ΟΙ ΛΕΠΡΟΙ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ

ΧΑΡΙΔΗΜΟΣ ΑΝΔΡΕΑ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ
ΟΙ ΛΕΠΡΟΙ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ«Μεσκίνηδες»
(«Ο εισερχόμενος ας αποθέσει πάσαν ελπίδα»)

ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ
http://ret-anadromes.blogspot.com/

Η λέπρα υπήρξε ανέκαθεν μεγάλη πληγή για τη φυλή μας και μάλιστα για την Κρήτη και τις ανατολικές αυτής επαρχίες. Θεωρούνταν ασθένεια του σώματος και κυρίως της ψυχής, κατά τις θρησκευτικές αντιλήψεις τής εποχής, και δημιουργούσε μιαν ομάδα ασθενών σπάνια μεν ιάσιμων, αλλά με πιθανή μακροζωία στο περιθώριο, πάντοτε, της κοινωνικής ζωής. Μαζί με τον τρελό, τον δούλο και το παιδί οι λεπροί απάρτιζαν τον ειδικό εκείνο πληθυσμό μιας κοινωνίας, που υπόκειται σε απόλυτους περιορισμούς ως προς τις βασικότερες νομικές και κοινωνικές λειτουργίες, πρόκειται για τα περιθωριοποιημένα άτομα τής κοινωνίας, για τους λεπρούς ή μεσκίνηδες ή λωβούς ή λωβιάρηδες ή κομμένους, για τους άλλους- με βαριά υποτιμητική σημασία- που κατοικούσαν έξω από τα τείχη τής πόλεως στις λεγόμενες μεσκινιές ή μεσκίνια ή κομμεναριά ή λωβοχώρια.
Με αυτούς τους άλλους, τους άθλιους, τους φτωχούς και περιθωριοποιημένους λεπρούς αποφάσισε να ασχοληθεί σε πρόσφατα εκδοθέν βιβλίο του με τον τίτλο: «Οι λεπροί στην Κρήτη- “Μεσκίνηδες”» ο εκλεκτός συμπολίτης δικηγόρος, συγγραφέας και πρώην νομαρχιακός σύμβουλος κ.
Χαρίδημος Ανδρέα Παπαδάκης.Σε προηγούμενο σημείωμά μου («Οι Αφρικανοί στην Κρήτη, Χαλικούτες») είχα σημειώσει για τον συμπολίτη φίλο συγγραφέα ότι συνηθίζει με τα βιβλία του να μας διδάσκει την ιστορία με έναν τρόπο εντελώς διαφορετικό από αυτόν που, συνήθως, ακολουθεί η κλασική ιστοριογραφία. Γιατί στον Χάρη Παπαδάκη αρέσει να ξεκινά, συνήθως, από τα «ψιλά» και επουσιώδη ενός τόπου και μιας εποχής και, τελικά, να ανάγεται και να αγκαλιάζει ολόκληρο το φάσμα της ιστορικής τού εν λόγω τόπου πραγματικότητας. Με παρόμοιο τρόπο, μπορώ να πω ότι ο κ. Χ. Παπαδάκης προσέγγισε και το παρουσιαζόμενο με το παρόν σημείωμά μου πόνημά του, με το όλως απρόσμενο θέμα του, που έρχεται, για άλλη μια φορά, να αγκαλιάσει, εξετάσει και αναδείξει λεπτομερώς μιαν άλλη- μετά τους αγαπημένους του Αφρικανούς (Χαλικούτες)- ακόμα πιο περιθωριοποιημένη και παραγκωνισμένη ανθρώπινη ομάδα, τους λεπρούς. Για άλλη μια φορά ο φίλος Χάρης Παπαδάκης και στη συγκεκριμένη έρευνά του ωθήθηκε από το δυνατό ενδιαφέρον του «για το μεγάλο βουβό πρόσωπο της Ιστορίας, τον απλό άνθρωπο!» (Ζαϊμάκης).
Με το θέμα των λεπρών ασχολήθηκε και το σύνολο, σχεδόν, των περιηγητών τής Κρήτης, που, για τον λόγο αυτόν, κατέχουν περίοπτη θέση και στο εν λόγω βιβλίο τού κ. Χάρη Παπαδάκη. Και από όλους τους περιηγητές είναι γεγονός ότι επαναλαμβάνεται αυτό το ίδιο μοτίβο, η ίδια επωδός.
α) την επάρατη ασθένεια προκαλεί η κακή διαβίωση και διατροφή που οφείλονται στη φτώχεια και το χαμηλό επίπεδο των ανθρώπων και των τότε κοινωνιών.
β) η λέπρα είναι αποτέλεσμα τής ανηθικότητας τού ανθρώπου και τη στέλνει ο Θεός ως τιμωρία (αρρώστια τού Θεού).
γ) η λέπρα φαίνεται να μην κολλιέται και είναι, βασικά, η φρίκη τής εμφάνισης των λεπρών, με εκείνη την απαίσια λεόντειο όψη και οσμή και τη χαρακτηριστική ως κρωγμή φωνή τους, που δημιουργούν στους υγιείς ανθρώπους μια σιχαμάρα για τη φρικτή ασθένεια. Αυτή η σιχαμάρα είναι που κάνει τις κοινωνίες να οδηγούν στην απομόνωση τις ανθρώπινες αυτές υπάρξεις, που αποσχισμένοι πια από το κοινωνικό σύνολο καθίστανται και ονομάζονται από τους λοιπούς υγιείς με την προαναφερθείσα απαξιωτική φράση «οι άλλοι».
Πέραν του πληθωρικού- όπως ήδη διαφάνηκε- και εξαιρετικά ενδιαφέροντος και διαφωτιστικού επί τού θέματος υλικού τού βιβλίου, δεν μπορώ να μην ξεχωρίσω τρεις χαρακτηριστικές ιδιαιτερότητές του. Και πρώτα- πρώτα ξεχωρίζω την προλογική εξομολόγηση τού συγγραφέα για την πραγματικότητα τής ιστορικής επιστήμης, που θεωρεί ως αποστολή της τη διάσωση των ονομάτων των αρχόντων, των στρατηγών, των πολιτικών ακόμα και αυτών των προδοτών, ενώ, αντίθετα, αγνοεί τις φτωχές και περιθωριοποιημένες ομάδες, τους άλλους, στους οποίους συγκαταλέγονται και οι λεπροί. Η επιλογή και σκοποθεσία αυτή τού βιβλίου να προτείνει και να προβάλλει μιαν όλως περιθωριακή ομάδα τής κοινωνίας μάς συγκινεί και μάς εκφράζει απόλυτα, σύμφωνα με όσα και μεις σημειώνουμε στο πρόσφατα εκδοθέν βιβλίο μας «Ρέθυμνο 1900-1950», στο οποίο (σελ. 16) σημειώνουμε χαρακτηριστικά:
«Στις ασήμαντες, λοιπόν, λεπτομέρειες τής ζωής των παλιών Ρεθεμνιωτών θα στρέψουμε το ερευνητικό μας ενδιαφέρον, φωτίζοντας τα μικρότερα και ασήμαντα,…..τους απλούς ανθρώπους, γιατί όχι και τους μοναχικούς και περιθωριακούς τύπους».Και την πρόθεσή του αυτήν έχει, μπορώ να πω, φανερώσει ο συγγραφέας και σε όλες τις προηγούμενες εκδόσεις του (και για παράδειγμα αναφέρω τα Χασαπιά και τους Αφρικανούς στην Κρήτη- Χαλικούτες). Πρέπει κάποτε- και έχουν αρχίσει να γίνονται κάποιες προσπάθειες- πρέπει, λέγω, κάποτε το ενδιαφέρον τής επίσημης Ιστορίας- και ειδικά στο μέρος που αφορά στα σχολικά εγχειρίδια- να στραφεί και προς την κατεύθυνση αυτήν. Στην ευρύτερη, δηλαδή, μελέτη και τής ειρηνικής πραγματικότητας τής ανθρώπινης ζωής.
Το δεύτερο σημείο που εντυπωσιάζει στο βιβλίο αυτό τού Χάρη Παπαδάκη και φανερώνει, θεωρώ, τη συγγραφική δεινότητα τού δημιουργού του, είναι ο τρόπος με τον οποίο χειρίζεται και εκφράζει την αφορμή που τον οδήγησε στην παρούσα συγγραφή του. η αφορμή αυτή εκδηλώνεται αρχικά δίκην προεξαγγελτικής παράθεσης στα Προλεγόμενα τού βιβλίου, όπου ο συγγραφέας κατά λέξη σημειώνει ότι το βιβλίο του αυτό ξεκίνησε «με αφορμή μιαν ιστορία σαν παραμύθι που τον ώθησε να ταξιδέψει πίσω στο χρόνο και στη σημερινή πραγματικότητα μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, ανάμεσα σε ανθρώπους και αρχειακές πηγές, προσπαθώντας να ανακαλύψει αν η ιστορία αυτή ήταν αληθινή ή ψεύτικη» και η συνέχεια τής προλογικής αυτής εξαγγελίας κατατίθεται επιλογικά, στο τέλος τού βιβλίου, με τον τίτλο: «Η ιστορία τού Γκανά» (που αφορμάται από τους Αφρικανούς, τους Χαλικούτες), όπου και ολοκληρώνεται, πλέον, η διήγηση και πληροφορούμαστε πλήρως και σε όλη της την έκταση την ιστορία. Έχουμε μια θαυμάσια και λογοτεχνικότατη δομή τού όλου βιβλίου, το οποίο εξακτινώνεται και λειτουργεί ανάμεσα μιας προλογικής προεξαγγελίας και μιας επιλογικής κατάθεσης αυτής τής προεξαγγελθείσας ιστορίας, που μας κρατούσε σε μια μόνιμη αναμονή σε όλη την ανάπτυξη τής θεματικής τού βιβλίου.
Το τρίτο σημείο που θα ήθελα να ξεχωρίσω από το βιβλίο τού Χάρη Παπαδάκη είναι τα ποικίλα διδάγματα που μπορούμε να αποκομίσουμε από την ανάγνωσή του με πρώτο- πρώτο αυτό τής ιστορίας τού Επαμεινώνδα Ρεμουντάκη, ενός μορφωμένου λεπρού, με φωτεινό μυαλό, φοιτητή τής Νομικής, που στα 21 χρόνια του κατάφερε να αλλάξει τη ζωή των λεπρών στο νησί τής Σπιναλόγκας. Η οργανωτικότητα και η δύναμη τής θέλησης αυτού τού ανθρώπου κατάφεραν να απαλλάξουν ριζικά τους ασθενείς λεπρούς από την απάθεια και τη μοιρολατρία και να τους μετατρέψουν σε ενεργούς και δραστήριους πολίτες.
Θεωρούμε ότι το εν λόγω βιβλίο τού κ. Χάρη Παπαδάκη συγκινεί και αγγίζει απεριόριστα την ψυχή τού ανθρώπου και καθίσταται ένα εγχειρίδιο υψηλού κοινωνικού ήθους, ψυχικής καλλιέργειας και ανθρωπιάς. Για άλλη μια φορά, θέλουμε να συγχαρούμε και θερμά να ευχαριστήσουμε τον εκλεκτό και δόκιμο συμπολίτη συγγραφέα και γι’ αυτήν την ερευνητική, κοινωνική και παιδευτική προσφορά του και να του ευχηθούμε υγεία και δύναμη, για να συνεχίζει τη γόνιμη, εργώδη και δημιουργική δραστηριότητά του στον χώρο των Ρεθεμνιώτικων Γραμμάτων, στα οποία τόσο μεγάλη και ουσιαστική είναι η μέχρι σήμερα συμβολή του.

Οι Κωφοί τής πόλεώς μας γιόρτασαν τον προστάτη τους όσιο Μάρκο τον Κωφό


Οι Κωφοί τής πόλεώς μας γιόρτασαν τον προστάτη τους όσιο Μάρκο τον Κωφό

   ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

http://ret-anadromes.blogspot.com/

Με αρχιερατική θ. Λειτουργία γιόρτασαν οι Κωφοί τού νομού μας, την Κυριακή 2 Ιανουαρίου 2011, τον Προστάτη τους όσιο Μάρκο τον Κωφό, στον ι. Ναό τού Οσίου που προς τιμήν του έχουν οικοδομήσει, στον αύλειο χώρο τής Ι. Μονής Αρσανίου. Τη θεία λειτουργία, στην οποία, παρά την βροχή, συμμετείχε πλήθος πιστών Κωφών αλλά και ακουόντων τέλεσε ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κ. Ευγένιος, με συλλειτουργό τον Ηγούμενο τής Ι. Μονής κ. Θεόφιλο Μανδελενάκη. Τους εορτίους ύμνους απέδωσε η βυζαντινή χορωδία τού Μητροπολιτικού μας ναού υπό τη διεύθυνση τού κ. Ευαγγέλου Καπαϊδονάκη. Ο λόγος τού Σεβασμιωτάτου, στο τέλος τής Θ. Λειτουργίας, σύντομος, απλός και ουσιαστικός εστιάστηκε στον βίο τού Οσίου Μάρκου και στην ευαίσθητη των Κωφών τάξη.
Η ανέγερση του ναού τού οσίου Μάρκου τού Κωφού στην Ι. Μονή Αρσανίου υπήρξε έργο πνοής του δραστήριου Συλλόγου Κωφών Ρεθύμνου «Το Αρκάδι» και του ακαταπόνητου Προέδρου του κ. Μανόλη Παπαδάκη και αποσκοπεί στην εξυπηρέτηση των πνευματικών και θρησκευτικών αναγκών των Κωφών, που, λόγω τής αναπηρίας τους, αδυνατούν να οδεύσουν στις λυτρωτικές ατραπούς της Χάριτος μέσα από τους λοιπούς τής πόλης μας ναούς, όπου συχνάζουν οι «ακούοντες» πιστοί. Και αυτό λόγω της έλλειψης σχετικού διερμηνέα που θα αναλάβει να μεταφέρει τα σωτήρια νοήματα τής θείας Λειτουργίας στη Νοηματική Γλώσσα των Κωφών, κάτι που, κατά κανόνα, γίνεται σε όλες τις λειτουργίες για τους Κωφούς στον εν λόγω ιερό ναό.
Η πατριαρχική επίσκεψη και ευλογία στον συγκεκριμένο ναό στις 20 Ιουνίου 2002 υπήρξε μια καταφανής αναγνώριση και επιβράβευση τού ποικιλόμορφου έργου που οι Κωφοί φίλοι μας επιτελούν στην τοπική μας κοινωνία και με την ανέγερση του συγκεκριμένου ι. ναού και στον ευρύτερο χώρο τής τοπικής μας Εκκλησίας. Ένα έργο που οι φίλοι Κωφοί το έφεραν σε πέρας με άπειρες θυσίες, μόχθο και απεριόριστη αγάπη προς τον κωφό συνάνθρωπο και, ομολογουμένως, έρχεται σήμερα- πέραν των Κωφών- να προσφέρει εξαιρετικές υπηρεσίες και στους μοναχούς τής Ι. Μονής Αρσανίου που το φιλοξενεί στις καθημερινές λατρευτικές τους ανάγκες και συνάξεις.
Αξίζουν, λοιπόν, γι’ αυτό, οι συμπολίτες μας Κωφοί τού δικαίου επαίνου τόσο της τοπικής μας Εκκλησίας όσο και των ευσεβών μοναχών τής Ι. Μονής Αρσανίου, επιδεικνύοντας στο μέλλον το ανάλογο ενδιαφέρον για την τακτικότερη λειτουργία τού ι. αυτού ναού και σύμφωνα με τον σκοπό για τον οποίο οικοδομήθηκε, που δεν είναι, ασφαλώς, άλλος από την εξυπηρέτηση των πνευματικών και θρησκευτικών αναγκών των Κωφών συμπολιτών μας.
Και για την ιστορία να σημειώσουμε ότι την ακολουθία τού Οσίου συνέταξε ο Υμνογράφος τής Μεγάλης τού Χριστού Εκκλησίας Αθανάσιος Σιμωνοπετρίτης, κατόπιν ενεργειών τού μακαριστού Μητροπολίτη Πατρών Νικοδήμου και ύστερα από αίτηση τού Σωματείου Κωφών- βαρήκοων τής Πάτρας. Ο όσιος Μάρκος ο Κωφός είναι χωρίς υπόμνημα, και, δυστυχώς, δεν μας έχει σωθεί καμιά πληροφορία για το πρόσωπό του. Από τους στίχους, όμως, του Συναξαριού του, που μόνοι αυτοί σώζονται, πληροφορούμαστε ότι ήταν κωφός και δεν άκουε: «Ο Μάρκος ουκ ήκουσε γηίνων λόγων και πριν λιπείν την γην, ώτα γήθεν εξάγων». Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό τής ασματικής ακολουθίας τού Οσίου είναι, ακριβώς, η συνεχής αναφορά της στη σωματική κωφότητά του. Έτσι, στο πρώτο ιδιόμελο τής Λιτής ψάλλουμε: «Την κώφωσιν ως χάρισμα Θεού δεξάμενος, Μάρκε οσιώτατε, και ανακράζων το όνομα Κυρίου είη ευλογημένον, δέδεξαι παρ’ Αυτού το δώρον τής μυστικής ακοής». Και πιο κάτω, στο Δοξαστικό τού εσπερινού, σε ήχο β΄, διαβάζουμε: «Των ψυχοβόρων σειρήνων τας ωδάς ουκ εισήκουσας, και απαλλαγείς ω Μάρκε πειρασμών αλυσιτελών, ευπλόως διήλθες τον δίαυλον τής ασκήσεως. ενωτιζόμενος δε τα υπέρ μέλι γλυκύτερα λόγια τού Θεού, εθησαύρισας σεαυτώ πλούτον ουράνιον, εξ ου μετάδος και ημίν ως φιλόστοργος πατήρ τοις εκτελούσιν όσιε την μνήμην σου». Θαυμάσιο και το οξύμωρο τής ακροστιχίδας τού Κανόνα τού Οσίου: «Μάρκε κωφέ, άκουέ με μέλποντα σον βίον». Τέλος, στους Αίνους, σε ήχο β,΄ ψάλλουμε το εξής στιχηρό προσόμοιο: «΄Ωτων στερηθείς των φυσικών, Μάρκε παμμακάριστε πάτερ, ουκ εδειλίασας, ουδέ κατά Πλάστου σου ήγειρας ένστασιν, αλλά χαίρων εχώρησας, εις την έσω ώτων μυστικήν απόκτησιν, άπερ και είληφας. Όθεν ημέραν και ώραν, έσχες αναβάσεις καρδίας, του Θεού φωνήν ωτιζόμενος».