π. ΑΝΔΡΕΑΣ ΗΛ. ΜΑΜΑΓΚΑΚΗΣ * * * ΟΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΙ ΑΓΓΕΛΟΙ ΤΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΚΥΡΙΕΣ ΜΕ ΤΑ ΜΑΥΡΑ * * * ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΩΝ ΝΕΚΡΩΝ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ, ή αλλιώς, ΜΕΓΑΛΗΣ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ ΤΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣ

 

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

 

π. ΑΝΔΡΕΑΣ ΗΛ. ΜΑΜΑΓΚΑΚΗΣ

 

ΟΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΙ ΑΓΓΕΛΟΙ ΤΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣ

 ΚΑΙ ΟΙ ΚΥΡΙΕΣ ΜΕ ΤΑ ΜΑΥΡΑ

[Πειραιάς 2019, σχ. 8^ο (21Χ14), σσ. 557]

        ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

 

Ο π. Ανδρέας Ηλ. Μαμαγκάκης, Ρεθεμνιώτης από τα Φρατζεσκιανά Μετόχια, είναι συνταξιούχος θεολόγος και δραστηριοποιείται στην Αθήνα ως ιερεύς της Ι. Μητροπόλεως Πειραιώς. Μεταξύ των βιβλίων που έχει γράψει είναι και το «Ρέθυμνο του Ονείρου και τη Νοσταλγίας» με αναμνήσεις από τα παιδικά του χρόνια, εδώ στο Ρέθυμνο, των δεκαετιών 1950- 60. Στα τέλη του περασμένου έτους μάς παρουσίασε το τελευταίο (6ο στη σειρά) βιβλίο του, με τον εντυπωσιακά αλληγορικό τίτλο: «Οι τελευταίοι άγγελοι της Σμύρνης και οι Κυρίες με τα μαύρα».

Πρόκειται για μιαν ιστορική διήγηση γύρω από τις αλησμόνητες πατρίδες, υπό μορφήν μυθιστορήματος, με αληθινά, όμως, πέρα ως πέρα τα καταγραφόμενα γεγονότα, από προσωπικές τού συγγραφέα εμπειρίες τόσο από πρόσφατες επισκέψεις του στη γοητευτική μικρασιάτισσα πόλη και τη μελέτη σχετικών ιστορικών συγγραμμάτων, όσο και από τη συναναστροφή και φιλία του- σε σχολεία προσφυγικών συνοικισμών όπου υπηρέτησε- με Έλληνες πρόσφυγες της Μικρασίας δεύτερης και τρίτης γενιάς, στους οποίους και αφιερώνει τη συγγραφή του.

Ο συγγραφέας στο βιβλίο του αναπλάθει καταστάσεις, σκιαγραφεί μορφές και περιγράφει γεγονότα, που σε κάνουν να βιώνεις και να ζεις άμεσα το κλίμα των δίσεκτων και δραματικών εκείνων χρόνων. Το πρώτο μέρος του μυθιστορήματος εκτυλίσσεται στα χρόνια της σχετικής ασφάλειας (1908-10) και της ειρηνικής συνύπαρξης Ελλήνων και Τούρκων, πριν ακόμα αρχίσει να διαφαίνεται στον ορίζοντα η μεγάλη καταστροφή, στην οποία έμελλε να οδηγήσει τον ελληνισμό της Σμύρνης ο πρώτος διωγμός του 1914. Κεντρικοί ήρωες της μυθιστορίας ο θρυλικός εκείνος Γέροντας Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος, ο Καλαφάτης και οι οικογένειες των Γιασεμάκηδων, των Φατσαίων και των Τζαγκαραίων, που η κάθε μια ακολούθησε τη δική της μοίρα και ιστορία, παραμένοντας και θυσιαζόμενη στη Μικρά Ασία ή καταφεύγοντας, αμέσως μετά τον πρώτο τουρκικό διωγμό, στα γειτονικά νησιά και την Ελλάδα

Όλα εκτυλίσσονται γύρω από τις εορτές του αγίου 12ημέρου και, στη συνέχεια, και του Πάσχα, με ήρωες τις παραπάνω τρεις οικογένειες και τον Μητροπολίτη, της ευτυχισμένης αυτής περιόδου ζωής των Ελλήνων της Μικράς Ασίας. Ο απλός λαός ήταν, πάντοτε, στενότατα συνυφασμένος με τους Αγίους του και οι ημέρες εορτής και μνήμης τους σφράγιζαν με ακατάλυτους δεσμούς, ήθη και έθιμα, τη ζωή του. Έτσι, και η πίστη των Ελλήνων της Σμύρνης στο συγκεκριμένο ιστόρημα χαρακτηρίζεται από το βάθος και τη μεγαλειώδη απλότητά της και εντυπωσιάζει ο τρόπος που ο απλός Σμυρνιός εκδέχεται και ερμηνεύει τη βοήθεια των Αγίων στην καθημερινή πόρεψη και τις ανάγκες του.

Στο επόμενο, Δεύτερο Μέρος, αρχίζουν να διαφαίνονται τα πρώτα σύννεφα και οι πρώτες αναταραχές από τους Τσέτες Τούρκους, ενώ στο Τρίτο Μέρος του μυθιστορήματος παρακολουθούμε πια πλήρες το δράμα και τη βιβλική καταστροφή του ελληνισμού της Μικρασίας, τον Σεπτέμβρη του 1922.

Όλοι οι παραπάνω ήρωες, πολλοί από τους οποίους προτίμησαν να μείνουν στην Σμύρνη και να θυσιαστούν με επικεφαλής τον λιονταρόψυχο εκείνο Έλληνα, τον Μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσόστομο, μας προτείνουν μια νέα λαμπερή διάσταση τού ελληνικού στοιχείου τής Μικράς Ασίας, με ήρωες τους απλούς ανθρώπους τού λαού, που μπορεί μεν τα ονόματά τους να μη γράφτηκαν ούτε στα «ψιλά» τής Ιστορίας, όχι όμως και στις καρδιές των Ελλήνων της Σμύρνης και σύμπαντος του ελληνισμού, που πάλλονταν στα ευγενικά και γενναιόψυχα στήθη. Και αξίζει, εδώ, να σημειωθεί ότι οι Έλληνες αυτοί της πρώτης γενιάς μέχρι και πρόσφατα ζούσαν δίπλα μας, εδώ στον τόπο μας, όπου τους οδήγησε η μοίρα τού ξεριζωμού.

Πρόκειται για μια μυθιστορία γεμάτη από Ελλάδα και αγνή πίστη και αγάπη στον Θεό και την Πατρίδα, που διαβάζεται ευχάριστα και προσφέρει πλούσιες γνώσεις και εμπειρίες γύρω από τον ελληνισμό της Σμύρνης σε όλες τις περιόδους της ζωής του, τόσο τις καλές, όσο και τις άσχημες, όταν οι Έλληνες αναγκάστηκαν να καταφύγουν πρόσφυγες στα γύρω ελληνικά νησιά και από εκεί να διασκορπιστούν σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, όπως στη Νέα Σμύρνη, στη Δραπετσώνα, στη Νέα Αλικαρνασσό Ηρακλείου Κρήτης, στη Νέα Ιωνία Βόλου και αλλού, όπου με τις παραδόσεις και τις αθάνατες αξίες τους κατάφεραν να μπολιάσουν ευεργετικά και να στεριώσουν το αιώνιο δέντρο του νεότερου ελληνισμού.    

 Μέσα από τη διήγηση του π. Ανδρέα πορεύεται, περαιτέρω, μπροστά από τα μάτια μας όλη η ελληνική Μικρασία, οι αλησμόνητες εκείνες πατρίδες του μικρασιάτικου ελληνισμού^. η Σμύρνη με τις περίφημες συνοικίες της και τις κοντινές της πόλεις, το Κορδελιό, την Άνω Πόλη, τον Μπουρνόβα, τον Κουκλουτζά, τη Μενεμένη, τα Βουρλά, τα Εγγλεζονήσια και τις Κλαζομενές, αλλά και τα σπουδαία ελληνικά πνευματικά κέντρα, όπως το Κεντρικό Παρθεναγωγείο, την Ευαγγελική Σχολή και το Φιλολογικό Γυμνάσιο Σμύρνης, καθώς και «την καλλίστη πασών των εκκλησιών» την Αγία Φωτεινή με το πανύψηλο, εξαώροφο, καμπαναριό της, επίσης την Αναξαγόρειο Σχολή στα Βουρλά και βέβαια την περίφημη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, ενώ δεν λείπουν και οι γνωστές κι αξέχαστες για τους Σμυρνιούς κοσμικές θέσεις και τοποθεσίες, η προκυμαία και το «Και», η πλατεία Μπελαβίστα, το Σπόρτιγκ Κλάμπ, η ταβέρνα «Τα τρία Αδέλφια», το Γκραν Χοτέλ, η φωτισμένη Αλάμπρα, απ’ όπου μόνιμα ξεχύνονταν ήχοι μαντολινάτας, το Καφέ ντε Παρί και το θέατρο της Σμύρνης.

Διαβάζοντας το εν λόγω βιβλίο το πρώτο πράγμα που διαπιστώνεις είναι η λιπαρά εκ μέρους του συγγραφέα γνώση της Ιστορίας και μάλιστα αυτής που αφορά στο μέγα δράμα του μικρασιατικού ελληνισμού^. ονόματα, γεγονότα, τόποι, χρονολογίες παρελαύνουν από μπροστά μας, όλα με σύστημα, μέθοδο και ιστορική υπευθυνότητα φέρνοντας στο φως όλη τη σκληρή πραγματικότητα της εποχής. Παρουσιάζεται ρεαλιστικά το στημένο σκηνικό των «συμμάχων», που όφειλαν, κατά τη διαταγή, να τηρήσουν απόλυτη ουδετερότητα και δεν δίστασαν να θυσιάσουν έναν ολόκληρο λαό, με έναν βαρύτατο πίσω του πολιτισμό και να τον παραδώσουν σ’ ένα ανελέητο και φρικιαστικό μαρτύριο. Και όλες αυτές τις φρικαλεότητες οι σύμμαχοι, ψυχροί θεατές, να τις παρακολουθούν απαθείς πάνω από τα πλεούμενά τους!

Ο π. Ανδρέας Μαμαγκάκης είναι άξιος του «δικαίου επαίνου» αλλά και της αγάπης όλων μας και γι’ αυτό το νέο πόνημά του, που, πραγματικά, αποτελεί περισπούδαστο και κεφαλαιώδους σημασίας έργο. Έχει βαθιά συναίσθηση της ευθύνης που τον βαραίνει. Ο κίνδυνος της λησμονιάς και της αλλοίωσης των γεγονότων είναι που προσμετρά περισσότερο στη ζυγαριά της αυτοκριτικής του και γι’ αυτό τολμά και αποδύεται σ’ έναν σπουδαίο και έντιμο αγώνα διάσωσης της αλήθειας. Για άλλη μια φορά τον συγχαίρουμε και θερμά τον ευχαριστούμε και γι’ αυτήν τη γόνιμη, εργώδη και δημιουργική δραστηριότητά του.

ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΕΜΜ. ΠΕΡΠΙΡΑΚΗ * * * Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΘΕΡΙΣΟΥ ΚΑΙ Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΑΤΣΙΠΟΠΟΥΛΟΥ

 

 

ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΕΜΜ. ΠΕΡΠΙΡΑΚΗ

 

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΘΕΡΙΣΟΥ ΚΑΙ Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΑΤΣΙΠΟΠΟΥΛΟΥ

[Εκδόσεις Ινφογνώμων, Αθήνα 2020, σχ. 8^ο (21 Χ 14), σσ. 136]

 

         ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

                                            www.ret-anadromes.blogspot.com

 

       Το νέο βιβλίο τού κ. Γεωργίου Εμμ. Περπιράκη «Η Επανάσταση του Θερίσου και η Μάχη του Ατσιποπούλου (sic)», εκδόθηκε για να τιμήσει την επέτειο της σύγκρουσης των Θερισανών επαναστατών με ρωσικές στρατιωτικές δυνάμεις και σώματα κρητικής χωροφυλακής, στην περιοχή του Ατσιπόπουλου, στις 2 Αυγούστου 1905.

Πρόκειται για ένα βιβλίο εξαιρετικής σημασίας, μεγίστη συνεισφορά και ουσιαστική συμβολή στην τοπική και, κατ’ επέκταση, και στη Γενική Ιστορία, όπου τα γεγονότα εξετάζονται με το φωτεινό μυαλό και συνδυαστικό κριτικό πνεύμα που διαθέτει το έμπειρο μάτι ενός συστηματικού και αντικειμενικού ερευνητή. Μακάρι να βρίσκονται οι κατάλληλοι κάθε φορά άνθρωποι, που θα σκύβουν πάνω από τα χωριά μας, μικρά και μεγάλα, για μιαν έστω και μικρή, αφετηριακή αποτύπωση τής ιστορίας και του πολιτισμού τους. Και αυτό το έκανε ήδη επάξια, από το 2014, ο Γιώργος Περπιράκης με το περίφημο βιβλίο του για το χωριό του, με τον τίτλο: «Το Ατσιπόπουλο, Ιστορία, Οικονομία, Πολιτισμός» (σελ. 450), εργασία εξαιρετική, καρπός εύχυμος αγάπης ερωτικής για το χωριό του. Το βιβλίο του αυτό, μπορούμε να πούμε ότι συνεχίζεται επάξια και συμπληρώνεται με την παρούσα μελέτη του, παρουσιάζοντας δυναμικά μια σοβαρή πτυχή της ιστορικής του Ατσιπόπουλου πορείας στον χρόνο.

Στην πολύτιμη αυτήν έκδοση καίρια και καταλυτική υπήρξε η συμβολή του Ατσιπουλιανού στρατηγού κ. Νικολάου Σαμψών, που, χωρίς τη βοήθεια και το πάθος του για το Ατσιπόπουλο, το βιβλίο αυτό δεν θα γνώριζε το φως τής δημοσιότητας. Όπως, μάλιστα, σημειώνει κατηγορηματικά ο συγγραφέας, αυτός τον παρότρυνε στη συγγραφή του και αυτός ανέλαβε την έκδοσή του, που, στη συνέχεια, τέθηκε υπό την αιγίδα του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος» και του Πολιτιστικού Συλλόγου Ατσιπόπουλου «Άγιος Ελευθέριος».

Στο εν λόγω βιβλίο, έργο ωριμότητας και συνθετικής ικανότητας τού συγγραφέα, το συγκεκριμένο κομμάτι της ιστορίας τού χωριού, το σχετικό με τη Θερισανή Επανάσταση και τη Μάχη του Ατσιπόπουλου, εξιχνιάζεται και ιχνηλατείται λεπτομερώς και κατά μήκος όλων των ιστορικών παραμέτρων. Χαρακτηριστική, στο κεφάλαιο αυτό, η μέθοδος καταγραφής τής Ιστορίας από τον κ. Περπιράκη^. δίνει, δηλαδή, ως βάση, το συνολικό ιστορικό πλαίσιο του κάθε γεγονότος- συχνά, μάλιστα, πολύ αναλυτικά- και, στη συνέχεια, «εστιάζει», μπορώ να πω με τρόπο «εικονιστικό», στο καθ’ εαυτό γεγονός, παρακολουθώντας κατά βήμα τις εξελίξεις σε συγκεκριμένες καταστάσεις που οδήγησαν, τελικά, στην αυτονομία της Κρήτης το 1898, στην εγκατάσταση των εγγυητριών Μεγάλων Δυνάμεων στο νησί και της πρώτης κυβέρνησης της αυτόνομης Κρητικής Πολιτείας υπό τον Ύπατο Αρμοστή, Πρίγκιπα Γεώργιο, εξέλιξη που βοήθησε ουσιαστικά στην επίτευξη της πολυπόθητης ένωσης με τη μητέρα Ελλάδα.

Έτσι, ειδικότερα κεφάλαια τής ιστορικής ανασκόπησης είναι τα σχετικά με την Κρητική Πολιτεία (1898- 1913), τη ρωσική κατοχή, την επανάσταση τού Θερίσου (20/3/1905)- λόγω του απολυταρχικού τρόπου διακυβέρνησης του Γεωργίου- και την περίφημη Μάχη τού Ατσιπόπουλου (2/8/1905). Απ’ όλα αυτά η Μάχη του Ατσιπόπουλου, στα πλαίσια, φυσικά, της Θερισανής Επανάστασης, αποτελεί το κύριο του βιβλίου θεματικό πεδίο αποδεικνύοντας, αφενός, ότι τα γεγονότα αυτά έγιναν η αιτία της μεγάλης μεταστροφής της κοινής γνώμης υπέρ της Επαναστάσεως του Θερίσου, αλλά αποκαλύπτοντας, αφετέρου, και τους βαθύτερους στόχους και επιδιώξεις της πολιτικής των Δυνάμεων εδώ στην Κρήτη, η παρουσία των οποίων απέβλεπε αποκλειστικά και μόνο στην εξυπηρέτηση των ιδικών τους συμφερόντων. Παρόλα αυτά, το Θέρισο είναι γεγονός ότι στάθηκε αφορμή να βρει η Κρήτη τη λευτεριά της, αλλά και η ελληνική φυλή τον ηγέτη της εν τω προσώπω του Εθνάρχη Ελευθερίου Βενιζέλου, μεγάλου Έλληνα πολιτικού, αγωνιστή και εθνεγέρτη.

Γενικό συμπέρασμα από την ανάγνωση των σελίδων τού εν λόγω βιβλίου είναι η αντικειμενικότητα με την οποία ο συγγραφέας παρουσιάζει τα γεγονότα, αμφίπλευρα και απαιτητικά και τις αλήθειες γυμνές και πεντακάθαρες, αλλά και ο φλογερός, αφετέρου, πατριωτισμός που διακατείχε πάντοτε, σε κάθε εποχή, τους Ατσιπουλιανούς και η πλούσια συνεισφορά τους σε αίμα και έμψυχο υλικό σε όλους ανεξαιρέτως τους εθνικούς απελευθερωτικούς και αμυντικούς αγώνες και  μάλιστα στην περίφημη Μάχη του Ατσιπόπουλου.

Με όλα αυτά, η εργασία τού φίλου Γιώργου Εμμ. Περπιράκη για το χωριό του, το Ατσιπόπουλο, είναι σοβαρή και τεκμηριωμένη. Ο συγγραφέας φαίνεται ότι κατέχει το θέμα του καλά. Ανέτρεξε σε πρωτογενείς άγνωστες αρχειακές συλλογές και πηγές και χρησιμοποίησε την ενδεδειγμένη για την περίπτωση βιβλιογραφία. Κατέγραψε μαρτυρίες, τις οποίες διασταύρωσε, επιβεβαίωσε και ταυτοποίησε, επισκέφθηκε βιβλιοθήκες, ανακάλεσε στη μνήμη του αναμνήσεις και αφηγήσεις που είχε ακούσει ως μικρό παιδί από παλιούς Ατσιπουλιανούς, και μ’ όλα αυτά το αποτέλεσμα τής έρευνάς του υπήρξε, μπορώ να πω, μια, πραγματικά, εκπληκτική και ουσιαστική εργασία. Είναι, γι’ αυτό, άξιος τού «δικαίου επαίνου» αλλά και της αγάπης όλων μας για τη μεγάλη αυτήν προσφορά του στον τόπο που τον γέννησε και για πρώτη φορά αντίκρισε το φως τής ζωής.