ΚΩΣΤΑΣ Ε. ΛΑΜΠΡΙΝΟΣ * Οι cittadini στη βενετική Κρήτη * Κοινωνικο-πολιτική και γραφειοκρατική εξέλιξη (15ος- 17ος αι.)



ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ


ΚΩΣΤΑΣ Ε. ΛΑΜΠΡΙΝΟΣ

             Οι cittadini στη βενετική Κρήτη

Κοινωνικο-πολιτική και γραφειοκρατική εξέλιξη (15ος- 17ος αι.)

[Έκδοση ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ, ΚΕΝΤΡΟ ΕΡΕΥΝΗΣ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΝΕΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ, ΑΘΗΝΑ 2015, σχ. 8ο (24Χ17), σσ. 192]

 ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ


Ενταγμένο στο ερευνητικό πρόγραμμα «Κοινωνική και πνευματική κινητικότητα του Νέου Ελληνισμού. Διαδρομές προσώπων, ιδεών, αγαθών (1204- 1821)» του ΚΕΜΝΕ (Κέντρου Ερεύνης του Μεσαιωνικού και Νέου Ελληνισμού) της Ακαδημίας Αθηνών, είναι το νέο βιβλίο με τίτλο «Οι cittadini στη βενετική Κρήτη. Κοινωνικο-πολιτική και γραφειοκρατική εξέλιξη (15ος- 17ος αι.)» του συντοπίτη μας ιστορικού κ. Κώστα Ε. Λαμπρινού, γνωστού ερευνητή της Ακαδημίας Αθηνών, ο οποίος ασχολείται επιστημονικά με την ιστορία του βενετοκρατούμενου ελληνισμού. Ο κ. Λαμπρινός, Διευθυντής Ερευνών σήμερα στο ΚΕΜΝΕ της Ακαδημίας Αθηνών, έχοντας εκπονήσει στο παρελθόν διδακτορική διατριβή με τίτλο «Κοινωνία και διοίκηση στο βενετοκρατούμενο Ρέθυμνο: το ανώτερο κοινωνικό στρώμα των ευγενών (1571-1646)», έμελλε  κατόπιν να ασχοληθεί με ένα ευρύ φάσμα θεμάτων για την κοινωνία, την πολιτική, τις ιδεολογίες και τους θεσμούς στην Κρήτη την εποχή της Βενετοκρατίας, ιδίως κατά τον 16ο και 17ο αιώνα. Οι δημοσιεύσεις του, εκτός των άλλων, αναφέρονται στους νοταρίους (συμβολαιογράφους), τα κοινοτικά συμβούλια, τις γυναίκες της ανώτερης τάξης, την κοινωνική και στρατιωτική οργάνωση στις αγροτικές περιοχές, τους «αρχοντορωμαίους» της κρητικής υπαίθρου, τις σχέσεις μεταξύ ορθοδόξων και καθολικών στο νησί, τη λέσχη (loggia) του Ρεθύμνου κ.ά.
Στην παρούσα μελέτη του ο κ. Λαμπρινός εστιάζει το επιστημονικό ενδιαφέρον του στο μεσαίο κοινωνικό στρώμα τής Κρήτης, που, όπως στη Βενετία, το αποτελούσαν οι λεγόμενοι  cittadini (τσιταδίνοι στις ελληνικές πηγές), για τους οποίους οι γνώσεις μας ήταν μέχρι τώρα αποσπασματικές. Ο συγγραφέας προσεγγίζει το θέμα του από πολλές πλευρές, αξιοποιώντας άριστα ένα πλούσιο αρχειακό υλικό, που είχε την τύχη να εντοπίσει με αρκετές ερευνητικές αποστολές του στο Κρατικό Αρχείο της Βενετίας. Με τη βοήθεια του άγνωστου αυτού αρχειακού υλικού και την παράλληλη χρήση της υπάρχουσας ελληνικής και ξένης βιβλιογραφίας, ο κ. Λαμπρινός επιχειρεί τη διαμόρφωση μιας πληρέστερης εικόνας για τους cittadini, δίδοντας έμφαση στα χαρακτηριστικά και την εξέλιξη του μεσαίου στρώματος από την περίοδο της ανάδυσής του κατά το δεύτερο μισό του 15ου αιώνα μέχρι τη λήξη της βενετικής κυριαρχίας στο νησί τον 17ο αιώνα (1669).
Η μελέτη κατά βάση διαρθρώνεται σε τρεις  άξονες, τον κοινωνικό, τον υπαλληλικό - γραφειοκρατικό και τον πολιτικό, δεδομένου ότι στο δομικό πλέγμα του κοινωνικού στρώματος  η κοινωνική διάσταση εμφανίζεται από πολύ νωρίς να τέμνει την υπαλληλική, ενώ αργότερα επρόκειτο να συναντήσει δυναμικά και την πολιτική. Επίσης, το βιβλίο, πέραν του εξαιρετικά κατατοπιστικού Προλογικού Σημειώματος της Επόπτου του ΚΕΜΝΕ, ακαδημαϊκού κ.  Χρύσας Μαλτέζουπεριλαμβάνει και  Εισαγωγή του συγγραφέα, η οποία επικεντρώνεται στο δύσκολο θέμα της εννοιολογικής προσέγγισης του εν λόγω κρητικού κοινωνικού στρώματος, μέσα από τη διασάφηση των βασικών θεσμικών και πολιτικο-κοινωνικών ιδιοτήτων του. Παράλληλα  τίθενται τα ζητήματα που ανακύπτουν από την ιδιαιτερότητα των σχετικών με τους cittadini πηγών.
Στην πρώτη ενότητα του βιβλίου υπό τον τίτλο «Κοινωνική και υπαλληλική φυσιογνωμία των cittadini», εξετάζονται, ανάμεσα στα άλλα, οι διαδικασίες συγκρότησης του μεσαίου στρώματος και η σύνθεσή του κατά τη διάρκεια του χρόνου. Επίσης, η έντονη από μέρους του κινητικότητα, προκειμένου τα μέλη του να εξασφαλίσουν θέσεις της δημόσιας μέσης υπαλληλίας και έτσι να αποκτήσουν  ευδιάκριτα γνωρίσματα, που θα επέτρεπαν στη νέα αυτή κοινωνική κατηγορία να οριοθετήσει το πεδίο της απέναντι στις άλλες κοινωνικές τάξεις ή ομάδες, δηλαδή στην ηγετική τάξη (ευγενείς) και το κατώτερο στρώμα (popolari).
Η δεύτερη ενότητα, με τίτλο «Πολιτική υπόσταση και πολιτικές επιδιώξεις των cittadini», εστιάζεται κυρίως στην πολιτική υπόσταση των cittadini και στα αιτήματά τους προκειμένου να τους χορηγηθεί το θεμελιώδες δικαίωμα της επίσημης συλλογικής οργάνωσης και της άμεσης επικοινωνίας με τα κεντρικά κυβερνητικά επιτελεία. Φωτίζονται οι κοινωνικές ζυμώσεις και οι κλιμακούμενες πολιτικές διεκδικήσεις του στρώματος κατά τον 16ο αιώνα, ενώ, επίσης, παρουσιάζεται και η διαφορετική ιστορική πορεία του στην περιοχή της Σητείας, αλλά και η ιδιαίτερη αντιμετώπιση που είχαν σε συλλογικό επίπεδο όσοι  cittadini απάρτιζαν τη γραφειοκρατική ελίτ της δουκικής καγκελαρίας (γραμματείας) στην κρητική πρωτεύουσα, τον Χάνδακα (σημερινό Ηράκλειο). 
Στην τρίτη ενότητα, με τίτλο «Προς την κατεύθυνση πληρέστερης κοινωνικής κατοχύρωσης», εξετάζονται οι εξελίξεις του 17ου αιώνα, που σηματοδότησαν την αποκρυστάλλωση των κοινωνικών γνωρισμάτων του μεσαίου στρώματος και ενδυνάμωσαν περαιτέρω τη σύνδεσή του με τον υπαλληλικό μηχανισμό. Σκιαγραφείται, επίσης, η κοινωνική ταυτότητα των cittadini κατά την όψιμη βενετική περίοδο και προσεγγίζονται οι αξιώσεις της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας από τα μέλη του στρώματος.
Ο κ. Λαμπρινός αναδεικνύει με υποδειγματικό τρόπο τις αρχειακές πηγές και τη βιβλιογραφία, με αποτέλεσμα, όπως παρατηρεί η ακαδημαϊκός κ. Χρύσα Μαλτέζου, το βιβλίο αυτό να αποτελεί πλέον αξιόλογη συμβολή στην ιστορία των κοινωνικών δομών της Κρήτης, βοηθώντας ουσιαστικά στη διεύρυνση του ορίζοντα των γνώσεών μας για την κοινωνική κατάσταση στη μεγαλόνησο κατά την εποχή της κυριαρχίας των Βενετών.
Αξίζει, όθεν, πολλών και θερμών ευχαριστιών ο εκλεκτός συμπολίτης ιστορικός κ. Κώστας Λαμπρινός και γι’ αυτήν τη σπουδαία συνεισφορά του στον τομέα των κρητολογικών και βενετολογικών ιστορικών σπουδών. Το παραπάνω έργο τού κ. Κώστα Ε. Λαμπρινού  έρχεται να καλύψει ένα σοβαρό κενό στην κοινωνική και πολιτική ιστορία της Κρήτης κατά τους πρώιμους νεότερους χρόνους. Σημαντικός ιστορικός της περιόδου της  Βενετοκρατίας, ο ίδιος ερευνά και εξετάζει τα θέματά του με ευρυμάθεια και συνθετικό πνεύμα, προσφέροντάς μας πλουσιότατες ιστορικές πληροφορίες για τη Κρήτη κατά την εποχή των Βενετών, που τα σημάδια της τόσο έντονα και ζωντανά συνεχίζουν να παραμένουν στην πανέμορφη βενετσιάνικη πόλη μας. Τον ευχαριστούμε θερμά και γι’ αυτό  το πόνημά του και του ευχόμαστε να είναι υγιής και να ακολουθεί τον δρόμο της συστηματικής και γόνιμης προσπάθειάς του.

Δεν υπάρχουν σχόλια: