ΝΕΕΣ ΑΤΣΙΠΑΔΕΣ Ή ΜΠΑΛΕ ;


ΝΕΕΣ ΑΤΣΙΠΑΔΕΣ Ή ΜΠΑΛΕ ;


Πληροφορηθήκαμε από τον τοπικό Τύπο τη διαμάχη, ανάμεσα στους κατοίκους των Ατσιπάδων και της Κοξαρές, για το όνομα που πρέπει να επισημοποιηθεί για τον νέο οικισμό που, από χρόνια, δημιουργείται στη θέση Μπαλέ, του Δήμου Αγίου Βασιλείου.
Δεν σχολιάζομε τα επιχειρήματα της κάθε πλευράς, τα οποία είναι σεβαστά. Θέλομε, όμως, ως ουδέτεροι παρατηρητές να κάμομε την πρότασή μας για μιαν ειρηνική συμβιβαστική επίλυση της διαφοράς. Για την παρέμβασή μας αυτήν μάς δίνει το ηθικό δικαίωμα το γεγονός ότι πρωτοστατήσαμε στη διοργάνωση του Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου για την Επαρχία Αγίου Βασιλείου, δια του οποίου, μέσα σε επτά (07) πολυσέλιδους τόμους, αποθηκεύτηκε όλη η μέχρι σήμερα γνώση για την Επαρχία μας.
Στον ειδικό, λοιπόν, τόμο του Συνεδρίου μας, τον πέμπτο (Ε΄), που αφορά στο «Τοπωνυμικό της Επαρχίας Αγίου Βασιλείου» (Ρέθυμνο 2011), με συγγραφέα του τον συνεπαρχιώτη μας φιλόλογο καθηγητή Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, στη σελ. 327, μεταξύ άλλων, διαβάζουμε τα εξής:
«Η αρχική αναγνώριση της κοινότητας Κοξαρέ έγινε με το Διάτ. 26-1-1925, ΦΕΚ Α 27/1925. Οικισμοί που αρχικά απάρτισαν την κοινότητα: Κοξαρέ, Ατσιπάδες, Κατσογρίδα, Τσικαλαργιό.
Οικισμοί που αποτελούν σήμερα το Δ. Δ. Κοξαρέ (κάτ. 401): Κοξαρέ (κάτ. 226), Ατσιπάδες (κάτ. 70), Κατσογρίδα (κάτ. 22), Μπαλέ (κάτ.83). 
Ερειπωμένοι Οικισμοί: Κορέδω, Κουρτωλία, Τσικαλαριό, Φώνισσες.
Από την απογραφή του 1991 και εξής εμφανίζεται και ο νέος οικισμός του Δ. Δ. Κοξαρές, (Μ)παλέ, με 23 κατ. και στην απογραφή του 2001 με 83, [ενώ στην απογραφή του 2011 έχει φθάσει τους 132]. Το όνομα του οικισμού Μπαλέ δεν πρέπει να έχει σχέση με το τουρκ. balli= μέλι. Έχει εκφραστεί η άποψη ότι το συγκεκριμένο τοπωνύμιο προέρχεται από οικογενειακό Βαλής ή Μπαλής, από τα χρόνια της Ενετοκρατίας  ή, ίσως, πρόκειται για το παλέ < παλαιά (γη, χώρα), εξέλιξη της αρχαίας διφθόγγου [αι] σε [η] στα Κρητικά δωρικά, που αποδίδεται σήμερα ως [ε], σύμφωνα με παρατήρηση του Σ. Γ. Καψωμένου (> Παλαί>(Μ)παλέ)».
Στην περιοχή, δηλαδή, αυτήν της Μπαλέ υπήρχε μεσαιωνικός- βυζαντινός οικισμός με το όνομα Παλαία (χώρα)- της οποίας μετεξέλιξη είναι το σημερινό Μπαλέ-  από την οποία, μάλιστα, σώζονται σήμερα σπουδαία μνημεία, οι βυζαντινοί ναοί της Παναγίας (Ζωοδόχου Πηγής) και του Αγίου Γεωργίου στα Φατρελιανά, με εξαιρετικές τοιχογραφίες του 14ου αι. (βλ. Κ. Παπαδάκη: Τοπωνυμικό, σελ. 332- 333 και Θ. Πελαντάκη, Βυζαντινοί Ναοί, σελ. 12 και 19).
Ο νέος πρωτότυπος και λεπτομερειακός Χάρτης της επαρχίας- σημερινού Δήμου Αγίου Βασιλείου- του Θεοδώρου Πελαντάκη, που επικαιροποίησε τον παλιό χάρτη της ίδιας επαρχίας, με προσθήκη 350 νέων στοιχείων, τα οποία προέκυψαν από τις 72 επιστημονικές ανακοινώσεις του Συνεδρίου, είναι αναρτημένος στο ισόγειο του Δήμου μας. Αντίγραφο- μικρογραφία του υπάρχει και μέσα σε καθένα από τους επτά τόμους των Πρακτικών του Συνεδρίου. Και εκεί ο οικισμός αναγράφεται με το όνομα Μπαλέ.
Αυτή, λοιπόν, την ονομασία, Μπαλέ, προτείνουμε και μεις να διατηρήσει ο νέος οικισμός που χτίστηκε με πολύν αγώνα, κόπο και γραφειοκρατικά εμπόδια δεκαετιών. Με αυτήν την ονομασία οι κάτοικοι των οικισμών Κοξαρές, Ατσιπάδων, Κατσογρίδας και Μπαλές, που απαρτίζουν την κοινότητα Κοξαρές δεν έχουν λόγους διαφωνίας- διαμάχης για το όνομα του οικισμού και θα συνεχίζουν να συνυπάρχουν ειρηνικά στο μέλλον, ενώ, ταυτόχρονα, διατηρούμε, ενδυναμώνουμε και επικαιροποιούμε ένα, ήδη, υπάρχον ιστορικό τοπωνύμιο, στο πνεύμα της αποφυγής δημιουργίας νέων τοπωνυμίων, όταν υπάρχουν παλαιά με ιστορία αιώνων, σύμφωνα και με το γνωστό υπόμνημα της Εταιρείας Κρητικών Ιστορικών Μελετών (ΕΚΙΜ). Εξάλλου, το Νέες Ατσιπάδες περιττεύει, αφού υπάρχει, ήδη, το παλαιό τοπωνύμιο (Ατσιπάδες), ενώ αυτό το «Νέες» παραπέμπει τον ξένο επισκέπτη, που δεν γνωρίζει τον τόπο, σε προσφυγικό (από τη Μικρά Ασία) συνοικισμό, κατά το παράδειγμα της Νέας Σμύρνης, Νέας Αλικαρνασσού, Νέων Φωκαιών κ.ο.κ.

Κωστής Ηλ. Παπαδάκης  
Θεόδωρος Στ. Πελαντάκης

Γιώργης Βασ. Δρανδάκης - Ένας ευπατρίδης του Ρεθύμνου



Νεκρολογία

Γιώργης Βασ. Δρανδάκης
Ένας ευπατρίδης του Ρεθύμνου



                      ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ
             www.ret-anadromes.blogspot.com

     Πλήρης ημερών «έφυγε» πριν από σαράντα ημέρες ο ε. δικηγόρος και πρώην πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Ρεθύμνου Γιώργης Βασ. Δρανδάκης, ένας ωραίος ευπατρίδης της πνευματικής και κοινωνικής ζωής του τόπου. Χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του η ευγένεια του χαρακτήρα, η αξιοπρέπεια, η σεμνότητα, το χριστιανικό ήθος και η πνευματική καλλιέργεια. Παντού εμφανιζόταν προσηνής και εγκάρδιος, απλός στους τρόπους, ήρεμος και βαθιά στοχαστικός. Οι συναναστρεφόμενοι μαζί του είχαν πάντοτε κάτι να κερδίσουν, κάτι να ωφεληθούν, γιατί είχε το χάρισμα να μεταδίδει, να διδάσκει και να φωτίζει με άγνωστες και πρωτότυπες γνώσεις και πτυχές την τοπική μας ιστορία. Ο Γιώργης Δρανδάκης ήταν μια από τις εμβληματικές μορφές του Ρεθύμνου, ένας πολυτάλαντος αριστοκράτης του πνεύματος και της τέχνης. ένας δημιουργικός, πρακτικός και εξαιρετικά αποτελεσµατικός άνθρωπος.
      Θεωρώ τον εαυτόν μου ευτυχή και η χαρά μου είναι μεγάλη, γιατί σήμερα μού δίνεται η ευκαιρία ν’ αποτίσω φόρο τιμής, το πνευματικό, θα έλεγα, «αντίδωρο» προς τον αγαπητό μου κύριο Γιώργο για τη συμβολή και βοήθειά του και στις δικές μου συγγραφικές προσπάθειες.
 Άνθρωπος της προσφοράς ο αείμνηστος, δεν ξεχνώ, προσωπικά, με πόση αγάπη αγκάλιασε κατά τη συγγραφή τους τα βιβλία μου «Γλυπτά και Ενεπίγραφες Πλάκες του Ρεθύμνου» (Ρέθυμνο 2000, σελ. 230) και «Ρέθυμνο 1900- 1950» (τόμ. Α΄ και Β΄, Ρέθυμνο 2010, σελ. 600), που έφτιαχνα με τους μαθητές μου στα πλαίσια του μαθήματος της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Δεν ξεχνώ με πόση προθυμία και χαρά, αλλά και με πόσο ενδιαφέρον το έκανε αυτό, κάτι, μάλιστα, που μου το είχε δηλώσει, σε ανύποπτο χρόνο, και η κόρη του Αναστασία, όταν έγραφε, κατά παράκλησή μας, τη δεκασέλιδη μελέτη του: «Διαχρονικό Οδοιπορικό στην οδό Αρκαδίου», για το βιβλίο μας «Ρέθυμνο 1900- 1950».
 Γιατί, αλήθεια, μόνον ο Γιώργης Δρανδάκης μπορούσε να μας δώσει το εν λόγω κείμενο καταγραφής των αναμνήσεών του από την οδό Αρκαδίου του παλιού Ρεθύμνου, του α΄ μισού του 20ου αι. Γιατί μόνο ο Γιώργης Δρανδάκης υπήρξε μόνιμος κάτοικος τής εν λόγω οδού για ολόκληρες δεκαετίες, στην οποία επίσης, διατηρούσε και το δικηγορικό του γραφείο, αλλά και γιατί μόνο ο Γ. Δρανδάκης- από τους λοιπούς ομόρους του της οδού αυτής- προσμετρούσε, τον καιρό εκείνο, ζωή εννέα δεκαετηρίδων, ώστε στη μνήμη του να διατηρεί αναμνήσεις πολύ πριν από το έτος 1950, που εξαρχής είχαμε θέσει ως όριο για το συγκεκριμένο βιβλίο μας.  
 Είχαμε την τύχη, τον καιρό εκείνο, να έχουμε μαθητές μας καλούς και δραστήρια συμμετέχοντες στην εκπόνηση της εργασίας μας αυτής, τα πολυαγαπημένα του εγγόνια Χάρη Γ. Μαρινάκη και Ηρώ Μαμαλάκη. Μέσω των εγγονών του, λοιπόν, του απευθύναμε την παράκληση να μας γράψει ένα διαχρονικό «οδοιπορικό» της οδού Αρκαδίου κατά το α΄ μισό του 20ου αι., κάτι στο οποίο ανταποκρίθηκε αμέσως και με εξαιρετική, μάλιστα, προθυμία, προσφέροντάς μας ένα καταπληκτικό 10σέλιδο «Αφιέρωμα» στην οδό Αρκαδίου του παλιού Ρεθύμνου, που κοσμεί σήμερα τον 2ο τόμο του συγκεκριμένου βιβλίου μας.
  Μας εντυπωσίασε η ικανότητα της μνήμης του να ενθυμηθεί  ευχερώς όλους τους παροικούντας της οδού αυτής από το 1920 μέχρι το 2000, όλους τους επαγγελματίες που είχαν, κατά το διάστημα αυτό, τα καταστήματά τους στην οδό Αρκαδίου, ενώ το ενδιαφέρον του να βοηθήσει και να συνδράμει την προσπάθειά μας κατά το δυνατόν πιο γενναιόδωρα δείχνει και η επιστράτευση για τον σκοπό αυτόν και του καλού φίλου του και σπουδαίου, επίσης, γνώστη του παλιού Ρεθύμνου, του Βασίλη Παπαβασιλείου.
 Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα η αναφορά του και στις ένδοξες στιγμές της οδού Αρκαδίου- όπου οι Ρεθεμνιώτες έκαναν τον περίπατό τους τα χειμωνιάτικα βράδια, γίνονταν οι θρησκευτικές λιτανείες και οι διάφορες εκδηλώσεις και πορείες- καθώς, επίσης, και στην εντυπωσιακή διακόσμηση του δρόμου αυτού κατά τις ημέρες των επισήμων θρησκευτικών και εθνικών εορτών, αλλά και στον φωτισμό του Ρεθύμνου, με τους φαναρτζήδες τής εποχής εκείνης, υπαλλήλους του δήμου, που, κατά το σούρουπο, φρόντιζαν για το άναμμα των φαναριών της πόλης.
 Ο Γ. Δρανδάκης με τις αναμνήσεις του αυτές φωτογραφίζει, αισθητοποιεί και ανασυνθέτει χαρακτηριστικές πτυχές, δομές και όψεις του καθημερινού βίου, του μόχθου αλλά και του πολιτισμού της ψυχής των ανθρώπων της πόλης μας τον καιρό εκείνο, που σήμερα τείνουν ολοένα και περισσότερο να εκλείψουν και να χαθούν ολότελα.
 Όμως, και στο δεύτερο βιβλίο μας «Γλυπτά και Ενεπίγραφες Πλάκες του Ρεθύμνου» με καμάρι σημειώνουμε στη σελίδα 146 ότι η μοναδική ξενόγλωσση ενεπίγραφη πλάκα που περιλάβαμε σε αυτό ήταν η τουρκική επιγραφή στην οικοδομή τής οδού Αρκαδίου 154. Πρόκειται ακριβώς, για την επιγραφή στο περίφημο γνωστό βενετσιάνικο κτίσμα, σπουδαίο κόσμημα της πόλης μας, όπου ο αείμνηστος συμπολίτης διέμενε (και συνεχίζει η οικογένειά του να διαμένει) και διατηρούσε το δικηγορικό του γραφείο, ώστε να γνωρίζει πολύ καλά τα πράγματα γύρω από την ιστορία του θαυμάσιου αυτού οικοδομήματος της πόλης μας, ενώ- παράλληλα προς το άριστα ντοκουμενταρισμένο κείμενο- μας παραχώρησε προς δημοσίευση και την άγνωστη φωτογραφία του τελευταίου Οθωμανού ιδιοκτήτη τής οικοδομής Μωάμεθ Ιζέτ πασά, γιου και κληρονόμου του προηγούμενου ιδιοκτήτη της Ιμπραήμ πασά, που- όπως μας τόνισε ο σεβάσμιος συνεργάτης και φίλος μας- ορισμένες συμπτώσεις επιτρέπουν την υπόθεση ότι είναι ο ίδιος με τον γνωστό Ιμπραήμ, που δήωσε και έκαψε την Πελοπόννησο, χωρίς πάντως το ενδεχόμενο αυτό να έχει και βάσιμη τεκμηρίωση. Αυτός, λοιπόν, ο Μωάμεθ Ιζέτ πασάς, πούλησε το εν λόγω οικοδόμημα στον Νικόλαο Δρανδάκη, Ρεθύμνιο εγκατεστημένο στο Κάστρο της Αιγύπτου, όπου ο Ιζέτ πασάς υπηρετούσε, τότε, ως Νομάρχης.
 Τέτοια υπέροχα πράγματα απέδωσε η συνεργασία μας με τον αείμνηστο λόγιο Ρεθυμνιώτη, τόσον εμού όσο και των μαθητών μου και των  πολυαγαπημένων εγγονών του, μαθητών μας, τότε, στο 1ο Γυμνάσιο Ρεθύμνου, κατά τα έτη 2000 και 2010.
 Αλλά η συνεργασία μου με τον αείμνηστο ευγενή ρεθυμνιώτη είχε και μιαν ακόμα σημαντική προέκταση και στενή, επίσης, επικοινωνία τον καιρό που ο Μητροπολιτικός Ναός της πόλης μας, με τον καλό φίλο, συνάδελφο και συνεργάτη π. Χαράλαμπο Καμηλάκη, εξέδιδε το θαυμάσιο περιοδικό "Ενοριακή Παρουσία" (63, συνολικά, τεύχη!) και του οποίου, όλα αυτά τα χρόνια, είχα την τιμή να έχω τη Σύνταξη και Επιμέλεια. Λοιπόν, ως Επιμελητής όλων αυτών των 63 τευχών της Ενοριακής Παρουσίας, μπορώ να βεβαιώσω ότι ο Γιώργης Δρανδάκης υπήρξε ο τακτικότερος  και εκλεκτότερος συνεργάτης του περιοδικού μας, σε όλα ανεξαιρέτως τα τεύχη του, με εξαιρετικές συνεργασίες- συχνά, μάλιστα, σπάνιου και άγνωστου κρητολογικού περιεχομένου- που ένιωθα ξεχωριστή χαρά κάθε φορά που τις έπαιρνα στα χέρια μου, προκειμένου να τις διαβάσω και επιμεληθώ για το έγκριτο περιοδικό μας. Οι εργασίες τού αείμνηστου συμπολίτη, αναφερόμενες, συνήθως, περί την ιστορία του Μητροπολιτικού μας Ναού, αποτελούν σήμερα ένα μεγάλο κεφάλαιο για τον τόπο και την ιστορία του, μια πηγή σπουδαία ιστορικών γνώσεων και πληροφοριών και μπορώ να πω ότι καταξιώνουν απεριόριστα τόσο τον τόπο, όσο και το Περιοδικό "Ενοριακή Παρουσία" του Μητροπολιτικού μας Ναού, στον οποίο εξίσου μεγάλη υπήρξε και η συμβολή του ως Επιτρόπου για δεκαετίες, έργο θεάρεστο, που συνεχίζει επάξια σήμερα η κόρη του κ. Αναστασία Μαρινάκη, Πρόεδρος του Συλλόγου Συμβολαιογράφων Κρήτης.
 Τα θερμά μου συλλυπητήρια στη αγαπητή μου σύζυγό του κ. Ανδριανή και στις δυο κόρες του, την Αναστασία και στον σύζυγό της, δήμαρχο Ρεθύμνου, κ. Γιώργο Μαρινάκη, καθώς και στη εκλεκτή συνάδελφο Αθηνά. Ευχόμαστε δε και προσευχόμαστε ο Κύριος να αναπαύσει Αυτόν και η μνήμη του να είναι αιωνία!

Η «Νυκτερινή Σχολή Ρεθύμνου»


Η «Νυκτερινή Σχολή Ρεθύμνου»
  
ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

      
       Η «Νυκτερινή Σχολή Ρεθύμνου» απευθυνόταν στα εργαζόμενα και άπορα παιδιά, που δεν μπορούσαν να φοιτήσουν σε ένα από τα τέσσερα εξατάξια Δημοτικά Σχολεία τής πόλης. Για πρώτη φορά λειτούργησε επί Τουρκοκρατίας (περί το έτος 1887), με τη φροντίδα και δαπάνη τού τότε «Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Ρεθύμνης»
(1887- 1906[1]), που ιδρύθηκε με πρωτοβουλία τού Κωνσταντίνου Εμμ. Πετυχάκη[2] και για αρκετά χρόνια προσέφερε πολλά και σπουδαία πράγματα στην πόλη τού Ρεθύμνου και αργότερα θεωρούνταν από τους Ρεθεμνιώτες ως το «αλήστου μνήμης» σωματείο, που δημιούργησε και έφερε στο φως μια πόλη με παντελή ανυπαρξία σωματειακής συνειδήσεως[3]. Μέλη τού εν λόγω Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου- όπως ο Γενικός αυτού Γραμματέας Γυμνασιάρχης Μ ι χ α ή λ  Π ρ ε β ε λ ά κ η ς- δίδασκαν επί πολλά έτη δωρεάν και στη Νυκτερινή Σχολή.
       Μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους (1898), και στα χρόνια τής Κρητικής Πολιτείας, ο «Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος» εξακολούθησε να διατηρεί τη Νυκτερινή Σχολή, βοηθούμενος, πάντως, σε τούτο, από κάποιο σημείο και πέρα, και από τον Δήμο Ρεθύμνης, μέχρι που ο Δήμος φιλοτιμήθηκε και ανέλαβε εξ ολοκλήρου τη συντήρησή της, λόγω οικονομικής αδυναμίας και δυσπραγίας τού Συλλόγου. Να σημειώσουμε, πάντως, ότι και στην περίπτωση αυτήν τής πλήρους καταβολής των εξόδων  από τον Δήμο Ρεθύμνης, ο Σύλλογος δεν έπαυσε ποτέ να έχει τη Σχολή υπό την πνευματική εποπτεία και κηδεμονία του. 
       Πολύ αργότερα, περί το έτος 1934, ο Δήμος αποφάσισε να αφαιρέσει την εποπτεία τής Σχολής από τον Φιλεκπαιδευτικό Σύλλογο Ρεθύμνης που είχε, πλέον, εξασθενήσει σοβαρά (το έτος 1935 ο ιστορικός Σύλλογος είχε κιόλας διαλυθεί) και να την αναθέσει στην «Εταιρεία των Φίλων Ρεθύμνης», που τότε για πρώτη φορά είχε κάνει την εμφάνισή της στο πολιτιστικό γίγνεσθαι αυτού του τόπου ως ένα νέο και δυναμικό σωματείο, που υποσχόταν πολλά[4]. Όμως και το σωματείο αυτό πολύ σύντομα έμελλε να περιέλθει σε μεγάλη εξασθένιση και μαρασμό.
       Όταν μετά από λίγο καιρό ο Δήμος περιέκοψε τη χορηγία του προς τη Σχολή, σε μια προσπάθεια γενικότερης εξοικονόμησης χρημάτων[5], η «Εταιρεία των Φίλων» αδυνατούσε, πλέον, παντελώς να διαθέτει όλα τα λειτουργικά έξοδά της. Η Σχολή, πάντως, συνέχισε για ένα μικρό, ακόμα, χρονικό διάστημα να λειτουργεί με τριάντα, περίπου, μαθητές, χάρη στον ζήλο και τη συγκινητική φιλοτιμία τού δασκάλου της Εμμανουήλ Λινοξυλάκη, αλλά και την κρατική επιχορήγηση 10.000 δραχμών, που έλαβε κατόπιν εισήγησης τού Παντελή Πρεβελάκη, Διευθυντή τότε των «Γραμμάτων και των Καλών Τεχνών», στο Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων[6].

Μιχάλης Πρεβελάκης  (αριστερά) με τον Ιω. Βογιατζάκη, φιλόλογο (δεξιά) 1924
       Το έτος 1938 ο Γυμνασιάρχης Μιχαήλ Πρεβελάκις που πληροφορείται ότι η Σχολή κινδυνεύει να διακόψει οριστικά τη λειτουργία της κάνει θερμή έκκληση προς τον Δήμο Ρεθύμνου να επαναλάβει την οικονομική του βοήθεια προς αυτήν, αλλά και στους είκοσι, περίπου, δασκάλους τής πόλης τού Ρεθύμνου να φιλοτιμηθούν και να διδάξουν, τουλάχιστον οι νεότεροι εξ αυτών, δωρεάν στη Σχολή προκειμένου να συνεχίσει έτσι να λειτουργεί για «τους πτωχούς και αποκλήρους τούτους εργαζόμενους παίδας τής πόλεώς μας» και να διασώσει αυτούς από την αμάθεια και την πλήρη αγραμματοσύνη[7]. Το τέλος, όμως, της Σχολής είχε, πια, φθάσει οριστικά.                                 


[1]Πάντως, το 1906 ο Σύλλογος φέρεται να περιπίπτει σε αδράνεια και αιτία υπήρξε η αδιαφορία των μελών του. Αυτό, τουλάχιστον, ισχυρίζεται στη λογοδοσία της η Ιουλία Πετυχάκη, σύζυγος τού Ιδρυτή τού Συλλόγου Κωνσταντίνου Πετυχάκη και Ιδρύτρια και Αντιπρόεδρος, τον καιρό εκείνο, του «Συλλόγου Κυριών Ρεθύμνης» (Κρητική Επιθεώρησις φ. 183/3-3-1917), καθώς και τού «Λυκείου Ελληνίδων». Πάντως, ο Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος- και μετά το παραπάνω έτος 1906- φαίνεται ότι συνέχισε για αρκετά χρόνια- μέχρι, περίπου, και το έτος 1936- τη δράση του, υπολειτουργώντας, βέβαια, πάντοτε. Αυτό φαίνεται και από το παρόν άρθρο, που, μέχρι το 1933, περίπου, φέρεται να διατηρεί υπό την εποπτεία του τη Νυκτερινή Σχολή τής πόλεώς μας.  
[2] Βλ. σχετικά με τον Κωνσταντίνο Πετυχάκη και τον Φιλεκπαιδευτικό Σύλλογο: Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, «Ο Κωνσταντίνος Εμμ. Πετυχάκης (1853- 1929) και ο Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Ρεθύμνης», Αναζητήσεις, περιοδική έκδοση Συνδέσμου Φιλολόγων Ν. Ρεθύμνου, τ. 3-4 (1996), 99- 105.
[3] «Η Νυκτερινή Σχολή», Ο Τύπος 22-12-1936.
[4] Η ιδέα ίδρυσης τής Εταιρείας ανήκε στον Βασ. Καλαϊτζάκη, της εφημερίδας «Κρητική Επιθεώρησις», με Διευθυντή, τότε, τον Ι. Σ. Καλαϊτζάκη. Το καταστατικό τής Εταιρείας δημοσιεύθηκε στην Κρητική Επιθεώρηση τής 3/7/1934. Η Εταιρεία είχε τα τμήματα: εορτασμού τής 8ης Νοεμβρίου, πνευματικής και καλλιτεχνικής κινήσεως, ερευνών, μελετών, εκδόσεων, εκπαιδεύσεως, υγιεινής, φιλανθρωπίας.
[5] Ο Δήμος στην προσπάθειά του αυτήν έσβηνε τα φώτα τής πόλης τη νύκτα, τού κωδωνοστασίου, των αποχωρητηρίων κ.λπ. («Η Νυκτερινή Σχολή», Ο Τύπος 22-12-1936).
[6] «Η Νυκτερινή Σχολή», Κρητική Επιθεώρησις 3-6- 1936 και Ο Τύπος με την ίδια ημερομηνία, όπου παρουσιάζεται η καθιερωμένη εορτή επί τη λήξει τού εκπαιδευτικού έτους, με την ευθύνη τού δασκάλου τής Σχολής Εμμ. Λινοξυλάκη.
[7] Μιχαήλ Πρεβελάκι, «Η Νυκτερινή Σχολή», Κρητική Επιθεώρησις 18-12-1938. Για τον Γυμνασιάρχη Μ. Πρεβελάκι βλ. Στεργίου Μιχ. Μανουρά, «Ο Γυμνασιάρχης Μιχαήλ Γ. Πρεβελάκις, η πολιτιστική κίνηση στο Ρέθυμνο και οι κρητολογικές μελέτες», περιοδ., Προμηθεύς ο Πυρφόρος, τ. 35 (Ιουλ.-Σεπτ. 1983, 179-185.

ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ * * * «ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΜΕΘΟΔΙΟΥ ΣΙΛΗΓΑΡΔΟΥ (sic) ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΛΑΜΠΗΣ»



Τοπική Θρησκευτική Επικαιρότητα


ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ

«ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΜΕΘΟΔΙΟΥ ΣΙΛΗΓΑΡΔΟΥ (sic)
 ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΛΑΜΠΗΣ»
(Μνήμη του 9 Ιουλίου)

(Χειρόγραφη Συλλογή Παύλου Βλαστού, τ. 15β΄, 467- 472
του Ιδίου, Ο Γάμος εν Κρήτη, Ήθη και έθιμα Κρητών, Εν Αθήναις 1893, 112-113)



1.  ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

       Ο άγιος Μεθόδιος
(περίπου 1750- 1793) καταγόταν από το χωριό Βιζάρι Αμαρίου, και το επώνυμο του ήταν Σιλιγάρδος. Έγινε ηγούμενος της Μονής Ασωμάτων και μετά επίσκοπος Λάμπης. Ως αρχιερέας ο Μεθόδιος αντιτάχθηκε στις βιαιοπραγίες των Τούρκων και γι' αυτό τον θανάτωσαν στις 9 Ιουλίου 1793. Το λείψανο του Αγίου ενταφιάστηκε κοντά στον τόπο μαρτυρίου του, στην Ι. Μονή Ασωμάτων.
Ο νεομάρτυρας Μεθόδιος (Σιλιγάρδος) δεν αναφέρεται στους συναξαριστές, ούτε έχει γίνει, ακόμα, επίσημη αναγνώρισή του ως Αγίου, έχει, όμως, ήδη, γραφεί η ακολουθία του, από τον (τότε) ιερομόναχο, εκ των αδελφών τής Ι. Μονής Αγκαράθου και σήμερα Μητροπολίτη Ρόδου Κύριλλο Κογεράκη και έχει, επίσης, φιλοτεχνηθεί και η εικόνα του, έργο του Αμαριώτη αγιογράφου Εμμ. Ρουκούδη, που εναποτίθεται στην Ι. Μονή τής μετανοίας του.


2.   ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Στον βίο του Αγίου αναφέρεται αναλυτικά το «εν τω τίτλω» λαϊκό άσμα από τη Συλλογή τού Παύλου Βλαστού, το οποίο και θα αναλύσουμε στην παρούσα μελέτη μας. Πρόκειται για ένα ιστορικό αφηγηματικό, επικού χαρακτήρα δημοτικό τραγούδι, που διηγείται ηρωικές πράξεις εκκλησιαστικού άνδρα, του επισκόπου Λάμπης Μεθοδίου Σιλιγάρδου, σε ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο, ομοιοκατάληκτο στίχο, σύμφωνα με την παράδοση τής έμμετρης λαϊκής χρονογραφίας τής μεταβυζαντινής εποχής και τής Τουρκοκρατίας. Χωρίζεται σε ημιστίχια (8-7), με προπαροξύτονο και οξύτονο το πρώτο και παροξύτονο, πάντοτε, το δεύτερο.  


3.  ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ
(Διατηρούμε την ορθογραφία τού πρωτοτύπου)

 Ακούσετ’ ήντα ’γίνηκε ’ς τ’ Αμάρι μια Δευτέρα,
’σκοτώσαν το Μεθόδιο τον άξιο Αρχιερέα,
εις του Φανούριου ’πήγαινε ω! για να κάμη γιώμα
κι’ αξέγνοιαστος εκάθετο κ’ εδιάβαζε ’ς το στρώμα.
Μα οι Τούρκοι του ωχθρεύουντο και τ’ απωδρακανίζα,
γιατί τα Μοναστήρια του εκλέφταν κι’ αφανίζα.
Χωράφια Μοναστηρικά και ληόφυτα επέρνα,
κι’ όποιος δε δίδει με καλό μια μπάλλα του επέμπα.
Ακόμη κι’ από Χριστιαναίς ηθέλανε να πάρου,
για να πληθιάνου την Τουρκιά γερά παιδιά να κάμου.
Μα ’κείνος δεν εχάριζε ο Θεοβλοημένος,
για τη θρησκεία ’μάχετον ως ήτον ωρισμένος.
Κι’ ένας Φαράντος γούμενος έγεινεν καταδότης,
’πάνω απού τη Καλόϊδενα, Ιούδας ο προδότης.
Το μοναστήρι ερήμαξε κι’ έβγανεν ασπαλάθους,
κ’ εζήτα να μεταφερθεί Γούμενος ’ς τσ’ Ασωμάτους.
Τσ’ Εσπέχηδες ο Γούμενος έτρεμε κ’ εφοβάτο,
και της Μονής τα πράμματα δεν τα ψυχοπονάτο.
Κι’ ο Πίσκοπος δεν τ’ άκουσε να τόνε μεταθέση,
των Ασωμάτων τη μονή να μη την καταστρέψη.
Και πώς δεν τον μετέθετε ’ς τση Τούρκους τον προδώνει,
κι’ αυτοί γυρεύγουν αφορμή σαν σκύλοι και δαιμώνοι,
κι’ άδικα τον εσκότωσαν τρεις Τούρκοι αδικητάδες,
φόβος και τρόμος έπιασεν ούλους τση Δεσποτάδες.
Κακάλης και Μπραήμ αγάς από του Γερακάρι
κι’ ο τρίτος ο Ζεκήρ αγάς απού το Νευς-Αμάρι.
Τρεις μπαλλωθιαίς του παίξανε κ’ η τρεις επήγα ντρέτα,
και σαν τη βρύσιν έτρεχε το αίμ’ απού τα κρέτα.
Και δεκαπέντε μαχαιργαίς ακόμη του καρφώνουν,
’ς του Γερακάρι πήγανε, καθίζουν και το στρώνουν (ή: κ’ οι τρεις να ξεφαντώνουν).
Κι’ όντεν εψυχομάχενε έκαμε διαθήκη,
“Πίστι, πατρίδα να σωθή κι’ αυτή ας κάμη δίκη.
Αφήνω και παραγγελιά για τον Καλοειδονιώτη,
μήδ’ αγιωσύνη να του λέν’ μηδέ πανοσιότη”.
Και το Φαράντο με καιρό από ’ψηλά ’γκρεμήσα,
κ’ η σκάραις το κορμί ’φαγαν και τη ψυχή του η πίσσα.                      


4.  ΤΑ ΜΕΡΗ ΤΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ- ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ

                        Πρόλογος (στ. 1- 2)

    Γενική εξαγγελία από τον Ποιητή- χρονικοτοπικός προσδιορισμός τού γεγονότος τής δολοφονίας τού επισκόπου Μεθοδίου. Ένα τυπικό εισαγωγικό μοτίβο, που φέρνει τον αναγνώστη κατ’ ευθείαν στην ουσία τού θέματος.

             Κύριο Θέμα

1.  στ. 3-4: αρχή τού ιστορικού τής δολοφονίας τού επισκόπου (συνέχεια εξιστόρησής του στον 23ο στίχο). Το γεγονός τής δολοφονίας φαίνεται να καταγράφεται ασύνδετα και αλματωδώς, καθώς παρεμβάλλονται άλλες πληροφορίες, έτσι, όπως έρχονται στη μνήμη τού στιχουργού. Ο στιχουργός φαίνεται σαν να μην αναζητεί με προσπάθεια τα θέματά του, αλλά αυτά τα ίδια τα θέματα να τον καθοδηγούν στις εμπνεύσεις του. 
2.  στ. 5-10: Αποστροφή προς τους Τούρκους, ειδική αναφορά στη στάση τους προς τα μοναστήρια και τους χριστιανούς τής επισκοπικής περιφέρειας Λάμπης.
                3. στ. 11-12: Αποστροφή προς τον επίσκοπο Μεθόδιο και τη γενναία στάση του απέναντι στους Τούρκους. Όπως βλέπουμε, για τον επίσκοπο και την προσωπικότητά του ο Ποιητής αφιερώνει δύο μόλις στίχους, που δίνουν, όμως, με πληρότητα το ηρωικό αυτού σθένος και την προσήλωσή του στην Εκκλησία και το καθήκον. Αντίθετα, για τους Τούρκους και τις αδικοπραξίες τους αφιερώνει πέντε στίχους, ενώ για τον προδότη ηγούμενο δέκα.
4.  στ. 13- 22: Αποστροφή προς τον προδότη ηγούμενο τής Καλόειδαινας[1], του οποίου η απληστία λύνει τα χέρια των Τούρκων έναντι του επισκόπου.
5.  στ. 23- 30: η δολοφονία τού επισκόπου (συνέχεια εξιστόρησής της από τον στ. 4, όπου είχε διακοπεί)- οι δράστες τού αποτρόπαιου εγκλήματος- τρόπος εκτέλεσης τού επισκόπου μάρτυρος.


           Επίλογος

1.   στ. 31-34: η Διαθήκη τού επισκόπου Μεθόδιου. Στους ίδιους στίχους εμπεριέχεται και το θέμα τής κατάρας.
2.   στ. 35- 36: η τιμωρία τού προδότη ηγούμενου.

Από το παραπάνω τραγούδι βλέπουμε ότι ο άγιος Μεθόδιος συνειδητά και εν γνώσει του, με την αγέρωχη και γενναία στάση του κατέστη «δύσχρηστος» στους εχθρούς του (αλλόθρησκους και ομοφύλους), ελέγχοντας δριμέως τα σχέδια και τις πράξεις αυτών και προασπιζόμενος γενναία τους πιστούς και τα συμφέροντα τής Εκκλησίας κατά των αυθαιρεσιών και της θηριωδίας των κατακτητών, πράγμα που τους εξώθησε στη σωματική εξόντωσή του. Οπότε, είναι αυτός ο ίδιος που προκάλεσε και ως οι μάρτυρες επιζήτησε τον θάνατό του, γνωρίζοντας, ασφαλώς, ότι η ευθαρσής αυτή και ιδιαίτερα ελεγκτική στάση του έναντι των σχεδίων τού αιμοχαρούς αντιπάλου, τον οδηγούσε κατ’ ευθείαν στον μαρτυρικό θάνατο και την σωματική του καταστροφή. Και, όμως, ο Μεθόδιος αυτό το έκανε ευθαρσώς χωρίς ούτε στιγμή να δειλιάσει ή να δεχθεί συμβιβασμούς και υποχωρήσεις. Οι πράξεις του υπήρξαν, πράγματι, ομολογιακές και η ζωή του ολόκληρη υπήρξε ομολογία Χριστού, Πίστης και Πατρίδας. Και ως τέτοια, αυτή και μόνη η βιωτή του, και χωρίς αυτόν τον μαρτυρικό θάνατό του, θα ήταν, πιστεύουμε, αρκετή για να τον κατατάξει στη χορεία των Ομολογητών τής Ορθοδόξου Εκκλησίας.

Ως κατακλείδα και επιστέγασμα τής μελέτης μας αυτής για τον άγιο Μεθόδιο τον Συλιγάρδο παραθέτουμε, στο σημείο αυτό, το απολυτίκιο του:

         Βυζαρίου (sic) τον γόνον, Αμαρίου το καύχημα,
         τον ηγλαϊσμένον τής Λάμπης Ιεράρχην Μεθόδιον
         τιμήσωμεν εν ύμνοις οι πιστοί, ως νέον
         Αθλοφόρον τού Χριστού, ότι ήσχυνε το θράσος
         Αγαρηνών εν αίματι μαρτυρίου.
         Δόξα τω ενισχύσαντι αυτόν, δόξα τω στεφανώσαντι,
         δόξα τω χορηγούντι δι’ αυτού ημίν χάριν άνωθεν





[1] Η εν λόγω μονή τής Καλόειδαινας, σπουδαία και πλουσία, τιμάται στη μνήμη τής Μεταμορφώσεως τού Σωτήρος (6 Αυγ.). Έρημη στις μέρες μας, βρίσκεται σε θέση ψηλή και περίοπτη, με εξαιρετική θέα (απ’ όπου, κατά τον Παύλο Βλαστό, και το όνομα αυτού), στις υπώρειες τού όρους Κέδρος τής επαρχίας Αμαρίου. Το πιθανότερο, πάντως, το όνομα τής Μονής να δηλώνει τον κτίτορά της (Τωμαδάκης- Τσικριτσή)- αφού το οικογενειακό αυτό (Καλοειδάς), με πιθανό χωριό καταγωγής του τον Μέρωνα- ανευρίσκεται σε εξακριβωμένη είδηση για το μοναστήρι και πιθανόν να απηχεί τον κτίτορα τού ναού ή τής μονής ή ανακαινιστή και των δύο (νεότερος κτίτορας).