ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ του βιβλίου:
Του ΑΝΤΩΝΗ ΕΜΜ. ΣΤΙΒΑΚΤΑΚΗ
«Τ α Σ α κ τ ο
ύ ρ ι α Α γ ί ο υ Β α σ ι λε ί ο υ &
η Ι σ τ ο ρ ί α
τ ο υ ς»
του Κωστή Ηλ. Παπαδάκη*
Θεωρώ ότι είναι
γεγονός υψίστης σημασίας για τον τόπο η καταγραφή της ιστορίας τού κάθε χωριού
χωριστά. Κάθε τέτοια καταγραφή- ακόμα και του μικρότερου οικιστικού χώρου-
αποτελεί, οπωσδήποτε, γεγονός εξαιρετικής σημασίας, μεγίστη συνεισφορά και
ουσιαστική συμβολή στην τοπική και, κατ’ επέκταση, και στη Γενική Ιστορία.
Μακάρι να βρίσκονται οι κατάλληλοι κάθε φορά άνθρωποι, που θα σκύβουν με αγάπη
πάνω από τα χωριά μας, μικρά ή μεγάλα, για μια έστω και μικρή, αφετηριακή
αποτύπωση της ιστορίας και του πολιτισμού τους, αν δεν είναι δυνατή μια
ουσιωδέστερη κι επιστημονικά τεκμηριωμένη προσέγγισή τους.
 |
| Πλήθος κόσμου παρακολούθησε την παρουσίαση |
Και ως τέτοια, ως
περισπούδαστη, δηλαδή, κι επιστημονικά τεκμηριωμένη, θεωρώ την προσέγγιση που
έκανε στο γυναικοχώρι του, τα Σακτούρια, με το βιβλίο του αυτό υπό τον τίτλο: «Τ α Σ
α κ τ ο ύ ρ ι α Α γ ί ο υ Β α σ ι λε ί ο υ κ α ι
η Ι σ τ ο ρ ί α τ ο υ ς», ο αγαπητός φίλος κι ομότεχνος Α ν τ ώ ν η ς Ε μ μ.
Σ τ ι β α κ τ ά κ η ς, γαμπρός Σακτουριανός, που, σήμερα, ύστερα από τριάντα πέντε χρόνια γάμου, αισθάνεται τόσο
Σακτουριανός, που δεν μπορεί, όπως κι ο ίδιος το ομολογεί, να ξεχωρίσει τα
Σακτούρια από το χωριό του, τον Χόνδρο Βιάννου, Ηρακλείου, στον οποίο
μεγάλωσε και το πρώτον αντίκρυσε το φως της ζωής. Γιατί ναι - πρέπει να το
τονίσουμε αυτό- του Αντώνη Στιβακτάκη η αγάπη για το όμορφο χωριό της γυναίκας
του, Μαρίας Ρ. Δελιδάκη, περίσσευσε
τόσο από την πρώτη, κιόλας, στιγμή, που τον ώθησε- μιας και είχε και θαυμάσιο
διδάχο δίπλα του, τον, επί έτη, αγροφύλακα πεθερό του Ροδάμανθο Δελιδάκη- να
αφιερώσει πολλά χρόνια ευσυνείδητου πνευματικού μόχθου, προκειμένου να
ερευνήσει, μελετήσει και καταγράψει την Ιστορία, τον βίο και τον πολιτισμό του
και να μας τα προσφέρει σήμερα με το θαυμάσιο αυτό βιβλίο των τετρακοσίων
πενήντα, ναι καλά ακούσατε, των 450 σελίδων που παρουσιάζουμε στην αγάπη σας
(δεν ήταν τόσο το βιβλίο για το χωριό σου, τον Χόνδρο, βρε Αντώνη!... Ήταν,
μόλις, το μισό! 232 σελίδες! Σύγκρινε, Μαρία, αγάπη ανάμεσα στα δύο χωριά και
ιδού η απόδειξη της αλήθειας των λόγων του! Μη μας ακούσουν, μόνο, οι
Χονδριγιαννοί…).
Ο Αντώνης
Στιβακτάκης είναι πολύ γνωστός ανά την Κρήτη, κι όχι μόνον,
από τα εκατοντάδες δημοσιεύματά του σε τοπικά περιοδικά κι εφημερίδες και τα
δεκάδες βιβλία του κυρίως για το Άγιον Όρος, την ιερή κιβωτό της Ορθοδοξίας και
του έθνους, ώστε δικαίως θα μπορούσε να διεκδικήσει τον επίζηλο τίτλο του «Συγγραφέα
της Αγιορείτικης Πολιτείας του Άθω» (στο
Άγιον Όρος, έχουμε πάει δυο φορές μαζί, τον Αντώνη, εκεί, τον ξέρουν και αυτές
οι πέτρες! Και τι βοήθεια που μου είχε δώσει να ανακαλύψουμε μαζί το κελί του
Γέροντος Νέστορος Βασσάλου, κτίτορα της Ι. Μ. του Σωτήρος Κουμπέ, Ρεθύμνου,
πράγμα
 |
| Ο συγγραφέας Α. Στιβακτάκης |
το οποίο είχαμε θέσει ως αντικειμενικό μας σκοπό κατά τη 2η
επίσκεψή μας! Και τα καταφέραμε, χάρη στη βοήθειά του). Όμως, ακόμα πιο
ενδιαφέρον για μας τους Κρητικούς πρέπει να θεωρηθεί το γεγονός ότι το σύνολο
σχεδόν των παραπάνω έργων του Αντώνη για το Άγιον Όρος, αφορά σε μελέτες
αναφερόμενες στις σχέσεις της Κρήτης με
την Αθωνική Πολιτεία. Αναφέρουμε δειγματικά τα βιβλία του «Το Άγιον Όρος
και η Κρήτη», «Ο Γέρων Αβιμέλεχ», ο «Γέροντας
Δαμασκηνός ο Αγιοβασιλειάτης», καθώς και το ογκώδες βιβλίο του (των 420 σελίδων), «Μορφές Κρητών Αθωνιτών»». Όλα την
αναφορά τους έχουν στο νησί μας, την Κρήτη, και ένεκα τούτου αποκτούν,
περαιτέρω, και σοβαρό κρητολογικό ενδιαφέρον. Το ίδιο συμβαίνει και με το βιβλίο
του για το χωριό του, με τίτλο: «Ο
Χόνδρος Βιάννου στα μονοπάτια της ιστορίας», που από σήμερα έρχεται να
σμίξει και συμπορευτεί στα Κρητολογικά Γράμματα με το παρόν βιβλίο του για το
γυναικοχώρι του, τα Σακτούρια.
Όλος αυτός ο πλούτος του παρουσιαζόμενου
βιβλίου του Αντώνη Στιβακτάκη, αντλήθηκε τόσον από ενδιαφέρουσες ζώσες
μαρτυρίες παλαιών και νεότερων κατοίκων του χωριού, όσο κι από επίπονες
ερευνητικές τού συγγραφέα επισκέψεις σε πλείστες αρχειακές πηγές, όπως αυτές
της Δημόσιας Βιβλιοθήκης Ρεθύμνου, του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης, της Βικελαίας
Δημοτικής Βιβλιοθήκης Ηρακλείου, της Εταιρείας Κρητικών Ιστορικών Μελετών,
αλλά, βέβαια, και των ντόπιων αρχείων της Κοινότητας, της Ενορίας και του
Δημοτικού Σχολείου, που αναδιφήθηκαν και μελετήθηκαν από τον συγγραφέα
εξαντλητικά. Σπουδαία πηγή, στο τέλος του βιβλίου, θεωρούμε και την πλουσιότατη
και, συχνά, σπάνια και εξειδικευμένη ελληνική και ξένη βιβλιογραφία που
παρατίθεται.
 |
| Ομιλητές: Θεόδ.. Πελαντάκης- Κωστής Παπαδάκης. Συντον. Ε. Γκοντέ- Τζανακάκη |
Στο μεγάλο, τώρα,
κεφάλαιο, με το μέγα ονοματολογικό ενδιαφέρον, που αφορά στα Τοπωνύμια του χωριού (τέλος Ενότητας
Γ΄), ο συγγραφέας αναφέρεται και
παραθέτει, όπως έχει, την τοπωνυμική συγκέντρωση και επεξεργασία που έχω κάνει
στα τοπωνύμια των Σακτουρίων στο «Τοπωνυμικό» μου (το ξέρετε όλοι, είναι έκδοση
επτακοσίων, περίπου, σελίδων του Επιστημονικού μας Συνεδρίου), όπου έχω
συγκεντρώσει τον τοπωνυμικό πλούτο ολόκληρης της επαρχίας Αγίου Βασιλείου και
των τριάντα εννιά χωριών της. Την αναφορά του Αντώνη Στιβακτάκη στο Τοπωνυμικό
μου τη θεωρώ, ασφαλώς, ως ιδιαίτερη τιμή στο πρόσωπό μου, καθώς και τα λοιπά
καλά του λόγια για τη δουλειά μου αυτήν. Μην ξεχνά, όμως, ο φίλος Αντώνης ότι την
καταγραφή αυτήν των τοπωνυμίων των Σακτουρίων την οφείλω στον ίδιο, αφού είχε
γίνει από τον πενθερό του, τον αείμνηστο Ροδάμανθο
Ι. Δελιδάκη, την οποία εκείνος, στη συνέχεια, ευγενικά μού παραχώρησε
πριν από δύο περίπου δεκαετίες; Μου την δάνεισε, λοιπόν, κι εγώ, απλά, σχολίασα
φιλολογικά κι ερμήνευσα τα 312 τοπωνύμια που κατάφερα να συγκεντρώσω,
συμπληρώνοντας αυτά του αείμνηστου Ροδάμανθου και με τη γενναιόδωρη, εδώ,
βοήθεια και άλλων Σακτουριανών φίλων, της κ. Ευφροσύνης Τζαγκαράκη – Θεοδωράκη
και, μάλιστα, του δασκάλου Νίκου
Κοτσυφάκη, του οποίου η βοήθεια, στο κεφάλαιο αυτό, υπήρξε- μπορώ να πω-
καταλυτική.
 |
| Κωστής Παπαδάκης- Θ. Πελαντάκης |
Τα ονοματολογικά, περαιτέρω, κεφάλαια
του παρουσιαζόμενου βιβλίου- πέραν του Τοπωνυμικού της Γ΄ Ενότητας- το οποίο
είναι και το σημαντικότερο της ομάδας αυτής, ανήκουν και στην επόμενη Ενότητα
Δ΄, όπου καταγράφεται το Φυσικό
Περιβάλλον και ειδικότερα: οι Ψηλότερες
Κορυφές, τα Ποτάμια – Ρυάκια, τα Φαράγγια και τα σπήλαια, με τα ονόματά τους. Στην ενότητα αυτήν, ο συγγραφέας δίνει
μια πολύ ωραία κι εύστοχη περιγραφή του σακτουριανού φυσικού περιβάλλοντος, που
δεν μπορώ να μην κάνω, από αυτήν, μια σύντομη δειγματική αναφορά. η ευρύτερη, όπως σημειώνει, εδαφική περιφέρεια των Σακτουρίων
αποτελείται από μικρές και μεγάλες κορυφές, διάσελα, πλαγιές και μικρές πεδινές
εκτάσεις, οι οποίες σχηματίζονται ανάμεσα στους λόφους και στα βουναλάκια και
θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν και ως μικρά «οροπέδια». Συνήθως, εκεί υπάρχουν
μικρές πηγές, των οποίων το νερό είναι πολύτιμο και τις καθιστά γόνιμες και
αποδοτικές. Ιδιαίτερα γόνιμη θεωρείται η «Νοτικάδα», η ευρύτερη παραλιακή ζώνη
των Σακτουρίων, γνωστή και ως Σακτουριανή Γιαλιά, που αποτελούσε παλαιότερα τον
σιτοβολώνα και σήμερα αποτελεί τον μεγάλο ελαιώνα των Σακτουρίων.
Οι ψηλότερες
κορυφές των Σακτουρίων- αλλά και τα δεκάδες άλλα
μικρότερα υψώματα, τα κατεσπαρμένα σ’ ολόκληρη τη σακτουριανή περιφέρεια (15
συνολικά), καταγράφονται από τον συγγραφέα λεπτομερώς
και με πιστή μετάδοση στον αναγνώστη των στοιχείων του χώρου όπου βρίσκεται η
καθεμιά. Έτσι, δειγματικά, και πάλι, την κορυφή Αμύγδαλος, ο συγγραφέας θα την
 |
| Θ. Πελαντάκης- Γ. Χαραλαμπάκης |
αποδώσει ως εξής: βρίσκεται νοτιοανατολικά των Σακτουρίων και
στην κορυφή του είναι κτισμένη η εκκλησία της Θείας Μεταμορφώσεως του Σωτήρος
Χριστού. Στη βορειοδυτική πλαγιά του είναι κτισμένα τα Σακτούρια. Πιστός,
λοιπόν, και ακριβής ο προσδιορισμός του συγκεκριμένου χώρου και των
εμπεριεχομένων σε αυτόν.
Με την ίδια πιστότητα ο συγγραφέας θα συνεχίσει και την καταγραφή
των ποταμιών, των ρυακιών και των φαραγγιών στο επόμενο κεφάλαιο. Θαυμάσιο δείγμα, στο κεφάλαιο αυτό,
η καταγραφή του Ακουμιανού ποταμού:
«Ο Ακουμιανός ποταμός αποτελεί το φυσικό
όριο μεταξύ των Σακτουρίων και των Ακουμίων. Οι πηγές που τον τροφοδοτούν βρίσκονται
κυρίως στα βουνά Κέντρος και Ασιδέρωτας, αλλά και στη Βουβάλα (σακτουριανά
ρυάκια) και στα χωριά Κισσός, Άρδακτος, Ακτούντα κ.λπ. Έχει ροή νερού καθ’ όλη
τη διάρκεια του έτους και «στο διάβα του»
δημιουργεί μερικούς από τους ομορφότερους καταρράκτες στην Κρήτη με ύψος ως και
100 μέτρα – «καταρράκτες Γρε Δάφνης». Εκβάλλει στη θέση «Ποταμάκια – Κακή Μούρη
– Στόμιο», δυτικά του Αγίου Παύλου, όπου δημιουργείται ένας καταπληκτικός
υδροβιότοπος με πολύ ενδιαφέρουσα πανίδα και χλωρίδα».
Παρόμοια, ο συγγραφέας αναφέρεται και σε άλλα τρία μεγάλα
ρυάκια, σε δύο φαράγγια και 98 πηγές (!) των Σακτουρίων. Στα σπήλαια της
περιοχής- βάσει των καταγραφών που, ήδη, υπάρχουν (Πλατάκη, Ζ. Στρατιδάκη – Β.
Σιμιτζή – Κ. Αρετάκη και Κωστή Παπαδάκη), αλλά και των πληροφοριών που του
έδωσε ο πεθερός του αείμνηστος Ροδάμανθος Δελιδάκης- η καταγραφή του κ.
Στιβακτάκη καθίσταται πιο εκτενής και
 |
| Κ. Παπαδάκης- Γ. Χαραλαμπάκης |
εξαντλητική, που φθάνει σε άγνωστες και
ως εκ τούτου «ακατάγραφες» σπηλαιώδεις διαμορφώσεις και μάλιστα της παράλιας ζώνης
του χωριού, με τη βοήθεια, εδώ, και του Σακτουριανού συμμαθητή μου κι εξαίρετου φίλου, Μιχάλη Π. Αποστολάκη, μοναδικού
γνώστη της σακτουριανής ακτογραμμής και των ενάλιων και μη σπηλαίων αυτής.
Παρακάτω, στην
ίδια Ενότητα (Δ), στο κεφάλαιο της χλωρίδας και της πανίδας ο συγγραφέας θα
συνεχίσει να παραθέτει πολύτιμα λεκτικά θησαυρίσματα 160 ονομάτων σχετικών με
τη χλωρίδα και 91 σχετικών με
την πανίδα, συνοδευόμενων κι από
θαυμάσιες φωτογραφίες, αντίστοιχων φυτών και ζώων.
Με ξέχωρη
νοσταλγία παρακολουθούμε, στη συνέχεια, στην Ε΄ Ενότητα, τα πάρεργα επαγγέλματα των Σακτουριανών (αυτά, δηλαδή, πέραν των αγροτικών
και ποιμενικών κύριων ενασχολήσεών τους, αυτό σημαίνει «πάρεργα»), με τα οποία
ασχολήθηκαν δευτερευόντως, κατά τη διάρκεια
του 20ού, κυρίως, αιώνα και, ίσως, και λίγο παλαιότερα [τσαγκάρηδες, καρεκλάδες, καλαθάδες, μπαρμπέρηδες – κουρείς, σωμαράδες –
σαγματοποιοί, ράφτες, μυλωνάδες, καζανάρηδες, φαμπρικάρηδες, καφετζήδες,
παντοπώληδες, μοδίστρες, μαμές και μαμογιατρούσσες
(πώς
μ’ αρέσει, αλήθεια, αυτή η τελευταία φράση! Την ξαναδιαβάζω: «μαμές και
μαμογιατρούσσες»!)].
Η Στ΄ Ενότητα αναφέρεται στη μουσική, στους ανθρώπους του χωριού, στις εορτές
και στα πανηγύρια και στη λαϊκή,
εν γένει, παράδοση. Τη λ α ϊ κ ή π α ρ ά δ ο σ η και τον λαϊκό πολιτισμό των Σακτουρίων ο
συγγραφέας ιχνηλατεί και βρίσκει στα παλαιά πέτρινα σπίτια, στις πετρόκτιστες
βρύσες, στα ξωκλήσια που είναι κατάσπαρτα σ’ ολόκληρη τη σακτουριανή γη, στην
καμάρα του ακουμιανού ποταμού, στο καμπαναριό του Τιμίου Σταυρού, στις
τοιχογραφίες που σώζονται στην Παναγιά την Κερά…. Την ιχνηλατεί, ακόμα, στα ρυτιδωμένα πρόσωπα και στα ροζιασμένα χέρια των παλαιών
Σακτουριανών που ζουν ή που τους βλέπουμε να «ζωντανεύουν» μπροστά μας, μέσα
από τις δεκάδες φωτογραφίες που παραθέτονται στο βιβλίο. Την ιχνηλατεί στις κοντυλιές του Μιχελούδη και των άλλων
λυράρηδων και λαουτιέρηδων των Σακτουρίων, στους χορούς και στους σακτουριανούς
χορευτές και τραγουδιστές. Την
ιχνηλατεί στα περίτεχνα δημιουργήματα του αργαλειού
και του βελονιού της σακτουριανής
γυναίκας (μάνας, γιαγιάς και συζύγου). Την ιχνηλατεί στις γιορτές, στα
πανηγύρια, στους χορούς, στις μαντινάδες, στα τραγούδια, στα παραμύθια, στις
παροιμίες και στα αινίγματα, στους θρύλους και στις παραδόσεις που
δημιουργήθηκαν διαχρονικά σ’ αυτή τη γωνιά της ελληνικής γης και κυρίως στα δύσκολα
χρόνια της τουρκικής σκλαβιάς. Την ιχνηλατεί, τέλος, στο μέγα γεγονός της
εορτής της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού, κάθε χρόνο στις 14 Σεπτεμβρίου. Και στην
Ενότητα αυτήν (Στ΄) ο κ. Στιβακτάκης θα καταγράψει λεπτομερώς τους λυράρηδες
και τους λαουτιέρηδες του χωριού, που δεν είναι, αλήθεια, καθόλου
ευκαταφρόνητοι: 19 οι πρώτοι και 8 οι δεύτεροι. Και η καταγραφή του παρόντος δευτέρου Μέρους του βιβλίου του κ.
Στιβακτάκη- που αφορά στη Λαογραφία και την κοινωνική
ζωή του χωριού- ολοκληρώνεται με μιαν όλως ενδιαφέρουσα καταγραφή των Σακτουριανών
του χθες (που αναφέρονται, βασικά, από τον βενετσιάνο νοτάριο Μαρίνο Αρκολέο και από τα τουρκικά
έγγραφα του Οθωμανικού Κτηματολογίου του
Ρεθύμνου, οι παλιότεροι, αλλά και από τους σχετικά πρόσφατους Εκλογικούς Καταλόγους της Κρητικής Πολιτείας
1900- 1901, οι νεότεροι. Ενώ ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα- στο ίδιο αυτό κεφάλαιο-
βρίσκουμε και την καταγραφή από πόρτα σε πόρτα των Σακτουριανών Οικογενειών της
δεκαετίας του 1960- γιατί τότε;… Γιατί τότε ο πληθυσμός των Σακτουρίων είχε
φθάσει στο υψηλότατο σημείο του… να προσμετρά 569 ανθρώπους- ενώ, ακολουθεί, θα
λέγαμε, η καταγραφή αυτή, του 1960 άμεσα τους Σακτουριανούς της Κρητικής
Πολιτείας (του 1900- 1901), που είδαμε αμέσως πρίν, κι έτσι μπορούμε να πούμε
ότι έχουμε μιαν ενδιαφέρουσα συνεχή ροή των Σακουριανών του παρελθόντος από τη
Βενετοκρατία μέχρι και τα εντελώς πρόσφατα χρόνια (!), αφήνοντας,
έτσι, ο συγγραφέας του βιβλίου ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον δημογραφικό του χωριού
«αποτύπωμα» για τις επερχόμενες γενεές.
 |
| Άλλη άποψη του κοινού και του όμορφου ηλιοβασιλέματος |
Στα «Επιλεγόμενά» του, ο
συγγραφέας κλείνει το πολυσέλιδο αυτό βιβλίο του, αφιερώνοντάς το στους
Σακτουριανούς όλων των εποχών και όλων των αιώνων, στους Σακτουριανούς του Χθες
και του Σήμερα και ιδιαίτερα
στους Σακτουριανούς του Αύριο, «προς γνώσιν και παιδαγωγίαν», όπως λέγει...
(πώς φαίνεται, αλήθεια, ο δάσκαλος!!) Και πράγματι, όπως διαπιστώνουμε
πρόκειται για ένα βιβλίο πραγματικό θησαυρό, ύμνο και εγκαλλώπισμα του τοπικού
μας πολιτισμού, που συνοδευόμενο και από ένα πλουσιότατο έγχρωμο φωτογραφικό υλικό, αποτυπώνει με
ενάργεια και δύναμη εκφραστική κάθε λεπτομέρεια- γενική ή ειδική- της φυσικής
και κοινωνικής πραγματικότητας του τόπου σε κάθε εποχή και με όλα αυτά,
πράγματι, το βιβλίο διδάσκει και παιδαγωγεί.
 |
Γ. Χαραλαμπάκης, Πρόεδρος Πολιτ,.
Συλλόγου Σακτουρίων |
Αγαπητοί μου, ο φίλος Αντώνης Στιβακτάκης είναι άξιος του «δικαίου
επαίνου» αλλά και της αγάπης όλων μας για τη μεγάλη αυτήν προσφορά του στον
τόπο μας και την Τοπική μας Ιστορία. Τέτοιες προσπάθειες μάς ενθαρρύνουν και
μας κάνουν να πιστεύουμε ότι δεν χάθηκαν, ακόμα, όλα κάτω από τον αδυσώπητο
οδοστρωτήρα τού σύγχρονου τεχνοκρατούμενου πολιτισμού και την ισοπεδωτική
λαίλαπα της παγκοσμιοποίησης και του συγκρητισμού. Και αν η πραγματική πατρίδα
τού κάθε ανθρώπου είναι τα παιδικά του χρόνια, τότε με το βιβλίο αυτό του φίλου
μου Αντώνη Στιβακτάκη όλοι οι Σακτουριανοί σήμερα επιστρέφουν ξανά στις ρίζες
τους, επιστρέφουν ξανά στη μικρή τους πατρίδα, στο πολυαγαπημένο τους χωριό, στα
Σακτούρια.
 |
| Από την παρατεθείσα συνεστίαση στο τέλος της εκδήλωσης |
* Πρόκειται για την παρουσίαση του Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, στο βιβλίο του Αντώνη Στιβακτάκη, "Τα Σακτούρια Αγίου Βασιλείου και η ιστορία τους", που έγινε στα Σακτούρια Αγίου Βασιλείου, το Σάββατο 16/9/2017.
