Ο άγιος νεομάρτυς Μιχαήλ Πακνανάς ή Μπακνανάς, ο Α θ η ν α ί ο ς

                

                 ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΗ

                 ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ

Ο άγιος νεομάρτυς Μιχαήλ Πακνανάς ή Μπακνανάς,

ο  Α θ η ν α ί ο ς

 (30  Ι ο υ ν ί ο υ)

                              ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

                        www.ret-anadromes.blogspot.com

                               Ο άγιος νεομάρτυς Μιχαήλ Πακνανάς ή Πακναμάς, ο Αθηναίος (30 Ιουν.), ήταν κηπουρός και γεννήθηκε από φτωχούς γονείς στα 1753, στην Αθήνα (συνοικία της Βλασσαρούς, που βρισκόταν κάτω από την Ακρόπολη, στο σημερινό χώρο της Αρχαίας Αγοράς) (εικ.. 1). Έμεινε αγράμματος κι έγινε κηπουρός, πουλώντας τα προϊόντα του στα χωριά της Αττικής. Όμως, η πενιχρά οικονομική του κατάσταση τον ανάγκασε, πέραν του επαγγέλματος τού κηπουρού, να ασκεί και το επάγγελμα τού μεταφορέα (χαμάλη), στις γύρω περιοχές τής Αθήνας, κουβαλώντας κοπριά για τους κήπους.

Εικ. 1. Συνοικία Βλασσαρούς

 Έτυχε ιδιαίτερης προσοχής όχι μόνο από τους συναξαριστές και τα νεομαρτυρολογικά κείμενα, αλλά και από τους διάφορους μελετητές, από το γεγονός ότι το μαρτύριό του βρίσκεται χαραγμένο με κάτι τρεμουλιαστά γράμματα, φορτισμένα με πολλή συγκίνηση, στον πρώτο κίονα των Στηλών τού Ολυμπίου Διός, στην Αθήνα, με την ακόλουθη επιγραφή: «1771 Ιουλίου 9 απεκεφαλίσθη ο Πακνανάς Μιχάλης»[1] (φωτ. 2 και 3).

Ειδικότερα, ο Πακνανάς μαρτύρησε επί Τουρκοκρατίας (9/7/1771), δεκαοκταετής, περίπου, στην ηλικία (δηλαδή «παιδομάρτυς»), με αποκεφαλισμό, όταν- με αφορμή την επανάσταση τού Ορλώφ (1770)- κατηγορήθηκε άδικα από τους Τούρκους φύλακες ότι προμήθευε με πυρίτιδα τους αρματωμένους Έλληνες κλέφτες τής γύρω ορεινής περιοχής. Τον

Εικ.2. Στήλες Ολυμπίου Διός

φυλάκισαν και του πρότειναν να αλλάξει την πίστη του, προκειμένου να απαλλαγεί κάθε κατηγορίας, αλλ’ αυτός αρνήθηκε επίμονα την πρόταση αυτήν και προτίμησε τον διά ξίφους μαρτυρικό θάνατο[2]. Η ορθοδοξία των πατέρων του είχε χαράξει πολύ βαθιά την πίστη μέσα του, και τίποτα δεν μπορούσε να την ξεριζώσει.

Λέγεται ότι κατά το μαρτύριο, ο δήμιος χτύπησε τον Άγιο ελαφρά στον λαιμό, με αντεστραμμένο το ξίφος, διπλαριστά κι όχι με την κόψη, απλά για να τον κάνει να δειλιάσει, να φοβηθεί, προσδοκώντας τη μεταστροφή του. Ο γενναίος, όμως, μάρτυς τον παρότρυνε με θάρρος λέγοντας: «χτύπα για την πίστη!». Και όταν ο δήμιος έβαλε το μαχαίρι του στον τράχηλο τού Αγίου και τον πλήγωσε, αυτήν τη φορά, λίγο, άκουσε από το στόμα του Αγίου την ίδια φράση: «χτύπα για την πίστη!...». Τελικά ο δήμιος απέκοψε τη σεπτή κεφαλή του το 1771 μ.Χ., χαρίζοντάς του τον αμαράντινο τού μαρτυρίου στέφανο και πλουτίζοντας την Εκκλησία των Αθηνών με έναν καλλίνικο μάρτυρα. Την ώρα αυτήν τού μαρτυρίου αποτυπώνει παραστατικά το επόμενο δίστιχο επίγραμμα:

                    Τι κατ’ ολίγον λαιμόν, ω σπαθηφόρε,

                    τέμνεις; Μιχαήλ ου πτοείται την σπάθην.

Εικ. 3. Ο 1ος Κίων

Στο Μηναίο τού Ιουνίου δεν έχουμε κάποια αναφορά τού ονόματός του (απουσιάζει και από το συναξάρι τού Όρθρου), ούτε καταγράφονται τροπάρια προς τιμήν του. Ο αείμνηστος αγιορείτης μοναχός Γεράσιμος Μικραγιαννανίτης φέρεται συντάκτης ασματικής ακολουθίας, παρακλητικού κανόνα, απολυτικίων, μεγαλυναρίων και κοντακίων προς τιμήν του[3], τα οποία φαίνεται ότι παραμένουν ανέκδοτα[4]. Παρότι, κανονικά, η μνήμη του θα πρέπει να εορτάζεται στις 9 Ιουλίου, που δέχτηκε τον διά ξίφους μαρτυρικό θάνατο (και έτσι σημειώνεται σε αρκετά Αγιολόγια), όμως το Αγιολόγιο τού Ευστρατιάδου ορίζει τη μνήμη του στις 30 Ιουνίου, ακολουθώντας άλλες πηγές.

Εικ.4. Συνοικία Ν. Κόσμος (αρχές αιώνα)

Το μοναδικό παρεκκλήσιο σ’ όλη την Πρωτεύουσα αφιερωμένο στον Άγιο νεομάρτυρα Μιχαήλ, τον Κηπουρό, βρίσκεται στον ιερό ναό Αναλήψεως τού Κυρίου, Νέου Κόσμου (Λαγουμιτζή και Ντελακρουά), όπου, κατά την παράδοση, βρίσκονταν οι κήποι τού Αγίου..Προς τιμήν του, επίσης, ένας από τους κεντρικότερους δρόμος στην ίδια συνοικία της Αθήνας («Νέο Κόσμο») φέρει το όνομά του (Οδός Μπακνανά), καθώς και η παρακείμενη στάση τού τραμ.

Ως κηπουρός και ο ίδιος προστατεύει τους ανθοπώλες, ενώ το έτος 2003 ανακηρύχθηκε και προστάτης των διαιτολόγων και διατροφολόγων.

      Άλλοι άγιοι κηπουροί είναι:

·        Ο άγιος Κόνων ο Κηπουρός (5 Μαρτ.)

·        Ο άγιος Φωκάς, ο  μάρτυς, ο Κηπουρός (22 Σεπτ.)

·        Ο άγιος Χρήστος ο Κηπουρός ή Αρβανίτης (12 Φεβρ.)

------------------------------------------------

---

         [1] Δημ. Γρ. Καμπούρογλου, Ιστορία των Αθηνών, 149, 150, 175- 176 και Μνημεία τής ιστορίας των Αθηνών, τ. Α΄, 1889, 105.

                     [2] Σωφρονίου Ευστρατιάδου, Αγιολόγιον τής Ορθοδόξου Εκκλησίας, Έκδ. Αποστολικής Διακονίας τής Εκκλησίας τής Ελλάδος, χ.χ., 339.

           [3] Γ. Χ. Χρυσοστόμου, Το έργον τού Γερασίμου μοναχού Μικραγιαννανίτου, Ευρετήρια, Θεσσαλονίκη 1997, 114, 144, 146.

           [4] Εμμ. Κ. Δουνδουλάκη, «Άγιοι τής Ορθόδοξης Εκκλησίας που φέρουν το προσωνύμιο “Κηπουρός”», περιοδ. Ενοριακή Παρουσία, ενορίας Καθεδρικού Ναού Εισοδίων Ρεθύμνου, τεύχ. 53 (Νοέ. 2010- Ιαν. 2011), 14.