ΣΤΑΥΡΟΥ ΕΜΜ. ΦΩΤΑΚΗ - ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΝΑΔΑ ΜΙΑΣ ΚΟΡΦΗΣ ΓΡΑΦΩ ΤΑ ΠΟΥ ΘΥΜΟΥΜΑΙ


ΣΤΑΥΡΟΥ ΕΜΜ. ΦΩΤΑΚΗ

ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΝΑΔΑ ΜΙΑΣ ΚΟΡΦΗΣ ΓΡΑΦΩ ΤΑ ΠΟΥ ΘΥΜΟΥΜΑΙ

                    [Ρέθυμνο 20152, σχ. 8ο (24Χ17), σ. 400]  

ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

Ο κ. Σταύρος Εμμ. Φωτάκης γεννήθηκε στον Άγιο Ιωάννη Αμαρίου, γνωστό παλιότερα ως «Άγιος Ιωάννης Χλιαρός», και δραστηριοποιήθηκε στο Αστυνομικό Σώμα, όπου διετέλεσε Διοικητής σε πολλές ειδικές και επιτελικές υπηρεσίες, με άριστες, πάντοτε, κριτικές από τον Τύπο και την Υπηρεσία του για την εν γένει επαγγελματική του δραστηριότητα. Διψώντας για περαιτέρω μόρφωση, συνέχισε σπουδές στη Νομική Σχολή τού Πανεπιστημίου τής Αθήνας. Έχει λάβει πολλές περγαμηνές και διακρίσεις από πολλούς φορείς και την Ακαδημία Αθηνών για την εν γένει προσφορά του στη διατήρηση, κυρίως, της εθνικής μας κληρονομιάς και πολιτιστικής μας ταυτότητας, αλλά και για το αξιόλογο συγγραφικό του έργο. Το 1998 ο κ. Σταύρος Φωτάκης προήχθη στον βαθμό τού Υποστρατήγου και αποστρατεύθηκε ως ευδοκίμως περατώσας την επαγγελματική του σταδιοδρομία. Έκτοτε, συνεχίζει να δραστηριοποιείται ως μέλλος πολλών πολιτιστικών Συλλόγων, Σωματείων και Ενώσεων, ενώ δεν έπαυσε ποτέ να ασχολείται, ως ερευνητής και άριστος ερμηνευτής, και με τα αγαπημένα του ριζίτικα και τις μαντινάδες, συμμετέχοντας σε πολυάριθμες εκδηλώσεις σε μεγάλες αίθουσες συναυλιών τής Αθήνας και όχι μόνον, αλλά και με το λοιπό συγγραφικό και ερευνητικό του έργο, καρπός εύγευστος τού οποίου είναι και το παρουσιαζόμενο με το σημείωμά μας αυτό βιβλίο του για το χωριό του, τον Άγιο Ιωάννη Αμαρίου, με τον ρομαντικό και ποιητικό τίτλο: «Στη βορεινάδα μιας κορφής γράφω τα που θυμούμια», που κυκλοφόρησε πρόσφατα σε 2η έκδοση, συμπληρωμένη και εξαιρετικά βελτιωμένη από την πρώτη, εκείνη του 2006.
Η ονομασία «Χλιαρός» τού χωριού ασφαλώς και οφείλεται στον Κτήτορα τής Ι. Μονής τού Αγίου Ιωάννη (του Προδρόμου), που προηγήθηκε τού οικισμού και έδωσε το όνομά της σε αυτόν. Παρόμοιες περιπτώσεις έχουμε να αριθμήσουμε και αυτές των Ι. Μονών Αρκαδίου, Αρσανίου, Πρέβελη και τόσων άλλων.
Η ιστορικότητα τού χωριού και τής μοναστηριακής εκκλησίας τού Αγίου Ιωάννη τού Χλιαρού φανερώνεται από την άκρως ενδιαφέρουσα συγκέντρωση αρκετών ιστορικών εγγράφων, με πρώτη την αριθμ. 460 νοταριακή πράξη τής 20/9/1607, του νοταρίου Μανώλη Βαρούχα (1597- 1613), που είχε την έδρα του στο Μοναστηράκι Αμαρίου. Η πράξη αυτή αφορά στην εκμίσθωση σπιτιών και μύλου, ενώ η παράθεση και ποικίλων άλλων εγγράφων (μαρτυρικών, μαρτυριών, υπομνημάτων και ψηφισμάτων) φτάνει μέχρι και το 1908, οπότε έχουμε το ψήφισμα τού τότε Δημοτικού Συμβουλίου τού Δήμου Κουρητών, της επαρχίας Αμαρίου, που υπογράφεται στον Άγιο Ιωάννη, στον οποίο, τον καιρό εκείνο, προσωρινά, είχε την έδρα του ο Δήμος Κουρητών (1907- 1911). Με το σημαντικό αυτό ψήφισμα αποφασίζεται παμψηφεί και κηρύσσεται η ανεξαρτησία τής Κρήτης και η ένωσή της με τη Μητέρα Ελλάδα.
Ο κ. Φωτάκης, περαιτέρω, από το σόι των αγίων Τεσσάρων Μαρτύρων καταγόμενος, αφιερώνει αρκετές σελίδες προκειμένου να αποδείξει με ειδικά τεκμηριωμένα στοιχεία τη σχέση των αγαπημένων τού Ρεθύμνου Αγίων, και ειδικά εκ των Τεσσάρων τού Αγγελή, με το χωριό του, όπου έχει ανοικοδομηθεί, όπως σημειώνει, και ο αρχαιότερος ναός των Αγίων (1893), που είναι και ο κεντρικός ναός, σήμερα, του χωριού, στο δε ιερό προσκυνητάρι του εκτίθεται προς προσκύνηση παλιά εικόνα αυτών, έργο τού Γαβριήλ Παγκάλου, ηγουμένου τής Ι. Μ. Ασωμάτων, του έτους 1904.
Εξαντλητική είναι η προσπάθεια τού συγγραφέα να ανακαλύψει συγγενικές  με το χωριό του σχέσεις και άλλων σπουδαίων μορφών, όπως τού γνωστού λόγιου ιερέα και συγγραφέα θεολόγου Μάρκου Λίμα (1645), καθώς και του άλλου Λίμα, του Ιερεμία, ηγουμένου τής Ι. Μονής  Ασωμάτων (1730- 1799), αλλά και σειρά όλη διακριθέντων ανδρών (εκκλησιαστικών και πολιτικών, αλλά και γυναικών τού χωριού), όπως τού ηρωικού αρματολού μοναχού καπετάν Μητροφάνη (στον οποίο ο συγγραφέας και ποιητής αφιερώνει εκτεταμένο ριζίτικο ποίημά του), ο ιεροδιάκονος Γεράσιμος Ζωϊδάκης και, βέβαια, ο Εμμανουήλ Παπαδογιάννης, δισεγγονός τού νεομάρτυρα Γεωργίου, γνωστός για την έντονη πατριωτική του δράση, παρά το προχωρημένο τής ηλικίας του, γεγονός για το οποίο και «παππούς τής Αντίστασης» προσαγορεύτηκε.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα κεφάλαια τού βιβλίου που αφορούν στα γενεαλογικά (δέντρα) και στα λοιπά στοιχεία οικογενειών τού Άι- Γιάννη, αλλά και στα παραδοσιακά επαγγέλματα τού χωριού με ειδική αναφορά στους κατοίκους εκείνους που τα άσκησαν. Πρόκειται, τα περισσότερα, για επαγγέλματα που τα ζήσαμε όλοι εμείς τής δεύτερης και τής τρίτης γενιάς, άγνωστα, όμως,  στο σύνολό τους, στους νέους της 1ης γενιάς και κάτω. Και είναι εδώ, ακριβώς, που εντοπίζεται η αξία τής εν λόγω παράθεσης σαν μιας διδασκαλίας παραδειγματισμού και φιλεργίας για τους νεοτέρους. Τα επαγγέλματα αυτά είναι ο μόχθος και ο κόπος, η ίδια ή ζωή των πατεράδων μας, είναι το χθες τού σήμερα, είναι η γνώση τής ζωής που δίνει άρωμα στο είναι μας, στις ευγενικές προσπάθειες και τις ευαισθησίες μας. Μια ζεστή ανάμνηση των χρόνων τής ξεγνοιασιάς και της παιδικής μας αθωότητας, με τον ταπεινό αυτοδίδακτο τσαγκάρη, τον χτίστη, τον χαρκιά, τον μαραγκό, τον φελουτζή, τον καλαθά, τον καζανιάρη και τον μυλωνά.
Όσον αφορά στα τοπωνύμια τού χωριού ο κ. Φωτάκης έχει κάνει μια πολύ ενδιαφέρουσα τοπωνυμική καταγραφή διακοσίων, περίπου, τοπωνυμίων, που πρέπει να καλύπτουν το σύνολο τού μικρού οικισμού. Η καταγραφή παρατίθεται αλφαβητικά και στην αιτιατική πτώση, όπως ακριβώς τα τοπωνύμια ακούγονται στη γλώσσα τού απλού λαού (στην Αγιά Σοφιά, στον Αρόλιθο κτλ.), ενώ δίδονται και τα σημεία τού ορίζοντα, που προσδιορίζουν τη γεωγραφική θέση τού τοπωνυμίου ως προς τον οικισμό. Στη νέα αυτήν έκδοση τού βιβλίου γίνεται, επίσης, μια σοβαρή προσπάθεια ερμηνευτικής προσέγγισής τους.
Συγκινητική και όλως συναισθηματική η καταγραφή των τριάντα τριών αλωνιών τού χωριού με τα αντίστοιχα ονόματα των ιδιοκτητών τους, καθώς και των πέντε νερόμυλων και αλευρόμυλων τού χωριού, των μιτάτων, των καμινιών, πηγαδιών, φαμπρικών και καζανιών στοιχεία τα οποία, μαζί με τα παραδοσιακά επαγγέλματα, τα τοπωνύμια, τις παραδόσεις, τα πρακτικά γιατροσόφια, τα ναναρίσματα και τα παιδικά παιγνίδια δίνουν μια γλαφυρή τού παρελθόντος εικόνα, που τόσο την έχει ανάγκη ο τεχνοκρατούμενος άνθρωπος τής εποχής μας.
Το βιβλίο κοσμείται με πλούσιο φωτογραφικό υλικό, με εξαιρετικά ενδιαφέρουσες τις φωτογραφίες που αφορούν στις καταπληκτικές (σωστά, αλήθεια, έργα τέχνης), γέφυρες τού χωριού, το μνημειώδες τωόντι λιόδεντρο στη Γεροντολέ και τα ευρήματα στον αρχαιολογικό χώρο τής τοποθεσίας «Καρτσάλη».
Πιστεύουμε ότι ο εκλεκτός και δημιουργικά ανήσυχος  συγγραφέας του παρόντος έργου, επιτέλεσε το καθήκον του στο ακέραιο. Η αίσθηση του χρέους απέναντι στους συγχωριανούς του είναι εκείνη που καθοδήγησε τις προσπάθειες του και συνέβαλε στο ξεπέρασμα των οποιωνδήποτε δυσχερειών. Είναι, γι αυτό, άξιος τού «δικαίου επαίνου» αλλά και της αγάπης όλων μας για τη μεγάλη αυτήν προσφορά του στον τόπο που τον γέννησε και για πρώτη φορά αντίκρισε το φως τής ζωής.                      
              

ΣΥΝΕΔΡΙΟ * ΤΑ ΚΡΗΤΙΚΑ ΜΟΙΡΟΛΟΓΙΑ

Οι Εισηγητές τού Συνεδρίου


ΚΕΝΤΡΟ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ                                               ΔΗΜΟΣ ΑΝΩΓΕΙΩΝ



                                                                         ΣΥΝΕΔΡΙΟ 
                                             ΤΑ ΚΡΗΤΙΚΑ ΜΟΙΡΟΛΟΓΙΑ

     Ανώγεια  ( Εκθεσιακός χώρος Αγροτικής Τράπεζας )

Παρασκευή 13, Σάββατο 14 και Κυριακή 15 Νοεμβρίου 2015

                                                                                 ΜΝΗΜΗ

           Σήφη Κοσόγλου, Χρίστου Μακρή, Οδυσσέα Τσαγκαράκη

                                                                           Πρόγραμμα

                                                        Παρασκευή 13 Νοεμβρίου 2015

17.00    Προσέλευση – Εγγραφή συνέδρων

17.30    Καλωσόρισμα από τον Μανόλη Καλλέργη, δήμαρχο Ανωγείων

            Καλωσόρισμα από τον Κώστα Μουτζούρη, πρόεδρο του Κέντρου Κρητικής

            Λογοτεχνίας

            Χαιρετισμοί από εκπροσώπους Αρχών και Φορέων

            Σύντομη αναδρομή ( οπτικοακουστική ) στα ολοκαυτώματα των Ανωγείων

            Κήρυξη της έναρξης των εργασιών του συνεδρίου από τον Σταύρο

            Αρναουτάκη, περιφερειάρχη Κρήτης


             Α  ΣΥΝΕΔΡΙΑ

Προεδρείο : Ορέστης Μανούσος και Ζαχαρένια Κεφαλογιάννη

18.20    Γιώργης Καράτζης, Το κρητικό μοιρολόι : μια ποιητική προσέγγιση

18.40    Αντωνία Μαλακωνάκη, τραγουδώντας στους νεκρούς

19.00    Μαρία – Στέλλα Ζεάκη, Το μοιρολόι ως αντικείμενο λαογραφικής έρευνας:

            Μια σύντομη αναδρομή στην ιστορία της καταγραφής και της μελέτης του

            από Έλληνες επιστήμονες

19.20    Καλλιόπη Κωτσάκη – Μηνάς Ι. Χαλκιαδάκης, Κι είχα μεγάλη εχταγή, παιδί

             μου / φως μου, να σε σπουδάξω, γιασεμί μου… Διαβάζουμε κι ακούμε

              κρητικά μοιρολόγια στο σχολείο

19.40   Ελένη Κορνάρου, Αρχαιοελληνικοί θρήνοι και σύγχρονα κρητικά μοιρολόγια

20.00   Νίκος Ι. Χουρδάκης, Η νευροψυχολογία της  λύπης, του θρήνου και των

            δακρύων στην απώλεια προσφιλούς προσώπου

20.20  - 20.40    Παρεμβάσεις – Συζήτηση 

                                                    Σάββατο 14 Νοεμβρίου 2015

Β  ΣΥΝΕΔΡΙΑ

Προεδρείο : Μανόλης Πατεδάκης και Ειρήνη Βογιατζή


9.00   Γεώργιος Σμπώκος, Το ανωγειανό μοιρολόι

9.20   Βασίλης Χαρωνίτης, Το θρηνητικό τραγούδι στα Σίσαρχα Μυλοποτάμου

9.40   Νίκος Μαθιουδάκης, Τα εθιανά μοιρολόγι

10.00  Κανάκης Γερωνυμάκης, Τα σφακιανά μοιρολόγια

10.20    Παρεμβάσεις – Συζήτηση

10.40 -  11.00   Διάλειμμα


Γ  ΣΥΝΕΔΡΙΑ

Προεδρείο : Γιάννης Μότσιος και Ελπινίκη Νικολουδάκη - Σουρή



11.00   Νίκος Παπαδογιαννάκης, Θρηνητικά στοιχεία στο συγγραφικό έργο του

             Γιάννη Πλατύρραχου

11.20     Σταμάτης Αποστολάκης, Λαϊκοί θρήνοι και μοιρολόγια από τη Δυτική Κρήτη

11.40      Γεώργιος Τσερεβελάκης, Η κλητική προσφώνηση στα κρητικά μοιρολόγια. Η περίπτωση της καταγραφής του Samuel Baud - Bovy

12.00   Μ. Γ. Βαρβούνης  -  Ν. Μαχά – Μπιζούμη, Τα ενδύματα των νεκρών στα

            κρητικά μοιρολόγια

12.20      Αμαλία Κουμπούρα, Τα κρητικά μοιρολόγια υπό το πρίσμα της ψυχολογίας

             της θρησκείας : Διεπιστημονικές προσεγγίσεις της θρησκευτικότητας και του

             φύλου

12.40 -  13.00  Παρεμβάσεις – Συζήτηση


Δ  ΣΥΝΕΔΡΙΑ

Προεδρείο :  Νίκος Παπαδογιαννάκης και Ειρήνη Ροδοσθένους



17.00   Γιάννης Μότσιος, Η μορφή του Χάρου στο ελληνικό μοιρολόι

17.20   Σπύρος Κατσαραπίδης,’’ Ο Χάρος ή τραγούδια του Χάρωνος Κρητικά. 1860 ‘’. Παρατηρήσεις σε αθησαύριστη συλλογή κρητικών τραγουδιών του Κάτω

             Κόσμου του Παύλου Βλαστού στο Αρχείο του Εμμανουήλ Βιβυλάκη

17.40    Κωστής Ηλ. Παπαδάκης, Ο Χάρος και ο Άδης στα κρητικά μοιρολόγια

18.00   Μιλτιάδης Παπαδάκης, Θρηνητικά τραγούδια με υπογραφή (και σφραγίδα)

             Κωστή Φραγκούλη

18.20    Μαρία Φραγκιαδάκη, Το θρηνητικό τραγούδι ‘’ παραγγελιές του εραστή

             μπροστά στο θάνατο ‘’ από τη συλλογή του Κλωντ Φοριέλ ( 1824 ).

             Παραλλαγές  του ίδιου τραγουδιού στο Νομό Ηρακλείου ‘’ Οντέ περνάς στο

             σπίτι μας, χτύπησε το φελλό σου ‘’. Συγκριτική ανάγνωση και

             συμπληρωματικά  στοιχεία

18.40 – 19.00  Παρεμβάσεις – Συζήτηση 
Οι Εισηγητές της Δ΄Συνεδρίας
                        Κυριακή 15 Νοεμβρίου 2015

Ε  ΣΥΝΕΔΡΙΑ

Προεδρείο :  Μ. Γ. Βαρβούνης και Μαίρη Μπαγκέρη



11.00   Ευγενία Περυσινάκη, Η άλωση των πόλεων ως αντικείμενο θρήνου από την

             αρχαία ελληνική γραμματεία ως τη δημώδη κρητική ποίηση

11.20     Αγγελική Γιαννακάκη, Τελετουργικό θανάτου και θρήνος για τον βυζαντινό
           Αυτοκράτορα
11.40      Μανόλης Σ. Πατεδάκης, Επιτύμβιες παραστάσεις στον Άγιο Γεώργιο στη

            Βόιλα Σητείας : συμβατική ή πραγματική απεικόνιση θρήνου ;

12.0         Ανδρέας Λενακάκης,  Η μεταμόσχευση ανθρωπίνων οργάνων στα σύγχρονα

           επιτύμβια επιγράμματα

12.20     Κώστας Μουτζούρης, Θρηνητικά δίστιχα ( μαντινάδες ) – μοιρολόγια και ένα ‘’ιδιότυπο’’ μοιρολόι

12.40       Ειρήνη Ροδοσθένους, Μια συνεξέταση των μοιρολογιών Κρήτης και Κύπρου

13.00    Παρεμβάσεις – Συζήτηση

13.20        Μοιρολόγια ‘’ δια ζώσης ‘

13.50 – 14.00   ΑπολογισμόςΛήξη των εργασιών του συνεδρίου


ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ


  1. Κώστας Μουτζούρης, πρόεδρος του Κέντρου Κρητικής Λογοτεχνίας
  2. Μαίρη Μπαγκέρη, μαθηματικός, δημοτική σύμβουλος Ανωγείων
  3. Ελένη Κωβαίου, φιλόλογος ΜΑ, γραμματέας του Κε. Κρη. Λο.
  4. Νίκος Παπαδογιαννάκης, πρόεδρος της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας Ρεθύμνης, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης
  5. Μαρία Δραμουντάνη, δημοτική σύμβουλος, υπεύθυνη της Πολιτιστικής Επιτροπής του Δήμου Ανωγείων
  6. Αθηνά Καβουλάκη, επίκουρη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Κρήτης
  7. Ανδρέας Λενακάκης, φιλόλογος, αντιπρόεδρος του Κε. Κρη. Λο.
  8. Γιάννης Δημητρακάκης, επίκουρος καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης
  9. Αγάπη Καλομοίρη, δασκάλα, αποσπασμένη στο Κ. Π. Ε. Ανωγείων
  10. Ολυμπία Ταχοπούλου, διδάκτωρ φιλολογίας
  11. Λίζα Σκλάβου, πρόεδρος της Ένωσης Φιλολόγων Ηρακλείου
  12. Ειρήνη Βογιατζή, πρόεδρος του Συνδέσμου Φιλολόγων Ρεθύμνου
  13. Ασπασία Παπαδάκη, προϊσταμένη ΓΑΚ- Αρχείων Νομού Ρεθύμνης
  14. Ελένη Σμπώκου, φιλόλογος
  15. Γιώργης Καράτζης, ποιητής
  16. Λευτέρης Χαρωνίτης, σκηνοθέτης

      ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ


  1. Θεοχάρης Δετοράκης, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης 
  2. Μιχάλης Κοπιδάκης, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών
  3. Σταμάτης Φιλιππίδης, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης
  4. Χριστόφορος Χαραλαμπάκης, καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών
  5. Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης, καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών
  6. Μανόλης Βαρβούνης, καθηγητής του Πανεπιστημίου Θράκης
  7. Ευάγγελος Αυδίκος, καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
  8. Αγγέλα Καστρινάκη, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Κρήτης
  9. Crιstiano Luciani, καθηγητής Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο Ρώμης ‘’Tor Vergata’’ 
  10. Γιάννης Μότσιος, καθηγητής Πανεπιστημίου, μελετητής του ελληνικού μοιρολογιού  
  11. Ελπινίκη Νικολουδάκη – Σουρή, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Κρήτης
  12. Αριστείδης Δουλαβέρας, αναπληρωτής καθηγητής του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου
  13. Αναστασία Μαρκομιχελάκη, επίκουρη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
  14. Νικόλαος Κοντοσόπουλος, μελετητής της κρητικής διαλέκτου, συγγραφέας, πρώην διευθυντής του Ιστορικού Λεξικού της Ακαδημίας Αθηνών

ΤΙΜΗΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ


  1. Σεβασμιότατος αρχιεπίσκοπος Κρήτης κ. Ειρηναίος
  2. Σεβασμιότατος μητροπολίτης Ρεθύμνου και Αυλοποτάμου κ. Ευγένιος
  3. Σταύρος Αρναουτάκης, περιφερειάρχης Κρήτης
  4. Μαρία Λιονή, αντιπεριφερειάρχης Ρεθύμνου
  5. Ευριπίδης Στεφάνου, πρύτανης του Πανεπιστημίου Κρήτης
  6. Βασίλης Διγαλάκης, πρύτανης του Πολυτεχνείου Κρήτης
  7. Μανώλης Καλλέργης, δήμαρχος Ανωγείων
  8. Γεώργιος Σμπώκος, συγγραφέας, πρώην δήμαρχος Ανωγείων
  9. Σωκράτης Κεφαλογιάννης, πρώην δήμαρχος Ανωγείων
  10. Μιχάλης Μερακλής, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών
  11. Ερατοσθένης Καψωμένος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
  12.  Ορέστης Μανούσος, ομότιμος καθηγητής  του Πανεπιστημίου Κρήτης, συγγραφέας
  13. Γιάννης  Ευθ. Τσουδερός, δφ, συγγραφέας, μελετητής του κρητικού μοιρολογιού 
ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ

1. Αριστέα Σπαχή

2. Βασίλης Τζουράς

3. Νικόλας Καράτζης    

ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΟΥ ΑΝΕΥΡΕΘΕΝΤΟΣ ΤΑΦΟΥ ΤΩΝ ΙΕΡΟΜΑΡΤΎΡΩΝ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΜΟΝΗΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΚΙΣΣΟΥ



ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΟΥ ΑΝΕΥΡΕΘΕΝΤΟΣ ΤΑΦΟΥ ΤΩΝ ΙΕΡΟΜΑΡΤΎΡΩΝ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΜΟΝΗΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΚΙΣΣΟΥ

       ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ



     Με εξαιρετικό ενδιαφέρον παρακολούθησα το ρεπορτάζ τού Μανούσου Κλάδου, στην εφημερίδα «Ρέθεμνος», της 17ης Οκτωβρίου 2015, για τον νεοαποκαλυφθέντα Τάφο των πέντε Ιερομαρτύρων τής ιστορικής Μονής τού Αγίου Πνεύματος, Κισσού, Αγίου Βασιλείου και την απάντηση, στο αμέσως επόμενο φύλλο (24/10/2015), του Συνταξ. δασκάλου, τ. Αντ/ρχου Παιδείας Δήμου Αγίου Βασιλείου και συγγραφέα τού βιβλίου τής Μονής κ. Γιώργη Ν. Τσιγδινού, με τίτλο: «Οι ανακρίβειες ενός χειρογράφου για τη Μονή Αγίου Πνεύματος Κισσού». Ο Γ. Τσιγδινός είναι γεγονός ότι έχει μελετήσει καλά το θέμα και ως Πρόεδρος τού «Κοινωνικού Εκπολιτιστικού Συλλόγου Κισσανών “Το Άγιο Πνεύμα”», τίμησαν προσηκόντως τους εν λόγω ιερομάρτυρες πολύ πριν την ανακήρυξή τους σε Αγίους από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, στις 15 Ιουνίου 1981, με μεγαλειώδη γιορτή, κατά την οποία αποκαλύφθηκε και η πλάκα που μέχρι σήμερα κοσμεί τον περίβολο τής Μονής και αναφέρεται επακριβώς στο γεγονός τού μαρτυρίου τους στις 15 Ιουνίου 1821:


«Ο Ηγούμενος και οι μοναχοί

Της Μονής του Αγίου Πνεύματος

Σφαγιάστηκαν από τους Τούρκους

Το μαρτυρικό μοναστήρι

Πυρπολήθηκε και ισοπεδώθηκε

Στις 15 Ιουνίου 1821

Γιατί ήταν εστία που φώτιζε

Με τα ελληνοχριστιανικά ιδεώδη

Το σκλαβωμένο Γένος»[1].

  

  Το επίμαχο χειρόγραφο προέχεται από την πένα τού Κισσανού δασκάλου Ιωάννου Β. Αλεξανδράκη (1882- 1972) και πραγματικά η προσφορά του, όπως αποδείχθηκε, υπήρξε καταλυτική στον εντοπισμό τής θέσης τού τάφου των Ιερομαρτύρων τής Μονής τού Κισσού, θέμα για το οποίο γνωρίζω προσωπικά με πόσο ζήλο και αγωνία το επεξεργαζόταν, καιρό τώρα, ο Ηγούμενος τής Μονής π. Βαρθολομαίος Ξερουδάκης. Από την αρχή, κιόλας, της ανάληψης των καθηκόντων του δυο πράγματα έβλεπα ότι αποτελούσαν τη βασική αγωνία και μέριμνά του . αφενός να ανεύρει τον τάφο των αγίων Ιερομαρτύρων τής Μονής (τού Ηγουμένου και των μοναχών αυτής), που σφαγιάστηκαν από τους Τούρκους στον γενικό ξεσηκωμό, στις 15 Ιουνίου 1821 και, αφετέρου, να συντελέσει, το ανθρωπίνως δυνατόν, στην εν γένει ανάδειξη και αναδημιουργία τής Μονής που τού διαπιστεύθηκε η Εκκλησία, πράγματα που τα έχει καταφέρει επαξίως μέχρι σήμερα και είναι, γι’ αυτό, άξιος τού δικαίου επαίνου.

         Όμως, είναι γεγονός ότι το χειρόγραφο Αλεξανδράκη ενώ φάνηκε τόσο χρήσιμο στο θέμα τού εντοπισμού και της ανεύρεσης τού τάφου των Νεομαρτύρων (και αυτό λόγω προσωπικών τού συγγραφέα του εμπειριών, από τα μαθητικά του, ακόμα, χρόνια στη Σχολή τού Αγίου Πνεύματος), όμως μπορεί να προσφέρει άσχημες υπηρεσίες αν δεν προσεχθούν- σε τυχόν μελλοντικά τής Μονής δημοσιεύματα- οι ιστορικές ανακρίβειες που υπέδειξε ο κ. Γιώργης Τσιγδινός με τις απόλυτα ακριβείς και τεκμηριωμένες διορθώσεις του επ’ αυτού, και μάλιστα σχετικά με τον επίσκοπο Λάμπης Άγιο Μεθόδιο Συλιγάρδο (η μνήμη τού οποίου τιμάται στις 9 Ιουλίου), αλλά και όποιες, ίσως, άλλες ανακρίβειες μπορεί να υπάρχουν, που δεν τις γνωρίζω, γιατί δεν το έχω διαβάσει προσωπικά.

        Το χειρόγραφο, δηλαδή, Αλεξανδράκη εμπλέκει, ανιστόρητα, τον άγιο επίσκοπο Μεθόδιο στη σφαγή τού Ηγουμένου και των μοναχών τής Μονής! Όμως, ο άγιος Μεθόδιος όχι μόνο αυτός δεν μεθόδευσε τη σφαγή των μοναχών τού ποιμνίου του (και για ποιο λόγο, αλήθεια;), αλλά, αντίθετα, άλλοι μεθόδευσαν τη δική του σωματική εξόντωση και δολοφονία και μάλιστα με εμπλοκή, εδώ, και κληρικού (του ηγουμένου τής Καλόειδαινας Φαράντου) και, ίσως, και περισσότερων κληρικών. Και είναι αυτό, μάλλον, που «μπέρδεψε» τον αείμνηστο δάσκαλο Αλεξανδράκη, ώστε να υποστηρίξει το αντίθετο ακριβώς . να καταλογίσει, δηλαδή, ευθύνες σε έναν αθώο και μάλιστα επίσημα ανακηρυγμένο Άγιο τής τοπικής μας Εκκλησίας. Και, το κυριότερο, εδώ, είναι (όπως ορθά επισημαίνει ο κ. Τσιγδινός), ότι ο Άγιος Μεθόδιος έζησε σε μιαν όλως διαφορετική εποχή (+1795), είκοσι έξι, δηλαδή, ολόκληρα χρόνια πριν από τα γεγονότα στο Άγιο Πνεύμα (15/6/1821), που έχει ιστορικά αποδειχθεί ότι συνδέονται άμεσα με την κήρυξη τής Επανάστασης τού 1821 και μάλιστα με τις πρώτες ημέρες αυτής, όταν τα πρώτα θύματα στον βωμό τής ελευθερίας ήταν συλλήβδην οι επίσκοποι και κληρικοί τής Εκκλησίας τής Κρήτης.

     Απαγχονίστηκε, τότε, ο επίσκοπος Κισάμου Μελχισεδέκ Δεσποτάκης, φυλακίστηκε ο Κυδωνίας Καλλίνικος Σαρπάκης «εις την πλέον εσωτερικήν και ασφαλή φυλακήν»[2], σφαγιάστηκε ο Πέτρας Ιωακείμ και συνελήφθη ο Ρεθύμνης άγιος Γεράσιμος Περδικάρης, που φυλακίστηκε στις κατοπινές φυλακές και των αγίων Τεσσάρων Μαρτύρων (παρά τον βενετσιάνικο λιμένα, εκεί στις καμάρες τού προχώματος που προφύλασσε το μικρό λιμάνι και που από κάτω του ήταν κούφιο και σιδηρόφρακτο και χρησιμοποιούνταν από τους Τούρκους ως φυλακή) και το επόμενο έτος (αρχές Ιουλίου 1822) μαρτύρησε και αυτός απαγχονισθείς από τον πλάτανο τής ομώνυμης πλατείας τού Ρεθύμνου και, σαν να μην έφτανε αυτό, του καταξέσχισαν, στη συνέχεια, και το στήθος «ζῶντος ἒτι»,ποσπάσαντες θηριωδς τήν καρδίαν του» (Κριτοβουλίδης). Στις 24 Ιουνίου 1821 ο μητροπολίτης Κρήτης Γεράσιμος Παρδάλης εκτελέστηκε «διά δεκατριών σφαιρών πιστολιού» και σφαγιάστηκαν τέσσερις επίσκοποι (ο Κνωσού Νεόφυτος Φυντικάκης, ο Χερρονήσου Ιωακείμ, ο Λάμπης και Σφακίων Ιερόθεος και ο Σητείας Ζαχαρίας). Σφαγιάστηκαν, επίσης, ο Πέτρας Ιωακείμ Κλώντζας και ο βοηθός τού Κρήτης Διοπόλεως Καλλίνικος, καθώς και πλήθος κατώτερων κληρικών, ηγουμένων και λαϊκών[3]. Τότε, λοιπόν, είναι που σφαγιάστηκαν και οι μάρτυρες τής Μονής τού Αγίου Πνεύματος Κισσού και τότε και το Οικουμενικό Πατριαρχείο, με την υπ’ αριθμ. 837 (της 21ης Σεπτεμβρίου 2000) Πατριαρχική και Συνοδική Πράξη του, διεκήρυξε την αγιότητα τού Ρεθύμνης Γερασίμου, καθώς και των λοιπών επισκόπων τής Εκκλησίας τής Κρήτης, του Μητροπολίτη, των κληρικών και λαϊκών τής περιόδου 1821-1822 που σφαγιάσθηκαν από τους Τούρκους και τότε καθιερώθηκε από το Πατριαρχείο να τιμώνται και οι ανευρεθέντες άγιοι Μάρτυρες τής Μονής τού Αγίου Πνεύματος Κισσού, ενώ ο η μνήμη τού επισκόπου Μεθοδίου εορτάζεται σε διαφορετική ημερομηνία (9 Ιουλίου), ατομικά, και μόνο γι’ αυτόν.

       Και μια που ανακινήσαμε το όλον θέμα τής δολοφονίας τού Μεθοδίου Συλιγάρδου, αναφέρομαι με λίγα λόγια και σε αυτό προς ενημέρωση των αναγνωστών μας. Είναι αλήθεια ότι οι χρόνοι τής αρχιερατείας τού Μεθοδίου (1782- + 9 Ιουλίου 1795) ήταν ιδιαίτερα δύσκολοι για την Εκκλησία και τον εν γένει πληθυσμό τής Κρήτης, πράγμα που φαίνεται και από το γεγονός ότι ο εν λόγω Ιεράρχης διαδέχθηκε στην επισκοπή Λάμπης δυο επισκόπους, που έμειναν στη διοίκηση τής επισκοπής του λίγους, μόνο, μήνες ο καθένας, γιατί απλούστατα δεν μπόρεσαν να ασκήσουν τα καθήκοντά τους κάτω από τις συνθήκες βίας και αυθαιρεσίας των Τούρκων αλλά και των εκπροσώπων των τοπικών αρχών ακόμα και αυτών των ιδιωτών[4]. Να σημειώσουμε, επίσης, ότι είκοσι, μόλις, χρόνια πριν (1770) οι Γενίτσαροι είχαν σφάξει και τον τότε επίσκοπο Λάμπης, αγνώστων λοιπών στοιχείων, και δημεύσει το οικοδόμημα τής επισκοπής στη Λαμπηνή.  

      Το πρόβλημα, στη συνέχεια, που οδήγησε στη δολοφονία τού Μεθοδίου Συλιγάρδου παρουσιάζεται, βασικά, από δυο εκκλησιαστικά έγγραφα και δύο σουλτανικά φιρμάνια (των ετών 1786 και 1795 τα τελευταία), που αφορούν και τα δύο στο ίδιο θέμα τού διαχειριστικού ελέγχου των μοναστηριακών περιουσιών τής επισκοπικής περιφέρειας Λάμπης, τον καιρό που επίσκοπός της ήταν ο Μεθόδιος Σιλιγάρδος. Και τα εν λόγω δύο φιρμάνια προοικονομούν, επίσης- όπως και το πρώτο των παραπάνω δύο εκκλησιαστικών εγγράφων- το κυρίαρχο, κατά την αρχιερατεία τού Μεθοδίου, κλίμα βίας και αυθαιρεσίας όχι μόνον των Τούρκων (α΄ εκκλησιαστικό έγγραφο), αλλά και των ημετέρων (α΄ και β΄ φιρμάνι), κατάσταση, γενικά, που μεθόδευσε τη στυγερή δολοφονία τού Μεθοδίου.

      Το περιεχόμενο των δύο φιρμανιών, εν ολίγοις, έχει ως εξής . ενώ, σύμφωνα με το Πατριαρχείο τής Κωνσταντινούπολης, κατά τον «διορισμό» των Μητροπολιτών καλώς αναφέρεται, εις τα εκάστοτε εκδιδόμενα φιρμάνια, να έχουν αυτοί το δικαίωμα να ελέγχουν τους λογαριασμούς των Επιτρόπων των Μοναστηριών τής επισκοπικής περιφέρειάς τους, όμως αυτό δεν συμβαίνει και με τα μοναστήρια τής Καλόειδαινας, Πρέβελη, Αγίου Πνεύματος και Βούλγαρη, στα οποία οι Επίτροποι- στηριζόμενοι και στην παρέμβαση και άλλων εξωγενών παραγόντων εκ των κατοίκων των συγκεκριμένων επαρχιών- δεν επιτρέπουν επ’ ουδενί στον οικείο επίσκοπο τη διεξαγωγή διαχειριστικού ελέγχου, αλλά εξακολουθούν να τρώγουν και να σφετερίζονται τα εισοδήματα των εν λόγω Μοναστηριών. Με τα συγκεκριμένα φιρμάνια, λοιπόν, παρέχεται βασιλική προστασία στον οικείο επίσκοπο προς διενέργεια διαχειριστικού ελέγχου.

        Μέσα σε αυτό το κλίμα βίας και αυθαιρεσίας μεθοδεύτηκε η δολοφονία τού επισκόπου Μεθοδίου Συλιγάρδου από πραγματικούς εχθρούς τής Εκκλησίας, όπως τους κατονομάζει πατριαρχικό έγγραφο, τού Οικουμενικού Πατριάρχη Γερασίμου Γ΄- τόσο Οθωμανούς όσο και ημετέρους- και μάλιστα από συγκεκριμένα πρόσωπα τής επισκοπής Λάμπης, που τον παρέδωσαν στα χέρια των Τούρκων για προσωπικά και άνομα συμφέροντά τους. Ο Μεθόδιος, δηλαδή, συνειδητά και εν γνώσει του, με την αγέρωχη και γενναία στάση του κατέστη «δύσχρηστος» στους εχθρούς του (αλλόθρησκους και ομοφύλους), ελέγχοντας δριμέως τα σχέδια και τις πράξεις αυτών και προασπιζόμενος γενναία τους πιστούς και τα συμφέροντα τής Εκκλησίας κατά των αυθαιρεσιών και τής θηριωδίας των κατακτητών, πράγμα που τους εξώθησε στη σωματική εξόντωσή του. Οπότε, είναι αυτός ο ίδιος που προκάλεσε και ως οι μάρτυρες επιζήτησε τον θάνατό του, γνωρίζοντας, ασφαλώς, ότι η ευθαρσής αυτή και ιδιαίτερα ελεγκτική στάση του έναντι των σχεδίων τού αιμοχαρούς αντιπάλου και των λοιπών εξωγενών παραγόντων, τον οδηγούσε κατ’ ευθείαν στον μαρτυρικό θάνατο και την σωματική του εξόντωση και δεν έγινε το ακριβώς αντίθετο (κατά το χειρόγραφο Αλεξανδράκη), δηλαδή ο επίσκοπος να μεθόδευσε την εξόντωση τού ποιμνίου του, των μοναχών και του ηγουμένου τής ιστορικής Μονής τού Αγίου Πνεύματος Κισσού.




   [1] Γιώργη Ν. Τσιγδινού, Η Μονή και η Σχολή του Αγίου Πνεύματος, Ρέθυμνο 1998, 22. 

   [2] Τρύφων Ευαγγελίδης, «Ανέκδοτον έγγραφον εκ Σφακίων», περιοδ. «Μύσων», τ. Α΄, τεύχ. 1ο (1935), Αθήνα, 40. Πβ. Ι.Δ.Μουρέλλου, Ιστορία τής Κρήτης, Ηράκλειον Κρήτης 1931, 420 και Στεργίου Γ. Σπανάκη, Μνημεία τής Κρητικής Ιστορίας, τ. V, 1969, 488- 489.

   [3] Γρηγορίου Παπαδοπετράκη, Ιστορία των Σφακίων, ήτοι μέρος τής Κρητικής Ιστορίας, Εν Αθήναις 1888 (1971), 229. Μεν. Γ. Παρλαμά, «Ιστορικά και βιογραφικά σημειώματα τού Στεφάνου Νικολαΐδου», Κρητικά Χρονικά, έτος Γ΄ (1949), τεύχ.ΙΙ, 312. Του Ίδιου, Ανάλεκτα, Ηράκλειο 1988, 231. Πβ. και Στεφ. Ξανθουδίδου, Επίτομος Ιστορία τής Κρήτης, Εν Αθήναις 1909, 127, Θεοχάρη Δετοράκη, Μηνάς ο Μεγαλομάρτυς, ο άγιος τού Μεγάλου Κάστρου, Ηράκλειον 1995, 110 και Θεοχ. Δετοράκη, «Η Εκκλησία τής Κρήτης κατά την Τουρκοκρατία (1645- 1898)», στο συλλογικό έργο Κρήτη: Ιστορία Πολιτισμός, τ. β΄, Κρήτη 1988, 448- 449 και Ευγενίου Αντωνοπούλου, «Τοις Εντευξομένοις», στο: Ακολουθία των Αγίων Νεομαρτύρων των κατά τα έτη 1821 και 1822 εν Κρήτη μαρτυρησάντων, Έκδοσις Ιεράς Επαρχιακής   Συνόδου τής Εκκλησίας τής Κρήτης,  Ηράκλειον 2001, 33.

   [4] Στέργιος Μιχ. Μανουράς, «Ο επίσκοπος Λάμπης Μεθόδιος (1782- 9 Ιουλίου 1795+)», Κουρήτης 3 (Μάιος- Ιούνιος 1982),  87.