Δημήτρης Ι. Καραμβάλης- Οδυσσέας Ελύτης - «Η Προσθαλάσσωση τού Ονείρου»

Δημήτρης Ι. Καραμβάλης

Οδυσσέας Ελύτης

«Η Προσθαλάσσωση τού Ονείρου»

Τριάντα τρία κείμενα και άρθρα για την ποίησή του

   [Εκδόσεις «ΔΡΟΜΩΝ», Αθήνα 2015, σχ. 8^ο (2 Χ 14), σσ.176]

   ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

www.ret-anadromes.blogspot.com

Τον επίτιμο δικηγόρο και δημοσιογράφο κ. Δημήτρη Ι. Καραμβάλη έχουμε γνωρίσει, ήδη, ως δόκιμο ποιητή, του οποίου θαυμάσια ποιητικά έργα έχουμε παρουσιάσει στο παρελθόν από τις στήλες αυτής της ίδιας έγκριτης εφημερίδας. Σήμερα τον γνωρίζουμε και ως βαθύ ανατόμο και αναλυτή τού έργου τού νομπελίστα ποιητή Οδυσσέα Ελύτη, μέσα από μιαν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα μελέτη του, την οποία και μας έκανε πρόσφατα γνωστή, υπό τον τίτλο: «Οδυσσέας Ελύτης- Η προσθαλάσσωση τού ονείρου».

Στην εν λόγω μελέτη εμπεριέχονται τριάντα τρία κείμενα και άρθρα γύρω από την ποίηση τού Οδυσσέα Ελύτη. Πρόκειται, τωόντι, για μιαν εξαιρετικά σπουδαία μελέτη- συμβολή στο ελίτιο έργο, με σημεία που φανερώνουν βαθιά γνώση αυτού, που, προφανώς, απορρέει τόσο από πολύχρονες μελέτες, όσο και από σχέσεις προσωπικής γνωριμίας και φιλίας που ένωναν επί χρόνια τους δύο ποιητές, όπως αυτό καθίσταται φανερό και από σειρά όλη επιστολών, που αντηλλάγησαν μεταξύ τους και δημοσιεύονται μέσα από τις σελίδες τού βιβλίου. 

Ειδικότερα επί τού βιβλίου, στο κεφάλαιο «Η Γλώσσα και ο Ελύτης» ο κ. Καραμβάλης μελετά την εξαιρετική ευαισθησία τού λεξιπλάστη ποιητή για την ελληνική μας γλώσσα («τη γλώσσα μού έδωσαν ελληνική^. μονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές τού Ομήρου»). Μια γλώσσα τόσο πλούσια και μοναδική, στην οποία, όπως χαρακτηριστικά σημειώνει ο συγγραφέας, με άλλη λέξη υποδηλώνεται ο «έρωτας» και με άλλη λέξη η «αγάπη», εκεί που οι Άγγλοι τα καλύπτουν και τα δυο με μία μόνο λέξη: “love” και τονίζει με σθένος το αμετάθετο χρέος των πνευματικών ανθρώπων να τη διαφυλάξουν αμόλυντη από κάθε κακή επιρροή και χρήση.

Στο κεφάλαιο «Η αυτοπροσωπογραφία τού Ελύτη» (ένας σε βάθος φωτισμός) φωτίζονται όλες, γενικά, οι φάσεις τής ζωής τού ποιητή και επισημαίνεται, χαρακτηριστικά, η διαπίστωση ότι χωρίς τη βιωμένη εμπειρία τού έπους τού Σαράντα, δεν θα είχε ποτέ ανοιχτεί στην ποίηση τού Ελύτη ο δρόμος για το κορυφαίο του δημιούργημα, το «Άξιον Εστί». Στο ίδιο κεφάλαιο ο κ. Καραμβάλης εστιάζει και στην ταύτιση τού Ποιητή με τους γενέθλιους τόπους τής Λέσβου, όπου, όπως ομολογεί: «σε κάθε φύλλο τής ελιάς υπάρχει η ταυτότητά μου»,αλλά και της Κρήτης, στην οποία, κάθε φορά που έρχεται, νιώθει βαθιά μέσα του κάτι σαν σκίρτημα να παλέβει. Προ πάντων, όμως, εστιάζει στον χώρο τού πολυτραγουδισμένου Αιγαίου, όπου, από αιώνες, αναπτύσσεται ένας ξεχωριστός και μοναδικός πολιτισμός.

Το «Μονόγραμμα», περαιτέρω, ένα από τα ομορφότερα ερωτικά ποιήματα που γράφτηκαν ποτέ, το σημαντικότερο ίσως ερωτικό ποίημα τού Ελύτη, με ιδιαίτερα έντονο το στοιχείο τού πόνου, αφορμάται από ένα προσωπικό βιωματικό γεγονός, τον χωρισμό του από αγαπημένο πρόσωπο, του οποίου τη γνωριμία επιχειρεί, τον καιρό εκείνο, να ξαναζήσει από την αρχή. Η απουσία, όμως, και η πληγή της είναι πολύ αισθητή και μεγάλη.

Το βαθιά διεισδυτικό και ερευνητικό όμμα τού κ. Καραμβάλη, σε ειδικό κεφάλαιο τής μελέτης του, διερευνά ακόμα και τα μουσικά όργανα που εμφανίζονται στην ποίηση τού Ελύτη, όπως την κιθάρα (στα «Ρω τού Έρωτα», που παίρνει τα λόγια και τα ταξιδεύει από χείλη σε χείλη), καθώς και το λαγούτο, το μπουζούκι, τον μπαγλαμά, το πιάνο και το βιολί.

Στον «Ήλιο τον Ηλιάτορα»- λέξη ελίτια, φτιαγμένη κατά το ομοιοκατάληκτο «βιγλάτορας»- ο γλωσσοπλάστης ποιητής προχωρεί σε ύμνο δοξαστικό προς τον Ήλιο, τον εκπρόσωπο τού φωτός και της κίνησης, σε ένα τοπίο καθαρά ελληνικό, με την εν λόγω σύνθεση, με τους πληθωρικούς συμβολισμούς της, να κλείνει με το γνωστό και χιλιοτραγουδισμένο «Τρελοβάπορο», αιώνιο σύμβολο τής Ελλάδος.

 Η μελέτη τού εν λόγω βιβλίου για τις «Επιδράσεις τής ομηρικής ποίησης στο έργο τού Οδυσσέα Ελύτη» αποτέλεσε εισήγηση τού συγγραφέα στο 1^ο Παγκόσμιο Συνέδριο, με θέμα: «Η αρχαία Ελλάδα και ο σύγχρονος κόσμος», που έγινε στην Αρχαία Ολυμπία, από 17- 22 Αυγούστου 1997 και οργανώθηκε από το Πανεπιστήμιο Πατρών και τον Δήμο Αρχαίας Ολυμπίας και αποδεικνύει όσο τίποτε άλλο το αμέριστο και συνεχές ενδιαφέρον τού Έλληνα Ποιητή για την ελληνική μας γλώσσα. Όπως παρατηρεί ο κ. Καραμβάλης στην ομιλία του αυτήν, ο Ελύτης πρώτος υπογράφει μια διακήρυξη τού Ελληνικού Γλωσσικού Ομίλου για τη διατήρηση τής ελληνικής γλώσσας και καταγγέλλει τα περί αυτήν κακώς κείμενα. Πρόκειται, όπως χαρακτηριστικά υποστηρίζει, για μιαν αδιάσπαστη συνέχεια γλώσσας και έθνους τριών χιλιάδων χρόνων, όπου οι ομηρικές λέξεις συνυπάρχουν και σήμερα ολοζώντανες και διατηρούνται στο σώμα και στο αίμα της γλώσσας μας, έτσι  που, όπως σημειώνει χαρακτηριστικά, ακόμη κι ένας ανίδεος ψαράς «ν’ ανεβάζει μέσ’ στα δίχτυα του τέσσερα πέντε αρχαία ελληνικά». Να σημειώσουμε, με την ευκαιρία, ότι οι περισσότερες αναφορές τού Ποιητή στην ομηρική ποίηση περιλαμβάνονται στο έργο του ο «Μικρός Ναυτίλος» (Ίκαρος- 1985).

 Συναφής κι εξίσου ενδιαφέρουσα και η μελέτη τού κ. Καραμβάλη για τις επιρροές- επιδράσεις τής Βίβλου στην Ποίηση τού Ελύτη. Είναι χαρακτηριστικό, τονίζει ο κ. Καραμβάλης, ότι η Ποίηση τού Ελύτη έχει πληθώρα χωρίων και φράσεων και λεκτικών σχημάτων από τα κείμενα τής Αγίας Γραφής, αλλά και, γενικότερα, διαπνέεται από μιαν ποιητική φόρμα και συγγένεια προς την εκκλησιαστική ποίηση και ιδιαίτερα προς αυτήν του κορυφαίου βυζαντινού υμνογράφου, Ρωμανού τού Μελωδού, ενώ η μορφή της Παναγίας είναι πανταχού παρούσα και αποτελεί την αγαπημένη τού Ποιητή μορφή.

Εν κατακλείδι, σημειώνουμε, κατ’ επιλογήν, μερικά και από τα λοιπά ενδιαφέροντα κεφάλαια τής παρουσιαζόμενης μελέτης τού κ. Καραμβάλη, χάριν τού γενικότερου ενδιαφέροντός τους, αλλά και χάριν των αναγνωστών μας με ειδικά περί την ποίηση τού Ελύτη ενδιαφέροντα: Ο νέος Ελύτης: «Δυτικά της λύπης» (Ανατολικά της χαράς!)- Δικαιοσύνη και νόμος στην ποίηση τού Οδυσσέα Ελύτη- Ο Ήλιος ο Ηλιάτορας- Οδυσσέας Ελύτης: Τριλογία Θανάτου και ζωή ατελεύτητος- Σκέψεις για τη σχέση τού Ελύτη με τον υπερρεαλισμό- Η ψυχή στην ποίηση τού Οδυσσέα Ελύτη- Το ερωτικό στοιχείο στην ποίηση τού Οδυσσέα Ελύτη κ.λπ.           

 Ιδιαίτερες ευχές και ευχαριστίες στον αγαπητό και ακάματο εργάτη τού Λόγου και της Ποίησης, κ. Δημήτρη Καραμβάλη και γι’ αυτήν την τελευταία γόνιμη και δημιουργική παρουσία του στα Ελληνικά Γράμματα.