Η Αποτομή τής τιμίας Κεφαλής τού τιμίου, ενδόξου Προφήτου, Προδρόμου και Βαπτιστού Ιωάννου (29 Αυγούστου)

Εικ. Έργο τής Ι. Μονής Σωτήρος, Κουμπέ, Ρεθύμνου. Ανάμνηση εγκαινίων τού δευτέρου κλίτους τού καθολικού, επ' όνόματι τού τιμίου Προδρόμου (29/8/1999).

Η Αποτομή τής τιμίας Κεφαλής τού τιμίου, ενδόξου Προφήτου, Προδρόμου και Βαπτιστού Ιωάννου (29 Αυγούστου)

    Συναξαρικές πληροφορίες- Λαογραφικά στοιχεία

Συναξαρικές πληροφορίες

     Η Εκκλησία τιμά τον Πρόδρομο αμέσως μετά την Υπεραγία Θεοτόκο και ιδιαίτερα ο μοναχικός κόσμος, γιατί και εκείνος υπήρξε μέγας ασκητής τής ερήμου, τρεφόμενος με ακρίδες και μέλι άγριο, σαν να ήταν πουλί. Γι’ αυτό σε πολλές εικόνες τής βυζαντινής αγιογραφίας ο Άγιος είναι ιστορημένος πράγματι με δυο φτερά φυτρωμένα στους ώμους του και την επιγραφή «το πτηνόν τής ερήμου». Επί πλέον ή γέννησή του συντελέστηκε με τη χάρη τού Θεού και ή σύλληψή του- από τη στείρα μητέρα του Ελισάβετ- ευαγγελίστηκε, όπως μας αναφέρει ο Ευαγγελιστής Λουκάς[1], στον πατέρα του Ζαχαρία, μέσα στον ναό, ενώ ο τελευταίος ιερουργούσε στο ιερό.
    Ο Ιωάννης ο Πρόδρομος δεν δειλιάζει να κηρύξει και ελέγξει προς όλες τις κατευθύνσεις, χτυπώντας, τελευταία, και τη μοιχεία του βασιλιά Ηρώδη, αν και γνώριζε καλά πως αυτό θα τού στοίχιζε τη ζωή. Με τον αποκεφαλισμό του στο παράνομο συμπόσιο των γενεθλίων τής Σαλώμης, ο Πρόδρομος ανοίγει τις πύλες τού Άδη και ευαγγελίζεται και εκεί προς όλους τους νεκρούς την έλευση τού Σωτήρα, όπως ψάλλουμε και στο απολυτίκιό του:

«όθεν τής αληθείας υπεραθλήσας,
χαίρων ευηγγελίσω και τοις έν ΄Αδη,
Θεόν φανερωθέντα εν σαρκί,
τον αίροντα την αμαρτίαν τού κόσμου και
παρέχοντα ημίν το μέγα έλεος».

     Γι’ αυτό και στο τέλος ο Ιωάννης αξιώθηκε να ακούσει το εγκώμιο από το στόμα τού ίδιου τού Κυρίου και Θεού του: «αμήν λέγω υμίν, ουκ εγήγερται εν γεννητοίς γυναικών μείζων Ιωάννου τού βαπτιστού»[2].

Λαογραφικά στοιχεία

   Ο άγιος Ιωάννης ο "Αποκεφαλιστής" (που αποκεφαλίστηκε, δηλαδή, από τον Ηρώδη) θεωρείται θεράπων Άγιος από το ρίγος τού πυρετού τής ελονοσίας. Γι' αυτό και στην μεν Κρήτη αποκαλείται και Ριγολόγος και αλλού Κρυαδίτης, αλλά και Νηστευτής και Νηστικός για την απόλυτη νηστεία με την οποία τιμάται η μνήμη του. Επίσης, κατά τόπους, ακούγεται και Τιναχτής (στη Νάξο- επειδή σε τινάσσει με ρίγη, αν δεν τηρήσεις τη νηστεία του ή γιατί θεραπεύει το τιναχτικό, δηλαδή τον ελώδη πυρετό), Κυνηγός (στη Θράκη, γιατί γύρω στην εορτή του, 29 Αυγούστου, αρχίζει η κυνηγετικη περίοδος ή διότι αυτό ήταν το όνομα τού κτίτορός του[3]) και Κουτσοκεφάλης. Στην Κρήτη, πάνω σε ακρωτήριο, πριν μπούμε στον κόλπο τού Μεραμπέλου, υπάρχει το εκκλησάκι τού άι Γιάννη τού Αφορεσμένου για τα πολλά ναυάγια πού συμβαίνουν στην περιοχή του. Οι κακοήθεις πυρετοί που μαστίζουν- ιδιαίτερα κατά τον μήνα Αύγουστο- τον τόπο μας, με τα τρομερά τους ρίγη και τους οξείς παροξυσμούς τους, οφείλονται, κατά την άποψη του ελληνικού λαού, στην ταραχή που αισθάνθηκε κατά το μαρτύριο η κεφαλή του καρατομηθέντος Αγίου[4]. Ο άγιος Ιωάννης, έκτοτε, εικονίζεται, συνήθως, κρατώντας την κεφαλή του.
     Στο Ρέθυμνο, ο άγιος Ιωάννης ο Ριγολόγος, στην περιοχή του Πετρέ, θεωρείται ως θεράπων Άγιος της ελονοσίας. Η παράδοση κάνει λόγο ότι το εκκλησάκι του Αϊ- Γιάννη έχει κτιστεί από τα χρόνια που οι Τούρκοι δέσποζαν στην Κρήτη. Την εικόνα του βρήκε ένας Τούρκος άρρωστος, που η θέρμη τού έκαιγε τα σωθικά, όταν άκουσε να βγαίνει από τα σπλάγχνα μιας σπηλιάς, ανάμεσα από τα δένδρα και τους αγριόθαμνους, μια μελωδική, θεία φωνή. Ο Τούρκος έτρεξε στη σπηλιά, αναμέρισε τα χόρτα και τα αγκάθια και βλέπει την εικόνα τού Αϊ- Γιάννη να λάμπει σαν ένα αστέρι. Ένιωσε ότι ήταν η φωνή του Αϊ- Γιάννη που τον προσκαλούσε. Έσκυψε με σεβασμό, πήρε την εικόνα στην αγκαλιά του, κι έταξε στον Άγιο δύο ζώα λάδι, αν τον άφηνε ο πυρετός. Όπως λέγει η παράδοση, ο πυρετός έφυγε και ο Τούρκος, στη συνέχεια, εκτέλεσε το τάμα του. Έκτοτε ο Αϊ- Γιάννης θεωρούνταν στην περιφέρεια ο μόνος γιατρός για την ελονοσία[5]. Το ίδιο και ο άγιος Ιωάννης ο Ριγολόγος, στην Άνω Βιάννο Ηρακλείου, ενώ στα Φάρασα πιστεύεται ότι θεραπεύει τη στείρωση των γυναικών[6].
   Ενδιαφέρον, από λαογραφική άποψη, παρουσιάζει, στο σημείο αυτό, το τελετουργικό που ακολουθούσαν, σε παλαιότερες εποχές, στην Άνω Βιάννο του νομού Ηρακλείου, όσοι ταλαιπωρούνταν από διάφορες ασθένειες και κυρίως από ελονοσία και κατέφευγαν στη χάρη του Αγίου, εκζητούντες το θείο έλεος και τη σωτήρια αντίληψή του. Ο ασθενής με απλή, αγνή και άδολη λαϊκή ψυχή προσκυνούσε ευλαβώς τη χάρη του, άναβε τα καντήλια, θύμιαζε τις άγιες εικόνες και, στη συνέχεια, πλυνόταν με το αγίασμα που υπήρχε στο συγκεκριμένο προσκύνημα. Ύστερα έδενε στο μανουάλι μια κλωστή ή το μαντίλι του ή ένα κομμάτι που το έκοβε από τα ρούχα του[7] και έλεγε με πραγματική πίστη τα παρακάτω λόγια: 

Έπαε σ’αφήνω, Αϊ- Γιάννη μου, τον πυρετό μου…
Έπαε σ’ αφήνω, Αϊ- Γιάννη μου, το ρίγος μου …
Έπαε σ’ αφήνω, Αϊ- Γιάννη μου, την ανορεξία μου και την αρρώστια μου…

    Αμέσως μετά ο ασθενής «έζωνε» εξωτερικά την εκκλησία τρεις φορές με μια κλωστή, προφέροντας, και πάλι, τα ίδια λόγια. Τότε, ο ρακένδυτος και λιπόσαρκος Άγιος- όπως τουλάχιστον μαρτυρείται από τους ίδιους που προσέφευγαν στη θεία χάρη του και εκζητούσαν το έλεός του- συνήθως άκουγε τις εναγώνιες παρακλήσεις τους και τους χάριζε και πάλι την υγεία τους[8].

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Λουκ. α΄ 5- 25.[2] Ματθ. ια΄, 11.
[3] Γι’ αυτήν τη δεύτερη άποψη βλ. Φαίδωνος Κουκουλέ, «Επίθετά τινα της Θεοτόκου», Ημερολόγιον τής Μεγάλης Ελλάδος, τ.10 (1931), 392.
[4] Γ. Α. Μέγα, Ελληνικαί εορταί και έθιμα της λαϊκής λατρείας, Αθήναι 1957, 231.
[5] Βλ. σχετικά Αλεξ. Κ. Χατζηγάκη, Εκκλησίες Κρήτης- Παραδόσεις, Ρέθυμνο 1954, 49.
[6] Δ. Λουκοπούλου- Δ. Πετροπούλου, Η λαϊκή λατρεία των Φαράσων, Αθήναι 1949, 30
[7] Που προφανώς ήταν το ορατό σύμβολο της ασθένειάς του, που, στη συνέχεια, θα εγκατέλειπε στη χάρη του Αγίου.
[8] Αντ. Ε. Στιβακτάκη, Θρύλοι και Παραδόσεις της Κρήτης, Εκδ. Σμυρνιωτάκη, Αθήνα χ. χ., 80.