ΝΙΚΟΣ ΧΡ. ΑΛΙΠΡΑΝΤΗΣ * * * Λυρική Τοπογραφία της Πάρου

 

ΝΙΚΟΣ ΧΡ. ΑΛΙΠΡΑΝΤΗΣ

 

                Λυρική Τοπογραφία της Πάρου

                             [Αθήνα 2022, σχ. 8^ο (24 Χ 17), σσ. 190]

 

         ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

               www.ret-anadromes.blogspot.com

 

Ο κ. Νίκος Χρ. Αλιπράντης, από το πανέμορφο νησί της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής, την Πάρο, είναι φιλόλογος, ιστορικός, λογοτέχνης, δημοσιογράφος, συγγραφέας δεκάδων βιβλίων (το παρόν είναι το 51^ο) και μελετών σχετικών με την Πάρο και την ιστορία της και από το έτος 1979 και εκδότης του έγκριτου επιστημονικού περιοδικού «Παριανά» (Έπαινος Ακαδημίας Αθηνών), με το οποίο- σύμφωνα με το σκεπτικό της Ακαδημίας- προβάλλεται η Πάρος και σύνολη η Κυκλαδική ιστορία και παράδοση. Είναι, «ειρήσθω εν παρόδω», άξιος  κάθε τιμής ο κ. Αλιπράντης για την ολοκληρωτική αυτήν, «ψυχή τε και σώματι», επί δεκαετίες, αφοσίωσή του στην ανάδειξη και προβολή της Ιστορίας και του πολιτισμού του νησιού του, της Πάρου.

Του κ. Ν. Αλιπράντη, πριν λίγες μέρες, μαζί με το εξαίρετο περιοδικό «Παριανά», γίναμε αποδέκτες και μιας νέας ιστορικής μελέτης του για το νησί του, την Πάρο, που κυκλοφορήθηκε πρόσφατα, στις αρχές του 2022. Ο λόγος για το βιβλίο του «Λυρική Τοπογραφία της Πάρου», που αποτελεί συνέχεια στο προηγηθέν (50^ο στον αριθμό!) βιβλίο του, υπό τον τίτλο: «Προσκυνητές στα ιερά σεβάσματα της λατρείας των Παριανών προγόνων» και υπότιτλο: «Η συμφωνία των ερειπίων 13^ος- 18^ος αι.», που είχαμε, επίσης, παρουσιάσει σε προηγούμενη βιβλιοπαρουσίασή μας.

Πρόκειται για ένα σύγγραμμα 190 σελίδων, το οποίο λειτουργεί ως συμπλήρωμα και ως συνέχεια στο προηγούμενο, στο οποίο ο κ. Αλιπράντης παρουσιάζει και αναδεικνύει τα ερημοκκλήσια, τα ιερά αυτά σεβάσματα της παλαιάς κυκλαδίτικης αρχιτεκτονικής και λατρείας της γης της Πάρου, στα οποία καταλεπτώς και ως προσκυνητών ευσεβών καθοδηγεί τα βήματά μας, κατά τρόπο αυτήν τη φορά υμνολογικό και ποιητικό, τωόντις λυρικό, προσθέτοντας και κάποια νέα, άγνωστα εξωκλήσια με σχετικές πληροφορίες και φωτογραφίες, που είχαν παραλειφθεί στην προηγούμενη καταγραφή ή, ακόμα, και διορθώνοντας κάποιες αβλεψίες που είχαν παρεισφρήσει και τις οποίες του υπέδειξαν φίλοι εκλεκτοί και καλοπροαίρετοι.

Πρόκειται για ένα βιβλίο που με πολλήν, ομολογουμένως, χάρη υμνεί την ελληνική φύση μαζί με τα ξωκκλήσια, τα πανέμορφα έργα λαϊκής νησιωτικής τέχνης, που για ολόκληρους αιώνες κλείνει μέσα της και προσπαθεί να τονίσει τη σημασία και να αναδείξει τον ρόλο που έπαιξαν κατά τους τελευταίους πέντε αιώνες, στα δίσεκτα, δηλαδή, χρόνια της Φραγκοκρατίας και της Τουρκοκρατίας στο νησί.

Κι ο συγγραφέας δικαίως διερωτάται^. πόση χαρά νιώθουμε, αλήθεια, όταν στις ευσεβείς οδοιπορίες μας συναντούμε ιερά ησυχαστήρια, ξωκκλήσια, όλα κομψά και χαρίεντα, ολόλευκα σαν περιστέρια, να υψώνονται αγέρωχα, ασάλευτα, σιωπηλά, καμαρωτά στις κοιλάδες με φόντο το βαθύ γαλάζιο του διαυγούς ουρανού ή τις αναπάλσεις τής κυανής θάλασσας, στις κατηφοριές των λοφίσκων, ανάμεσα σε μυρτιές και πεύκα και φρύγανα, θυμάρια και σχοίνα και ανελισφακιές.

Και πολύ ορθά διερωτάται και πάλι ο εκλεκτός συγγραφέας μας και καταλήγει: ναι ίσως η Πάρος να έχει περισσότερα εξωκκλήσια από άλλα μέρη της Ελλάδας, αλλά αυτό οφείλεται στην παρουσία στην Πάρο, στο ανατολικό τμήμα της πόλεως, της Παροικιάς, από τον Δ΄ αι. του κορυφαίου προσκυνήματος της Ορθοδοξίας, του μεγαλοπρεπούς ναού της Παναγιάς της Εκατονταπυλιανής, κτίσματος των θεοσέπτων αυτοκρατόρων Κωνσταντίνου του Μεγάλου (285-337) και Ιουστινιανού (527-565). Ο ναός αυτός, θεωρεί δίκαια ο συγγραφέας ότι επηρέασε σημαντικά την ψυχολογία και γιγάντωσε την πίστη των Παριανών ανά τους αιώνες.

       Το βιβλίο δομείται σε τρία Μέρη^. το 1^ο Μέρος είναι ένας φιλοσοφικός, λογοτεχνικός και λυρικός ύμνος του τόπου και των ναυδρίων της Πάρου μέσα από την παράθεση μιας σπάνιας σειράς «παράλληλων» αποσπασμάτων σπουδαίων λογοτεχνών και ανδρών του πνεύματος^. νομπελιστών, Ακαδημαϊκών, Ποιητών, Πατέρων της Εκκλησίας, θεολόγων, φιλολόγων, αρχαιολόγων, λογοτεχνών, καθώς και αυτού του ίδιου του συγγραφέα. Στο Μέρος αυτό έχουμε έναν αληθινό Ύμνο, κόσμημα, στους δημιουργούς αυτών των ναυδρίων, που λησμονήθηκαν στο διάβα των αιώνων και έμειναν τα ίχνη μόνο της φιλοπονίας τους και του πολιτισμού τους «μη δυνάμενοι, πάντως, ημείς να τους γνωρίζωμεν σήμερα, διά να ευλογήσωμεν το όνομά των». Κι όμως, παραμένουν τα έργα των χειρών τους, τα εκκλησάκια αυτά, ως ιδιαίτερα μνημεία πολιτισμού και αναπόσπαστο κομμάτι του νησιωτικού κυκλαδικού τοπίου. Και η θεία απλότης που τα διακρίνει, να σημειωθεί, δεν είναι καθόλου απουσία τέχνης αλλ’ ακριβώς αποτέλεσμα αυτής^. διότι η απλότης των αυτή προκύπτει από την αλήθειαν της κατασκευής των. Έτσι, όπως τα βρίσκουμε σήμερα, με τα χωματένια καλντερίμια τους ανάμεσα στις φασκομηλιές, τις ρίγανες, τα σκινάρια, τα φρύγανα και τις μαργαρίτες και με τις «ποδαμαλιές» (πατημασιές) εκείνων των ιδίων που τα δημιούργησαν και των βαριών χωριάτικων παπουτσιών των συγχωριανών τους. Κι ακόμα, τις πεζούλες παραδίπλα τους και τις ξερολιθιές στα πλάγια, πνιγμένα όλα μέσα στην απεριόριστη ομορφιά του τοπίου και τη βαθιά νοσταλγία του παλιού και της παράδοσης. Και μπορεί τα έργα αυτά, κάποια στιγμή, να ξανακτιστούν, όμως δεν θα θυμίζουν ποτέ πια το ύφος, το πνεύμα, την ομορφιά και την τεχνική που είχαν τα αρχικά εκείνα δημιουργήματα των προγονικών μαστόρων, δημιουργών έργων καλών λίαν, εύμορφων και αρμονικών, δοξαζόντων την αγάπη και μακροθυμία του Θεού μετ’ ευχαριστίας και ευφροσύνης στην τέλεση, μέχρι και σήμερα, των θείων και ιερών ακολουθιών από συγγενείς, συγχωριανούς και φίλους.

Το 2^ο Μέρος του βιβλίου περιέχει έναν Συμπληρωματικό (του προηγηθέντος βιβλίου, των «Προσκυνητών») Περιγραφικό Κατάλογο των Εξωκλησιών της Πάρου, με προσθήκες και διορθώσεις αλλά και με πολλές ιστορικές, αρχαιολογικές, λαογραφικές, τοπωνυμικές και ονοματολογικές πληροφορίες. Από αυτές τις τελευταίες, τις ονοματολογικές, κρατάμε δειγματικά δυο- τρεις για το ξεχωριστό ονοματικό τους ενδιαφέρον [Αγγελοχαιρέτιστη, άγιος Ιωάννης ο Δάσειος (γιατί το εκκλησάκι του είναι μέσα στο δάσος), άγιος Θελλένης (άγιος Θαλλέλαιος) Σα Μπαστιάς (Άγιος Σεβαστιανός, με το καθολικό του όνομα), Παναγιά η Φλουριά (από το ιταλογενές γυναικείο όνομα Φλώρα= λουλούδι, πβ., εδώ, και τον μεγάλο κεντρικό ναό της Φλωρεντίας)].

Στο 3^ο Μέρος συνεχίζονται οι σπάνιες ποιητικές- λυρικές εξάρσεις στα εξωκλήσια της Πάρου, που εξακτινώνονται, τώρα πια, και φθάνουν στη μορφολογία, την τέχνη, τον τόπο και τα υλικά δόμησής τους, στις γιορτές και στους δρόμους που οδηγούν σε αυτά, στην ομορφιά και στη θεία αισθητική και θαυμαστή μουσική αρμονία που πλούσια αποκαλύπτεται στην γρηγορούσα και νήφουσα ψυχή του ανθρώπου.

Και το βιβλίο ολοκληρώνεται με εκτενέστατους Πίνακες και Ευρετήρια και Κατάλογο δεκάδων εικόνων και φωτογραφιών προσώπων, ξωκλησιών και τοπίων.    

Πρόκειται για ένα βιβλίο μεγάλης, θεωρούμε, ιστορικής, θρησκευτικής και εθνικής σημασίας, που ναι μεν αναφέρεται ειδικά στην ανεμόεσσα Πάρο, το νησί του Αρχιλόχου, του Σκόπα και της Παναγιάς της Εκατονταπυλιανής, όμως αφορά και σύνολο τον ελληνισμό και την Ορθοδοξία, που κοινό χαρακτηριστικό τους έχουν αυτά τα διάσπαρτα ανά την ελληνική γη ερημοκλήσια. Για άλλη μια φορά συγχαίρουμε και θερμά ευχαριστούμε τον εκλεκτό φίλο και δόκιμο συγγραφέα κ. Νίκο Αλιπράντη και του ευχόμαστε να έχει δύναμη και υγεία, για να συνεχίζει τη γόνιμη, εργώδη και δημιουργική δραστηριότητά του τόσο στον χώρο της ιστορίας της αγαπημένης του Πάρου, όσο και των Ελληνικών Γραμμάτων, γενικότερα, στα οποία τόσο μεγάλη και ουσιαστική, γι’ αυτό και πολλαχώς αναγνωρισμένη, είναι η μέχρι σήμερα συμβολή του.

Κωστή Ηλ. Παπαδάκη * * * Λαϊκή Πίστη και Λατρεία * Άγιοι Θεράποντες με ειδικό χάρισμα ιαμάτων * * * κριτική του βιβλίου Από τον Ηλία Μετοχιανάκη, Καθηγητή Πανεπιστημίου

 

Κωστή Ηλ. Παπαδάκη 

Λαϊκή Πίστη και Λατρεία

Άγιοι Θεράποντες με ειδικό χάρισμα ιαμάτων

 Εκδόσεις Γρηγόρη, Αθήνα 2018, σελ. 470

Α΄ Έπαινος Ακαδημίας Αθηνών

 

Σύντομη κριτική του βιβλίου

Από τον Ηλία Μετοχιανάκη, Καθηγητή Πανεπιστημίου

 

Το νέο βιβλίο του Κωστή Παπαδάκη, φιλολόγου-θεολόγου, με τίτλο «Λαϊκή Πίστη και Λατρεία», το οποίο με καλοσύνη μου προσέφερε, είναι ένας πνευματικός θησαυρός και δίκαια απέσπασε Α΄ Έπαινο της Ακαδημίας Αθηνών. Είναι μια εκτενής θεολογική και λαογραφική μελέτη εκ 470 σελίδων, σύμφωνα με τον υπότιτλο:  «Άγιοι θεράποντες με ειδικό χάρισμα ιαμάτων, προστάτες έφοροι και επόπτες της Ορθόδοξης Ελληνικής Εκκλησίας». Είναι ένα έργο πνοής βαθυστόχαστο και δώρο του πολυγραφότατου  συγγραφέα σε καθένα που το μελετά και το απολαμβάνει. Διακρίνεται για την πρωτοτυπία, τις λεπτομέρειες στον τομέα της αρχαιοελληνικής και της ελληνοχριστιανικής παράδοσης, τις ομοιότητες και τις ουσιώδεις διαφορές σε θέματα λατρείας για τους αρχαίους θεούς και τους αγίους της Ορθοδοξίας, αφιερώματα, τάματα και άλλα ενδιαφέροντα θέματα.

Αποτελεί μια σπουδαία λαογραφική και θρησκευτική μελέτη, με σημαντικές διαφορές στην ορθόδοξη λατρεία, όσον αφορά σε αφιερώσεις και τάματα από εποχή σε εποχή και από τόπου εις τόπον. Ο επηρεασμός της μαγείας και άλλων τρόπων θεραπείας ασθενών δεν έχει ξεφύγει εντελώς από τη σκέψη ορισμένων  πιστών που φθάνουν σε υπερβολές και συνήθειες ξένες προς τη διδασκαλία της Εκκλησίας. Ευτυχώς μαγεία, μάτιασμα, γητειές και μαντείες απομακρύνονται σημαντικά και εκλείπουν στο πνεύμα της χριστιανικής διδασκαλίας. Έτσι εγκαταλείπονται και τα κατάλοιπα της αρχαίας ελληνικής θρησκείας που επηρεάζουν διαχρονικά τη σκέψη κάθε πιστού ανθρώπου. Η Ελλάδα ως προπύργιο της Ορθοδοξίας μάς οδηγεί στην ορθή πορεία, σύμφωνα με τη χριστιανική αντίληψη.

Τα αρχαία παγανιστικά στοιχεία ήταν ανατριχιαστικά με τις αιματηρές θυσίες προς αρχαίους θεούς και τις ακραίες υπερβολές, στοιχεία ξένα προς την ορθόδοξη λατρεία. Ήταν αξιόλογος ο πολιτισμός των αρχαίων Ελλήνων, αλλά εξυγιάνθη πνευματικά και ψυχικά στο πνεύμα του Χριστιανισμού και τη λατρεία του ενός και πραγματικού Θεού της αγάπης.

Στην αρχαιότητα πίστευαν ότι οι θεοί ενεργούσαν αυτοβούλως, αλλά σήμερα ως ορθόδοξοι χριστιανοί πιστεύομε ότι οι άγιοι, με ειδικά χαρίσματα ιαμάτων, είναι πρεσβευτές προς τον Κύριον, για τα αιτήματά μας. Υπάρχουν θεράποντες ειδικοί επί παθήσεων όχι μόνο ανθρώπων αλλά και ζώων και φυτών, αλλά εκθειάζεται και η αγαπητική σχέση των αγίων προς τη φύση.

Στο βιβλίο αυτό αναφέρονται πλήθος γνωστών και αγνώστων αγίων που συνδέονται στενά με την πίστη των χριστιανών και συνδυάζονται με μεγάλες εορτές και ύμνους ευχαριστίας.

Ένα ωραίο κεφάλαιο αφιερώνει ο συγγραφέας για την Παναγία μας ως θεράπουσαν Αγίαν. Όντως, η Παναγία μας κατέχει ιδιαίτερη θέση στην ορθόδοξη θεολογία ως «θεράπουσα Αγία» με ιαματικές και παρηγορητικές ιδιότητες. Αναφέρονται πολλά θεοτοκωνύμια της Παναγίας ως Ακρωτηριανή, Παναγία του Ακαθίστου, Καστριανή (Κέα), Χρυσοπηγή (Χανιά), Αγαθή, Αμόλυντος, Βρεφοκρατούσα, Ορφανή κ.ά. Μεγάλα τοπικά προσκυνήματα της Παναγίας είναι γνωστά ως:  Παναγίες του Αγίου Όρους, Παναγίες της Βασιλεύουσας, Παναγίες της Αθήνας, Παναγίες ζωγραφισμένες από τον Ευαγγελιστή Λουκά, η Παναγία ως Θεράπουσα Αγία με «ειδικό» χάρισμα ιαμάτων, Παναγίες Γιάτρισσες και πολλά άλλα.

Στη συνέχεια των θεραπόντων αγίων αναφέρονται άγιοι θεράποντες των οφθαλμών-τυφλών, άγιοι θεράποντες των παιδιών, άγιοι θεράποντες φυτών-Αγροτικοί Άγιοι.

Στο περιεχόμενο του βιβλίου αναφέρονται και οι Πάτρωνες Άγιοι, δηλαδή εκείνοι που προστατεύουν άτομα και ομάδες εργαζομένων σε επαγγελματικούς χώρους, συλλόγους σωματείων και επαγγελμάτων, όπως οι Άγιοι Απόστολοι, η αγία Βαρβάρα, η αγία Αικατερίνη, ο άγιος Γεώργιος κ.ά. Σ’ αυτούς περιλαμβάνονται ακόμη οι άγιοι προστάτες του στρατού και των Σωμάτων Ασφαλείας, οι άγιες μαρτυρικές οικογένειες, οι άγιοι κηπουροί, «προστάτες» των κλεφτών, προστάτες ακόμη των ναυτικών, των φυλακισμένων και άλλων.

Τέλος αναφέρονται και οι άγιοι έφοροι, επόπτες, κύριοι και προστάτες παντός του υλικού και πνευματικού σύμπαντος. Ακόμη γίνεται λόγος και για άλλους «ανύπαρκτους» αγίους, μη αναφερομένους, δηλαδή, στα διάφορα συναξάρια της Εκκλησίας.

Ευχαριστούμε τον συγγραφέα για το νέο υπέροχο βιβλίο του και του ευχόμεθα καλή συνέχεια, με τον ίδιο δυναμισμό, στην πλούσια πνευματική του δημιουργία.