ΣΤΑΥΡΟΥ ΕΜΜ. ΦΩΤΑΚΗ *** Μεταγραφή Ριζίτικων Τραγουδιών της Συλλογής Παύλου Βλαστού καταγεγραμμένων στα Αμαριώτικα Χωριά

ΣΤΑΥΡΟΥ ΕΜΜ. ΦΩΤΑΚΗ

Μεταγραφή Ριζίτικων Τραγουδιών

της Συλλογής Παύλου Βλαστού καταγεγραμμένων στα Αμαριώτικα Χωριά

[Ρέθυμνο 2018, σχ. 8^ο (24Χ17), σ. 138]

         ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

     www.ret-anadromes.blogspot.com

    Ο κ. Σταύρος Εμμ. Φωτάκης γεννήθηκε στον Άγιο Ιωάννη Αμαρίου, γνωστό παλιότερα και ως Άγιο Ιωάννη Χλιαρό, και δραστηριοποιήθηκε στο Αστυνομικό Σώμα, όπου διετέλεσε Διοικητής σε πολλές ειδικές και επιτελικές υπηρεσίες, με άριστες, πάντοτε, κριτικές από τον Τύπο και την Υπηρεσία του για την εν γένει επαγγελματική του δραστηριότητα. Διψώντας για περαιτέρω μάθηση, συνέχισε σπουδές στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αθήνας. Έχει λάβει πολλές περγαμηνές και διακρίσεις από πολλούς φορείς και την Ακαδημία Αθηνών για την εν γένει προσφορά του στη διατήρηση, κυρίως, της εθνικής μας κληρονομιάς και πολιτιστικής μας ταυτότητας, αλλά και για το αξιόλογο συγγραφικό του έργο. Το 1998 ο κ. Σταύρος Φωτάκης προήχθη στον βαθμό του Υποστρατήγου και αποστρατεύθηκε ως ευδοκίμως περατώσας την επαγγελματική του σταδιοδρομία. Έκτοτε, συνεχίζει να δραστηριοποιείται ως μέλος πολλών πολιτιστικών Συλλόγων, Ενώσεων και Σωματείων, ενώ δεν έπαυσε ποτέ να ασχολείται, ως ερευνητής και άριστος ερμηνευτής, και με τα αγαπημένα του ριζίτικα και τις μαντινάδες- συμμετέχοντας σε πολυάριθμες εκδηλώσεις σε μεγάλες αίθουσες συναυλιών τής Αθήνας και όχι μόνον- αλλά και με το λοιπό συγγραφικό και ερευνητικό του έργο, καρπός εύγευστος τού οποίου είναι και το παρουσιαζόμενο με το σημείωμά μας αυτό βιβλίο του, με τον τίτλο: «Μεταγραφή Ριζίτικων Τραγουδιών της Συλλογής Παύλου Βλαστού καταγεγραμμένων στα Αμαριώτικα Χωριά», που κυκλοφόρησε πρόσφατα.
     Είναι γνωστή η αγάπη και η επί χρόνια ενασχόληση του κ. Φωτάκη με το ριζίτικο τραγούδι. Το ριζίτικο τραγούδι- έγραφε στο βιβλίο του «Ριζίτικα και Μαντινάδες» (Ρέθυμνο 2007)- γεννήθηκε στις ρίζες των βουνών τής Κρήτης, απ’ όπου πήρε και το όνομά του, και σταδιακά εξαπλώθηκε σε ολόκληρο το νησί. Εκφράζει τα αισθήματα του περήφανου κρητικού λαού. Είναι ό,τι ωραιότερο υπάρχει στην ψυχή του. Κάθε λέξη του, κάθε στίχος του είναι το καθαρό απόσταγμα που ξεχειλίζει και κυλάει στο άπεφθο ποτάμι της κρητικής γης. Είναι γέννημα και θρέμμα της κρητικής ψυχής, που αντέχει και δεν το φθείρει ο χρόνος, το στολίδι του κρητικού ιδιωματικού λόγου, η ιερή φλόγα που ανάβει χιλιάδες χρόνια στην Κρήτη και θα παραμείνει άσβεστη εσαεί.
     Το είδος αυτό της Κρητικής Γραμματείας απασχόλησε τον κ. Φωτάκη και σε ανακοίνωσή του σε πρόσφατο επιστημονικό συνέδριο για το ριζίτικο τραγούδι, που πραγματοποιήθηκε από το Κέντρο Κρητικής Λογοτεχνίας (2-3 Ιουλίου 2016) και στην εργασία του αυτήν παραπέμπει για περισσότερα στοιχεία τους αναγνώστες τού παρουσιαζόμενου, με το σημείωμά μας αυτό, βιβλίου του. Αξίζει, περαιτέρω, να σημειωθεί ότι από την έρευνα του στους τόμους του Αρχείου του Αμαριώτη λαογράφου Παύλου Βλαστού, για την ανακοίνωσή του στο εν λόγω συνέδριο, και πιο συγκεκριμένα στον 14^ο (1850) τόμο, ο κ. Φωτάκης εντόπισε να υπάρχουν καταχωρημένα πολλά ριζίτικα τραγούδια απ’ όλες τις περιοχές της Κρήτης («Άσματα Λαϊκά Κρητών», τα ονομάζει ο Παύλος Βλαστός), εκ των οποίων, όμως, τουλάχιστον εβδομήντα δύο (72) αφορούν σε πολύ παλιά ριζίτικα τραγούδια, με προέλευση από τα χωριά του Αμαρίου και με Αμαριώτες αφηγητές. Η διαπίστωση αυτή συγκίνησε τον κ. Φωτάκη ως βέρο Αμαριώτη πρωταρχικά, αλλά και ως ασχολούμενο με το ριζίτικο τραγούδι πολυτρόπως και συστηματικά. Έτσι, αφού κατάφερε να αποκτήσει φωτοτυπημένο το υλικό αυτό από το Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, στο οποίο, ως γνωστόν, φυλάσσεται και το Αρχείο Παύλου Βλαστού, κατόπιν δωρεάς του από τον Γεώργιου Βλαστό, ανιψιό του Παύλου Βλαστού, και κληρονόμο αυτού, το έτος 1963.
     Το υλικό αυτό του Παύλου Βλαστού, που αφορά στα Αμαριώτικα χωριά, επιθυμώντας ο κ. Φωτάκης να το κάνει ευρύτερα γνωστό στους συμπατριώτες του Αμαριώτες και στους σημερινούς Κρητικούς, το μετέγραψε προσεκτικά στη σημερινή γραφή, λόγω των δυσκολιών που το πρωτότυπο κείμενο (του έτους 1850), του Π. Βλαστού, παρουσίαζε για να κατανοηθεί από τον σημερινό αναγνώστη. Όπως δε ο κ. Φωτάκης δηλώνει στον Πρόλογό του στην έκδοσή του αυτήν, οι παρεμβάσεις του επί των κειμένων του Βλαστού είναι ελάχιστες, κυρίως γραμματικές και ορθογραφικές. Κάτω από τον τίτλο του κάθε τραγουδιού, και εντός παρενθέσεως, τοποθετούνται τα αρχικά του συλλέκτη, ο τόμος, η σελίδα και ο αριθμός του τραγουδιού, ενώ η όλη μεταγραφή συνοδεύεται και από αυτούσιες τις αντίστοιχες, εξαιρετικής σπουδαιότητας, υποσημειώσεις του συλλογέα τους. 

        Την έκδοση, να σημειωθεί, εμπλουτίζει και σύντομο βιογραφικό σημείωμα του Παύλου Βλαστού, ενώ τη μεταγραφή του κ. Φωτάκη- στο Α΄ Μέρος του βιβλίου- ακολουθεί δημοσίευση και των φωτοαντιγράφων των χειρόγραφων ασμάτων του Βλαστού- στο Β΄ Μέρος αυτού- απ’ όπου αμεσότερα ο Αναγνώστης μπορεί να πάρει αρκετές πληροφορίες και να απολαύσει το πρωτότυπο της γραφής του μεγάλου Ρεθύμνιου λαογράφου, του και ως πατέρα της Κρητικής Λαογραφίας λογιζομένου.
     Για άλλη μια φορά, συγχαίρουμε και θερμά ευχαριστούμε τον κ. Σταύρο Εμμ. Φωτάκη και γι' αυτήν τη νέα πολύτιμη προσφορά του προς τη γενέθλια γη. Το Ρέθυμνο αλλά και η Κρήτη γενικότερα, θα επιβραβεύσουν, να είναι βέβαιος, με ευγνωμοσύνη και αγάπη και αυτήν την όμορφη και ευγενική παρουσία του στα Κρητικά Γράμματα και την ιερή προσήλωσή του στις πατρογονικές αξίες και παραδόσεις, σε ό,τι όμορφο έχει την αναφορά του στις ρίζες αυτού του τόπου. Η πράξη του αυτή, να περισώσει ό,τι είναι δυνατόν να περισωθεί από αυτά που καθημερινά χάνονται και σβήνουν γύρω μας, είναι πράξη βαθιά εθνική, περήφανη, γεμάτη ανθρωπιά και μεγαλείο, ευγένεια και αγάπη προς τον άνθρωπο και την Κρήτη γενικότερα. Και πάλι τα θερμά μου συγχαρητήρια!  

…… «Η Κρήτη έχει το δικό της Άγιο της αγάπης» (συνέχεια)

……  «Η Κρήτη έχει το δικό της Άγιο της αγάπης»                                                          (…συνέχεια)

Κωστής Ηλ. Παπαδάκης

           www.ret-anadromes.blogspot.com

            http://historicalcrete.ims.forth.gr

Στο άρθρο της έγκριτης εφημερίδας «Ρέθεμνος»: «Η Κρήτη έχει το δικό της Άγιο της αγάπης», της 17^ης Φεβρουαρίου 2018, θα ήθελα να προσθέσω κάποια στοιχεία που λείπουν και που, όμως, κατά τη γνώμη μου, συνηγορούν στο ότι, ακριβώς, ο άγιος Υάκινθος μπορεί να καταστεί η ορθόδοξη απάντηση στον δυτικόφερτο  Ά γ ι ο  Β α λ ε ν τ ί ν ο  (14 Φεβρουαρίου), θεωρούμενο από πολλούς ως… «προστάτη άγιο των ερωτευμένων». Προσθέτω, λοιπόν, στη συνέχεια - προκειμένου να μην επαναλάβω τα ίδια- τα στοιχεία, κυρίως, εκείνα που θεωρώ ότι αποδεικνύουν την ιδιότητα αυτήν του αγίου Υακίνθου.   

  Κατά πρώτον, υπάρχει η άποψη ότι ο άγιος Βαλεντίνος ούτε καν αφορά σε άγιο –όπως από τους πολλούς νομίζεται– αλλά σ’ έναν απλό κτήτορα μιας βασιλικής. Πάντως, όπως και να έχει το πράγμα, πρέπει να θεωρήσουμε ότι το όλο θέμα με τον άγιο των ερωτευμένων ελέγχεται και συντελεί στην άμβλυνση της συνείδησης του ατόμου.
    Ο άγιος, λοιπόν, μάρτυρας Υάκινθος (3 Ιουνίου), από την Καισάρεια της Καππαδοκίας, μαρτύρησε, σχεδόν έφηβος, σε ηλικία μόλις είκοσι χρόνων, από ασιτία (για σαράντα μέρες), μη δεχόμενος να φάει από τα κρέατα των θυσιών στα είδωλα (ειδωλόθυτα), διατηρώντας όχι μόνο την πίστη του στον Χριστό αλλά και την αγνότητά του. Το όνομά του παραπέμπει στα γνωστά ομώνυμα άνθη του «Ά σ μ α τ ο ς  τ ω ν  α σ μ ά τ ω ν», της Παλαιάς Διαθήκης, όπου η βοσκοπούλα ακούγεται να λέγει ότι ο  α γ α π η μ έ ν ο ς  της κατέβηκε στον κήπο, στις πρασιές των αρωμάτων, για να της κόψει  υ α κ ί ν θ ο υ ς (κρίνα) και να βοσκήσει τα πρόβατα. «Ο ηγαπημένος μου μετέβη κάτω εις τον κήπον του, εις τας πρασιάς των αρωμάτων, δια να βοσκήσει το ποίμνιόν του εις τους κήπους και συλλέξει υακίνθους. Ανήκω εις τον ηγαπημένον μου και ο ηγαπημένος μου ανήκει εις εμέ, ο οποίος βόσκει το ποίμνιόν του μεταξύ των υακίνθων» (Άσμα ασμάτων κεφ. στ΄, 2-3). Μόνο έτσι, κάτω από τη σφαίρα του πνεύματος και της αγνότητας, ιδωμένος ο έρωτας μπορεί, σύμφωνα με τα παραπάνω, να έχει τον προστάτη Άγιό του.
      Το «Άσμα ασμάτων»- ως έχει η επιγραφή τού εν λόγω βιβλίου της Αγίας Γραφής (ποιητής του οποίου θεωρείται ο Σολομών)- αφορά σε μια σειρά λυρικών ασμάτων, σε μιαν ενότητα όλων ταξινομημένων, τα οποία, κατά γράμμα λαμβανόμενα, εκφράζουν διαλογικά με ζωηρότατες μεν και πολύ αισθητικές, σαρκικές εικόνες- πάντοτε, όμως, εντός των ορίων της ευπρέπειας και της αγνότητας- τη θερμή πίστη και αγάπη δύο προσώπων, που καταλήγει σε αγνή και τέλεια ένωση. Πρώτα περιγράφεται η βαθμιαία γέννηση της ερωτικής αγάπης και μετά η ωρίμανση και τελείωση αυτής. Αλλά κάτω από το ένδυμα της εξωτερικής μορφής του ποιήματος αυτού κρύβεται, αναμφισβήτητα, ένα βαθύτερο νόημα. Το περιεχόμενο, δηλαδή, αυτού του βιβλίου, τελικά, δεν είναι η σαρκική αγάπη, όπως φαίνεται εξωτερικά, αλλά μια θρησκευτική αλληγορία, διά της οποίας ο συγγραφέας του έργου επιζητεί με αισθητές, σαρκικές εικόνες να παραστήσει απτότερα την πνευματική σχέση του Θεού της Π. Διαθήκης (του Γιαχβέ), προς τον Ισραήλ. Κατά δε τη χριστιανική ερμηνεία, η αλληγορία του ποιήματος αυτού αναφέρεται έμμεσα και προφητικά και στη σχέση του Χριστού προς την Εκκλησία.        

Και δυο, περί πλέον, στοιχεία για τον ναό του αγίου Υακίνθου, στα Ανώγεια. Στη δεκαετία του 1990, στον Ψηλορείτη, σε υψόμετρο 1200 μ., χτίστηκε ένας ιδιότυπος ναΐσκος του αγίου Υακίνθου. Ο ναΐσκος φέρει το σχήμα κρητικού «μητάτου», είναι κυκλικός, πέτρινος (στηριζόμενος στους κανόνες της υστερομινωικής αρχιτεκτονικής), φέρει θόλο στα δύο μέτρα και άνοιγμα κορυφής με διάμετρο 30 εκ. Γύρω από τον εν λόγω ναό διοργανώνονται γιορτές πολιτισμού και τέχνης, τα λεγόμενα «Υακίνθεια» (βλ. εικόνες).

                    

ΚΩΣΤΗ ΛΑΓΟΥΔΙΑΝΑΚΗ *** Χιλιάκριβε σεβντά μου

ΚΩΣΤΗ ΛΑΓΟΥΔΙΑΝΑΚΗ

Χιλιάκριβε σεβντά μου

[Τυποκρέτα Γ. Καζανάκης, Ηράκλειο 2015, σχ. 8^ο  (24 Χ 17), σσ. 238]

   ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

www.ret-anadromes.blogspot.com

http://historicalcrete.ims.forth.gr

Ο συνταξιούχος δάσκαλος και, επί χρόνια, διευθυντής σε πολλά σχολεία του Ηρακλείου, Κωστής Λαγουδιανάκης, ένας αληθινά παθιασμένος λάτρης της Κρητικής γλωσσολαλιάς και ιδιαίτερα της κρητικής μαντινάδας, με φίλεψε, τα Χριστούγεννα που πέρασαν, με την πιο πρόσφατη μαντιναδολογική δουλειά του, υπό τον τίτλο: «χιλιάκριβε σεβντά μου» (Ηράκλειο 2015). Πρόκειται, πρέπει να το ομολογήσω εξαρχής, για μια δουλειά του χαρισματικού φίλου δασκάλου και μαντιναδολόγου, που με ξάφνιασε ευχάριστα τόσο για την πρωτοτυπία της, όσο και για την διαφαινόμενη τόλμη του δημιουργού της! Ναι, την τόλμη του (!) όταν, όπως γράφει στον Πρόλογό του, ένα «χωρατό», ένα απλό χαριτολόγημα της γυναίκας του, της Λένας, στάθηκε ικανό- το Σαββατιάτικο εκείνο πρωινό του Φλεβάρη 2009- να «βάλει φωτιά» στη μαντιναδολογική έμπνευσή του για τρία ολόκληρα χρόνια (!), χαρίζοντάς της (της γυναίκας του) καθημερινά και από μιαν υπέροχη σεβνταλίδικη μαντινάδα! Και αυτό, όπως ομολογείται από τον Κωστή Λαγουδιανάκη, τον πρόθυμο και προικισμένο μαντιναδολόγο, στάθηκε μια εξαιρετικά ευλογημένη στιγμή. Καθημερινή, έκτοτε, έγνοια του «ξετέλεψε» να είναι το ζύμωμα και το πλάσιμο της καθημερινής μαντινάδας, «το ψωμί, όπως το χαρακτηρίζει, της μέρας» και «η τροφή της καρδιάς». Ο λαμπρόσκολος ήλιος του «μαντιναδοσεβντά» του ανέτειλε, σημειώνει στον Πρόλογό του, περίλαμπρος κι έλουσε με τ’ «άκτιστο φως» του τη χιλιοστή ημέρα. Χίλιες οι μαντινάδες του «χιλιάκριβου σεβντά μου». Χίλιες οι μαντινάδες που ρίζωσαν στο γόνιμο έδαφος των συλλογισμών και των αισθημάτων μου και ανθοφόρησαν στο μπαξέ της κρητικής μας λαλιάς.

  Καρδιά μου, οι χίλιες σου ευκές πιτήδειες θέλω να ’ναι,
  Μαντιναδομοσκοβολιές σ’ άλλες καρδιές να πάνε. 

Δυο, στάθηκαν για μένα τότες οι πυλώνες, οι ακρογωνιαίοι λίθοι, οι ρουκούνοι, για τη γραφή των μαντινάδων, σημειώνει ο Κωστής Λαγουδιανάκης: ο έρωτας κι η κρητική διάλεκτος. Ζήτησα την ευκή τους κι είπα «ο Θεός ευλογητός». Με αγάπη βαθιά και ειλικρινή για τους δύο αυτούς καθημερινούς συνεργάτες, έσκυβε ο Κωστής, κάθε πρωί, «στην πλάκα του» κι έπιανε «το κοντύλι», σε μια προσπάθεια επιλογής των πολύτιμων εκείνων στοιχείων σύνθεσης των μοσχομύριστων λέξεων της μπαινάμικης κρητικής διαλέκτου. Των λέξεων που θα συνέθεταν ένα δίστιχο κατακλυζόμενο με εικόνες, γεύσεις, μυρωδιές και στοχασμούς και πάνω στα γαλανά νερά του ωριόπλουμη να καθρεφτίζεται κι αμάλαγη η Κρήτη:

           Η κάθα λέξη κρητική και μνια καταβολάδα
           Και στο μπαξέ τση Κρήτης μας αθεί η μαντινάδα

   Στη μαντινάδα ολοντίς η
           Κρήτη λέει ναίσκες,             
           Που κάνει αόρη σόπατα και ξέβγορα τσι λέσκες.

     Και είναι τόσο είναι παθιασμένος με την κρητική λαλιά ο Κωστής Λαγουδιανάκης, που κι αυτήν, ακόμα, την τιμητική του βιβλίου του αφιέρωση σε μένα, αλλά κι αυτό, ακόμα, το βιογραφικό σημείωμά του, στο εξώφυλλο του βιβλίου, σε κρητική λαλιά, με μορφή μαντινάδας (συνεχόμενων διστίχων) τα έχει καμωμένα.
     Ο Κωστής κατάφερε να γαλουχηθεί και να μεγαλώσει με τις καθάριες κρητικές αξίες, πίνοντας από τα παιδικάτα του μονάχα από το αγνό νερό της βρυσομάνας, από την ίδια την βρυσομάνα που είχε πιει κι ο Όμηρος, ο Θαλής, ο Ησίοδος, ο Λεονταρίτης, ο Χαλκιόπουλος. Δεν θόλωσαν τον Κωστή τα βαλτόνερα της σύγχρονης ευρωπαϊκής διανόησης και περιορίστηκε να ξεδιψάσει μονάχα απ’ τις δροσερές πηγούλες του χωριού του, του Χαρασού Ηρακλείου, που του υπέδειξαν από τα μικράτα του ο αφέντης του κι αυτή η γλυκιά του μάνα.

Στην παράθεση των χιλίων μαντινάδων, στο παρουσιαζόμενο βιβλίο, καταβλήθηκε προσπάθεια θεματικής προσέγγισής τους κι όχι χρονολογικής σειράς γέννησής τους, ενώ σε όποιες μαντινάδες κρίθηκε αναγκαίο γράφεται από κάτω, σε παρένθεση, και η ημερομηνία γραφής ή η εορτή ή το γεγονός της ημέρας, «η γεννεσιουργός, τέλος πάντων, αιτία» των συγκεκριμένων μαντινάδων.

Το προλόγισμα του Κωστή Λαγουδιανάκη χαρακτηριζόμενο από τον ίδιο ως «αρμηνολοήματα» (= συμβουλές- διευκρινίσεις) παρέχει και πολλά άλλα στοιχεία που διευκολύνουν στην ανάγνωσή του και μάλιστα μια θαυμάσια αναφορά στα βασικά φαινόμενα που χαρακτηρίζουν την κρητική λαλιά, που φαίνονται να στηρίζονται τόσο στα κλασικά συγγράμματα του σπουδαίου Ρεθεμνιώτη Κρητολόγου και βραβευμένου, από την Ακαδημία Αθηνών, ερευνητή της Κρητικής Γλώσσας Μιχάλη Καυκαλά, όσο και σε άλλους γνωστούς ερευνητές της κρητικής διαλέκτου, όπως τον Ιωάννη Κονδυλάκη, τον Νικόλαο Κοντοσόπουλο, τον Αντώνη Ξανθινάκη, τον Κωστή Φραγκούλη, τον Μανόλη Πιτυκάκη και τον Αντώνη Τσιριγωτάκη.

Τα μαντιναδολογήματα του Κωστή Λαγουδιανάκη καθίστανται, θεωρώ, περαιτέρω, θησαυρός πολύτιμος της Κρητικής Διαλέκτου, με τις παρατιθέμενες, κάτω από τις μαντινάδες, χιλιάδες ερμηνευτικές και ετυμολογικές τής κάθε μαντινάδας επισημάνσεις, ώστε τόσο το παρόν βιβλίο, όσο και τα προηγούμενα του Κωστή Λαγουδιανάκη (σχετικά όλα με την κρητική μαντινάδα), να αποτελούν, οπωσδήποτε, μια σοβαρή συμβολή στην κρητόφωνη διάλεκτο, που ενθαρρύνει στην προσπάθεια που καταβάλλεται τον τελευταίο καιρό για την προώθηση και καθιέρωση της διδασκαλίας της κρητικής Διαλέκτου στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Αποδεικνύεται, ακριβώς, ότι υπάρχουν πληθωρικά στο νησί μας τα κατάλληλα, προς τον σκοπό αυτόν, εγχειρίδια (βλ. σχετικά Δημήτρη Ζ. Αρχοντάκη, «Κρητική Διάλεκτος ένα Γλωσσικό Μνημείο που άντεξε στον Χρόνο», Ρέθυμνο 2016, 38- 39 και Γ. Βλατάκη, Συλλόγου Ρεθυμνίων Αττικής το Αρκάδι, εφημ. Ρεθεμνιώτικα Νέα και Ρέθεμνος 13/2/2018).
         Προς τούτο, στο σημείο αυτό, θεωρούμε σκόπιμο, για το γενικότερο ενδιαφέρον τους, να αναφερθούμε στα κυριότερα από τα βιβλία του Κωστή Λαγουδιανάκη:

1) «Με τη λαλιά τση Κρήτης» (Ηράκλειο 2001), όπου υπάρχει εκτεταμένη επιλογή κρητικόλαλων μαντινάδων.

2) «Ολοχρονίς του χρόνου», μια ριμαδόρικη ιστορικολαογραφική αναφορά στους δώδεκα μήνες του χρόνου (Ηράκλειο 2006), 

3) «Τα ναμουντάνικα χωργιά», 1430 μαντινάδες, μια για κάθε χωριό της Κρήτης (!), (Ηράκλειο 2009) -μια τολμηρή, και πάλι, δουλειά- όπως και η παρουσιαζόμενη με το σημείωμά μας αυτό- να αφιέρωσει σε κάθε χωριό της Κρήτης και από μια μαντινάδα! Ενώ, στα έργα του ίδιου συγκαταλέγονται και πολλές ακόμα εκδόσεις τόσο συλλογικές, με άλλους διδασκάλους, όσο και με τους μαθητές του [όπως τα βιβλία: «Κι απού κατέχει να μιλεί…» (2005), «Μαντιναδοστρατάρισμα» (2000), «Σώπα δάσκαλε… να μιλήσουν τα πουλιά» (2007) κ.λπ.], ενώ και από το βήμα των ηρακλειώτικων εφημερίδων «Πατρίς» (2005- 2009) και «Νέα Κρήτη» (2014- και σήμερα) ο Κωστής Λαγουδιανάκης διδάσκει εβδομαδιαία και, τελευταία, σε καθημερινή βάση τον Κρητικό Λόγο.

Με τα βιβλία του, είναι γεγονός ότι ο Κωστής Λαγουδιανάκης μάς μεταγγίζει από αυτήν την αληθινή παιδεία που διαπότιζε τον παλιό Κρητικό πολιτισμό, που γνώρισμά της έχει την ευγένεια και τη λεπτότητα του ήθους, τη σεμνότητα και την ανθρωπιά, αυτό, που, με μια λέξη, λέμε κρητική «πρεπιά», όπως αυτή διαγράφεται και ορίζεται μέσα από το απόσταγμα των άγραφων ηθών, εθίμων και παραδόσεων της Κρήτης. Μιας παιδείας της ψυχής κι όχι στεγνά μιμητικής, με την έννοια του παπαγαλισμού, όπως η παιδεία, που, συνήθως, δέχεται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ο σύγχρονος άνθρωπος. Μιας παιδείας μίζερης που, δυστυχώς, δε φτάνει σχεδόν ποτέ να αγγίξει τα μύχια της ψυχής του.
    Για άλλη μια φορά συγχαίρουμε και θερμά ευχαριστούμε τον εκλεκτό φίλο μαντιναδολόγο Κωστή Λαγουδιανάκη και του ευχόμαστε να έχει υγεία και δύναμη, για να συνεχίζει τη γόνιμη, εργώδη και δημιουργική δραστηριότητά του στον χώρο του Κρητικού Λόγου και της Μαντινάδας, στα οποία τόσο μεγάλη και ουσιαστική είναι η μέχρι σήμερα συμβολή του.  Η γενέθλια Γη θα επιβραβεύσει, να είναι βέβαιος, με ευγνωμοσύνη και αγάπη αυτήν την όμορφη κι ευγενική παρουσία του στα Γράμματα της Κρήτης και την ιερή προσήλωσή του στις πατρογονικές αξίες και παρακαταθήκες, σε ό,τι όμορφο και ιερό έχει την αναφορά του στις ρίζες και τις αξίες αυτού του τόπου, που τόσο όμορφα ο Κωστής Λαγουδιανάκης τα διαιωνίζει και υπηρετεί.  

Λαογραφικά του αγίου Βλασίου *** (11 Φεβρουαρίου)

ΕΠΙΚΑΙΡΑ ΘΕΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ

Λαογραφικά του αγίου Βλασίου

(11 Φεβρουαρίου)

ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ
 www.ret-anadromes.blogspot.com
    http://historicalcrete.ims.forth.gr

 Συναξαριακά στοιχεία

      Ο άγιος Βλάσιος, ο ιερομάρτυς (11 Φεβρ.), επίσκοπος Σεβαστείας (εικ. 1), έζησε στα χρόνια του αυτοκράτορα Λικινίου (308 - 323 μ.Χ.). Σπούδασε ιατρική την οποία και άσκησε στη συνέχεια, προσφέροντας τις υπηρεσίες του χωρίς χρήματα, ως φιλανθρωπία, στους πάσχοντες συνανθρώπους του. Εκτός από την ιατρική βοήθεια χορηγούσε δωρεάν στους ασθενείς του και τα φάρμακα και τους έδινε και τα έξοδα νοσηλείας τους. Η Εκκλησία τον δέχθηκε στις τάξεις του ιερού κλήρου και τον εξέλεξε επίσκοπο Σεβαστείας. κατά τον 4^ο αιώνα. Επί της βασιλείας του Λικινίου, ο έπαρχος Αγρικόλας τον συνέλαβε και τον υπέβαλε σε φρικτά βασανιστήρια. Τέλος, βλέποντας την πίστη, την υπομονή και την καρτερία του Αγίου, ο Αγρικόλας διέταξε να τον θανατώσουν με αποκεφαλισμό το 316 μ.Χ..

            Προστάτης της Υγείας

         Θεωρείται θεράπων Άγιος των παθήσεων του λαιμού και του λάρυγγα (αμυγδαλίτιδα, ξένα σώματα, διφθερίτιδα ή όποια άλλη παρόμοια ασθένεια), καθώς και της ευλογιάς. Ως ιατρός των πρώτων, των παθήσεων, δηλαδή, του λαιμού και του λάρυγγα ο άγιος Βλάσιος καθιερώθηκε ύστερα από τη θαυματουργική επέμβασή του στη θεραπεία ενός μικρού παιδιού που στον λαιμό του είχε καρφωθεί ένα ψαροκόκαλο και κινδύνευε άμεσα να πεθάνει από ασφυξία, αν δεν επενέβαινε ο Άγιος θαυματουργικά. Στην υμνογραφία του αγίου (Μέγας Συναξαριστης, τ. Β΄) γίνεται υπαινιγμός της θεραπείας του αυτής:

              «Λαιμόν Βλάσιος ἐκκοπείς διά ξίφους

                 ἀλγοῦσι λαιμοῖς ρευμάτων εἴργει βλάβας».

      Έκτοτε, ο άγιος Βλάσιος καθιερώθηκε ως θεράπων Άγιος των παθήσεων τού λαιμού, τόσο στην Ανατολή, στους Ορθοδόξους, όσο και στη Δύση, στους Ρωμαιοκαθολικούς.

            Αγιογραφείται συχνά μέσα στον χώρο του ιερού βήματος των εκκλησιών, λόγω, αφενός, της επισκοπικής του ιδιότητας και, αφετέρου, λόγω του ιαματικού του χαρακτήρα σε ζώα και ανθρώπους, αλλά και, κυρίως, επειδή αναφέρεται στις επικλήσεις της Προσκομιδής[1]. Η πρωιμότερη απεικόνιση του αγίου Βλασίου στην Κρήτη απαντά στον άγιο Ευτύχιο, στο Χρωμοναστήρι Ρεθύμνου (11^ος αι.).

    Η ευλογία τού αγίου Βλασίου, στις περιπτώσεις των παθήσεων του λαιμού,  παρέχεται διά  δύο λαμπάδων, τις οποίες κρατούν πάνω στον λαιμό τού ασθενούς, στο σχήμα Χ (χιαστί)- του σταυρού, δηλαδή, του αγίου Ανδρέα - ενώ, ταυτόχρονα, λέγεται και η ευχή: «είθε ο Κύριος να σε απαλλάξει από τον πονόλαιμον και από κάθε άλλο κακό»[2].

   Προστάτης των ζώων και έφορος της ευφορίας της γης

        Ο άγιος Βλάσιος, όταν ξέσπασε ο απηνής διωγμός τού Λικινίου (308- 323), αρχικά εγκατέλειψε τον επισκοπικό θρόνο και εγκαταστάθηκε στο όρος Αργαίο, στην περιοχή της Καππαδοκίας, μέσα σε ένα σπήλαιο, ως ασκητής και ερημίτης. Στο σπήλαιο, λοιπόν, αυτό άρχισαν να τον επισκέπτονται διάφορα ζώα, που, όμως, ποτέ δεν τον πείραζαν και με τα οποία ο Άγιος είχε την ικανότητα να έρχεται σε καθημερινή επαφή και επικοινωνία και, όταν αυτά ήταν άρρωστα, ύστερα από προσευχή του στον Κύριο, και να τα θεραπεύει. Ζώντας όπως και ο προπτωτικός άνθρωπος, ο άγιος Βλάσιος έφτασε σε μια τέτοια αγαπητική προς τα ζώα σχέση, που, λέγεται ότι ήταν παρόμοια προς αυτήν του αγίου Φραγκίσκου της Ασίζης, που όταν και αυτός τα έβλεπε μπροστά του τους μιλούσε και τα «καλημέριζε». Τα άγρια ζώα σκλαβώνονταν από την πραότητα και την ταπείνωση τού Αγίου, ημέρευαν και μεταβάλλονταν σε υποζύγια και κατοικίδια ζώα ή, κατά τα λόγια του ιερού Συναξαριστή: «τα άγρια των ζώων εξημερούμενα διά της ευλογίας του Αγίου χειροήθη εφαίνοντο». Λέγεται, μάλιστα, ότι πολλές φορές αν δεν τα ευλογούσε και τα χάιδευε με τα χέρια του δεν απομακρύνονταν από την σπηλιά του.

Ο άγιος Βλάσιος με τους φίλους του, τα ζώα

   Αυτός είναι ο λόγος που ο άγιος Βλάσιος θεωρήθηκε διά των αιώνων θεράπων άγιος και των ζώων γενικά και μαζί με τον άγιο Μόδεστο (16 Δεκ.), τον άγιο Μάμα, τον άγιο Μηνά (11 Νοεμβρ.) και τον άγιο Φίλιππο (14 Νοεμβρ.) λατρεύεται από τους βοσκούς και ως ποιμενικός Άγιος, που προστατεύει τα ποίμνια από τα άγρια σαρκοβόρα ζώα, το τσακάλι και τον κατεξοχήν εχθρό τους, τον λύκο. Σε περιοχές, μάλιστα, αγροτικές- όπως η Κρήτη και η Λακωνία- ο άγιος Βλάσιος, ως βουκόλος, με το μοσχαράκι στην αγκαλιά- ένα σύμβολο που τονίζει αυτήν ακριβώς την προστασία του προς τα ζώα και συνάδει με τις ασχολίες των κατοίκων αγροτικών περιοχών- καταλαμβάνει, συχνά, θέση ιδιαίτερα τιμητική μέσα στο ιερό των εκκλησιών[3].

  Ο άγιος Βλάσιος, κατεξοχήν, όπως είδαμε, ποιμενικός άγιος, θεωρείται- από θετική παρετυμολογία του ονόματός του (Βλάσιος> βλαστ-αίνω, βλάστηση)- και έφορος της ευφορίας της γης.

          ….. και άγιος τιμωρός

      Ενώ, τέλος, κατά λαογραφική, και πάλι, παρετυμολογία του ονόματός του, αρνητική, όμως, τη φορά αυτήν (Βλάσιος< βλάπτει), ο λαός θεώρησε τον Άγιο επίφοβο για τους εργαζόμενους την ημέρα της εορτής του, των οποίων, λέγει, για τιμωρία, πνίγει τα ζώα και γι’ αυτό έχει λάβει και το προσωνύμιο Μοσχαροπνίχτης, ενώ, περαιτέρω, στην Κρήτη θεωρείται επίφοβος και για τις εγκύους γυναίκες που δεν σέβονται τη μνήμη του[4], και ιδιαίτερα στην επαρχία Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνου, όπου οι έγκυες γυναίκες δεν δούλευαν την ημέρα τής μνήμης του, αλλά ζύμωναν γλυκά και τα προσέφεραν σε συγγενείς και φίλους.

   Από αυτό, αλλά και λόγω τής προαναφερθείσας σωτηριώδους επέμβασής του στον λαιμό του μικρού παιδιού, ο εν λόγω Άγιος καταλέγεται και στους θεράποντες αγίους των παιδιών και των νηπίων.

 _____________________________________

---

           [1] Νικολέττα Πύρρου,  «Οι τοιχογραφίες του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου στον Κισσό Αγίου Βασιλείου», Πρακτικά του Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου Η επαρχία Αγίου Βασιλείου από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, τ. Β΄ Βυζαντινοί Χρόνοι- Βενετοκρατία, Ρέθυμνο 2014, 118.

         [2] George A. Williamson, «Οι προστάται τής Ιατρικής Άγιοι εν τη Ελληνική Εκκλησία», Κυπριακά Χρονικά, 6 (1929), 233.

     [3] Μαρία Κωνσταντουδάκη- Κιτρομηλίδου, «Παρατηρήσεις στις τοιχογραφίες τού Σωτήρος στα Ακούμια Ρεθύμνης: Εικονογραφία και νοήματα», στα «Πρακτικά» του Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου για την επαρχία Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνου, τ.2^ος, σ. 106.

           [4] Πβ. και Ν. Γ. Πολίτου, Λαογραφικά Σύμμεικτα Β΄, Εν Αθήναις 1975², 383.