ΝΙΚΟΛΑΟΥ Ε. ΠΑΠΑΔΟΓΙΑΝΝΑΚΗ * Δόνακος ευτελέος μολπαί * ΕΠΙΓΡΑΜΜΑΤΑ ΕΙΣ ΤΟΝ ΟΛΟΝ ΚΥΚΛΟΝ ΤΟΥ ΕΝΙΑΥΤΟΥ

ΝΙΚΟΛΑΟΥ Ε. ΠΑΠΑΔΟΓΙΑΝΝΑΚΗ

Δόνακος ευτελέος μολπαί

ΕΠΙΓΡΑΜΜΑΤΑ ΕΙΣ ΤΟΝ ΟΛΟΝ ΚΥΚΛΟΝ ΤΟΥ ΕΝΙΑΥΤΟΥ

[Χορηγία τής Ι. Μητροπόλως Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου, Ρέθυμνο 2016, σχ. 8^ο (24 Χ 17), σσ.200]

     ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

  www.ret-anadromes.blogspot.com

Μια όλως πρωτότυπη και εντυπωσιακή έκδοση γνώρισε πρόσφατα το φως τής δημοσιότητας. Μια έκδοση ειδικής βαρύτητας, που θεραπεύει και υπηρετεί τον Έλληνα λόγο στον χώρο τής Εκκλησιαστικής μας παράδοσης, Υμνογραφίας και Αγιολογίας. Ο λόγος για το νέο πόνημα τού εκλεκτού φίλου Νικολάου Ε. Παπαδογιαννάκη, Ομότιμου Καθηγητή τού Πανεπιστημίου Κρήτης και Προέδρου τής Λαογραφικής Εταιρείας Ρεθύμνου (ΙΛΕΡ), με τίτλο: «Δόνακος ευτελέος μολπαί» (δηλαδή: «ασήμαντης γραφίδας άσματα»). Σε μια πρώτη ανάγνωση, ο τίτλος δημιουργεί, ίσως, σε ορισμένους, μηχανικά, την εντύπωση ότι «ου πάντες χωρούσι τον λόγον» τού βιβλίου τούτου, εάν δεν είναι εντριβείς περί την αρχαία ελληνική και, στη συγκεκριμένη περίπτωση, εκκλησιαστική φιλολογία. Όμως, όπως μπόρεσα προσωπικά να διαπιστώσω, η γραφή τού βιβλίου, αντίθετα, είναι εξαιρετικά φιλική και κατανοητή στους πολλούς, γιατί συμβαίνει και εδώ ότι και με τη θ. Λειτουργία, που γίνεται αντιληπτή περισσότερο με τη γλώσσα της ψυχής παρά με τη γλώσσα τού πνεύματος και τής ειδικής γνώσης.

Στο βιβλίο περιέχονται επιγράμματα τού συγγραφέα «εις τον όλον κύκλον τού ενιαυτού», αφιερωμένα, δηλαδή, στους Αγίους όλου τού εκκλησιαστικού έτους, από 1^ης Σεπτεμβρίου μέχρι και 31^ης Αυγούστου. Ιδιαζόντως εντυπωσιακό το πρώτο, το εισαγωγικό επίγραμμα τού κάθε μήνα, που αναφέρεται στις χαρακτηριστικές ιδιαιτερότητές του. Έτσι, το επίγραμμα τού Μαρτίου σαφώς υπαινίσσεται τις γνωστές, για τον εν λόγω μήνα, παροιμίες (Μάρτης ο πεντάγνωμος, πότε κλαίει, πότε γελάει, από Μάρτη καλοκαίρι):

    

                Ηλιοθαλπή χαρίζη την ευδίαν,

                όμβρους τε ριπτείς, γνώμην εύτρεπτον έχων,

                γελών άμα και χόλον καταπέμπων

                όμως, έαρος καιρός εστίν εγγίσαι. 

Στη συνέχεια, ακολουθεί η σειρά των ημερών τού μήνα με κατάθεση ενός ή, συχνά, και περισσοτέρων για κάθε εόρτιον ημέρα επιγραμμάτων. Για παράδειγμα, την α΄ Ιανουαρίου, για μεν την Περιτομή τού Κυρίου παρατίθενται 4 επιγράμματα (ένα εξάστιχο, δύο τετράστιχα και ένα τρίστιχο), ενώ για την εορτή τού Ουρανοφάντορος τού Χριστού Βασιλείου τού Μεγάλου, δυο ακόμα ^. ένα τετράστιχο και ένα εξάστιχο. Είναι χαρακτηριστικές κάποιες περιπτώσεις ημερών με πληθύν εορταζόντων Αγίων (λα΄Οκτωβρίου, ιη΄Ιανουαρίου κ.λπ), τους οποίους ο μελωδός αποφασίζει να τιμήσει όλους. Έτσι, εις μεν την πρώτη εορτή (λα΄Οκτωβρίου) ο Ποιητής αφιερώνει εις μεν τον απόστολο, εκ των Ο΄, Στάχυν ένα δίστιχο επίγραμμα, στην τετράδα των μαρτύρων, Ουρβανό, Αμπλίαν, Νάρκισσον και Απελλή ένα πολύστιχο πεντάστιχο επίγραμμα, εις δε τον Αριστόβουλο, απόστολο, επίσης, εκ των Ο΄, ένα τετράστιχο:

                Εις Στάχυν

                Στάχυς τον καρπόν πλείστον ως στάχυς φέρων

                πλουσίου αγρού, τελευτά εν ειρήνη.

                     

                    Εις Ουρβανόν Αμπλίαν, Νάρκισσον και Απελλή

                    Ουρβανός, Αμπλίας τε άμα Ναρκίσσω,

                συν τω Απελλή, τετρακτύς των Μαρτύρων,

                αιμάτων αυτοίς τον λόγον βεβαιούσι^.

                ως δει τον καλόν ποιμένα λύτρον φέρειν

                την ψυχήν αυτού υπέρ τού ποιμνίου.

Κατά παρόμοιο τρόπο και στην ιη΄ Ιανουαρίου ο υμνωδός θα παραθέσει δύο μεγάλους Πατέρες τής Εκκλησίας, τον Αθανάσιο και τον Κύριλλο, πατριάρχες τής μεγάλης πόλεως Αλεξανδρείας. Εις μεν τον Αθανάσιο παραθέτει ένα δίστιχο ηρωοελεγείον και ένα τετράστιχο ιαμβείον, εις δε τον Κύριλλο ένα τετράστιχο ιαμβείο.

Σε όλα τα επιγράμματα τού ενιαυτού, ο Ποιητής φαίνεται βαθύς γνώστης τού βίου και τής πολιτείας τού κάθε Αγίου, ώστε να μπορεί να «πυκνώνει» αυτόν εις ένα και μόνο δίστιχο ή, έστω, και τετράστιχο, όπως, για παράδειγμα, στα δύο τελευταία (της ιη΄ Ιανουαρίου):

                 Αθανασίω, ιαμβείοι

                 Στύλος τής Χριστού καταστάς Εκκλησίας,

                 Υιόν μαρτυρείς ομοούσιον όντα

                 Πατρί, και στερρώς τού δυσώδους Αρείου

                  καθαιρείς την αυδήν, Αθανάσιε Μέγα.

                     Κυρίλλω, ιαμβείοι

                  Κύριλλε, συ ως τής Τριάδος ων μύστης,

                  και πιστών το στήριγμα Αλεξανδρέων,

                  τον Νεστόριον, δεινόν αιρεσιάρχην,

                  καταβάλλεις ένδοξε, ξίφει τού λόγου.  

Ο Ποιητής, κατά παρόμοιο τρόπο, μετά τον κύκλον τού ενιαυτού, σε ειδικό κεφάλαιο, αναφέρεται και σε επιγράμματα που αφορούν στο Τριώδιο (Τελώνου και Φαρισαίου, Ασώτου, Απόκρεω, Τυρινής, των τεσσάρων Κυριακών των Νηστειών και κάθε μέρας τής Μεγάλης εβδομάδας), καθώς και τής περιόδου τού Πεντηκοσταρίου.

Ο Πρόλογος στο εν λόγω βιβλίο τού Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κ. Ευγενίου αποτελεί εξαίρετο δείγμα θεολογικού και φιλολογικού λόγου, με θαυμαστή καλλιέπεια, ευγένεια και πυκνότητα νοημάτων. Όπως δε χαρακτηριστικά διευκρινίζει «η Ι. Μητρόπολή μας ανέλαβε την έκδοση τού ανά χείρας βιβλίου, για να μπορέσει να φθάσει σε όλους εκείνους που αγαπούν τον έλληνα λόγο, αλλά και την παράδοση τής Αγίας μας Εκκλησίας, η οποία τον διακρατεί στη θεία λατρεία Της».

Το «Προλογικό Σημείωμα» τού ποιητή καταγράφει «εν τη ταπεινώσει» που διακρίνει όλους τους δημιουργούς ύμνων εις τους Αγίους («τη εμή αναξία χειρί»), την αφετηρία σύνθεσης επιγραμμάτων στην προσωπική του διαδρομή (1977), την αιτία που τού γέννησε αυτήν την επιθυμία να ασχοληθεί με το είδος, τις ευχαριστίες του προς τους συντελεστές τής έκδοσης και την ανταποδοτική, τέλος, αφιέρωση τού βιβλίου στη Μνήμη δύο μεγάλων βυζαντινολόγων διδασκάλων του (τού χαλκέντερου Χανιώτη Ν. Β. Τωμαδάκη και του Paul Speck- Doktor Fater τού Ποιητή) και, επίσης, στη μνήμη τού ετέρου ικανού θεράποντος τού πολιτισμού τής Ορθοδοξίας, ξεχωριστού φίλου και συναδέλφου τού Ποιητή, μακαριστού Δημ. Ι. Κουκουλομάτη, Καθηγητή τού Πανεπιστημίου Κρήτης. Η μεγάλη, όμως,  αφιέρωση τού παρόντος έργου ήταν σκέψη και πρόταση τού Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη μας κ. Ευγενίου, που θέλησε η τοπική μας Εκκλησία να επωφεληθεί, ως Εκδότης, τη σύμπτωση χρόνου έκδοσης τού βιβλίου και σύγκλησης τής Αγίας και Μεγάλης Συνόδου τής Ορθοδόξου Εκκλησίας, εδώ στη Μεγαλόνησο Κρήτη, και να αφιερωθεί στο μέγα αυτό γεγονός, συνεισφορά τής τοπικής μας Εκκλησίας, πράγμα που έμελψε, στη συνέχεια, επιτυχώς και ευγενώς ο κ. Παπαδογιαννάκης στη σελίδα αφιέρωσης τού βιβλίου με τα παρακάτω δύο τετράστιχα επιγράμματα:

                Εις την αγίαν και Μεγάλης Σύνοδον

                 ηρωοελεγείοι

                 Ήλυθε δήμος άπας πατέρων γας άπυ περάτων

                 ες θεοφύλακτον νήσον την Κρήτην,

                 ίνα, καταυγασθείς θείου Πνεύματος αίγλη,

                 τας αλαθείας Σου, Σώτερ, ορθοτομή.

                      ιαμβείοι

                 Κλύθι μων, Πανάγιε και Παντεπόπτα,

                 φώτισον και νουν και καρδίαν συντόνως

                 τον τής αληθείας Σου κηρύξαι  λόγον

                 ατρέπτως, στερρώς, σεμνώς και ομοφρόνως. 

Η Εισαγωγή, τέλος, τής αγαπητής μας κ. Ελπινίκης Νικολουδάκη- Σουρή, Καθηγήτριας τού Πανεπιστημίου Κρήτης, αποτελεί, θεωρούμε, εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ξέχωρη πραγματεία δέκα οκτώ σελίδων, που παρουσιάζει και εισάγει προοδευτικά τον αδαή στο Επίγραμμα, ως Γραμματολογικό είδος τής Ελληνικής Γραμματείας, διευκολύνοντας την ουσιαστική κατανόηση και πρόσληψη από τον Αναγνώστη των περιεχομένων στο βιβλίο επιγραμμάτων.

Στο ακροτελεύτιο αυτό σημείο τής παρουσίασής μας κρίνουμε σκόπιμο να παραθέσουμε το κύκνειο τού βιβλίου άσμα (επίγραμμα) «εις εαυτόν», εκπληκτικό δείγμα επιγραμματικού λόγου, φέροντος όλα τα στοιχεία τού είδους και τον τίτλο τού όλου έργου.

                   

                     Εις εαυτόν

                  Η μεν χείρ τού γράψαντος ευτελής δόναξ

                  υπάρχει και δύναται ύμνους υφαίνειν

                  ερυγμήλους και ευτόνως τεθηγμένους,

                  αλλά γενέσθω η Θεού ευδοκία

                  συγχωρητικώς δούναι λήθην σφαλμάτων.

Ο κ. Νικόλαος Παπαδογιαννάκης αξίζει πολλών συγχαρητηρίων και θερμών ευχαριστιών και γι’ αυτήν την τελευταία σπουδαία προσφορά του στο χώρο τής εκκλησιαστικής στιχουργίας και του Επιγράμματος. Στον χώρο αυτόν ο κ. Παπαδογιαννάκης δεν είναι ο απλός ταλαντούχος υμνωδός, αλλ’ ο πιστός γνώστης τού είδους, ο επιστήμων τής Γλώσσας, με διδακτορικό τίτλο στον ίδιο χώρο, της Βυζαντινής Φιλολογίας. Ευχή μας να έχει υγεία και δύναμη, για να συνεχίζει τη γόνιμη, εργώδη και δημιουργική δραστηριότητά του στον χώρο των εκκλησιαστικών και κρητολογικών μελετών, στις οποίες τόσο μεγάλη είναι η μέχρι σήμερα συμβολή του.