο ότι το βιβλίο θα διαβαστεί πολύ και θα αποτελέσει πηγή έρευνας στο μέλλον.

       Εύχομαι να έχει υγεία και δύναμη να συνεχίσει το συγγραφικό έργο του, που τιμά τον ίδιο και την πολυπληθή οικογένειά του.

ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ * * * Οἱ Ἅγιοι Τέσσερις Μάρτυρες τοῦ Ρεθύμνου, Υπό: ΓΕΩΡΓΙΟΥ Ε. ΚΡΑΣΑΝΑΚΗ

 

ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

  

Οἱ Ἅγιοι Τέσσερις Μάρτυρες τοῦ Ρεθύμνου

Συναξαριακά & βιογραφικά στοιχεία αυτών - Έλεγχος «Ημαρτημένων»

(200 χρόνια από το Μαρτύριό τους) 

Γραφοτεχνική Κρήτης Α.Ε.Ε., Ρέθυμνο 2024, σελ. 272

 

 ΓΕΩΡΓΙΟΣ  Ε. ΚΡΑΣΑΝΑΚΗΣ

    Ομότιμος Καθηγητὴς Ψυχολογίας

       Πανεπιστημίου Κρήτης

          Με πολλή χαρά έλαβα το νέο βιβλίο του Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, «Οι Άγιοι Τέσσερις Μάρτυρες του Ρεθύμνου», ως τιμητική προσφορά, για την οποία και τον ευχαριστώ.

    Βεβαιώνω ότι με πολύ ενδιαφέρον άρχισα τη μελέτη του βιβλίου αυτού, την έκδοση του οποίου χαιρετίζω και επαινώ όσους συνέβαλαν σ’ αυτήν, αρχόμενος από τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κ. Πρόδρομον και την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας Κρήτης, για όσα πνευματικά και υλικά αγαθά προσέφεραν, ώστε να δει το φως της δημοσιότητας το βιβλίο αυτό, το οποίο έχει «σώμα» καλὸ και «ψυχή» καλή. Και ως «σώμα» θεωρώ την υλική του υπόσταση, και ως «ψυχή» το πνευματικό του περιεχόμενο.

      Έπαινος ανήκει και στη «Γραφοτεχνική Κρήτης», που ανέλαβε την εκτύπωση του βιβλίου και, φυσικά, αποκλειστικά και στον συγγραφέα, ο οποίος εργάσθηκε αόκνως και επί χρόνο πολύ, ώσπου να φέρει σε πέρας το πνευματικό αυτό έργο, πάντα, βέβαια, «τῇ συνεργίᾳ καὶ εὐλογίᾳ» των Αγίων Τεσσάρων Μαρτύρων του Ρεθύμνου, τους οποίους βιογραφεί και παρουσιάζει κατά τρόπο άριστο.

    Μελετώντας το βιβλίο αυτό η σκέψη μου επιστρέφει στην πόλη του Ρεθύμνου, που αγάπησα πολύ, ζώντας σ’ αυτήν και προσφέροντας τις υπηρεσίες μου επί είκοσι έτη στο εκεί Πανεπιστήμιο Κρήτης. Αγάπησα και τους «Τέσσερις Μάρτυρες», τους οποίους θεωρούσα πάντα προστάτες μου και βοηθούς στο έργο μου. Αγάπησα και πολλούς ανθρώπους των γραμμάτων και της επιστήμης, που τίμησα και με τίμησαν. Σε αυτούς όλους θέση ξεχωριστή κατέχεις κι εσύ, κύριε Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, Καθηγητή Φιλόλογε και Θεολόγε, άνθρωπε του Θεού και υπηρέτη της επιστήμης. Μελέτησα και μελετώ τα έργα σου που κοσμούν τη βιβλιοθήκη μου, και που τιμητικά μού έχεις, κατά καιρούς, προσφέρει. Ομολογώ όμως ότι τούτο το βιβλίο σου, το γραμμένο για τους «Αγίους Τέσσερις Μάρτυρες του Ρεθύμνου», το μελετώ με μεγαλύτερο ενδιαφέρον.

     Πρόκειται για μια μελέτη θεολογική, ιστορική και λαογραφική, την οποία θα μπορούσα να δεχθώ και να χαρακτηρίσω ως μεταπτυχιακή εργασία, αλλά, γιατί όχι, και ως ένα άνοιγμα για την απόκτηση διδακτορικού διπλώματος. Ένα έργο σπουδαίο, που προέκυψε από την αναδίφηση της σχετικής βιβλιογραφίας, τη συγκέντρωση και ανάλυση πολλών πηγών και ανέκδοτων δεδομένων, τα οποία έρχονται να συμπληρώσουν προγενέστερες σχετικές με το ίδιο θέμα εργασίες, και να ανοίξουν δρόμους ερευνητικούς σε όσους θελήσουν να συνεχίσουν το ερευνητικό αυτό έργο πέρα από το σημείο που το έφθασες εσύ, κύριε Κωστή Παπαδάκη. Άλλωστε, αυτό σημαίνει επιστήμη· συνέχεια και όχι στασιμότητα· το να ευρίσκεται ο ερευνητής συνεχώς καθ’ οδόν.

      Θα μπορούσα να σταματήσω στη γενική αυτήν αξιολόγηση του βιβλίου που κρατώ στα χέρια μου και μελετώ, αλλά η ιδιότητά μου ως πανεπιστημιακού διδασκάλου με ωθεί να συνεχίσω τον φτωχό μου λόγο. Άλλωστε, μόνο όταν μελετήσει κανείς ένα βιβλίο, μόνο τότε μπορεί να ομιλήσει γι’ αυτό υπεύθυνα. Λοιπόν, σημειώνω τα εξής αξιολογικά στοιχεία του βιβλίου για το οποίο μιλώ, όχι για να επαινέσω τον συγγραφέα, όσο για να βοηθήσω και άλλους μελετητές να εμβαθύνουν σ’ αυτά.

     1) H διάταξη της ύλης, ως έχει, βοηθά πολύ τον αναγνώστη και τον καθοδηγεί, ώστε να γνωρίσει το όλο θέμα από κάθε πλευρά. Δεν αφήνει κενά. Καλύπτει όλες τις πλευρές της μονογραφίας αυτής.

     2) Η διασάφηση του οικογενειακού ονόματος των «Τεσσάρων Αγίων» γίνεται με κάθε λεπτομέρεια και ακρίβεια, ώστε να μη μένουν αμφιβολίες και αναπάντητα ερωτήματα στον αναγνώστη. Το ίδιο ισχύει και για την πίστη τους. Οι Άγιοι ήταν «έσωθεν» μεν γνήσιοι ορθόδοξοι χριστιανοί (κρυπτοχριστιανοί, μυστικοί χριστιανοί), «ἔξωθεν δὲ ὀθωμανοὶ φαινόμενοι καὶ ὀθωμανικοῖς ὀνόμασι προσαγορευόμενοι, ἀπὸ τὴν τυραννίαν τῶν Τούρκων πιεζόμενοι», όπως και πολλοί άλλοι. Πράγματι, «ο κρυπτοχριστιανισμός υπήρξε μοναδικό φαινόμενο στην Παγκόσμια Ιστορία των Θρησκευμάτων».

    3) Τα της αποκηρύξεως της κρυπτοχριστιανικής ταυτότητας των Αγίων, τα του μαρτυρίου και της τελειώσεώς τους αναπτύσσονται με ιστορικά αδιάσειστα στοιχεία, ώστε να μη χωρεί καμία αμφιβολία ή αμφισβήτηση των γεγονότων που τα συνόδευσαν. Το ίδιο ισχύει και για τον ενταφιασμό τους.

    4) Γλαφυρή, λεπτομερειακή και καθαρή είναι η ανάλυση των σχετικών με την εικονογράφηση των Αγίων και την αφιέρωση ναών προς τιμή των.

    5) Όλα τα αναφερόμενα στοιχεία περ των Αγίων, του μαρτυρίου τους και της τιμής των τεκμηριώνονται με αδιάσειστα στοιχεία, τα οποία συμπληρώνονται με παραπομπές υποσημειούμενες, γεγονός που προσδίδει στο όλο έργο μια άκρως επιστημονική ταυτότητα και μορφή. Πολλά από τα στοιχεία αυτά συμπληρώνουν, ερμηνεύουν και διευκρινίζουν άλλα, φέροντας στο επιστημονικό προσκήνιο άλλα νεότερα στοιχεία. Αυτό, άλλωστε, σημαίνει επιστημονική έρευνα· να συνεχίζει δηλαδή ο επόμενος ερευνητής από εκεί που σταμάτησε ο προηγούμενος το μελετώμενο θέμα, προσφέροντας νέα περί αυτού στοιχεία.

    6) Η μελέτη όλων των αναφερομένων στοιχείων βοηθά τον αναγνώστη να αποκτήσει γνώσεις που μόνον οι ειδικοί επί των θεμάτων αυτών γνωρίζουν. Έτσι, π.χ., γνωρίζει  ότι «εξωμότες» ήταν εκείνοι που αρνήθηκαν μεν προσωρινά την πίστη τους, αλλά αργότερα μετενόησαν και επανήλθαν με ομολογία πίστεως στην Ορθοδοξία, προτιμήσαντες «τὸν αἱμάτινον στέφανον τοῦ μαρτυρίου» παρά την απόλαυση των προνομίων πού τους προσέφεραν οι αλλόθρησκοι.

    7) Τέλος, οφείλω να υπογραμμίσω ένα άλλο στοιχείο που προσδίδει μεγάλη αξία στο μελετώμενο βιβλίο. Είναι η γλώσσα! Μια απλή, λαγαρή, διαυγὴς και καθαρὴ σύγχρονη γλώσσα, χωρίς ιδιομορφίες, ιδιοτυπίες και ανακρίβειες. Μια γλώσσα την οποία μπορεί να κατανοήσει και ο μέσης μορφώσεως αναγνώστης του βιβλίου. 

     Μένω αυτά τα ολίγα με πολλές ευχαριστίες, με τιμή και αγάπη.

Κωστή Ηλ. Παπαδάκη: «Οι Άγιοι Τέσσερις Μάρτυρες του Ρεθύμνου» * * * Του ΓΙΩΡΓΗ ΤΣΙΓΔΙΝΟΥ

 

Κωστή Ηλ. Παπαδάκη: «Οι Άγιοι Τέσσερις Μάρτυρες του Ρεθύμνου»

 

 

        Του ΓΙΩΡΓΗ ΤΣΙΓΔΙΝΟΥ

Πιστεύω, ότι το εν λόγω βιβλίο του καταξιωμένου συγγραφέα κι ερευνητή Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, χωρίς υπερβολή, αποτελεί την κορωνίδα των μέχρι σήμερα εκδόσεών του, όχι μόνο από πλευράς καλαισθησίας και τυπογραφικής τελειότητας, αλλά και από πλευράς ιστορικής κι ερευνητικής πληρότητας. Το βιβλίο αποτελείται συνολικά από 270 σελίδες, εκδόθηκε πρόσφατα από την Ιερή Μητρόπολη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου και τυπώθηκε από τις εγκαταστάσεις της Γραφοτεχνικής Κρήτης.

Ο συγγραφέας καταπιάνεται, ως έμπειρος πια κι εμβριθής μελετητής, στα περί τα εκκλησιαστικά και στη θεολογικού περιεχομένου συγγραφική έρευνα και με τους εκ Μελάμπων καταγόμενους Τέσσερις Νεομάρτυρες, μ’ αφορμή τη συμπλήρωση διακοσίων ετών από τη μαρτυρική τους τελείωση στο Ρέθυμνο και προστέθηκε, ως απαραίτητο συμπλήρωμα, στις λαμπρές εορταστικές εκδηλώσεις της επετείου, που έλαβαν χώρα συγχρόνως στη γενέτειρα κόμη των Αγίων, τις Μέλαμπες, αλλά και στο Ρέθυμνο, την πόλη του μαρτυρίου τους.

Η ύλη του βιβλίου επιμερίζεται σε ΙΣΤ’ κεφάλαια, στα οποία εμπεριέχονται πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία για τη γενεαλογία των Αγίων, τους εξισλαμισμούς και το φαινόμενο του κρυπτοχριστιανισμού, στοιχεία τα οποία έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον και από ιστορική πλευρά, δεδομένου ότι υπολογίζεται να εξισλαμίστηκε ένα πολύ μεγάλο ποσοστό -ορισμένοι ιστορικοί ανεβάζουν το ποσοστό αυτό στο σαράντα τοις εκατό επί του συνολικού πληθυσμού της Κρήτης- κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας.

Προσωπικά θα χώριζα την πλούσια από κάθε άποψη ύλη σε τρεις μεγάλες ενότητες. Στην πρώτη τα «Συναξαριακά – Βιογραφικά στοιχεία των Αγίων», στην οποία προστίθενται νέα στοιχεία από τα ήδη γνωστά του παρελθόντος. Στη δεύτερη με τον εντυπωσιακό υπότιτλο «Έλεγχος Ημαρτημένων» επιχειρείται με απόλυτα τεκμηριωμένο τρόπο η αναίρεση στοιχείων (εσφαλμένων γνωμών, κρίσεων και απόψεων…), όπως ο ίδιος ο συγγραφέας χαρακτηριστικά αναφέρει, και στην Τρίτη απαριθμείται το σύνολο των ναών εντός και εκτός του Ν. Ρεθύμνης προς τιμήν των Αγίων, η απεικόνιση των Αγίων από διάφορους αγιογράφους, καθώς και η υμνογραφία και η ακολουθία τους.

Τέλος, στο κεφάλαιο ΙΕ΄ με τον υπότιτλο «Γενικά συμπεράσματα», και στην στ΄ παράγραφό του, ο συγγραφέας δεν διστάζει να καταθέσει, ως όφειλε να πράξει, την άποψή του για τον γρίφο της Κάρας του 4^ου Μάρτυρος και επί λέξη καταλήγει: «…Η άποψη η αποδεχόμενη ως μόνην αλήθεια αυτό που λέγεται και στο συναξάριο των Αγίων ότι, δηλαδή, η τέταρτη κάρα δωρήθηκε από τον Επίσκοπο Ρεθύμνης Ιωαννίκιο σε έναν Ρώσο ναυτικό, που τη μετέφερε με τις δέουσες τιμές στην πατρίδα του τη Ρωσία, αλλά το που κατέληξε, στην αχανή αυτήν ήπειρο, το συναξάρι, δυστυχώς, δεν το αναφέρει και, παρά τις προσπάθειες που έχουν γίνει εκ των υστέρων, το θέμα δεν έχει καταστεί δυνατόν, μέχρι σήμερα, να φωτισθεί περισσότερο….».

ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ * * * ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΜΑΡΤΥΡΕΣ ΤΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ. ΣΥΝΑΞΑΡΙΑΚΑ & ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΥΤΩΝ- ΕΛΕΓΧΟΣ «ΗΜΑΡΤΗΜΕΝΩΝ» * υπό Δρ. Εμμανουήλ Κ. Δουνδουλάκη

 

 

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ*

 

ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

  

ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΜΑΡΤΥΡΕΣ ΤΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ.

ΣΥΝΑΞΑΡΙΑΚΑ & ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΥΤΩΝ-

 ΕΛΕΓΧΟΣ «ΗΜΑΡΤΗΜΕΝΩΝ»

 Δρ. Εμμανουήλ Κ. Δουνδουλάκης

   Αναπληρωτής Καθηγητής ΠΑΕΑΚ

         PhD, MSc, MA, BA, BA.

 

Σεβασμιώτατε Μητροπολίτα Ρεθύμνης & Αυλοποτάμου κ. Πρόδρομε,

Σεβαστοί πατέρες,

Ευλαβείς μοναχές,

Ελλογιμώτατε κ. Πρόεδρε του Ακαδ. Συμβουλίου της ΠΑΕΑΚ

Εντιμολογιώτατοι Άρχοντες, ελλογιμώτατοι κ. Καθηγητές,

Εκλεκτή ομήγυρη,

      Αισθάνομαι ιδιαίτερη χαρά που βρίσκομαι για ακόμη μία φορά στη φιλόξενη αγκαλιά της Ιεράς Μητροπόλεώς σας, Σεβασμιώτατε, και ευγνωμονώ για την όντως τιμητική πρόσκληση, να παρουσιάσω το βιβλίο του εκλεκτού συναδέλφου κ. Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, τον οποίο επίσης ευχαριστώ, για τον καλό λόγο και την πρόταση.

Το στιβαρό πόνημα του κ. Παπαδάκη, το οποίο έχουμε στα χέρια μας, μάς ωθεί αβίαστα στις ακόλουθες  δύο παραδοχές: Πρώτον, ότι η διερεύνηση όσων αφορούν στους Τέσσερις Νεομάρτυρες του Ρεθύμνου[1] δεν είναι εύκολη υπόθεση. Aπαιτεί «γεγυμνασμένα αισθητήρια»[2], διεισδυτική ματιά και ενδελεχή έρευνα, προκειμένου να αναδειχθούν όλες οι πτυχές που τους αφορούν. Δεύτερον, ότι ο τρόπος παρουσίασης των στοιχείων που προκύπτουν από την έρευνα, η αποτύπωσή τους στο χαρτί, είναι εξίσου σημαντική, εξ επόψεως αισθητικής.  Κάτω από το πνεύμα αυτό επιτρέψτε ο λόγος μου να κινηθεί σε δύο επίπεδα: αφενός στο πεδίο της αισθητικής της έκδοσης και αφετέρου στο ίδιο το περιεχόμενο του βιβλίου. Μια έκδοση η οποία υστερεί σε επίπεδο καλαισθησίας, είναι δυνατόν να αδικήσει το περιεχόμενο, τον ίδιο το συγγραφέα και το αντίστροφο. Η πρώτη εικόνα, η πρώτη επαφή του αναγνώστη με το «όχημα του λόγου» είναι σημαντική, ως προς τις εντυπώσεις, μέχρι να διαπιστώσει κάποιος τη στιβαρότητα του περιεχομένου. 

       Το βιβλίο του αγαπητού συναδέλφου Κωστή Ηλ. Παπαδάκη  «Οι Άγιοι Τέσσερις Μάρτυρες του Ρεθύμνου. Συναξαριακά & Βιογραφικά στοιχεία Αυτών – έλεγχος ημαρτημένων», εκδίδεται με αφορμή τα 200 χρόνια από τη μαρτυρική τελείωση των Νεομαρτύρων Μανουήλ, Αγγελή, Γεωργίου & Νικολάου, από την Ιερά Μητρόπολη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου, με την υποστήριξη του Επίσημου Δελτίου της Εκκλησίας της Κρήτης «Απόστολος Τίτος» και είναι διαστάσεων  27 Χ 16,5 εκ., ενώ αριθμεί 270 σελίδες.

Το πόνημα του κ. Παπαδάκη για τους Τέσσερις Νεομάρτυρες συνδυάζει την καλαισθησία και τη μεγαλοπρέπεια, με την επιστημονική στιβαρότητα και τη σαφήνεια ως προς τα τελικά συμπεράσματα. Τα παραπάνω επιτυγχάνονται με τα ακόλουθα:

       α.  Το καλαίσθητο πορφυρό εξώφυλλο, το οποίο οδηγεί τη σκέψη μας στο μαρτύριο του αίματος των Τεσσάρων Νεομαρτύρων. Σε αυτό αποτυπώνεται σε μορφή υδατογραφήματος ο ιερός ναός των αγίων, όπως είναι σήμερα, ενώ ευκρινώς καταχωρίζεται στο κέντρο του άνω διαζώματος η παλαιότερη γνωστή φορητή εικόνα των Νεομαρτύρων, ποίημα του Ιωάννου Φραγκόπουλου του Ζακυνθίου, του 1836, η οποία φυλάσσεται στο Μητροπολιτικό ναό των Εισοδίων της Θεοτόκου, εδώ στο Ρέθυμνο.

β. Τη στοχευμένη αξιοποίηση και εναλλαγή των γραμματοσειρών της δεξιοκλινούς και ρέουσας στο χαρτί Anaktoria με την κομψότητα που διέπει την Alfios, οι οποίες διευκολύνουν την ανάγνωση και, ως «οχήματα του λόγου», καθιστούν εύληπτο το μήνυμα του κειμένου στον αναγνώστη. Επιπροσθέτως, η χρήση του πολυτονικού συστήματος προσδίδει στιβαρότητα και μεγαλοπρέπεια στο κείμενο και προσιδιάζει με το εκκλησιαστικό περιεχόμενο του βιβλίου.

γ. Τους ερυθρούς τίτλους των κεφαλαίων και τους μπλε υπότιτλους, τους καλαίσθητους  σελιδοδείκτες με τους Αγίους και τον προσεγμένο εικονογραφικό διάκοσμο, που καθιστούν διακριτά τα κεφάλαια και εύκολα αναγνωρίσιμα.

δ. Το μεγάλο αριθμό, 128 εικόνων, ιστορικών τεκμηρίων και φωτογραφιών (αρχιερέων, κληρικών, ναών και τόπων), οι οποίες παρεμβάλλονται μεταξύ των κεφαλαίων, ενοτήτων και, πέραν του διακοσμητικού τους ρόλου, κρίνονται πολυσήμαντες, καθώς στοχεύουν στα ακόλουθα:

       δα.  Επεκτείνουν τις πληροφορίες που περιέχονται στο κείμενο.

       δβ. Οπτικοποιούν έννοιες, ερμηνεύουν γεγονότα και σημαίνουν πράγματα που δε σημαίνονται εύκολα μέσω του γραπτού λόγου.

δγ.  Διευκολύνουν την ανάγνωση και

δδ. Λειτουργούν ως  μνημοτεχνικό[3] μέσο για τον αναγνώστη. 

 

Όσον αφορά στη δομή του βιβλίου, προηγείται,  το ευλογητικό προλόγισμα του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κ. Προδρόμου, ο Πρόλογος του συγγραφέα Κωστή Παπαδάκη και η Εισαγωγή. Το βιβλίο διαρθρώνεται σε 16 κεφάλαια, στα οποία εκτίθενται διαφορετικές πτυχές τού υπό διαπραγμάτευση θέματος, ενώ τεκμηριώνονται οι απόψεις του συντάκτη με 311 παραπομπές και υποσημειώσεις. Το σύγγραμμα ολοκληρώνεται με τη Βιβλιογραφία, το ευρετήριο ονομάτων, πραγμάτων και τόπων, όπως επίσης την εργογραφία του συγγραφέα.

       Ο Κωστής Παπαδάκης ερευνά τις πηγές, συνδιαλέγεται με απόψεις σύγχρονων μελετητών και, «καταγράφει με αίσθημα ευθύνης … κραδασμούς και αλλοιώσεις»,[4] -για να δανειστώ ένα στίχο από ποίημα του αοιδίμου Αρχιεπισκόπου Αυστραλίας Στυλιανού Χαρκιανάκη- ελέγχοντας και διορθώνοντας τα «ημαρτημένα», δηλαδή τις άστοχες και εσφαλμένες αντιλήψεις του παρελθόντος (σ. 16)[5] επί του θέματος.  Τα κείμενα και οι ποικίλες απόψεις αποδίδονται διαβαθμισμένες, ενώ η έκθεση των επιχειρημάτων διέπεται από μεθοδικότητα, με κατάληξη σε συγκεκριμένα συμπεράσματα.  

Ο λόγος του συγγραφέα ρέει αβίαστα, χωρίς να απαντώνται εξεζητημένες φράσεις και αρχαϊσμοί. Ενίοτε το κείμενο αποκτά προφορική χροιά (βλ. σ. 138), σε μια προσπάθεια από μέρους του πομπού να έχει αμεσότερη επικοινωνία, μέσω του κειμένου, με τον δέκτη. Η γενική αίσθηση που αποκομίζει κάποιος είναι ότι ο συντάκτης του βιβλίου απευθύνεται σε ένα υποψιασμένο αναγνωστικό κοινό, το οποίο καλείται να πληροφορηθεί για τα «ημαρτημένα» (εσφαλμένα) ορισμένων ερευνητών, όπως και την ανασκευή τους, που αφορούν απόψεις για τους Τέσσερις Νεομάρτυρες. 

Ο συγγραφέας προσεγγίζει στο περιεχόμενο του βιβλίου τους Αγίους Νεομάρτυρες:  Μανουήλ, Αγγελή, Γεώργιο & Νικόλαο, ως προς τις οικογενειακές τους καταβολές, την ιστορική τους πορεία, την κρυπτοχριστιανική τους στάση, τον τόπο και τρόπο τελείωσής τους, τη διακήρυξη της αγιότητας, τα εικονογραφικά, τα υμνογραφικά και τους ναούς που τους αφορούν.

Το πρώτο κεφάλαιο εστιάζει στο οικογενειακό όνομα με το οποίο φέρονται οι εκ Μελάμπων Αγίου Βασιλείου άγιοι έγγαμοι και γονείς καθώς, σύμφωνα με τις πηγές, αλλά και μεταγενέστερα κείμενα, μνημονεύονται ως Ρετζέπηδες (κατά το οθωμανικό), Βλατάκηδες (κατά το χριστιανικό), και Κουρμούληδες ως Κρυπτοχριστιανοί (βλ. σ. 24, 31), κατά τη μαρτυρία του Άγγλου περιηγητή  Robert Pashley, το 1834, αυτό το τελευταίο).

       Ως προς το ζήτημα αυτό διακρίνει κανείς την ευλαβική προσήλωση του συγγραφέα στο να συνδέσει τους Τέσσερις Νεομάρτυρες με τους Κουρμούληδες στον Κουσέ, κάτι το οποίο αξιοποιεί και κατά την αναφορά του στη σύνθεση της Α΄ Ακολουθίας (1852) και των φορητών εικόνων των Νεομαρτύρων (1850 & 1852),  με την ευλαβική χορηγία της Παρασκευής Κουρμουλοπούλας (βλ. σ. 155).  Σημειώνεται μάλιστα από τον κ. Παπαδάκη με αφορμή ένα σημείο από την Α΄ Ακολουθία των αγίων ότι: «Η σημείωση αυτή επιβεβαιώνει … και όσα εμείς έχουμε σημειώσει στο ειδικό κεφάλαιο περί συγγενικής σχέσης των Τεσσάρων Νεομαρτύρων με την ιστορική οικογένεια των κρυπτοχριστιανών Κουρμούληδων της Μεσαράς υπό την προστασία των οποίων είχαν τεθεί.» (σ. 206). Ο συγγραφέας κάνει αναφορά στις απόψεις των ιστορικού Ι. Μουρέλλου και ιστοριοδίφη Μιχάλη Παπαδάκη, (σ. 34) και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι εξ επόψεως συνειδησιακής οι Νεομάρτυρες δεν υπήρξαν μωαμεθανοί Ρετζέπηδες, όπως ήταν ευρέως γνωστοί, αλλά ήταν Βλατάκηδες, δηλαδή Έλληνες και Κουρμούληδες ως κρυπτοχριστιανοί.

       Ο Κωστής Παπαδάκης παραμένει συνεπής στις αρχές του να προσεγγίζει και να εξαντλεί ένα θέμα από όλες τις πλευρές. Κάτω από το πνεύμα αυτό, αφιερώνει στο βιβλίο του ειδικό κεφάλαιο για τους εξισλαμισμούς και το φαινόμενο του κρυπτοχριστιανισμού κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, όπως επίσης αναφέρεται στη διαφορά μεταξύ των κρυπτοχριστιανών Κυρίμηδων και Κουρμούληδων (σ. 59), στους «παράλληλους βίους» μεταξύ των τελευταίων και των Βλατάκηδων.

    Ο συγγραφέας τοποθετεί τη φανέρωση της κρυπτοχριστιανικής συνείδησης των εκ Μελάμπων αγίων μετά τη μάχη στο Κακό Ρυάκι το 1822, οπότε και πολέμησαν κατά των Τούρκων, ενώ τη σύλληψή τους περί τον Ιούλιο του 1824.

       Η συμμετοχή των Τεσσάρων Νεομαρτύρων στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του 1821 μαρτυρείται από την τοπική παράδοση, μνημονεύεται στα συναξάρια των Αγίων και τεκμαίρεται από πιστοποιητικό του 1865 που υπεβλήθη στην εν Αθήναις Εξεταστική Επιτροπή Αγώνος από τον Ιωάννη Βλατάκη, υιό του Νεομάρτυρος Εμμανουήλ, το οποίο υπογράφουν, μεταξύ άλλων, ο Επίσκοπος Λάμπης και Σφακίων Παΐσιος (σσ. 64-65, 123-126) κληρικοί και Δημογέροντες. Η από μέρους των Νεομαρτύρων σύμπραξη στις πολεμικές συρράξεις, στο πλευρό των Ελλήνων κατά των Τούρκων, μαρτυρεί, μεταξύ άλλων, τη συνειδησιακή Ελληνο - χριστιανική τους ταυτότητα που οδήγησε στη σύλληψή τους.

      Στη διχογνωμία που επικρατεί μεταξύ των ερευνητών ως προς τον τρόπο της μαρτυρικής τελείωσης των αγίων, δι’ απαγχονισμού ή δι’ αποτομή της κεφαλής, στο σύνολό της η εκκλησιαστική -και όχι μόνο παράδοση- αποδέχεται ότι αυτή έλαβε χώρα στη «Μεγάλη Πόρτα» του Ρεθύμνου (πλατεία των Τεσσάρων Μαρτύρων), με αποτομή, στις 28/ 10 /1824, μετά από μια περίοδο φυλάκισης που υπέμειναν.

       Ο συγγραφέας απαριθμεί οκτώ τεκμήρια αγιότητας των Τεσσάρων Νεομαρτύρων (σσ. 76-83), κάποια από τα οποία λαμβάνουν χώρα μετά τη μαρτυρική τελείωσή τους, όπως το φως στον τόπο του μαρτυρίου, ενώ τα περισσότερα σχετίζονται με θαύματα προς χριστιανούς και αλλοθρήσκους, που συνδέονται με τα ιερά λείψανα, τα ενδύματα και τα μέσα βασανισμού τους.

       Τα σώματα των νεομαρτύρων ενταφιάστηκαν στη Μονή του Αγίου Γεωργίου στα Περιβόλια. Η εκταφή τους έγινε από τον επίσκοπο Ρεθύμνης Ιωαννίκιο, ενώ εσφαλμένα τοποθετείται το γεγονός ένα έτος μετά την ταφή τους, δηλαδή το 1825. Ο κ. Παπαδάκης αξιοποιώντας ιστορικά δεδομένα, την ενθρόνιση του Ρεθύμνης Ιωαννίκιου, η οποία έλαβε χώρα το 1826, όπως επίσης το εθιμικό δίκαιο, ως προς το ζήτημα της εκταφής, διορθώνει τη χρονολογία ανακομιδής των λειψάνων των Νεομαρτύρων στο 1827.

       Στο 6^ο και 7^ο κεφάλαιο του βιβλίου του ο Κωστής Παπαδάκης αναφέρεται στην «Αγιοκατάταξη» (sic) των Τεσσάρων Νεομαρτύρων, όπως επίσης στη σχετική Πατριαρχική Πράξη. Σημειώνει την άμεση διαπίστωση (αναγνώριση) της αγιότητάς τους από το εκκλησιαστικό σώμα, όπως ενδεικτικά προκύπτει από τη διανομή των ιερών λειψάνων τους στους χριστιανούς ως ευλογία, τη σύνταξη Ασματικής Ακολουθίας και την ιστόρηση της εικόνας τους, ενώ καταγράφει την άποψη του σεβαστού καθηγητή και διδασκάλου μου Θεοχάρη Δετοράκη, σύμφωνα με την οποία είχε συνταχθεί Πατριαρχική Πράξη Αγιοποιήσεώς τους κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, η οποία δεν σώζεται.  Ο κ. Παπαδάκης,  ορθώς,  κατά την άποψή μας, θεωρεί εσφαλμένη την ως άνω θέση του μακαριστού Καθηγητή Δετοράκη και αποδέχεται ως πρώτη και μοναδική Πατριαρχική Πράξη για τους Τέσσερις Νεομάρτυρες εκείνη του 1977 [την υπ. αριθμ. πρωτοκ. 588/29.8.], μνημονεύοντας συγκεκριμένα εύστοχα επιχειρήματα.

       Ένα από τα ζητήματα που απασχολεί έντονα το συγγραφέα Κωστή Παπαδάκη, είναι το «ζήτημα της 4^ης κάρας» ή διαφορετικά η σύγχυση που επικρατεί ως προς τον τέταρτο εκ της χορείας, Νικόλαο, εάν δηλαδή είναι εθνομάρτυρας ή νεομάρτυρας, όπως διατείνονται ορισμένοι. Η σύγχυση που ξεκίνησε το 1834 από τον Άγγλο περιηγητή Robert Pashley με την αναφορά του σε «τρεις Κουρμούληδες» που μαρτύρησαν στο Ρέθυμνο και κορυφώθηκε με την άποψη ότι ο τέταρτος, Νικόλαος Βλατάκης, έπεσε μαχόμενος στην Ιερά Μονή Οδηγητρίας το 1828- θέση που υιοθέτησαν κάποιοι μελετητές (σ. 107)- δεν γίνεται αποδεκτή από το συγγραφέα, καθώς παρουσιάζει αδυναμία εξ επόψεως επιστημονικής και θεολογικής.

     Η διαφορετική προσέγγιση των ιστορικών δεδομένων από τους παραπάνω μελετητές για τον «εθνομάρτυρα» Νικόλαο, η οποία έχει επιπτώσεις ως προς επιμέρους πτυχές του μαρτυρίου των Τεσσάρων Νεομαρτύρων (σσ. 109-110), αλλά και ως προς το γεγονός της κατάληξης της 4^ης κάρας, ανασκευάζεται από το συγγραφέα με πειστικά επιχειρήματα και ιστορικά έγγραφα [βλ. αίτηση Μαριγώς Βλατάκη & Πιστοποιητικό Ιωάννη Βλατάκη, (σσ. 119-126)], ο οποίος, τελικά, καταλήγει ότι είναι άλλος ο εθνομάρτυρας Νικόλαος Βλατάκης της Μονής Οδηγητρίας (1828) και άλλος ο συνονόματός του Νεομάρτυρας εκ των Τεσσάρων, άποψη η οποία μας βρίσκει σύμφωνους. Ως προς την τύχη της 4^ης κάρας, αυτή αποτέλεσε δωρεά του επισκόπου Ρεθύμνης Ιωαννίκιου προς την Εκκλησία της Ρωσίας, ανεξάρτητα από όσα διατυπώθηκαν σε βιβλίο και από τον Αλκιβιάδη Μαυράκη, με αφορμή την τρίτη μετασκευή του τάφου των Αγίων, νοτιοδυτικά του ναού του Αγίου Γεωργίου Περιβολίων, το 2002, όταν ισχυρίστηκε ότι βρέθηκε η 4^η κάρα, κατά τη συλλογή των οστών.

       Στο βιβλίο που έχουμε μπροστά μας, μνημονεύεται η τότε αντίδραση και επίσημη ανακοίνωση της Ιεράς Μητροπόλεως. Με μέριμνα του αοιδίμου Μητροπολίτη Ανθίμου Συριανού, ανατέθηκε σε αρχαιολόγους  και ειδικούς επιστήμονες η χρονολόγηση των ανευρεθέντων οστών, με τους τελευταίους να αποφαίνονται ότι δεν ανήκουν στους Αγίους, σε αντίθεση με τους τάφους. Συνεπώς, όπως καταχωρίζεται στο εδώ παρουσιαζόμενο βιβλίο, η 4^η κάρα μεταφέρθηκε στη Ρωσία κατά την ανακομιδή των λειψάνων των Νεομαρτύρων το 1827, έστω κι αν η Εκκλησία της Μόσχας δεν μπόρεσε να επιβεβαιώσει την ευστάθεια της συγκεκριμένης εκδοχής, όταν ρωτήθηκε με επίσημη επιστολή από τον Ρεθύμνης Τίτο Συλλιγαρδάκη (σ. 135),πριν από χρόνια.

       Η τιμή των Αγίων εκφράζεται ενδεικτικά από το πλήρωμα της Εκκλησίας, με τους ακόλουθους τρόπους, πέραν της θέσπισης εορτών και της τιμής των ιερών λειψάνων: με την ιστόρηση της εικόνας τους, τη σύνταξη Ασματικής Ακολουθίας και την ανέγερση ιερών ναών προς τιμήν τους. Τα πεδία αυτά έρχεται να καλύψει στα τελευταία του κεφάλαια το βιβλίο του κ. Παπαδάκη.

Η εικονογράφηση των Τεσσάρων Νεομαρτύρων και επιμέρους πτυχές της, αποτελούν το αντικείμενο του 12^ου κεφαλαίου του πονήματος, όπου απαριθμούνται 14 παλαιότερες, όπως και νεότερες φορητές εικόνες των αγίων, αρχής γενομένης από την παλαιότερη, εκείνη του Ιωάννου Φραγκόπουλου του Ζακυνθίου, του 1836, που φυλάσσεται στον Μητροπολιτικό ναό των Εισοδίων της Θεοτόκου, εδώ, στην πόλη του Ρεθύμνου.

Ο κ. Παπαδάκης εστιάζει σε δύο ζητήματα όσον αφορά στην εικονογράφηση των Τεσσάρων Νεομαρτύρων. Το πρώτο συνδέεται με την απεικόνιση του Νεομάρτυρος Γεωργίου με κομμένο το αριστερό του χέρι. Σε κάποιες φορητές φέρεται να απουσιάζει το δεξί, ενώ σε κάποιες άλλες σημειώνεται ο Αγγελής ή ο Μανουήλ να είναι χωρίς άνω άκρο, αντί του Γεωργίου (σ. 163). Η συγκεκριμένη απεικόνιση έχει ιστορικά ερείσματα και συνδέεται με μια προσπάθεια από μέρους του αγίου να κατευνάσει τα πνεύματα σε μια φιλονικία, οπότε δέχτηκε την αποτομή της χείρας (σ. 149). Ο συγγραφέας του βιβλίου εκφράζει ξεκάθαρα τη διαφωνία του ως προς την αναπαράσταση των αγίων με σωματικά ελαττώματα, σημειώνοντας, μεταξύ άλλων, τα ακόλουθα: «η αναπαράσταση των Αγίων με σωματικά ελαττώματα που τυχόν είχαν κατά τον επίγειο βίο τους, είναι εσφαλμένη προσέγγιση  της εν ζωή πραγματικότητας ενός Αγίου, τόσο από θεολογική όσο και από αγιογραφική άποψη και δεν παρατηρείται ποτέ στην καθαρά Βυζαντινή Αγιογραφία.» (σ. 166) και αλλού σημειώνει: «Ο πνευματικός, ο αγιασμένος άνθρωπος δεν μπορεί και δεν επιτρέπεται να παριστάνεται ‘λειψός’ και ατελής στο σώμα, με ένα μάτι, με ένα αυτί ή με ένα χέρι.» (σ. 166) « ένας Άγιος πρέπει να ζωγραφίζεται στις εικόνες του ακέραιος και ολοκληρωμένος, γιατί μια εικόνα αποβλέπει να μας παρουσιάσει αυτήν, ακριβώς, την ‘τελειοποιημένη’ και ‘ολοκληρωμένη’ προπτωτική του κατάσταση.» (σσ. 165-166).

Στο κεφάλαιο της εικονογραφίας των Τεσσάρων Νεομαρτύρων ελέγχεται επίσης από το συγγραφέα ως ιστορικά ανακριβής, ως προς τη συναξαριακή παράδοση, η θεώρηση του Αντωνίου Χανιωτάκη ως του προσώπου που ενταφίασε τους αγίους, όπως απεικονίζεται στην εικόνα του αγιογράφου Μαρίνου Γ. Νικηφόρου του 1859, που βρίσκεται στο ναό του αγίου Γεωργίου Περιβολίων.

       Ο κ. Παπαδάκης αναφέρεται σε ιδιαίτερο κεφάλαιο σε ναούς, παρεκκλήσια και κλίτη ναών αφιερωμένα στους Τέσσερις Νεομάρτυρες, εντός και εκτός Κρήτης, με έμφαση στην διαχρονική πορεία του ιερού ναού τους, εδώ που βρισκόμαστε σήμερα.

       Το στιβαρό πόνημα του συγγραφέα ολοκληρώνεται με σημαντικές πληροφορίες ως προς τις Ασματικές Ακολουθίες που συντάχτηκαν για τους Αγίους, αρχής γενομένης από εκείνη του 1852, η οποία ήταν η πρώτη. Γίνεται επίσης αναφορά σε αρχαιότερους και νεότερους υμνογράφους τους, ενώ στο βιβλίο καταχωρίζονται υμνογραφικά (Ακολουθία και Παρακλητικός Κανόνας) προς τους Τέσσερις Νεομάρτυρες, ποίημα του οσίου Γερασίμου του Μικραγιαννανίτου.

       Σεβασμιώτατε,

       Σεβαστοί πατέρες,

Ευλαβείς μοναχές,

       Εκλεκτή ομήγυρη,

Το βιβλίο του κ. Κωστή Παπαδάκη που έχουμε στα χέρια μας, είναι ένα αξιομνημόνευτο έργο και είναι βέβαιο ότι θα αποτελέσει σημείο αναφοράς για τους μελετητές των Τεσσάρων Νεομαρτύρων στο μέλλον. Το διακρίνουν η σφαιρικότητα ως προς την προσέγγιση του θέματος, η στιβαρότητα σε επίπεδο επιστημονικής τεκμηρίωσης και η καλαισθησία ως προς την έκδοση. Ανεξάρτητα από το βαθμό που κάποιος συντάσσεται με τις απόψεις που διατυπώνει ο συγγραφέας, ή υιοθετεί μια διαφορετική προσέγγιση, οφείλει να αναγνωρίσει την εργώδη προσπάθεια του κ. Παπαδάκη, να μας δώσει ένα κείμενο υψηλής στάθμης και επιστημονικότητας, σε ένα εύληπτο και καλαίσθητο σώμα.

Για όσα εν συντομία σημειώθηκαν παραπάνω, ευχαριστούμε το συγγραφέα Κωστή Παπαδάκη που μας κατέστησε κοινωνούς των σκέψεων, των προβληματισμών και των απόψεών του όσον αφορά στους Τέσσερις Νεομάρτυρες του Ρεθύμνου, που μάς δίνει αφορμή να διευρύνουμε τους πνευματικούς μας ορίζοντες, να διδαχθούμε από την επιμέλεια και μεθοδικότητα του εγχειρήματος, να εμβαθύνουμε σε επίπεδο έρευνας. Ευγνωμοσύνη οφείλουμε και προς εσάς, Σεβασμιώτατε, που, με την εμπνευσμένη απόφασή σας να θέσετε το βιβλίο αυτό  υπό την αιγίδα της Ιεράς Μητροπόλεως Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου, με αφορμή τα 200 χρόνια από τη μαρτυρική τελείωση των Αγίων, μας δίνετε αφορμή για πνευματική οικοδομή, δοξολογία του εν Τριάδι Θεού, και τιμή των Τεσσάρων Νεομαρτύρων.

Καλοτάξιδο το νέο βιβλίο σας κ. Παπαδάκη!

           * Όλη η ομιλία του Καθηγητή Δρος Εμμανουήλ Κ. Δουνδουλάκη παρουσίασης του βιβλίου του Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, στην Αίθουσα των Αγίων Τεσσάρων Μαρτύρων, το απόγευμα της Τετάρτης, 2 Οκτωβρίου 2024.

---

[1] Εμμ. Δουνδουλάκης, «Νεομάρτυρες Άγιοι της Κρήτης σε Πατριαρχικές & Συνοδικές Πράξεις κατά τη διάρκεια του 20ού και 21^ου αιώνα. Ενδεικτικά παραδείγματα», στο Άγιοι και Φουστανελάδες. Εικονογραφία Νεομαρτύρων από την Κρήτη και άλλες περιοχές, εκδ. Ι.Α.Κ.Ε.Μ.Ι., Ηράκλειο 2022, σσ. 30-31˙ Ο ίδιος, Κρητική Αγιολογία. Μελέτες Ορθοδόξου Αγιολογίας & Υμνολογίας, εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 2018, σ. 304, 306-307.

[2] Εβρ. 5, 15.

[3] Χ. Τομασίδης, Εισαγωγή στην Ψυχολογία, εκδ. Δίπτυχο, Αθήνα 1982, σ. 39.

[4] Σ.Σ. Χαρκιανάκης, Η οικειότητα των αινιγμάτων, εκδ. Άγρα, Αθήνα 1983, σ. 36 (ποίημα: «Ο ποιητής»).

[5] Οι αριθμοί παραπέμπουν στο παρουσιαζόμενο βιβλίο. Βλ. Κ. Παπαδάκης  «Οι Άγιοι Τέσσερις Μάρτυρες του Ρεθύμνου. Συναξαριακά & Βιογραφικά στοιχεία Αυτών – έλεγχος «ημαρτημένων», εκδ. Ι.Μ.Ρ.Α., Ρέθυμνο 2024.

Μια κρητικόλαλη ομοιοκατάληκτη ρίμα για το βιβλίο του ΚΩΣΤΗ ΗΛΙΑ ΠΑΠΑΔΑΚΗ «Οι Άγιοι Τέσσερις Μάρτυρες του Ρεθύμνου» *** Ρέθυμνο 2024

 

 Μια κρητικόλαλη ομοιοκατάληκτη ρίμα για το βιβλίο του

 

ΚΩΣΤΗ ΗΛΙΑ ΠΑΠΑΔΑΚΗ

«Οι Άγιοι Τέσσερις Μάρτυρες του Ρεθύμνου»

Ρέθυμνο 2024

 

Γράφει ο Κωστής Λαγουδιανάκης

 

Μπένα πολυγραφότατη κι ιστορικό χατίρι

βλογούνε για τη ζήση τους οι Τέσσερις Μαρτύροι.

Λογιάζει και «αινεί» γραφής πνεματικό ορτάκη

η τετρακτύς αγίων τον Κωστή Ηλία Παπαδάκη.

Με σέβας του φιλίστορος γραφή του συγγραφέα

έχει «δια λόγου ασφαλές» την έρευνα σημαία.

Του Παπαδάκη του Κωστή η μπένα θα μιλήσει

«χορείας της τετράριθμου» τη μνήμη να φωτίσει.

Οι Ρεθεμνιώτες Μάρτυρες γραφής βλογούνε γέννα:

Το συναξάρι της ζωής και τα «ημαρτημένα». 

Γεώργιος και Αγγελής πίστης βαστούν λαμπάδα,

με Μανουήλ, Νικόλαο η άγια τετράδα.

Στσι Μέλαμπες οι ρίζες τους κι από αρχοντολόι,

νοικοκυροί με φαμελιά, παιδιά και δικολόι.

Ρετζέπηδες, Βλατάκηδες γή τ’ όνομα Κουρμούλη,

συγκεραστά επίθετα στση ζήσης το μαξούλι.

Ρετζέπηδες τσι μολογά το τούρκικο μιλέτι,

μα κείνοι «χωστοχριστιανοί» Χριστό ’χουνε στο μπέτη.

Τ’ Άχραντα τα Μυστήρια που χωστοκοινωνούνε

Κουρμούληδες για τη χωστή πίστη τους θα τσι πούνε.

Με του καιρού το πέρασμα «ήγγικεν άγια ώρα»,

σιμώνει λευτεριάς φανιά άγια και λαμπροφόρα.  

Δεν είναι μπλιο Ρετζέπηδες, πετούνε τα τουρμπάνια,

στο ’Κοσιένα (1821) ξάφτουνε τση λευτεριάς λιβάνια.

Με τσ’ άλλους τσι Μελαμπιανούς στση μάχης την αψάδα

συντρέμουνε πικρής σκλαβιάς να φύγει η στυφάδα.

Μπαίνουν στση μάχης τη φωθιά για πίστη και πατρίδα

τ’ άγιο φως τση λευτεριάς να ’ναι ζωής ασπίδα.

Για το Μεγάλο Σηκωμό λεύτερο νά ’ρθει χάκι

οι Άγιοί μας πολεμούν και στο Κακό το Ρυάκι.

Απείς τρεις χρόνους η φωθιά του Σηκωμού λιγαίνει

και το χωριό τσ’ αγωνιστές οπίσω τσ’ ανημένει.

Γιαγέρνουνε στσι Μέλαμπες, δε φεύγουν να χωστούνε

και εφταφάνερα Χριστό κι Αγίους  προσκυνούνε.

Μάνιτα του Μεχμέτ πασά στο Ρέθεμνος τσι φέρνει,

«Όχι» να πούνε στο Χριστό απάντηση δεν παίρνει.

Η πίστη τους για το Χριστό ανάτριξη τους δίδει

και του πασά η όργητα τση φυλακής σκοτίδι.

Μούδε φοβέρες πιάνουνε μούδε και παρακάλια

κερί μην ξανανάψουνε Χριστού σε μανουάλια.

Ζήσης φευγιό μαρτυρικό η διαταγή που φτάνει

τσι τίμιές τους κεφαλές να κόψει γιαταγάνι.

Μαρτυρικό το τέλος τους στην Πόρτα τη Μεγάλη,

κι ο ρεθεμνιώτικος λαός αγίους θα τσι ψάλει.

Τέσσερις άγιοι Μάρτυρες μ’ άγιο συναξάρι

κι ο Παπαδάκης ο Κωστής μνήμης γραφή-λογάρι.

Βιβλίο για τους τέσσερις τους Μάρτυρες ο βίος,

στον Παπαδάκη τον Κωστή έπαινος δημοσίως.

Διακόσιες κι εβδομήντα δυο βιβλίου οι σελίδες

βίου εκκλησιαστικού και γνώσης  αντηρίδες.

Βιβλίο αγλαόκαρπο και με ψιμυθοσύνη,

καλαισθησία πληθερή κι ιστορική ευθύνη.

Μητροπολίτη Πρόδρομου ο πρόλογος συμπαίνει

«σάλπισμα προσκλητήριο» την πίστη να πληθιαίνει.

Το «φίλιό σου δώρημα» φίλε αγαπητέ μου

στα χέρια μου και στην καρδιά δεν το ξεχνώ ποτέ μου.

Στον Παπαδάκη τον Κωστή χίλια τα συχαρίκια,

ξανά και «σ’ άλλα με καλό» ν’ αρχίξει συναλίκια.