Ένα επεισόδιο με τον Πάνο Κορωναίο στη Μάχη στον Βρύσινα (20/10/1866) * * * H πολεμική σημαία του Kεραμέ

 

Ένα επεισόδιο με τον Πάνο Κορωναίο

στη Μάχη στον Βρύσινα (20/10/1866)

H πολεμική σημαία του Kεραμέ

 

 

   ΚΩΣΤΗΣ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ

         www.ret-anadromes.blogspot.com

 

Για την συγκεκριμένη περιοχή των χωριών Kεραμέ- Aγαλλιανού, επαρχίας Αγίου Βασιλείου, δεν έχουμε επαρκή ιστορικά στοιχεία για τα νεότερα χρόνια, από την Tουρκοκρατία και μετά, πράγμα που οφείλεται και στο γεγονός ότι η εν λόγω περιοχή δεν γνώρισε ποτέ συστηματική και οργανωμένη τουρκική κατάκτηση και κατοχή, αλλά ούτε και έγινε θέατρο μεγάλων μαχών, λόγω της απομόνωσης των χωριών εκεί στην Πίσω Γιαλιά, στο Νότιο Κρητικό, μακριά από τις κεντρικές διαβάσεις που οδηγούν από τη μιαν επαρχία στην άλλη και στους γειτονικούς νομούς. Aντίθετα, τα γειτονικά προς τα Kεραμέ χωριά Άρδακτος και Aκούμια, αλλά και η I. Mονή του Πρέβελη, που βρίσκονται σε κεντρικότερα σημεία, γνώρισαν, κατά καιρούς, την άγρια μανία του κατακτητή και στα 1867 η Ι. Μονή Πρέβελη και την τέταρτη (4^η) και μεγάλη καταστροφή της από τον Tούρκο στρατηγό Pεσίτ πασά.

Όμως, παρόλ’ αυτά και τα δύο χωριά, και μάλιστα ο πολυπληθέστερος Kεραμές, έδωσαν στον αγώνα κατά των Tούρκων πλείστους αγωνιστές, που έλαβαν μέρος σε διάφορες μάχες σε άλλες περιοχές του νομού Pεθύμνου και της Kρήτης γενικότερα.

 O Kεραμές, μάλιστα, είχε και δική του πολεμική σημαία γύρω από την οποία διαδραματίστηκε και ένα θλιβερό επεισόδιο, που αξίζει, νομίζω, με κάθε λεπτομέρεια να διηγηθούμε. O λόγος για την πεισματώδη μάχη στους πρόποδες του Bρύσινα, νότια του Pεθύμνου, στις 20 Oκτωβρίου 1866 (λίγες μέρες πριν την αρκαδική εθελοθυσία), στην οποία έλαβε μέρος με το στρατιωτικό σώμα του και ο εθελοντής αξιωματικός από τα Κύθηρα Πάνος Kορωναίος, επικεφαλής σώματος εθελοντών και Γενικός Αρχηγός του αγώνα (εικ. 1). O Kορωναίος κατέλαβε θέσεις προς την πεδιάδα, ενώ άλλοι, με τον παπα-Mαρουλιανό, τον Στυλιανό Bαρδάκη και τον Nικόλαο Bενιανάκη, κατέλαβαν τις ορεινές θέσεις Aκόνια, Πέταλο και Kεντρί.

Εικ. 1. Πάνος Κορωναίος

O εχθρός αρχικά αποκρούστηκε, αλλά αργότερα, όταν ενισχύθηκε με ισχυρή δύναμη από το Pέθυμνο, προσέβαλε με ορμή τους επαναστάτες, τους οποίους ανάγκασε να υποχωρήσουν, ο δε Κορωναίος διέτρεξε μεγάλο κίνδυνο να φονευτεί. Σώθηκε μόνον χάρη στη γενναιότητα του Αρχηγού Γεωργίου Δασκαλάκη, πρωτότοκου γιου της μεγάλης εκείνης ηρωίδας του Aρκαδιού (εικ. 2). 

Εικ. 2. Γεώργιος Δασκαλάκης

Kαι να πώς αφηγείται τα σχετικά με τη μάχη γεγονότα ο ίδιος ο Kορωναίος:

«Eδώ, λοιπόν και ενώ η μάχη είχε αρχίσει από το πρωί και προχωρούσε κανονικά, κάποιοι από τους ντόπιους Tούρκους κρυφά αφαίρεσαν τη σημαία του Kεραμέ, όπως δήλωνε και η επιγραφή που υπήρχε πάνω στη σημαία. Αυτό βλέποντας και οι δικοί μας και νομίζοντας ότι οι συναγωνιστές τους, που κατείχαν τη θέση αυτήν- όπου, δηλαδή, βρισκόταν προηγουμένως η σημαία- υποχωρούσαν, υποχώρησαν και αυτοί με άμεσο κίνδυνο να φονευόμουν. Aπό τον βέβαιο αυτόν θάνατο με διέσωσε η γενναιότητα και μόνο του Γεωργίου Δασκαλάκη, πρωτότοκου γιου της νέας Σπαρτιάτιδος Xαρίκλειας Δασκαλάκη».

O Δασκαλάκης, δηλαδή, υπασπιστής και οδηγός του Kορωναίου, όταν είδε την τροπή που άρχισε να παίρνει η μάχη και τον Aρχηγό του να συνεχίζει, με κίνδυνο της ζωής του, να παραμένει στο σημείο εκείνο από το οποίο οι άλλοι είχαν απομακρυνθεί, του αναφώνησε να σπεύσει να ιππεύσει τον ημίονό του και να απομακρυνθεί κι εκείνος από εκεί. «Σπεύσε, είπε μοι ο Δασκαλάκης, να ιππεύσης τον ημίονόν σου και τράβα»! Γιατί- όπως σημειώνει ο Tιμόθεος Bενέρης- ο Kορωναίος είχε πάντοτε ως τακτική του να προχωρεί στα πρώτα χαρακώματα, καθώς εξελισσόταν η μάχη. Tο ίδιο ακριβώς έκανε και τώρα κατά την εν λόγω μάχη στον Bρύσινα.

Βλέποντάς με, λοιπόν, ο Δασκαλάκης να παραμένω στον ίδιο τόπο, μου έφερε ο ίδιος τον ημίονο και υποχώρησα μετά του ιπποκόμου μου, ενώ εκείνος με λίγους συντρόφους του αναχαίτιζε την ορμή των εχθρών. Κατά την κρίσιμη εκείνη στιγμή ο Δασκαλάκης επέδειξε όχι μόνο γενναιόφρονα αισθήματα προς σωτηρία του κινδυνεύοντος Αρχηγού αλλά και αφοβία και σπουδαία μαχητική ικανότητα, όταν τρεις έφιπποι Tούρκοι πλησίασαν και επιδίωξαν την εξόντωσή του. O Δασκαλάκης, που αντελήφθη τον κίνδυνο, σκόπευσε επιτυχώς και σκότωσε τον ένα από τους τρεις. Eπειδή, όμως, δεν είχε τον καιρό να γεμίσει το όπλο του και να πυροβολήσει και πάλι, στάθηκε απέναντι στους επιτιθέμενους ατάραχος και ακλόνητος σαν βράχος και φώναξε στον αδελφό του, τον Aντώνιο, δευτερότοκο γιο της Δασκαλοχαρίκλειας- ο οποίος μαχόταν εκεί κοντά και πίσω του- να μη διστάσει να πυροβολήσει κατά των Tούρκων, ακουμπώντας το όπλο του πάνω στον ώμο του. «Πυροβόλησε, του είπε χαρακτηριστικά, πάνω από τον ώμο μου». O Aντώνης πυροβόλησε και οι Tούρκοι κατατρομαγμένοι τράπηκαν σε φυγή. Tότε ο Γεώργιος Δασκαλάκης με την πιστόλα στο χέρι τούς κατεδίωξε και έτσι σώθηκε ο Kορωναίος.

Μετά το επεισόδιο αυτό, ο Αρχηγός ευγνωμονώντας τον γενναίο οπλαρχηγό τού δώρισε ένα ρεβόλβερ, το οποίο περιήλθε στον γιο του Στυλιανό Δασκαλάκη, ο οποίος όταν το έτος 1878 κατέβηκε στην Κρήτη- τελειόφοιτος τότε της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου και ανακηρύχθηκε Αρχηγός του ανατολικού Τμήματος της επαρχίας Ρεθύμνης- το κρατούσε μαζί του.

 Βιβλιογραφία  

  Έκθεση αριθμ. 140 του Γ. Kαλοκαιρινού, Προξενικού Πράκτορα της Eλλάδας στο Pέθυμνο, προς τον N. Σακκόπουλο, Πρόξενο της Eλλάδας στα Xανιά (Γενικά Aρχεία του Kράτους, αριθμ. 205).

Tιμοθέου Bενέρη, Tο Aρκάδι διά των αιώνων, Aθήναι 1938, σ. 189 και υποσ. 2.

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΜΙΧ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΑ * * * ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΜΕΡΤΙΚΟΥ ΤΩΝ ΜΑΣΤΟΡΩΝ * * * Η ΑΝΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΟΝΑ ΑΔΕΛΕ (1864- 1865)

 

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΜΙΧ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΑ

                      ΔΡ. ΙΣΤΟΡΙΑΣ

   

 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΜΕΡΤΙΚΟΥ ΤΩΝ ΜΑΣΤΟΡΩΝ

Η ΑΝΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΟΝΑ ΑΔΕΛΕ (1864- 1865)

[Έκδοση της Ι. Μητροπόλεως Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου, Ρέθυμνο 2020, σχ. 8^ο (24 Χ 17), σσ.224]

 

       ΚΩΣΤΗΣ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ

        www.ret-anadromes.blogspot.com

 

Το Άδελε, μεγάλο αρχοντοχώρι του Δήμου μας, έχει αποδείξει πολλαπλώς ότι σέβεται και αγαπά την Εκκλησία του. Είχε, ανέκαθεν, και άξιους εφημερίους, όπως εκ των έργων γίνεται φανερό, με πιο πρόσφατο παράδειγμα το παρουσιαζόμενο βιβλίο με τον ενδιαφέροντα και πρωτότυπο τίτλο: «Σημειώσεις περί του μερτικού των Μαστόρων», που αφορά, όπως ήδη από τον τίτλο του επεξηγείται, στην ανέγερση του ιερού ναού του Αγίου Παντελεήμονα Άδελε (1864- 1865).

Το βιβλίο αποτελεί έκδοση της Ιεράς Μητροπόλεως Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου και προλογίζεται προσηκόντως από τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη μας κ. Ευγένιο, ο οποίος ευστόχως εστιάζει και καταδεικνύει, «προχωρώντας πιο μέσα από τα γράμματα», την κεντρική, από κάθε άποψη, θέση που κατείχε, ανέκαθεν, ο ιερός Ναός στην ζωή των ενοριτών, αποτελώντας το κύτταρο της ζωής των ανθρώπων και των εκδηλώσεών τους. Στον Πρόλογό του, περαιτέρω, ο Σεβασμιώτατος διακρίνει και αρμοδίως ευχαριστεί, απονέμοντας τον δίκαιο έπαινο της Εκκλησίας, για τα καλά τους έργα όλους όσοι εργάστηκαν και για το έργο αυτό, αλλά και για όλα τα άλλα. Και πρώτα- πρώτα τον διατελέσαντα, πλέον των πενήντα ετών, εφημέριο της ενορίας Άδελε αιδεσ. πρωτ. Ανδρέα Παπαδογιάννη για την πρόνοιά του να διαφυλάξει ως κόρην οφθαλμού, επί τόσον μακρόν χρόνον διακονίας, το Αρχείο της Ενορίας και το πολύτιμο αυτό κατάστιχο του 1864.

Αλλά δεν είναι μόνον ο διαφυλάξας αλλά και ο αξιοποιήσας το αρχείο, ο σημερινός εφημέριος πρωτ. Παντελεήμων Σακελλαρίδης, ο οποίος- μετά την ολοκλήρωση του Εκκλησιαστικού Κειμηλιοφυλακείου- παραδίδει σήμερα στην ιστορία της Ενορίας Άδελε και γενικότερα του Ρεθύμνου και το ιστορικό αυτό κατάστιχο.   

Στην αξιοποίησή του προχώρησε έχοντας στο πλευρό του τον καταλληλότερο για το έργο αυτό άνθρωπο, τον Αδελιανό διδάκτορα ιστορικό κ. Παναγιώτη Μιχ. Παρασκευά, με τον οποίο συνεργάστηκε προς τούτο αρμονικά. Ο π. Παντελεήμων, λειτουργώντας με σύνεση και σοβαρότητα, κάλεσε τον κ. Παρασκευά να τον βοηθήσει, ως ειδικός επιστήμων, στην έρευνα και διάσωση του Αρχείου της Ενορίας Άδελε, και το «μάτι» του ειδικού εντόπισε αμέσως το εν λόγω ιδρυτικό κατάστιχο του ναού, το οποίο με περισσή επιμέλεια φρόντισε η αγάπη και επιστημοσύνη του να αναδείξει κατάλληλα. Πολύτιμη στο στάδιο αυτό της έρευνας και ανάδειξης η βοήθεια και των φίλων καθηγητών, του Αδελιανού Γιάννη Κονταξάκη και της δρος- ειδικής επί των αρχείων- Ασπασίας Παπαδάκη.

Στο κατάστιχο αυτό ιστορείται η κτίση του ναού κατά τα έτη 1864- 1865 και η αποπληρωμή των όποιων οφειλών το 1866. Στη διάρκεια της Κρητικής Επανάστασης δεν αναγράφεται στο κατάστιχο τίποτε, ούτε το έτος 1870, όταν συνεχίζεται και πάλι, πράγμα που σημαίνει ότι το έτος 1865 ο ναός είχε, ήδη, ολοκληρωθεί, ενώ η  ιστορία του κατάστιχου συνεχίζεται και τελειώνει το 1883, καταγράφοντας την όλη λειτουργία τού ναού μέχρι το έτος αυτό.

Σπουδαίες, γενικότερα, πληροφορίες του κατάστιχου αφορούν τόσο στο ίδιο το χωριό (στους ανθρώπους του, στα οικογενειακά τους ονόματα και στα τοπωνύμια), όσο και στον ναό και στο σχολείο του, γιατί οι σημειώσεις τού «μερτικού των Μαστόρων» δείχνουν, ακριβώς, όπως αποδεικνύει ο συγγραφέας, ότι η τοπική Ενορία του Αγίου Παντελεήμονα βοηθούσε αδιάλειπτα το Δημοτικό Σχολείο του χωριού, φροντίζοντας για τη στέγαση και λειτουργία του, πληρώνοντας τον δάσκαλο και όλα τα αναγκαία για τη διδασκαλία, πράγμα που επιβεβαιώνει τον σημαντικό ρόλο της Εκκλησίας στο θέμα της Εκπαίδευσης, αλλά και της λοιπής κοινωνικής και οικονομικής ζωής του τόπου.

Σημαντική, περαιτέρω, η διαπίστωση της έρευνας ότι οι εργαζόμενοι στο έργο της ανέγερσης τους ναού- οι Αδελιανοί κυρίως - γιατί εργάζονταν και αρκετοί ξένοι (όπως φαίνεται από τα ονόματά τους), αφιέρωναν μέρος της αμοιβής τους στον άγιο Παντελεήμονα, ένδειξη και αυτό σεβασμού προς τον Άγιο, αλλά και της βαθιάς επιθυμίας τους να συμβάλουν κατά το δυνατόν με προσωπικές θυσίες και συμβολές στη συνέχιση και ολοκλήρωση των εργασιών, λόγω των οικονομικών δυσχερειών που διαπίστωναν ότι υπήρχαν.

Η αναφορά- στη σελίδα 79 του κατάστιχου- του ονόματος του αρκαδικού ήρωα και Πυρπολητή της Ι. Μονής Αρκαδίου Κωνσταντίνου Γιαμπουδάκη ότι εργάστηκε και αυτός στην οικοδόμηση του ναού του χωριού του, θα οδηγήσει τον συγγραφέα, στο κεφάλαιο εξέτασης του Άδελε κατά τους χρόνους της Κρητικής Επανάστασης 1866-69, να εξετάσει με επιστημονικά τεκμήρια την ταυτότητα του «Αρκαδικού Πυρπολητή», προτείνοντας πειστικές, περί του Γιαμπουδάκη, αποδείξεις από πλειάδα ιστορικών της Αρκαδικής Εποποιΐας (Βενέρη, Μαραγκουδάκη, Βλαστό, Γενεράλι, Β. Ψιλάκη, Χατζιδάκι κ.ά.).

Το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου περιλαμβάνουν οι «Σημειώσεις περί μερτικού των Μαστόρων» του Κατάστιχου, η πλήρης έκπτυξη του οποίου υπήρξε δουλειά άκρως επίπονη και κοπιαστική λόγω των κακογραφιών και ανορθογραφιών του κειμένου.       

Πολύ ενδιαφέροντες κρίνουμε και τους πίνακες στο τέλος του βιβλίου με:

α) αυτούς που εργάστηκαν στην οικοδόμηση του ναού (86 μάστορες και εργάτες), με τον τόπο καταγωγής τους, την ειδικότητά τους, την αμοιβή τους και τη δωρεά τους σε γρόσια προς τον ναό.

β) το Γλωσσάριο των όρων του Κατάστιχου

γ) τους ιερείς και επιτρόπους του ναού που αναγράφονται στο Κατάστιχο και

δ) το Ευρετήριο Κυρίων Ονομάτων. 

Η έκδοση αφιερώνεται οφειλετικά από την Ι. Μητρόπολη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου- όπως και άλλες εκδόσεις που προηγήθηκαν- στην ιερή Μνήμη του μεγάλου τέκνου του Άδελε, του μακαριστού Αρχιεπισκόπου Αυστραλίας κυρού Στυλιανού Χαρκιανάκη. 

Το παραπάνω έργο τού Παναγιώτη Μιχ. Παρασκευά είναι αξιόλογο και έρχεται να καλύψει ένα μεγάλο κενό στην εκκλησιαστική, εκπαιδευτική και κοινωνική Ιστορία του τόπου. Λαμπρός ιστορικός ο ίδιος ερευνά και εξετάζει με ευρυμάθεια, γλαφυρότητα και συνθετικό πνεύμα ένα σπουδαίο ιστορικό του τόπου ντοκουμέντο. Είναι, λοιπόν, άξιος του «δικαίου επαίνου» όλων μας και γι’ αυτό το νέο πόνημά του, καθώς και όσοι άλλοι συνέβαλαν, με τον τρόπο του ο καθένας, στην αξιοποίησή του.

ΧΑΡΗΣ Κ. ΣΤΡΑΤΙΔΑΚΗΣ * * * Περιηγήσεις στην Εκπαιδευτική Ιστορία του Ρεθύμνου

 

ΧΑΡΗΣ Κ. ΣΤΡΑΤΙΔΑΚΗΣ  

  

Περιηγήσεις στην Εκπαιδευτική Ιστορία

του Ρεθύμνου

                 [Έκδοση «Γραφοτεχνική Κρήτης», Ρέθυμνο 2021, σχ. 8^ο (21Χ13), σσ. 64]  

 

 ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

            http://ret-anadromes.blogspot.com

          

Ο Χάρης Κ. Στρατιδάκης είναι ένας δραστήριος και εξαιρετικά ανήσυχος δάσκαλος, Δρ. Παιδαγωγικής της Σχολής Επιστημών Αγωγής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και πρώην Σχολικός Σύμβουλος Δημοτικής Εκπαίδευσης στη 2^η Περιφέρεια Χανίων. Η προσφορά του στην Ιστορία, την Παιδαγωγική και την Ιστορία της Εκπαίδευσης του τόπου μας, με τα βιβλία και τα δεκάδες δημοσιεύματά του, είναι πολύτιμη και απ’ όλους αναγνωρισμένη.

Πρόσφατα, γνώρισε το φως της δημοσιότητας ένα νέο πόνημά του, στη σειρά των «Περιηγήσεών» του, που αφορά στην Εκπαιδευτική Ιστορία του Ρεθύμνου, πόλης και διοικητικού διαμερίσματος, σε διάστημα δύο αιώνων, από το 1795, που λειτούργησε το πρώτο σχολείο, μέχρι την αλλαγή του 20^ου αι. προς τον 21^ο. Αποτελεί έκδοση του Σχολικού Μουσείου του Δήμου Ρεθύμνου, που ως κύριο μέλημά του έχει τη διαχρονική ανάδειξη των πτυχών της εκπαιδευτικής ιστορίας του τόπου, διό και προλογίζεται από τον Πρόεδρο της Επιτροπής Διαχείρισης του Σχολικού Μουσείου Δήμου Ρεθύμνου, Αντιδήμαρχο κ. Στέλιο Αρκ. Σπανουδάκη.

 Πιο συγκεκριμένα, στη μελέτη αυτήν του κ. Στρατιδάκη παρακολουθούνται αδρομερώς και παρουσιάζονται με ακρίβεια προσαρμοσμένη στις ανάγκες των ενδιαφερόντων τού κάθε φιλομαθούς Ρεθεμνιώτη τα εκπαιδευτικά ιδρύματα του Ρεθύμνου κοινά, αλληλοδιδακτικά, δημοτικά, παρθεναγωγεία, νηπιαγωγεία, γυμνάσια, λύκεια, ακόμα και τα μουσουλμανικά και παν ό,τι έχει σχέση προς αυτά και τους ανθρώπους που εργάστηκαν για τη λειτουργία τους, δασκάλους και καθηγητές, καθώς, επίσης, και τα βιβλιοπωλεία, τα ωδεία και φροντιστήρια σχολικών μαθημάτων και ξένων γλωσσών, οι σχολές λογιστικής, δακτυλογραφίας και ζωγραφικής του παλιού Ρεθέμνους, συνοδευόμενα όλα με ένα πλούσιο φωτογραφικό υλικό, που κάνει την έκδοση λίαν εύχρηστη και ελκυστική.    

        Ειδικότερα, η περιήγηση στην εκπαιδευτική ιστορία του Ρεθύμνου κατανέμεται στους εξής οκτώ περιπάτους:

            Α) Εκπαιδευτική Ιστορία περιόδου 1795- 1925, που αφορά στην κυρίως πόλη, με 36 στάσεις και

            Β) Εκπαιδευτική Ιστορία περιόδου 1925- 2000, που αφορά, επίσης, στην κυρίως πόλη, με 25 στάσεις

            Και ακολουθούν άλλοι έξι περίπατοι με 10 στάσεις ο καθένας, που αφορούν στην Εκπαιδευτική Ιστορία του Δυτικού Ρεθύμνου, των Βρυσινοχωριών, των Αρκαδιώτικων χωριών και των χωριών των επαρχιών Αγίου Βασιλείου, Αμαρίου και Μυλοποτάμου.

   Για άλλη μια φορά συγχαίρουμε και θερμά ευχαριστούμε τον Χάρη Κ. Στρατιδάκη, εκλεκτό συμπολίτη και φίλο, συγγραφέα της παρούσας ξενάγησης.

Στα 200 χρόνια από την Επανάσταση του Εικοσιένα * * * Η μάχη στον Αϊ- Γιάννη τον Καμένο (13/6/1821) - Θάνατος του Ισμαήλ

Στα 200 χρόνια από την Επανάσταση του Εικοσιένα

Θέμα Επικαιρότητας

 

Η μάχη στον Αϊ- Γιάννη τον Καμένο

(13/6/1821)-

Θάνατος του Ισμαήλ

 

ΚΩΣΤΗΣ  ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ

                www.ret-anadromes.blogspot.com

 

 Μετά την ολοκληρωτική καταστροφή της Μονής Πρέβελη (βλ. άρθρο μας Ρεθεμνιώτικα Νέα 26/5/2021), ο Ισμαήλ αγάς Κουντούρης ή Ψαροσμαήλης προχώρησε προς τον Αϊ- Γιάννη τον Καμένο και την Καλή Συκιά (13/6/1821). Εκεί περίμενε να έλθουν ενισχύσεις από το Ρέθυμνο ή το Ηράκλειο. Όμως, αντί των ενισχύσεων κατέφθασε εναντίον του - επιστρέφοντας από την Παναγία τη Θυμιανή- το σώμα του Πρέβελη με τον Μελχισεδέκ Τσουδερό, τους αδελφούς του Γεώργιο και Ιωάννη (εικ.), τον Μιχαήλ Κουρμούλη, και τους Σφακιανούς αρχηγούς Ρούσσο Βουρδουμπά, Κουτρουμπά, Τσιριντάνη, Πωλογιώργη, τους Δεληγιαννάκηδες και άλλους Σφακιανούς.

Οι τρεις Τσουδεροί: Γεώργιος, Μελχισεδέκ, Ιωάννης

Οι Τσουδεροί και ο Βουρδουμπάς κατέβαιναν από τα Σφακιά με σκοπό, αρχικά, να περιτρέξουν τις επαρχίες του Ρεθύμνου και να τις ξεσηκώσουν κατά του κατακτητή. Δεν πρόφταξαν, όμως, να προχωρήσουν πέρα από τον Αϊ- Γιάννη τον Καμένο, γιατί συνάντησαν εκεί την εν λόγω πρώτη τουρκική αντίσταση. Εξάλλου, είναι σημαντικό το στοιχείο που αναφέρουν τόσο ο Κριτοβουλίδης όσο και ο Ψιλάκης ότι, δηλαδή, στη μάχη αυτή έλαβε μέρος και ο Μιχαήλ Κουρμούλης με ένα ισχυρό σώμα αγωνιστών, πράγμα που καταδεικνύει ότι δεν είχε προφτάσει ούτε αυτός να φτάσει εγκαίρως στη Μεσαρά προς αντιπερισπασμό και ξεσήκωμα των μεμυημένων του κάμπου και να παρεμποδίσει το πέρασμα των Τούρκων του Μεγάλου Κάστρου προς το Αμάρι. Η μάχη αυτή του Αϊ- Γιάννη του Καμένου, αφεύκτως, ήταν η πρώτη που συνάφθηκε μετά την ορκωμοσία των αρχηγών στην Παναγία τη Θυμιανή, αφού, εξάλλου, η πρώτη ενέργεια των Τούρκων σημειώθηκε προς την κατεύθυνση αυτήν, που, κατά τις πληροφορίες τους, παρουσίαζε το κεντρικό σημείο της επαναστατικής των Κρητικών δράσης^[1].

Εκεί, λοιπόν, στον Αϊ- Γιάννη τον Καμένο, θα γίνει η πρώτη, αμέσως μετά τη συνέλευση στην Παναγία τη Θυμιανή και την καταστροφή της Μονής Πρέβελη, πεισματώδης και ορμητικότατη και από τα δύο μέρη μάχη, που εμέλλετο μέσα σε λίγες ώρες να φέρει την πανωλεθρία για τους τριακόσιους άγριους Αμπαδιώτες Τούρκους του Ισμαήλ Κουντούρη και του Γλυμίδη, γενναίων και των δύο οθωμανών αρχηγών^[2].

  Αρχικά, οι Τούρκοι φάνηκαν να περιφρονούν τους Έλληνες και, για λίγο, μάλιστα, άρχισαν να υπερτερούν αυτών, όταν αίφνης σκοτώνεται, με τη σύμπραξη των οπλαρχηγών Μαυρούλιου, Μπαγιάρτη και Μαρκουλάκη, ο Ισμαήλ αγά Κουντούρης, που με θρασύ πείσμα και χωρίς προφυλάξεις επιτέθηκε κατά των Ελλήνων^[3]. Μαζί του πληγώθηκε και ο επίφοβος γενίτσαρος Γλυμιδαλής^[4] και κάποιος Αράπης Μεμίσης, έχασαν και δυο σημαίες, τις οποίες κυρίευσαν οι άνδρες του Βουρδουμπά και του Μελιδόνη, ενώ ο Γ. Τσουδερός κατόρθωσε να πάρει πολλά ζώα φορτωμένα και να περισυλλέξουν άφθονα όπλα και πολεμοφόδια.

 Στη μάχη αυτή του Αϊ- Γιάννη του Καμένου- που παρουσίαζε αγώνα δύο φυλών με ξεχυμένο πάθος, ορμή και εκδίκηση- ο κάθε πολεμιστής έδειξε την ευγενέστερη άμιλλά του, προσπαθώντας να περάσει τον άλλο στην αυτοθυσία και τον ηρωισμό. Κατά τον Μουρέλλο, στη μάχη αυτήν παρουσιάστηκαν πλείστες μεταλλαγές πότε προς όφελος των χριστιανών και πότε προς όφελος των Τούρκων. Μα ο τραυματισμός του Γλυμίδ’ Αλή την ώρα που ορμητικός προχωρούσε κατά των χριστιανών φωνάζοντας:

-      Σταθήτε, κερατάδες γκιαούρηδες, να σάσε δείξω πώς πολεμούνε οι άντρες!

έφερε τον πρώτο κλονισμό κι ο σκοτωμός του Μπαϊρακαγασή Ισμαήλ Κουντούρη, στη συνέχεια, τον μετέτρεψε σε πανικό.

-      Απάνω ντως, μωρέ, των Μπουρμάδω κι εσπάσαμέ τσι!

φώναζαν οι καπεταναίοι στα παλικάρια τους και το κυνήγημα των Τούρκων βάσταξε κάμποσες ώρες^[5].

Ο Παπαδοπετράκης σημειώνει, περαιτέρω, ότι καθ’ ομολογίαν τού Δελή Μουσταφά- όταν συνελήφθη αιχμάλωτος κατά τη μάχη που ακολούθησε στο Βαθιακό Αμαρίου (28 Ιουνίου)- στη μάχη του
Αϊ- Γιάννη Καμένου φονεύθηκαν τριακόσιοι Τούρκοι, αριθμός υπερβολικός, που, ίσως- όπως ομολογεί, και πάλι, ο ίδιος- ο αριθμός αυτός να αναφέρεται στους νεκρούς όλων των μαχών που έγιναν στο Ζουρίδι, τον Άγιο Ιωάννη Αμαρίου και στο Βαθιακό. Από τους Έλληνες σκοτώθηκαν επτά και πολύ περισσότεροι ήταν αυτοί που τραυματίστηκαν. Είναι χαρακτηριστική, στο σημείο αυτό, η αινιγματική γραφή του Παπαδοπετράκη, που αναφέρεται σε αυτούς ακριβώς τους θανάτους (υπογραφές) των Τούρκων στη μάχη του Αϊ- Γιάννη του Καμένου: «Ο Δελή Μουστάφας καλούσε χλευαστικώς τους Έλληνας να υπογράψουν την συνθήκη. Η υπεροψία, όμως, και ο εγωισμός απετύφλου αυτόν και δεν έβλεπεν ότι οι Αμπαδιώται πρώτοι επεκύρωσαν αυτήν εις τον Άγιον Ιωάννην με 300 περίπου υπογραφάς και την του αρχηγού αυτών Κουντουροσμαΐλη φέρουσαν και ημερομηνίαν 16 Ιουνίου)»^[6].

Ο θάνατος, λοιπόν, του αρχηγού κατατρόμαξε τους Τούρκους στρατιώτες, οι οποίοι πανικόβλητοι πετούσαν τα όπλα τους δώθε κείθε, που τα συγκέντρωναν, στη συνέχεια, οι επαναστάτες. Έτσι, νικητές οι Σφακιανοί και
Αγιοβασιλειώτες μαχητές δεν σταμάτησαν στον Αϊ-Γιάννη τον Καμένο, αλλά έκριναν καλό να τραβήξουν με μια γρήγορη καταδίωξη των Τούρκων και στην κατάληψη και των άλλων χωριών. Έτσι, την ίδια μέρα κατέλαβαν τους Κούμους και τους Αρμένους και, ξεκαθαρίζοντας τα δυο αυτά χωριά από τους Τούρκους που έμεναν σε αυτά, όπλισαν με τα τουφέκια που άρπαξαν από τους Τούρκους του Αι- Γιάννη νέους εθελοντές, διαλέγοντας από αυτούς τους πιο δυνατούς.

Έτσι, η μάχη αυτή στον Αϊ-Γιάννη τον Καμένο έδωσε θάρρος στους χριστιανούς και πολλαπλασίασε αυτούς που επιθυμούσαν να πολεμήσουν κατά των Τούρκων. Οι Τούρκοι, πάλι, διηγούνταν στο Ρέθυμνο όπου οπισθοχώρησαν, ότι «οι ραγιάδες σήκωσαν κεφάλι άγριο» και δεν σκέπτονταν στο εξής να συνεχίσουν να παραμένουν ραγιάδες^[7], ενώ με τους συνεχείς ακροβολισμούς τους και τις ενέδρες τους αναθαρρημένοι περιόρισαν τους Τούρκους του Ρεθύμνου μέσα στο φρούριό τους.

---

[1] Μουρέλλος Ι. Δ. Ιστορία της Κρήτης, Ηράκλειον Κρήτης 1931, 456. Παπαδοπετράκης Γρηγόριος, Ιστορία των Σφακίων, ήτοι μέρος τής Κρητικής Ιστορίας, Εν Αθήναις 1888, 211.

[2] Κριτοβουλίδης Κ., Απομνημονεύματα, Εν Αθήναις 1859, 23.

[3] Κριάρης Παναγιώτης Κ., Ιστορία της Κρήτης, από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι του τέλους της επαναστάσεως του 1866, Εν Χανίοις.1902, 50, όπου και παραθέτει άσμα που τραγουδιόταν τον καιρό εκείνο, που μαρτυρεί την πανωλεθρία των Τούρκων με τις πρώτες επιτυχίες των Ελλήνων στην αρχή, κιόλας, της Επαναστάσεως.

[4] Ο Γλυμιδ’ αλής, κατά τον Κριτοβουλίδη (Κριτοβουλίδης, Κ. 1859: 23. Ζαμπελίου και Κριτοβουλίδου 1901: 314), φέρεται να φονεύεται στη μάχη αυτή του Αγίου Ιωάννου του Καμένου, ενώ σύμφωνα με παραδόσεις και δημοτικά τραγούδια [Δημοτικό Τραγούδι, στη Συλλογή Π.Ι. Φαφουτάκη, Ποίημα 9^ο, σ. 72, αναφερόμενο στον Γλυμιδ’ αλή τον ωμότατο εκ της τάξεως των ζορμπάδων ήτοι των παλληκαράδων (sic)], αλλά και τον ιστορικό Κριάρη (Κριάρη, 56)] φέρεται να φονεύεται στη μάχη των Ακονίων, στην ομώνυμη περιοχή του όρους Βρύσινας, νότια του Ρουσοσπιτιού, στην οποία και πάλι συμμετείχε δυναμικά το σώμα του Πρέβελη με τον Γεώργιο Τσουδερό και τους αρχηγούς Μανουσέλη και Δεληγιαννάκη.

[5] Μουρέλλος, Ι. Δ. 1931: 455.

[6] Παπαδοπετράκης, Γρηγόριος 1888: 202, 211, 213. Μουρέλλος, Ι. Δ. 1931: 455.

[7]Ψιλάκης, Βασίλειος Ιστορία τής Κρήτης, τ. Γ΄, έκδοση Αρκάδι, Αθήναι χ.χ, 264-265. Κριτοβουλίδης, Κ. 1859:  23. Παπαδοπετράκης Γρηγόριος 1888: 202. Δετοράκης Θεοχάρης, Ιστορία τής Κρήτης, Ηράκλειο Κρήτης 1990, 325. Μουρέλλος, Ι. Δ. 1931: 455.

Στα 200 χρόνια από την Επανάσταση του Εικοσιένα - Και με την ευκαιρία του εορτασμού της Παναγίας της Θυμιανής και του Κουρκουλού

 

Στα 200 χρόνια από την Επανάσταση του Εικοσιένα

Και με την ευκαιρία του εορτασμού της Παναγίας της Θυμιανής και του Κουρκουλού

 

Κουρκουλός - Παναγία Θυμιανή-

Καταστροφή της Μονής Πρέβελη από τον Ισμαήλ

ΚΩΣΤΗΣ  ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ

    www.ret-anadromes.blogspot.com

  

1.  Από τον Κουρκουλό (Ροδάκινου) στην Παναγία τη Θυμιανή

      Την τελευταία Κυριακή του Μαΐου, κάθε χρόνο, γιορτάζουμε τα γεγονότα στην Παναγία τη Θυμιανή, με θεία λειτουργία και άλλες τιμητικές εκδηλώσεις, ενώ πέντε μέρες πιο πριν γιορτάζουμε και τα γεγονότα στον Κουρκουλό του Ροδάκινου. Με την ευκαιρία, λοιπόν, αυτήν αξίζει, νομίζω, να θυμηθούμε τι συνέβη τις μεγάλες και επίσημες αυτές ημέρες.

Η πρώτη επαναστατική σημαία του αγώνα του Εικοσιένα στην Κρήτη υψώθηκε στις 24 Μαΐου από τον ηγούμενο της Μονής Πρέβελη Μελχισεδέκ Τσουδερό, στο ύψωμα Κουρκουλός του Ροδάκινου, όπου και ευλόγησε τα όπλα των επαναστατών του σώματος Πρέβελη που μόλις είχε συγκροτηθεί από τους αδελφούς τού Ηγουμένου Γεώργιο και Ιωάννη Τσουδερό και άλλους αγωνιστές της επαρχίας Αγίου Βασιλείου. Η πρώτη αυτή σημαία ήταν το αντιμήνσιο της Αγίας Τράπεζας του αγίου Γεωργίου, ένα τετράγωνο άσπρο πανί με κεντημένο έναν σταυρό στη μέση^[1] (εικ. 1).

Εικ. 1. Αγιος Γεώργιος Κουρκουλός (Ροδάκινου)

Το 1959 οι Ροδακινιώτες της Αθήνας κατέθεσαν στο Υπουργείο Εσωτερικών και το Γενικό Επιτελείο Στρατού αποδεικτικά στοιχεία για την ύψωση της πρώτης επαναστατικής σημαίας στον Κουρκουλό και στις 17 Μαΐου 1959 δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως Βασιλικό Διάταγμα, που όριζε την 24^η Μαΐου «ως ημέραν επισήμου εορτής εις ανάμνησιν του ιστορικού τούτου γεγονότος» και στις 24 Μαΐου του 1960 οι Ροδακινιώτες έκαναν στον Κουρκουλό τον πρώτο επίσημο εορτασμό[2] (εικ. 2).

Εικ. 2. ΠΗΓΗ Πολιτιστικός Σύλλογος Ροδάκινου (rodakinocreta)

Το σώμα, στη συνέχεια, κατευθύνθηκε προς τα Σφακιά. Εδώ, στην Παναγία τη Θυμιανή Κομιτάδων (ναό δίκλιτο, αφιερωμένο στο Γενέθλιο της Θεοτόκου και την Αγία Τριάδα, με τοιχογραφίες από τα χρόνια της Ενετοκρατίας), στις 29 Μαΐου 1821, ημέρα Κυριακή, οι Αγιοβασιλειώτες ενώνονται μαζί και με άλλους Κρήτες οπλαρχηγούς και μετά από απόφαση της Γενικής Συνέλευσης Κρητών αποφασίζεται η επίσημη κήρυξη της Επανάστασης του Εικοσιένα για την Κρήτη και καταστρώνεται το επίσημο σχέδιο του αγώνα^[3] (εικ. 3).

Εικ. 3. Παναγία Θυμιανή- Κομιτάδες

Το ό,τι η Επανάσταση του 1821 στην Κρήτη ξεκίνησε από την Παναγία τη Θυμιανή των Σφακίων αναγνωρίστηκε επίσημα και με το Β.Δ. 93, ΦΕΚ Α΄18/1/1966, στο οποίο, μεταξύ άλλων, αναφέρεται: «Ορίζομεν ημέραν εορτασμού της επετείου της κηρύξεως εν Κρήτη της Επαναστάσεως του 1821 κατά του Τουρκικού ζυγού την τελευταίαν Κυριακήν του μηνός Μαΐου και τόπον εορτασμού την Μονή Θυμιανής Παναγίας της Επαρχίας Σφακίων…».

Ουσιαστικά, πάντως, θεωρούμε ότι η επανάσταση στην Κρήτη είχε, ήδη, ξεκινήσει από τα μέσα Μαΐου με τις εκστρατείες των Τούρκων στο εσωτερικό της Κρήτης και με τα επεισόδια που έλαβαν χώρα στην Ι. Μονή Πρέβελη με τους Αμπαδιώτες Τούρκους και τον Ισμαήλ Αγά Κουντούρη, που κατέληξαν στην καταστροφή της Μονής και εξώθησαν τον Ηγούμενο και τους αδελφούς του, Γεώργιο και Ιωάννη, στο ύψωμα Κουρκουλός, του Ροδάκινου απ’ όπου, αν και υπήρχαν σοβαρά προβλήματα, ξεκίνησαν την Επανάσταση του Εικοσιένα στην Κρήτη. Έτσι, το επαναστατικό κίνημα που είχε, ήδη, ξεκινήσει με ορμή και ενθουσιασμό στα δυτικά το έφερνε, πλέον, ο δυτικός άνεμος και προς την άλλη Κρήτη, που άρχιζε και αυτή με δυναμικά και σταθερά βήματα να οργανώνει τον ξεσηκωμό της, ενώ δίπλα της αντίκρυζε τα φρικτότατα μαρτύρια των άοπλων θυμάτων του κρητικού λαού, αποτέλεσμα της οργισμένης αντίδρασης των Τούρκων κατακτητών.

 

2.  Η καταστροφή της Μονής Πρέβελη από τον Ισμαήλ

     Ο Ισμαήλ αγάς Κουντούρης ή Ψαροσμαήλης, όπως είδαμε σε προηγούμενο άρθρο μας (Ρέθεμνος 15/5/2021), επισκέφτηκε στις 23 Μαΐου 1821 με τριακόσιους άγριους Αμπαδιώτες Τούρκους εκ των «επιφοβωτάτων γειτόνων των επαρχιών Αμαρίου και Αγίου Βασιλείου μέχρι και Σφακίων» την Ι. Μονή Πρέβελη, με σκοπό να συλλάβει τον Ηγούμενό της Μελχισεδέκ Τσουδερό και τους πατέρες του μοναστηριού. Όταν, πάντως ο Ισμαήλ, την άλλη μέρα, κατάλαβε το παιγνίδι που του έπαιξε ο Ηγούμενος, που του διέφυγε τη νύκτα με όλους τους μοναχούς, οργισμένος και μη έχοντας κάτι άλλο να κάνει, πυρπόλησε το Πίσω Μοναστήρι, το οποίο καταστράφηκε ολοσχερώς, λόγω των μεγάλων ποσοτήτων ελαιολάδου που ήταν αποθηκευμένες εκεί (εικ. 4).

Εικ. 4. Ι. Μονή Πρέβελη

Ανέβηκε, στη συνέχεια, στο βουνό Τσιλίβδικα, προκειμένου να αρπάξει τα αιγοπρόβατα και τυροκομικά της Μονής. Όμως, όπως διαπίστωσε, έλειπαν όλα, γιατί είχε φροντίσει και γι’ αυτά την προηγούμενη νύχτα ο Μελχισεδέκ. Εκνευρισμένος άρχισε να βρίζει και να προκαλεί τους Καλλικρατιανούς, που σκορπισμένοι και κρυμμένοι ένα γύρο στα χαμόδεντρα και τους βράχους άρχισαν να πυροβολούν εναντίον του και των στρατιωτών του και έγινε εκεί κανονική μάχη^[4].

Κατά τον Μουρέλλο, πάλι, αρχικά, τίποτε από όλα αυτά δεν συνέβη, αφού ο Ισμαήλ αγάς Κουντούρης ήταν τεχνίτης και, μη θέλοντας να εξωθήσει τα πράγματα στα άκρα, δεν ζήτησε να καταδιώξει τον Μελχισεδέκ και τους καλογήρους, όταν διαπίστωσε τι είχε συμβεί. Απεναντίας, δεν πείραξε τίποτε από τα πράγματα της Μονής, έκλεισε όλα τα κελιά και παρέδωσε τα κλειδιά σε δυο ανάπηρους μοναχούς που δεν μπόρεσαν να ακολουθήσουν τους άλλους και είχαν παραμείνει στη μονή κρυμμένοι σε διπλανό σπήλαιο, με την εντολή να τα δώσουν στον ηγούμενο «που, όπως τους έλεγε, άδικα και παράδικα φοβήθηκε και το ’σκασε, ενώ αυτός ήταν καλός φίλος, όπως το απέδειχνε, που δεν πείραξε τίποτε στη μονή». Το σχέδιό του, πάντως, ήταν άλλο^. να παράσερνε τον Τσουδερό σε επιστροφή στη μονή και τότε να τον συλλάμβανε. Δεν είχε μάθει ως την ώρα εκείνη την ένωση των αδελφών Τσουδερών και τον οπλισμό τόσων ανδρών στον Κουρκουλό και στο Ροδάκινο. Όταν αργότερα, μετά από δυο μέρες, διαπίστωσε πώς είχαν τα πράγματα, ότι, δηλαδή, ο Μελχισεδέκ είχε αποχωρήσει οριστικά από τη Μονή και δεν σκεφτόταν να επιστρέψει, διάρπαξαν τα πάντα από τη μονή και άρχισαν να κυνηγούν τα μοναστηριακά κοπάδια προς τις πλαγιές^[5].

---

[1] Γιάννης Τσουδερός Ευθυβούλου, «Κουρκουλός, Τσιλίβδικας και Χάλαρα: Τα πρώτα τρία αλληλένδετα επαναστατικά γεγονότα, που ’γιναν στις 25 του Μάη του 1821 στο νοτιοδυτικό τμήμα της επαρχίας Λάμπης κ’ είναι η αιτία που ’γινε η πρώτη Γενική Συνέλευση των Οπλαρχηγών της Κρήτης στις 29 του Μάη στην Παναγία τη Θυμιανή», Πρεπραγμένα Ι΄ Διεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου, τ. Γ1, Χανιά 2011, 20.

[2] Χομπίτης Αναστάσιος, Μια ζωή δοσμένη στην πατρίδα, 1980, 242- 244. Όπως πληροφορούμαι από τον φίλο Αντιδήμαρχο Πολιτισμού και Δημόσιας Υγείας, Δήμου Αγίου Βασιλείου, κ. Γιάννη- Νεκτάριο Χαραλαμπάκη, ο Δήμος συναποφάσισε με τους τοπικούς παράγοντες του Ροδάκινου, να επαναφέρει τον εορτασμό της Ύψωσης της Επαναστατικής σημαίας στον Κουρκουλό στις 24 Μαΐου κάθε χρόνο. Φέτος κατ’ εξαίρεσιν, λόγω της επιδημίας, ο εορτασμός ορίστηκε για τις 22 Αυγούστου, οπότε θα γίνουν και αποκαλυπτήρια σχετικής Αναμνηστικής Πλάκας.

[3]  Παναγιώτης Κριάρης Κ., Ιστορία της Κρήτης από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι του τέλους της επαναστάσεως του 1866, Εν Χανίοις 1902, 49. Γρηγόριος Παπαδοπετράκης Ιστορία των Σφακίων, ήτοι μέρος τής Κρητικής Ιστορίας, Εν Αθήναις 1888, 186.

[4] Αυτή, σημειώνει ο Γιάννης Ε. Τσουδερός, ήταν η πρώτη μάχη της Επανάστασης (Γιάννης Τσουδερός: Αφιέρωμα στην Ιστορία τής Κρήτης κ’ ειδικότερα τού Ρεθέμνου 1536 ως 1924, Ρέθεμνος 1995, 21). Πβ. Γρηγόριος Παπαδοπετράκης, ό.π., 177- 178.

[5] Ι. Δ. Μουρέλλος, Ιστορία της Κρήτης, Ηράκλειον Κρήτης 1931, 408 και 416.