ΝΙΚΟΥ ΧΡ. ΑΛΙΠΡΑΝΤΗ
ΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ
ΤΗΣ ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ
ΠΑΡΟΥ
[Εταιρεία Γραφικών
Τεχνών «ΑΒΕΛ», Αθήνα 2015, σχ. 8ο (17Χ23), σσ. 550]
ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ
Ο κ. Νίκος Χρ. Αλιπράντης, από
το όμορφο νησί τής Παναγίας τής Εκατονταπυλιανής, την Πάρο, είναι φιλόλογος,
ιστορικός, λογοτέχνης, δημοσιογράφος, συγγραφέας δεκάδων βιβλίων και μελετών
σχετικών με την Πάρο και την ιστορία της και από το έτος 1979 και εκδότης τού
έγκριτου περιοδικού «Παριανά» (βραβείο Ακαδημίας Αθηνών). Του κ. Ν. Αλιπράντη, πριν λίγες μέρες, γίναμε αποδέκτες ενός
σπάνιου πολυσέλιδου- 550 σελίδων- «Λεξικού» μορφών τού νησιού του, της Πάρου,
με τίτλο: «Προσωπογραφικό Λεξικό τής Μεταβυζαντινής Πάρου», που
προλογίζεται δεόντως από τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Παροναξίας κ. Καλλίνικο.
Η Πάρος, στον θαλάσσιο δρόμο
πολλών περιοχών τού ελλαδικού νησιωτικού χώρου ευρισκομένη, είχε την ευκαιρία,
διαχρονικά, να αναπτύξει σχέσεις με πολλούς τόπους, δημιουργώντας, έτσι, έναν
ευρύτατο και πλουσιότατο ιστορικό ιστό δικτύωσης. Πολύ σημαντικές, στο σημείο
αυτό, είναι, φυσικά, οι σχέσεις που η Πάρος ανέπτυξε με τα λοιπά Κυκλαδικά
νησιά, αλλά, και για μας τους Κρητικούς, ιδιαίτερα σημαντικές και ενδιαφέρουσες
είναι, θεωρούμε, και οι σχέσεις που- σε όλες τις εποχές- η Πάρος ανέπτυξε και
με την Κρήτη. Από προηγηθέν σύγγραμμα τού κ. Αλιπράντη [«Χρονολογικό πανόραμα τής
Ιστορίας τής Πάρου (5000 π.Χ.- 1850 μ.Χ.)»], που, επίσης, είχαμε την
τιμή να παρουσιάσουμε με παλαιότερο σημείωμά μας, οι σχέσεις αυτές
καταγράφονται πολύ σημαντικές, ενώ πρόσφατα και στο σπουδαίο Αρχείο τού Ρεθυμνίου
λαογράφου Π. Βλαστού εντοπίσαμε ενδιαφέρουσα
αναφορά του στο αέρινο αυτό νησί των Κυκλάδων, που ελπίζουμε σύντομα να καταφέρουμε
να αξιοποιήσουμε και μάλιστα μέσω των σελίδων τού έγκριτου περιοδικού τού κ.
Αλιπράντη, των «Παριανών».
Μέσα από τις σελίδες τού περισπούδαστου
αυτού τόμου ο Συγγραφέας, όπως χαρακτηριστικά σημειώνει, θέλει να προβάλει και
αναδείξει λησμονημένες μορφές τής Πάρου, που η λήθη και ο πανδαμάτωρ χρόνος «γέρων φθονερός,/ και των έργων εχθρός, /και
πάσης μνήμης», κατά τον Ανδρέα Κάλβο, τις είχαν ζηλοτύπως καλύψει με πέπλο
βαρύ και σκοτεινό.
Στο εν λόγω βιογραφικό Λεξικό οι
μορφές έχουν τακτοποιηθεί κατ’ αλφαβητική σειρά και κατ’ αξίωμα προς
ευχερέστερο εντοπισμό τους από τον αναγνώστη. Ειδικότερα, η τακτοποίηση έχει
γίνει κατά «χωρεπισκοπές», όπως ήταν η Πάρος χωρισμένη κατά την Τουρκοκρατία. Τα
πρόσωπα που καταχωρούνται αφορούν σε μοναχούς, ιερομονάχους και ηγουμένους
με την ιδιότητα τού έγγαμου ή άγαμου κληρικού, καθώς και λαϊκούς που
δραστηριοποιήθηκαν στο νησί κατά τα χρόνια αυτά και συνέβαλαν στη διατήρηση τής
θρησκευτικής και πολιτισμικής ταυτότητάς του.
Στο Λεξικό, περαιτέρω, καταχωρούνται
και οι Μητροπολίτες τής Μητροπόλεως Παροναξίας, των οποίων η δράση και
τα έργα έχουν συνυφανθεί με την ιστορία τής νεότερης Πάρου (16ος- 19ος
αι.), αλλά, συχνά, και Πατριάρχες Κωνσταντινουπόλεως των
οποίων οι πράξεις (συνοδικά σιγιλλιώδη γράμματα) είχαν παίξει σημαίνοντα ρόλο
στη διατήρηση και αίγλη των μονών και των ναών τής Πάρου και, κατ’ επέκταση,
στην επιβίωση των ταπεινών, ευσεβών και φιλόθρησκων κατοίκων τού νησιού κατά τα
χρόνια τής Τουρκοκρατίας.
Από τους λαϊκούς, άρχοντες και εθνικούς
αγωνιστές, των οποίων η προσφορά στα κοινά υπήρξε σημαντική, ο
συγγραφέας περιορίζεται σ’ εκείνους μόνον που έχουν συμβάλει, λίγο ή πολύ, με
τα έργα τους στη διατήρηση τού προσώπου τής μεταβυζαντινής Πάρου και τέτοιοι
είναι, συνήθως, οι κτήτορες και οι επίτροποι ναών και μονών, οι αγιογράφοι, οι νοτάριοι και πρωτονοτάριοι
κ.ά.
Με την καταχώριση των εκατοντάδων
αυτών φυσιογνωμιών τής Πάρου, της αγιοτόκου νήσου τής Παναγιάς τής
Εκατονταπυλιανής, κυρίως εκκλησιαστικών (επισκόπων,
χωρεπισκόπων, ιερέων, ιερομονάχων, μοναχών και πρεσβυτέρων), που δημιούργησαν την ιστορία τού νησιού και
συντήρησαν με τις πράξεις τους την πίστη και τη λατρεία στον Θεό, κτίζοντας
εκκλησίες (παρεκκλήσια, εξωκλήσια και
μοναστήρια), ο συγγραφέας φέρει στο
φως τις ιερές μορφές τους και σαφώς προάγει τα μέγιστα, με το σύγγραμμά του
αυτό, την Τοπική, της Πάρου, αλλά και τη Γενική Εκκλησιαστική Ιστορία.
Του Λεξικού προηγείται
εμπεριστατωμένη «Εισαγωγή» στους κληρικούς τής Πάρου κατά την Τουρκοκρατία, που-
όπως διευκρινίζει ο συγγραφέας- επειδή με την πάροδο τού χρόνου αυξήθηκαν οι
ανάγκες και απαιτήσεις τού χριστιανικού πληθυσμού, δημιουργήθηκαν στην Εκκλησία
και νέα αξιώματα, ειδικότερων καθηκόντων, με τα οποία, πλέον, συναντούμε τους
κληρικούς (πνευματικοί, ιερομνήμονες,
πρωτονοτάριοι, νοτάριοι, πρωτοπαπάδες, πρωτοσύγκελλοι, ρεφερενδάριοι,
σακελλάριοι, σακελλίωνες, σκευοφύλακες, χαρτοφύλακες, χωρεπίσκοποι κ.ά.),
που όλα (τιμητικοί τίτλοι σήμερα) ο συγγραφέας τα επεξηγεί καταλεπτώς στην εν
λόγω Εισαγωγή του. Πολύτιμο, επίσης, καθίσταται στο τέλος τού τόμου και το
πλήρες ονομαστικό Ευρετήριο των μορφών που καταγράφονται.
Παρότι, κατά τον συγγραφέα, και η
απλή, ονομαστική, όλων των παραπάνω μορφών τής Πάρου αναφορά θα ήταν αρκετή
προκειμένου να αποδοθεί ο οφειλόμενος προς αυτές φόρος τιμής και σεβασμού, όμως
ο συγγραφέας δημιούργησε και μας παρουσιάζει σήμερα το παρόν πολύμοχθο και
πολυσέλιδο έργο του, με βαθιές και αυστηρές επιστημονικές προδιαγραφές,
φιλολογική αρτιότητα και πλείστα όσα βιβλιογραφικά κ.λπ. στοιχεία, που συλλέγει
επιμελώς και αποδελτιώνει τώρα και σαράντα ολόκληρα χρόνια (από το έτος 1972). Όλα
αυτά είναι που αποτελούν την Πρώτη σειρά
τής λεξικογραφικής παρουσίασης των εκκλησιαστικών μορφών, ενώ στη Δεύτερη σειρά, που ακολουθεί, περιλαμβάνονται
όσα καινούρια ονόματα προέκυψαν από τη δημοσίευση δεκάδων εγγράφων στο
περιοδικό «Παριανά» αλλά και στα βιβλία τού συγγραφέα και αφορούν σε μονές τής
Πάρου και στην Παναγία την Εκατονταπυλιανή. Στην ίδια σειρά προστέθηκαν οι
Πατριάρχες Κωνσταντινουπόλεως και οι Μητροπολίτες Παροναξίας.
Σαφή και χρήσιμα τού παρόντος
τόμου συμπεράσματα είναι ότι ο κλήρος τής Πάρου έδωσε πολλαχώς το «παρών» του
στη θρησκευτική ατμόσφαιρα τής τουρκοκρατούμενης Πάρου αλλά και στην εν γένει
εθνική μας ζωή, δημιουργώντας μέγα πλήθος κομψών και γραφικών εκκλησιών και
μάλιστα την περίφημη εκκλησία τής Παναγίας
τής Εκατονταπυλιανής [της οποίας ο μεγαλοπρεπής ναός ανάγεται στους χρόνους
τού Μεγάλου Κωνσταντίνου και του Ιουστινιανού (4ος- 6ος
αι.)], που κοσμούν σήμερα με έξοχες εικόνες, αληθινά έργα τέχνης, το νησί αλλά
και την Ορθοδοξία ολόκληρη.
Πρόκειται για ένα σύγγραμμα
μεγάλης ιστορικής ευθύνης, τόσο για την Πάρο, όσο και για τις Κυκλάδες και τον
ελληνικό, γενικότερα, χώρο. Απ’ όσο μπορέσαμε να διαπιστώσουμε από τη
βιβλιογραφία, η Πάρος δεν έχει, μέχρι σήμερα, να επιδείξει παρόμοιο ιστορικό
έργο. Για άλλη μια φορά συγχαίρουμε και
θερμά ευχαριστούμε τον εκλεκτό και δόκιμο συγγραφέα και ιστορικό και του
ευχόμαστε ο Θεός να του δίνει δύναμη και υγεία, για να συνεχίζει τη γόνιμη,
εργώδη και δημιουργική δραστηριότητά του τόσο στον χώρο τής ιστορίας τής
αγαπημένης του Πάρου, όσο και των Ελληνικών Γραμμάτων, γενικότερα, στα οποία
τόσο μεγάλη και ουσιαστική είναι η μέχρι σήμερα συμβολή του.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου