ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ * (Κ Λ Η Δ Ο Ν Α Σ)*

   ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΉ

                      ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ

ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ

(Κ Λ Η Δ Ο Ν Α Σ)

Γ ε ν έ θ λ ι ο ν  (24 Ιουν.)

     ΚΩΣΤΗΣ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ

              

      

Τον άγιο Ιωάννη, που ασκήτευε στις όχθες του Ιορδάνη και προετοίμαζε τον ερχομό τού Μεσσία, η Εκκλησία τον κατέταξε στις πρώτες τάξεις των Αγίων, ο λαός Τού έδωσε πολλά προσωνύμια και τον εορτάζει πολλές φορές το χρόνο.

·                    Στις 23 Σεπτεμβρίου (σύλληψη)

·                     Στις 24 Ιουνίου (γέννηση)

·                     Στις 7 Ιανουαρίου (σύναξη)

·                     Στις 29 Αυγούστου (αποκεφαλισμός)

·                     Στις 24 Φεβρουαρίου (Α' και Β' εύρεση τιμίας κάρας)

·                     Στις 25 Μαΐου (Γ' εύρεση της τιμίας κάρας)

Πρώτη από τις εορτές αυτές, για τους χριστιανούς, είναι η εορτή τής Σύναξης τού Ιωάννη τού Προδρόμου, στις 7 Ιανουαρίου. Την ημέρα αυτήν εορτάζουν οι Γιάννηδες την ονομαστική τους εορτή. Δεύτερη κυριότερη εορτή τού Αγίου είναι στις 29 Αυγούστου. Είναι η γιορτή τού Αποκεφαλισμού, του θανάτου του, που η Εκκλησία την έχει καθιερώσει και ως ημέρα νηστείας.

 Ο άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος (το Γενέθλιον- 24 Ιουν.), ο επιλεγόμενος και Κλήδονας, είναι περισσότερο γνωστός από το πανελλήνια γνωστό λαϊκό έθιμο τού Κλήδονα, που τελείται την ημέρα τής μνήμης του. Κλήδονας<μεσν.κλήδονας< αρχ. κλήδων -ώνος (που στον Όμηρο σημαίνει μαντικό σημάδι, πρόρρηση, προφητεία) [<κλεϜ-ηδών (με σίγηση τού δίγαμμα και συναίρεση) <κλέος]. Σύμφωνα με ορισμένους η λέξη «κλείδονας» προέρχεται από τη λέξη κλειδί, που ανοίγει, δηλαδή, και κλείνει το κουτί τής τύχης. Άποψη, πάντως, που τη θεωρούμε εσφαλμένη, γιατί δίνει προσηγορικό «κλείδονας» με [ει].  

 Μέσα στον κλήδονα, δηλαδή στο σταμνί ή τη λεκάνη με το αμίλητο νερό, οι νέες και οι νέοι έριχναν από ένα μικρό αντικείμενο, το ριζικό ή «ριζικάρι», που είχαν επάνω τους (δαχτυλίδι, σκουλαρίκι, κουμπί, φρούτο, καρφίτσα τού στήθους, νόμισμα κ.λπ.). Σκέπαζαν μετά το σταμνί ή τη λεκάνη, με ένα, συνήθως, κόκκινο πανί ή μαντήλι και το έβαζαν στη μέση της αυλής ή στο χαγιάτι. Το άφηναν εκεί όλη τη νύχτα, για να το βλέπουν τα άστρα και να αποκτήσει μαγική δύναμη, ενώ οι νέοι παρακαλούσαν να βγει

το ριζικό τους και να παρουσιαστεί στον ύπνο τους και να φανερώσει στις άγαμες κοπέλες το όνομα τού μελλοντικού συζύγου τους μέσω τού αμίλητου νερού. Τα ριζικάρια, λέγανε, θα επισκεπτόταν κατά τη νύχτα η μοίρα τού καθενός και θα έγραφε επάνω τους το μέλλον και το τυχερό τους.  Γύρω από τον κλήδονα, στις παλιές κοινωνίες, οι νέες και οι νέοι άρχιζαν το χορό και τα τραγούδια, οι γερόντισσες τα πειράγματα και, καμιά φορά, χόρευαν και αυτές με τους νέους, μέχρι που άρχιζε να μπαίνει η νύχτα και να «σουρουπώνει». Για τα παραπάνω ο Άι-Γιάννης στη μεν Καππαδοκία ονομάζεται Ριζικάς, στα δε Λεχαινά τής Ολυμπίας και Ριζικάρης, γιατί ο λαός πιστεύει ότι φέρνει την τύχη, το ριζικό του, γι’ αυτό και τα αντικείμενα που ρίχνουν στον κλήδονα λέγονται, όπως σημειώσαμε, και ριζικάρια.

   Επειδή, επίσης, την ίδια εποχή (24 Ιουν.) σε πολλά μέρη τής Ελλάδας όρνιαζαν τις συκιές, βάζοντάς τους όρνους για την ωρίμανση των σύκων, ο άις- Γιάννης συνδέθηκε με τη γεωργική αυτήν εργασία, κατέστη γεωργικός- αγροτικός άγιος, και στη μεν Κύθνο ονομάστηκε Απορνιαστής, στη δε Άνδρο Ορνιαστής. Στην Αιτωλία ο άγιος ακούγεται και ως Μελάς, γιατί τότε οι μελισσοτρόφοι τρυγούν μέρος των μελισσιών τους και διανέμουν το μέλι στους συγγενείς και φίλους «για το καλό», ενώ στη Μάνη, Αιτωλία, Κορινθία και αλλού ο άγιος Ιωάννης ακούγεται και ως Ριγανάς, γιατί τότε (το τελευταίο δεκαήμερο τού Ιουνίου) θεωρείται ως η καταλληλότερη εποχή για την περισυλλογή τής ρίγανης.  

      Επίσης, επειδή η 24^η Ιουνίου συμπίπτει με το θερινό ηλιοτρόπιο για τούτο ο Άγιος, κατά τόπους, ονομάστηκε: άις- Γιάννης τού Λουτρόπη (Χίος), άις- Γιάννης τού Λιοτροπιού (Κύθνος), άις- Γιάννης τού Λιτριπιού ή Λιτριβιού (Βούρβουρα Κυνουρίας) και άις Λουτρουπής ή Λουτρόπους (Πόντος). Από τα αρχαία χρόνια υπήρχαν διάφορα έθιμα που είχαν σχέση με τις θερινές τροπές, αλλαγές τού ήλιου- επικίνδυνες, μερικές φορές, κυρίως για τους γεωργούς- και που, αργότερα, πέρασαν στον χριστιανικό κόσμο και συνδέθηκαν με το Γενέθλιο τού Ιωάννη τού Προδρόμου (24 Ιουνίου). Κατά τον Ευαγγελιστή Λουκά[1], ο Ιωάννης ο Πρόδρομος ήταν έξι μήνες μεγαλύτερος από το Χριστό. Αφού, λοιπόν, η Εκκλησία όρισε τη γέννηση τού Θεανθρώπου στις 25 τού Δεκέμβρη, δηλαδή στις χειμερινές τροπές τού ήλιου, επόμενο ήταν το Γενέθλιο τού Ιωάννη τού Προδρόμου να συμπέσει στις 24 του Ιουνίου, δηλαδή στις θερινές τροπές τού ήλιου. Έτσι διατηρήθηκαν ορισμένες συνήθειες που έχουν σχέση με το θερινό ηλιοτρόπιο και την αντίληψη ότι κάτι συμβαίνει στον ήλιο αυτήν την ημέρα και μας επηρεάζει. 

     Επειδή, τώρα, κατά την παραμονή τής ημέρας αυτής (24 Ιουνίου), σύμφωνα με παλιά μεσαιωνική παράδοση, ανάβονται «ανά τας οδούς και ρύμας των πόλεων και των χωρίων» πυρές, για τούτο ο άγιος Ιωάννης λαμβάνει και τα επίθετα Λαμπαδιστής (Κύπρος), Λαμπαδάρης (Κεφαλονιά, Λεχαινά), Φανιστής (από προσηγορικό «φανός») (Χίος, Σύρος), Φωταράς (Κύθνος), Λαμπροφόρος και Λαμπροκόπος (Κύπρος) και Ψυλλοκόπος (Κύπρος), γιατί ανάβουν τις πυρές με το φυτό ψυλλίτη (υπερικόν το ούλον), το οποίο παράγει μεγάλες φλόγες[2].

--------------------------------------------

---

[1] Λουκά α΄, 1-25, 57-68, 76-80.  

[2] Φαίδωνος Κουκουλέ, «Αγίων Επίθετα», Ημερολόγιον τής Μεγάλης Ελλάδος, τ. 10 (1931), 393- 94.