Λαογραφική και θρησκευτική Επικαιρότητα * Ά γ ι ο ς Ε λ ι σ α ί ο ς, ο Προφήτης

Λαογραφική και

θρησκευτική Επικαιρότητα

                                                         

    Ά γ ι ο ς  Ε λ ι σ α ί ο ς,   

ο  Προφήτης

(14 Ιουνίου)

       ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

       www.ret-anadromes.blogspot.com

          Ο άγιος Ελισαίος (το όνομα σημαίνει: «ο Θεός είναι σωτηρία»), γιος τού Σαφάτ και μαθητής τού προφήτη Ηλία, ήταν βιβλικό πρόσωπο και ένας από τους εξέχοντες προφήτες του Ισραήλ. Για τη γέννηση τού Προφήτη Ελισαίου στα Γάλγαλα, πόλη τής Παλαιστίνης, ο Συναξαριστής αναφέρει ότι η χρυσή δαμάλα που προσκυνούσαν εκεί για θεό βόησε τόσο δυνατά που η φωνή της ακούστηκε στην Ιερουσαλήμ. Ο λαός ανατρίχιασε στο άκουσμα αυτό και ο Αρχιερέας, αφού κοίταξε τις δύο πέτρες που κρέμονταν στο στήθος του, από τις οποίες η μία ονομαζόταν Δήλωση και άλλη Αλήθεια, σηκώθηκε όρθιος και, σε στάση προσευχής, ύψωσε τα μάτια του στον ουρανό και φώναξε: «Αυτή τη στιγμή προφήτης μέγας γεννάται, ο οποίος θα συντρίψει και κρημνίσει τα γλυπτά και τα χωνευτά είδωλα»[1].

   Έζησε κατά τον 9ο με 10ο αιώνα π.Χ. και επί εξήντα πέντε έτη ακολουθούσε τον διδάσκαλό του προφήτη Ηλία και έγινε ο αφοσιωμένος υπηρέτης του. Προφήτευσε, μάλιστα, και την έλευση τού Ιησού Χριστού. Ο Ελισαίος, περαιτέρω, υπήρξε πρόσωπο πολύ ευεργετικό για τον Ισραήλ, γιατί έκτος των αγαθοεργιών που πραγματοποίησε ως θρησκευτική προσωπικότητα, προσέφερε και πολλές άλλες υπηρεσίες στην πατρίδα του, με ενεργό ανάμιξη στα ζητήματα της πολιτείας και της κοινωνίας ως σπουδαίος ηγετικός παράγοντας.

Κάποτε, ο Ηλίας είπε στον Ελισαίο: «Κάποια στιγμή εγώ θα αναληφθώ στους ουρανούς, εκεί δεν μπορείς να με ακολουθήσεις εσύ, μπορείς όμως να μου ζητήσεις ό,τι θέλεις». Ο Ελισσαίος αισθάνθηκε ρίγη να διαπερνούν το κορμί του, βούρκωσαν τα μάτια του και είπε με λαχτάρα: «Θέλω τη χάρη που έλαβες εσύ από τον Θεό να την αφήσεις διπλή σε μένα». Και τότε ο Ηλίας αποκρίθηκε: «Αν δεις την ανάληψή μου στους ουρανούς, θα αποκτήσεις διπλή τη χάρη». Έτσι, ενώ μιλούσε μαζί του στην πόλη Βαιθήλ[2], αρπάχθηκε ξαφνικά από πύρινο άρμα και αναλήφθηκε ζωντανός στον ουρανό, αφήνοντάς του τη μηλωτή του (= ένδυμα από προβιά προβάτου) ως εγγύηση τής προστασίας του και δείγμα αυθεντικής διαδοχής (εικ.). Από αυτό μπορούμε να εξηγήσουμε το γεγονός ότι η ιστορία τού Ελισαίου παρουσιάζει αρκετές ομοιότητες με εκείνη του διδασκάλου του, του Ηλία. Τα θαύματα, μάλιστα, του πρώτου, του Ελισαίου, είναι μεγαλύτερα και πλέον εντυπωσιακά εκείνων του δευτέρου[3], επιβεβαιώνοντας- σύμφωνα με την υπόσχεση τού Ηλία- τη «διπλή χάρη» που του άφησε ως ευλογία. Έχει, μάλιστα, εκφραστεί η άποψη ότι ο Ελισαίος αποτελούσε, ίσως, κατοπτρισμό τής μορφής τού Ηλία, πράγμα, όμως, που δεν εξηγεί τις διαφορές στην πορεία των δύο προφητών.

       Σύμφωνα με το απολυτίκιό του, ο προφήτης Ηλίας "νόσους αποδιώκει και λεπρούς καθαρίζει", αλλά και ο μαθητής του άγιος Ελισαίος θεωρείται, επίσης, θεράπων άγιος τής λέπρας, από την  οποία, ως γνωστόν, θεράπευσε τον Σύριο Νεεμάν[4]. Σύμφωνα με τον Θεοφύλακτο «ο Ελισαίος τον ξένον λεπρόν εκαθάρισε, πίστιν εις αυτόν ενδειξάμενον. Οι γαρ συνήθεις και συμπατριώται αυτού ουκ επίστευον αυτώ, και διά τούτο ουκ εκαθαρίσθησαν[5].

            Από λαογραφικής απόψεως, όπως πιστεύει ο ελληνικός λαός (Γραμματικό Αττικής)- κατόπιν δεισιδαιμονικής- αρνητικής παρετυμολογίας τού ονόματός του (Λυσαίος)- ο προφήτης Ελισαίος φέρνει τη λύσσα σε ζώα και ανθρώπους[6], που εργάζονται και ασεβούν στη μνήμη του (τιμωρός άγιος), ενώ, σύμφωνα με άλλη θετική, τη φορά αυτήν, παρετυμολογία τού ονόματός του ο άγιος Ελισαίος φέρεται να προστατεύει και θεραπεύει τους λυσσόδηκτους. Στο Άργος, τη 14^η Ιουνίου, ημέρα εορτής τού αγίου Λισαίου, όπως λέγει ο λαός, εξέρχονται στους αγρούς και συλλέγουν από τους θάμνους και τα φυτά ένα έντομο, προ της ανατολής τού ηλίου, που το ονομάζουν λυσσόμυγα. Διά της λυσσόμυγας πιστεύουν ότι θεραπεύεται η λύσσα[7]. Εντυπωσιάζουν, ασφαλώς, οι τελευταίες αντιθετικές θρησκευτικές αντιλήψεις πάνω στο πρόσωπο τού ίδιου Αγίου, που διαμορφώθηκαν ύστερα από ανάστροφη παρετυμολογική διαδικασία, εξαρτώμενη, κάθε φορά, από το μέγεθος τής ευσέβειας που ο πιστός εκδηλώνει προς το πρόσωπό του.

         Ο άγιος Ελισαίος, από παρετυμολογία, προφανώς, του ονόματός του προς το «ελιά», θεωρείται και ότι προστατεύει τους ελαιοπαραγωγούς και τους λαδέμπορους.

        Ο προφήτης Ελισαίος πέθανε επί βασιλέως Ιωάς και ο λαός τού  Ισραήλ και ο βασιλιάς τον έθαψαν με πολύ θρήνο στη Σεβαστούπολη τής Σαμάρειας. Επί αυτοκράτορος Θεοδοσίου τού Μικρού (408-450 μ.Χ.) τα ιερά τού προφήτη λείψανα μεταφέρθηκαν στη μονή Παύλου τού Λεπρού, που ήταν στην Αλεξάνδρεια, αργότερα δε μετακομίσθηκαν στην Κωνσταντινούπολη και κατατέθηκαν στον ναό των Αγίων Αποστόλων.

---

              [1] Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης, τ. Β΄, σ. 203.

            [2] Σε αυτήν την ίδια πόλη, τη Βαιθήλ, είναι ο τόπος όπου κοιμήθηκε ο Ιακώβ, όταν έφευγε την οργή τού Ησαύ και στον ύπνο του είδε την κλίμακα που στηριζόταν στη γη και έφθανε μέχρι τον Ουρανό.

            [3] Γλύκανε τα νερά της Ιεριχούς, γέμισε με λάδι το δοχείο της χήρας, ανέστησε το γιο τής Σουναμίτιδας και θεράπευσε τον λεπρό Νεμάν είναι μερικά από αυτά.

                 [4] Δ' Βασ. ε΄, 1- 27.

    [5] Παν. Ν. Τρεμπέλα, Υπόμνημα εις το Κατά Λουκάν Ευαγγέλιον, Αθήναι 1952, 164.

          [6] Δημ. Σ. Λουκάτου, Εισαγωγή στην Ελληνική Λαογραφία, Ιωάννινα/ Θεσσαλονίκη 1966, 140 και Κωνστ. Μηνά, Λαογραφικές παρετυμολογίες, ό.π. (σημ. 374), 22.

    [7] Τον τρόπο θεραπείας βλ. στο περιοδ. Λαογραφία 3 (1911-12), 507 (Π. Δ. Σεφερλής).