ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΣ * Οθωμανική διοίκηση και κοινωνία στην προεπαναστατική δυτική Κρήτη * Αρχειακές Μαρτυρίες (1817- 1819)

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ, ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ

 ΓΕΝΙΚΑ ΑΡΧΕΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ- ΑΡΧΕΙΑ Ν. ΡΕΘΥΜΝΗΣ

ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΣ

Οθωμανική διοίκηση και κοινωνία στην προεπαναστατική δυτική Κρήτη

Αρχειακές Μαρτυρίες (1817- 1819)

                                     (Επιστημονική Επιμέλεια: Ασπασία Παπαδάκη)

[Εκδόσεις «ΓΡΑΦΟΤΕΧΝΙΚΗ ΚΡΗΤΗΣ», Ρέθυμνο 2015,  σχ. 8^ο (24Χ17), σσ. 313]

ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

  http://ret-anadromes.blogspot.com

Κυκλοφόρησε πρόσφατα (στα τέλη τού 2015), από τα Γενικά Αρχεία τού Κράτους- Αρχεία Ν. Ρεθύμνης, μια σπουδαία για τον νομό μας έκδοση, με συγγραφέα της τον Οθωμανολόγο κ. Γιάννη Σπυρόπουλο. Τίτλος της: «Οθωμανική Διοίκηση και κοινωνία στην προεπαναστατική δυτική Κρήτη» και υπότιτλος: Αρχειακές μαρτυρίες (1817- 1819). Πρόκειται, λοιπόν, για αρχειακό υλικό των ετών 1817- 1819, των ετών, δηλαδή, αμέσως πριν από τη μεγάλη Ελληνική Επανάσταση τού 1821, οπότε αντιλαμβάνεται ο καθένας τη σπουδαιότητά του για την ιστορία τού νησιού και τής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γενικότερα.

Το εν λόγω αρχειακό υλικό αφορά στο οθωμανικό κατάστιχο ΚΚ.d.827 (1817- 1819), το οποίο φυλάσσεται στο Οθωμανικό Αρχείο τής Πρωθυπουργίας στην Κωνσταντινούπολη, την ύπαρξη τού οποίου υπέδειξε στα Αρχεία ο και συγγραφέας τού παρουσιαζομένου βιβλίου ιστορικός οθωμανολόγος κ. Σπυρόπουλος, ο οποίος το εντόπισε κατά τις έρευνές του εκεί. Είναι δε εξαιρετικά αξιέπαινη και η προσπάθεια των Αρχείων Ν. Ρεθύμνης που με δική τους πρόταση, και της Προϊσταμένης αυτών κ. Ασπασίας Παπαδάκη, ο κ. Σπυρόπουλος ανέλαβε να μελετήσει το εν λόγω οθωμανικό κατάστιχο και να ετοιμάσει τις περιλήψεις των εγγράφων για λογαριασμό των Αρχείων Ρεθύμνης.

Τα Αρχεία Ν. Ρεθύμνης, στη συνεχή και φιλόπονη προσπάθειά που καταβάλλουν προς εμπλουτισμό των συλλογών τους σε αρχειακό υλικό, απέκτησαν, ήδη, από τον Μάιο τού 2011 το κατάστιχο αυτό σε ψηφιακό αντίγραφο, όπως συνέβη και παλαιότερα με την απόκτηση και ετέρου οθωμανικού αρχειακού υλικού, που αφορά και αυτό στην Κρήτη και ειδικότερα στο Ρέθυμνο, από την Εθνική Βιβλιοθήκη των Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου τής Σόφιας, με τη μικροφωτογράφησή του σε πέντε μικροταινίες, τον Ιούλιο τού 2002. Αυτού του αρχειακού υλικού την ύπαρξη πληροφορήθηκε και εντόπισε, τότε, στο Ανατολικό Τμήμα τής εν λόγω Βιβλιοθήκης, ο κ. Αντώνης Αναστασόπουλους, επίκουρος Καθηγητής Τουρκολογίας, στο τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας τού Πανεπιστημίου Κρήτης, ο οποίος και προλογίζει και την παρούσα, όπως θα δούμε στη συνέχεια, έκδοση. Αξίζουν, λοιπόν, πολλών συγχαρητηρίων και ευχαριστιών- πέραν των Αρχείων του Ν. Ρεθύμνης- και οι Τουρκολόγοι τού Πανεπιστημίου μας, που, ικανότατοι όντες ερευνητές στον χώρο τής επιστήμης τους, εντοπίζουν το διάσπαρτο αυτό υλικό στις βιβλιοθήκες Βαλκανικών, κυρίως, χωρών. Γιατί είναι γεγονός ότι στις δύο αυτές πρωτεύουσες (Σόφια και Κωνσταντινούπολη) εναπόκειται σήμερα το πλουσιότερο και σημαντικότερο, εκτός Ελλάδος, και ειδικά για το Ρέθυμνο, αρχειακό υλικό τής Οθωμανικής Κατοχής στην Κρήτη.

Είναι γεγονός ότι αν και τόσο μακρόχρονη η διάρκεια τής βενετσιάνικης και οθωμανικής κυριαρχίας στην Κρήτη, όμως δεν διασώζεται, δυστυχώς, για την επιστήμη κανένα αρχειακό τεκμήριο τής πρώτης, ελάχιστα δε τής δευτέρας, της Οθωμανικής, που εναπόκεινται στα Αρχεία τού Κράτους (ΓΑΚ) και σε ορισμένες βιβλιοθήκες τής Κρήτης.

Συνεπώς, όπως σημειώνει στο κατατοπιστικό Προλογικό Σημείωμά της η κ. Ασπασία Παπαδάκη, Προϊσταμένη των Αρχείων ν. Ρεθύμνης, που είχε και την επιστημονική επιμέλεια τού τόμου, κρίνεται εξαιρετικής σημασίας και σπουδαιότητας κάθε πληροφορία, και η ελαχίστη ακόμη, σχετική με τον εντοπισμό αρχειακής ύλης, καθώς και η απόκτηση αυτής, παλαιότερα σε μορφή μικροταινιών και σήμερα ψηφιακών αντιγράφων.

Το έργο προλογίζεται δεόντως και από τον αρμόδιο στο θέμα επιστήμονα κ. Αντώνη Αναστασόπουλο, επίκουρο Καθηγητή τής Οθωμανικής Ιστορίας τού Πανεπιστημίου Κρήτης, ο οποίος καταδεικνύει την αξία τού κατάστιχου, τη σοβαρότητα τής μελέτης, όσο και τη σπουδαιότητα τού εντοπισμού τής σημαντικής αυτής πηγής στην Κωνσταντινούπολη από τον κ. Σπυρόπουλο και τονίζει τη συμβολή τού παρόντος τόμου στην κατανόηση τής ιστορίας τής οθωμανικής περιφέρειας σε μια κρίσιμη για τον τόπο ιστορική περίοδο. Πρόκειται για ένα σπουδαίο εκδοτικό γεγονός, που φέρνει στο φως νέα στοιχεία για μια κρίσιμη περίοδο τής ιστορίας τής Κρήτης και αναδεικνύει τη σημασία των οθωμανικών πηγών για τη μελέτη τής ιστορίας τού νησιού και τού Ρεθύμνου ειδικότερα.

Σκοπός της παρουσιαζομένης έκδοσης, σύμφωνα με τον συγγραφέα, είναι να καταστήσει το περιεχόμενο τής πηγής προσιτό στους ερευνητές, ακόμα και σε όσους δεν είναι εξοικειωμένοι με την ανάγνωση τής οθωμανικής παλαιογραφίας, αλλά και να αποτελέσει μια πρώτη προσπάθεια σύνδεσης των ιστορικών πληροφοριών που περιέχονται στο κατάστιχο με όσα μέχρι σήμερα γνωρίζουμε για την προεπαναστατική οθωμανική Κρήτη. Προς τον σκοπό αυτόν γίνεται και μια σύντομη αναφορά στο ιστορικό πλαίσιο στο οποίο δημιουργήθηκε και στον πασά που ήταν υπεύθυνος για τη σύνταξή του.

Το Α΄ Μέρος τής μελέτης τού κ. Σπυρόπουλου αφορά σε εμπεριστατωμένη ιστορική ανάλυση τής περιόδου τού κατάστιχου, με διεξοδική μελέτη επί μέρους θεματικών ενοτήτων. Αναδεικνύονται έτσι, κάποιες από τις σημαντικότερες πτυχές τής οθωμανικής οικονομικής πολιτικής στη δυτική Κρήτη, λίγο πριν από την επανάσταση τού 1821, μέσω τής εξέτασής της στο πλαίσιο τόσο τής  τοπικής όσο και των ευρύτερων δημοσιονομικών αποφάσεων τής Κωνσταντινούπολης. Εξετάζονται έτσι το φοροδοτικό σύστημα, η διακίνηση τού ελαιολάδου και η σιτική πολιτική τής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η διακίνηση τού σαπουνιού, καθώς και το φαινόμενο τής εκδήλωσης ποικίλων μορφών βίας (λαθρεμπορίας, δολοφονιών, βιασμών κ.λπ.), εμβαθύνοντας με όλα αυτά στην καθημερινότητα τής προεπαναστατικής κρητικής κοινωνίας. Περί πλέον, στο εν λόγω κατάστιχο γίνονται διαρκείς αναφορές σε κρατικούς θεσμούς με σημαντικές εκτελεστικές εξουσίες, όπως τα όργανα τής στρατιωτικής διοίκησης και οι δικαστές.

Στο Β΄ Μέρος της μελέτης τού κ. Σπυρόπουλου, αξιοποιείται το πληροφοριακό υλικό που περιέχεται στις καταχωρίσεις τού κατάστιχου, συνοδευόμενο, προς περαιτέρω διευκόλυνση, από ειδικό βοηθητικό γλωσσάριο, Ευρετήριο Ονομάτων και Τόπων που αναφέρονται στα έγγραφα, καθώς και σύντομη περίληψη στην Αγγλική.

Μέσα από τα έγγραφα αυτά αποκομίζουμε πολύτιμες πληροφορίες για την Τοπική μας Ιστορία, αλλά και την ευρύτερη οθωμανική. Από τη μελέτη τους ο ερευνητής μπορεί να συγκεντρώσει στοιχεία για την οθωμανική διοίκηση στο νησί, τη στρατιωτική οργάνωση, τη λειτουργία τού φορολογικού συστήματος και του μουσουλμανικού συστήματος απόδοσης δικαιοσύνης και γενικά για τις σχέσεις των υπηκόων μεταξύ τους αλλά και με την πρωτεύουσα. 

Αξίζουν, όθεν, πολλών και θερμών ευχαριστιών όλοι όσοι ενεπλάκησαν στη δημιουργία τής θαυμάσιας αυτής έκδοσης ^. ο επίκουρος Καθηγητής κ. Αντώνης Αναστασόπουλος, η Προϊσταμένη των Αρχείων Νομού Ρεθύμνου κ. Ασπασία Παπαδάκη, και βέβαια ο συγγραφέας τής μελέτης κ. Γιάννης Σπυρόπουλος.