Η αρχαία πόλη Φοίνικας, σημερινό Λουτρό Σφακίων
και το ναΰδριο τού Αποστόλου Παύλου
στον «Οπίσω Αιγιαλόν»
(Κτίσμα του οσίου κυρ Ιωάννου του Ξένου, κτίτορος της Παναγίας των Μυριοκεφάλων)
ΚΩΣΤΗΣ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ
Μ Ε Ρ Ο Σ 1ο
Εισαγωγικά στοιχεία
 |
| Εικ. 1. Οι παραλίες Λύκος και Φοίνικας (δεξιά) |
Είναι γεγονός ότι ο πολύς κόσμος που επισκέπτεται σήμερα τον παραθαλάσσιο οικισμό Λουτρό των Σφακίων[1], θεωρεί ότι πρόκειται για έναν τόπο μοναδικό που συνδυάζει τόσο την άγρια ομορφιά του βουνού, όσο και τη γαλήνη της πεντακάθαρης θάλασσας. Για έναν τόπο ιδανικό για απόλυτη ξεκούραση και χαλάρωση, όπου δεν έχεις (όπως είδα να γράφουν οι περισσότεροι τουριστικοί οδηγοί) να κάνεις τίποτε άλλο, πέρα από κολύμπι, πεζοπορία, θαλάσσιες δραστηριότητες στις γειτονικές παραλίες (Μάρμαρα, Λύκος, Φοίνικας, Άγιος Παύλος και Γλυκά Νερά) και ατέλειωτο διάβασμα στην ακρογιαλιά (εικ. 1).
 |
| Εικ. 2. Φοίνικας, από ΝΔ. (φωτ. Κ. Η. Παπαδάκης) |
Αυτό όμως δεν ανταποκρίνεται στην αλήθεια, και συμβαίνει μάλλον από άγνοια της γεωγραφικής και ιστορικής πραγματικότητας. Γιατί ο εν λόγω τόπος ταυτίζεται με τον βιβλικό Φοίνικα (την παραλία του οποίου αναφέραμε παραπάνω), μια σπουδαία πόλη της αρχαιότητας, επίνειο της αρχαίας Ανώπολης, που άκμασε κατά τα ελληνιστικά χρόνια ως και την ύστερη βυζαντινή εποχή. Τα ερείπια του αρχαίου Φοίνικα (εικ. 2), αφημένα στην τύχη τους, δυστυχώς, σήμερα, απλώνονται διάσπαρτα σε μεγάλη έκταση κατά μήκος μιας θαυμάσιας παραθαλάσσιας διαδρομής επτακοσίων, περίπου, μέτρων δυτικά του Λουτρού μέχρι την αμέσως επόμενη ομώνυμη παραλία. Ανάμεσά στα κτίσματα ξεχωρίζουν τα δημόσια κτίρια, όπως λουτρά, ο ναός του Απόλλωνα, διάφοροι τάφοι και θολωτά κτίσματα (εικ. 3). Φαίνεται, όμως, ότι η πόλη αυτή βρίσκεται τόσο μακριά από την εποχή μας, ώστε αν και η μεγάλη έκταση του αρχαιολογικού χώρου που καταλαμβάνει σαφώς υποδηλώνει την πραγματικότητα, περνά, όμως, απαρατήρητη από τον ανιστόρητο σύγχρονο επισκέπτη της περιοχής.
 |
| Εικ. 3. Φοίνικας (Φωτ. Κ. Η. Παπαδάκης) |
Αλλά και σε απόσταση αναπνοής από το Λουτρό, 5-6, μόλις, ναυτικά μίλια δυτικότερα- αφού δρόμος δεν υπάρχει και αυτοκίνητα δεν κινούνται στην περιοχή- βρίσκεται το βυζαντινό κατάγραφο εκκλησάκι του Αγίου Παύλου, ένα πραγματικό κόσμημα στην ομώνυμη παραλία, Άγιος Παύλος (εικ. 4), που προαναφέραμε, που ανέγειρε ο Ιεραπόστολος της Δυτικής Κρήτης όσιος Ιωάννης ο Ξένος (970- 1035;), από τον Σίβα Ηρακλείου. Ο Ιωάννης ο Ξένος, αμέσως μετά τη μακριά νύκτα της Αραβοκρατίας (824- 961), όργωσε τη Δυτική Κρήτη (τους νομούς Ρεθύμνου και Χανίων), διδάσκοντας και ιδρύοντας ναούς και μοναστήρια, και μάλιστα την περίφημη Ι. Μ. Μυριοκεφάλων, στον νομό μας, προκειμένου να επιτύχει τον επανευαγγελισμό των κατοίκων της Μεγαλονήσου στην πάτριο θρησκεία και να αναζωπυρώσει την ορθόδοξη χριστιανική πίστη.
 |
| Εικ. 4. Άγιος Παύλος, από δυτικά (φωτ. Κ. Η. Παπαδάκης) |
Είχα την ευκαιρία, τον περασμένο μήνα, να επισκεφθώ για λίγες μέρες το Λουτρό Σφακίων και τους δύο αυτούς εξαιρετικά σπουδαίους για μένα προορισμούς, αφού από χρόνια ασχολούμαι περί τον όσιο Ιωάννη τον Ξένο και το μέγα ανά την Δυτική Κρήτη ιεραποστολικό του έργο. Κρίμα, πάντως, που, παρότι δεν υπάρχει οδική προς το ναΰδριο πρόσβαση, παρά μόνον από το μονοπάτι Ε4, που είναι αρκετά δυσχερής η διάβασή του και απαιτεί ειδικό εξοπλισμό, κρίμα, λέγω, που παρά τις δυσχέρειες της οδικής επικοινωνίας, εξίσου δυσχερής, αν όχι και περισσότερο, είναι και η θαλάσσια, αφού δεν υπάρχει μια προβλήτα, για να δέσει το «θαλάσσιο ταξί» ή όποιο άλλο πλωτό μέσο σε οδηγήσει στο μέρος αυτό της νοτιοδυτικής Κρήτης. Προσωπικά (και ως απόδειξη της δυσκολίας, μεταφέρω την εμπειρία μου) υποχρεώθηκα να κολυμβήσω από το «θαλάσσιο ταξί», που έριξε άγκυρα στα ανοιχτά, για να βγω έξω στην ξηρά και να τραβήξω κάποιες φωτογραφίες, ενώ η γυναίκα μου δεν τα κατάφερε να βουτήξει από το καράβι και ενώ βρισκόμαστε σε απόσταση αναπνοής δεν μπόρεσε να επισκεφθεί το μνημείο! Αυτό το θέτω υπόψη της Αντιπεριφέρειας Χανίων, γιατί είναι κρίμα ένα τέτοιο μνημείο, χιλίων τόσων χρόνων, να είναι απροσπέλαστο για τον πολύ κόσμο (εικ. 5).
 |
| Εικ. 5. Ιδού σε τι απόσταση από την ξηρά έδεσε το θαλάσσιο ταξί (1ο αριστερά) |
Παραθέτουμε, στη συνέχεια, κάποια βασικά ιστορικά στοιχεία γύρω από τα δύο αυτά σπουδαία μνημεία της ιστορίας και του θρησκευτικού πολιτισμού του τόπου μας και της συγκεκριμένης περιοχής.
Ιστορικά στοιχεία
Μετά την ανέγερση και του ναού της Παναγίας στον Κουφό Χανίων, ο Ιωάννης ο Ξένος (σύμφωνα με το κείμενο της «Βιογραφίας- Διαθήκης» του) αναχωρεί και από εκεί και, αλλάζοντας, πλέον, πορεία, από τα κεντρικά και βόρεια, όπου βρισκόταν τη στιγμή εκείνη, οδεύει σε τόπο έρημο των νότιων περιοχών του νομού Χανίων, παρά τη σημερινή Πίσω Γιαλιά («Οπίσω Αιγιαλόν», κατά το κείμενο της Διαθήκης του Οσίου[2]), όπου, «παρά θιν’ αλός» και ανάμεσα Αγιάς Ρουμέλης και Λουτρού Σφακίων[3], παρά την αρχαία πόλη του Φοίνικα, ιδρύει «ευκτήριον» οίκο προς τιμήν του «Αποστόλου των Εθνών», Π α ύ λ ο υ (εικ. 6).
Κατά την παράδοση, απ’ εδώ λέγεται ότι πέρασε ο Απόστολος και διέμεινε κατά το τρίτο ταξίδι Του προς Ρώμη (59-60 μ.Χ.), στην οποία, ως γνωστόν, μετέβαινε προκειμένου, ως Ρωμαίος πολίτης, να δικαστεί. Και ο όσιος Ιωάννης είναι ο πρώτος που αντιλήφθηκε τη σημασία του τόπου αλλά και της παράδοσης αυτής (που βασίζεται στην Κ. Διαθήκη) και ίδρυσε περικαλλέστατο, για την έρημη αυτήν παραλία, ναό προς τιμήν του αποστόλου των Εθνών, Παύλου.
 |
| Εικ. 6. Άγιος Παύλος, ΝΔ άποψη (φωτ. Κ. Η. Παπαδάκης) |
Όμως, τα πράγματα, με τον Απόστολο Παύλο, φαίνεται ότι εξελίχθηκαν εντελώς διαφορετικά από την εν λόγω ωραία και ενδιαφέρουσα παράδοση και αξίζει, νομίζω, σύντομα να τα παρακολουθήσουμε, όπως τα καταγράφει ο ευαγγελιστής Λουκάς στις «Πράξεις Αποστόλων», με μια περιγραφή πραγματικό μνημείο, πολυτιμότερο όλων απ’ όσα, επί ναυτικού περιεχομένου, απ’ όλη την αρχαιότητα, μας έχουν διασωθεί μέχρι σήμερα (Breusing). Ο τόπος, λοιπόν, όπου ο άγιος Ιωάννης ιδρύει τον «ευκτήριον» οίκο προς τιμήν του αποστόλου Παύλου, αφορά στο σημερινό παράλιο χωριό Λουτρό (αρχαίο Φοίνικα[4]), της Ι. Μητρόπολης Λάμπης, Συβρίτου και Σφακίων του νομού Ρεθύμνου (εικ. 7). Βέβαια, διοικητικά, η περιοχή του ναού και των Σφακίων ανήκει στον νομό Χανίων, εκκλησιαστικά, όμως, στην Ι. Μητρόπολη Λάμπης, Συβρίτου και Σφακίων, από την οποία και με πληροφόρησαν ότι ο ναός λειτουργείται, απαραιτήτως, μια φορά τον χρόνο, την ημέρα της χάρης του Αποστόλου, από τον ιερέα της ενορίας του Αγίου Ιωάννη (Γ΄ Αρχιερατική Περιφέρεια, Επαρχίας Σφακίων, Ιεράς Μητροπόλεως Λάμπης, Συβρίτου και Σφακίων).
 |
| Εικ. 7. Άγιος Παύλος-Ένα κόσμημα της βυζαντινής αρχιτεκτονικής |
[1] Από τους αρχαίους λουτήρες, τμήματα των οποίων σώζονται και σήμερα.
[2] Το τοπωνύμιο «Οπίσω Αιγιαλός», όπου κτίστηκε από τον Ξένο ο Άγιος Παύλος, λειτουργεί σε σχέση προς γειτονικούς οικισμούς και τη θέση που βρίσκεται ο «γιαλός» σε σχέση προς αυτούς (πβ. και την «Πίσω Γιαλιά» του νομού Ρεθύμνου). Ο τύπος διατηρείται στο ανάλογο σύγχρονο τοπωνύμιο Ομπρός Γιαλός (Ομπρόσγιαλος) της παραθαλάσσιας συνοικίας της Χώρας Σφακίων. Με αυτήν την ίδια, επίσης, σημασία αναφέρεται το τοπωνύμιο και στο χειρόγραφο των Μυριοκεφάλων («ανεχώρησεν εις την επαρχίαν Σφακίων και εις τον όπισθεν αιγιαλόν αυτής κτίσας την Εκκλησίαν του Αποστόλου Παύλου εις παράλιον μέρος») (Τίτου Μ. Συλλιγαρδάκη, Κρητικόν Λειμωνάριον, Αθήνα 1984, 76).
[3] Το σημερινό Λουτρό βρίσκεται στον χώρο της αρχαίας πόλης Φοίνιξ (Φοίνικας). Η περιοχή, δε, του ναού σήμερα, διοικητικά, υπάγεται στον ορεινό οικισμό του Άι- Γιάννη.
[4] Φοινικούς λιμήν μετά πόλεως Φοίνιξ (Πτολεμαίος 3, 17).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου