Κωστή Λαγουδιανάκη * * * ΟΙ ΒΡΟΝΤΕΡΟΙ ΤΕΛΑΛΗΔΕΣ ΣΤΣΙ ΡΟΥΓΕΣ ΤΟΥ ΡΕΘΕΜΝΟΥΣ

Κωστή Λαγουδιανάκη

ΟΙ  ΒΡΟΝΤΕΡΟΙ ΤΕΛΑΛΗΔΕΣ  ΣΤΣΙ  ΡΟΥΓΕΣ  ΤΟΥ ΡΕΘΕΜΝΟΥΣ

Από το βιβλίο του Κωστή Ηλ. Παπαδάκη

                             «Ρ έ θ υ μ ν ο 1900-1950», σελ. 112-114

Χωνί στο στόμα σα γενούν τα δυο τ’ αθρώπου χέρια

γιαγέρνουνε το λοϊσμό στ’ αλλοτινά σεφέρια.

Ανεστοράτ’ ο λοϊσμός παλαιινούς αθρώπους

που ξέτρεχε η ζήση τους πόρεψη μ’ αλλους τρόπους.

Για τση ζωής το διγαβρέ, για τση ζωής τη χρεία

πρωτόσκολοι ‘ναι μαθητές στση ζήσης τα θρανία.

Εδά με τσ’ αλλαξοκαιριές «άλλα χαρθιά βαστούνε»

«άλλοι παπάδες ήρθανε» κι αλλιώς ξεμολογούνε.

Εδά με τσ’ αλλαξοκαιριές ήρθαν τα πάνω κάτω,

θωρείς κι εδά γαρεφαλιές αλλά θωρείς και βάτο.

Εδά με το ηλεχτρικό βαβουρανιά μεγάλη

κι ανεστοράσαι βροντερή φωνή και το ντελάλη.

Οι παλαιοί ντελάληδες «φωνή τη στεντορεία»

στην εποχή τους γράψανε μεγάλη ιστορία.

Κάθα ντελάλης βροντερά την προπατεί τη στράτα

«βγάνει στη φόρα» δυνατά του τόπου τα μαντάτα.

Σκαλώνει και στσι ξέκορφες στεγές γή και στο δώμα

κι εκειά το τελαλίδικο τον ξωλαλεί το στόμα.

Μαντάτα τα λοήσιμα γυρού γυρού μηνά τα,

άλλες βολές με χωρατά κι άλλες βολές σταράτα.

Νεγογυρεύγει το χωργιό και κάθα πολιτεία

να ‘χει ντελάλη να μη ‘ρθεί στον τόπο …αλαλία.

Κι οι Ρεθεμνοτελάληδες στην πόλη τω γραμμάτω

το μερτικό ντως έχουνε στση ζήσης το κοινάτο.

Οι Ρεθεμνοτελάληδες με τα δικά τους χούγια

του γέλιου τη γεμώνανε πολλές βολές τη βούργια.

Ρεθεμνοτελαλίδικο παλαιινό σινάφι

που τελαλίζει δυνατά Ζαμφώτη και Σαράφη.

«Ζαμφώτειο» τελάλισμα αξέχαστο πομένει

για μια μπριτζόλα μια βολά που ‘ναι φρεσκοκομμένη.

Στη χέρα ντου τηνε βαστά και λέει με καμάρι

πως ο Μπεζώκος έσφαξε τ’ ονόστιμο μουσκάρι.

«Γλακάτε να προλάβετε του μουσκαριού το ζύγι,

όποιος αργήσει θα βρεθεί να…χάσκει να ξανοίγει.»       

Μαζί με τσι τελάληδες γράφει το καλαντάρι

και το Γκρανή που τον γροικάς Κλαψούρη γή Σαλιάρη.

Είναι κι ο Γκόγκος κι ο Γαρμπής και για Στρατή ο λόγος

κι έχει το παρανόμι ντου: «ο μετεωρολόγος».

Και τα Περβόλια πιάνουνε τελάλη ‘πό τη χέρα

και πέμπουνε στο Ρέθεμνος και τον Κακό Αέρα.

Αποδιαφώτιστα γλακά, πελάτες για να πιάνει

στον Πλάτανο σαλατικά πουλεί και στο Μεϊντάνι.

Ωσάν τον σίφουνα γλακά, φουσκώνει, ξεφουσκώνει

σαν τον αέρα κι όποιο δει ομπρός του… φασκελώνει.

Μοιράζει…πούλους στα δεξά κι αριστερά μοιράζει

και τσι κανάτες το κρασί γιαμιάς τσι…κατεβάζει.

Το Βάκχο τονε ρέγεται και τονε μπεγεντίζει,

το θεϊκό το δώρο του πίνει και…κακαρίζει.

Κρασοκανάτα τση μεθιάς και να τον κάμει…πίτα

όλα τα ρεθεμνιώτικα τα νέα διαλαλεί τα.

«Γροικάτε», λέει με φωνή …φίνα και τσεκουράτη

«μια γκαστρωμένη χάθηκε κατσίκα κερασάτη.

Με το σταχτί κολόρι τζη όποιος τη βρει ρεγάλο

θα πάρει για την τσέπη του και θα ‘ναι και μεγάλο»     

Στο Ρέθεμνος παλαιινή αθιβολή κι ετούτη

για τον Ψιλλάκη Μιχαήλ κι αλλιώς και Πεντεφούτη.

Βρούχος σκορπά δεξά ζερβά να μαθευτούν τα νέα,

στσ’ εφημερίδες τσ’ εποχής κάνει το διανομέα.

Η μπούκα ντου «Παράααααρτημα…» οντέ ξεφανερώνει

αλλ’ «είντα γίνεται;» ρωτούν και φόβος άλλους ζώνει.

Στο «κραχ» τση λίρας βρίνει δυο λέξες να τελαλίσει

«η λίρα μπουμ!» και τσι βαστά ’πό δα κι ομπρός στη ζήση.

Σε κάθα μια κουβέντα του ώσαμε να ποθάνει

«η λίρα μπουμ!» θα τση κλουθά παρέα να τση κάνει.

Κάθε μαντάτο σα θα πει του Πεντεφούτη στόμα

κάνει σταυρούς μια χαχαλιά,τάξε δεν είναι ψόμα.

Μιλεί, μουγκρίζει, τραγουδεί με αγριοφωνάρα

και πίτα να ’ναι τση μεθιάς δε δίδει μια δεκάρα.

Και μια πατούλια μια βολά που θέλει να γελάσει

το ντουχιουντίζει πως και πως για να τονε συβάσει.

Ένα τσουβάλι σόγεμο αλεύρι για ρεγάλο

του τάσσουνε σ’ ό,τι του πουν να κάμει δίχως άλλο.

Ολόγδυμνος στο Ρέθεμνος να βγει να σεργιανίσει

στσι ρούγες και στσι δρόμους του να βγει να τελαλίσει.

«Γλακάτε γέροι, νέικοι, καθόλου μη σταθείτε,

ένα θεριό κι είντα θεριό… τζάμπα να πα να δείτε»

Ολόχαρος ξετέλεψε τ’ αγώι του τελάλη,

πασίχαρος στον ώμο ντου τ’ αλεύρι θα το βάλει.     

Του Ρέθεμνου στην υστεριά σαν κλείνει το τεφτέρι

γράφει για τον τελάλη του το Φούσκο το Λευτέρη.

«Τα πάχη ντου τα κάλλη ντου» τον έχουνε βαφτίσει,

Φούσκος το παρανόμι ντου για τη δική ντου ζήση.

Το σκυλοπνίχτη τση γραμμής, τη γέννα τσ’ αγωνίας,

πλουμίζει ότι «έφταξε πλοίο πολυτελείας».

Στου Γεωργίου τοτεσάς συχνάζει στην πλατέα,

πουλεί το «ΒΗΜΑ» που λαλεί του Ρέθεμνου τα νέα.

Ο Λευτέρης ο Φούσκος

Του Φούσκου το τελάλισμα ποτέ δεν έχει τέλος

φωνιάζει πως «την Παρασκή έρχετ’ ο Βενιζέλος».

Αξέχαστοι τελάληδες μιας εποχής αλλότες

Προύκα βαρά του λοϊσμού είναι για Ρεθεμνιώτες.

Μπιτίσαν’ οι τελάληδες στσι σημερνές τσι μέρες

εδά, «Θου Κύριε, λαλώ», άλλοι λαλούν’ «αστέρες».

                                                             Φλεβάρης  2020

 Λ ε ξ ι λ ό γ ι ο

σεφέρι, το= δηλώνει χρονική περίοδο, κάποια εποχή

διγαβρές, ο= κουβέντα, συζήτηση

βαβουρανιά, η = οχλοβοή

νεγογυρεύγω= αναζητώ επιμόνως και με ενδιαφέρον

ξωλαλώ= λαλώ, οδηγώ τα ζώα έξω στη βοσκή

κοινάτο, το= παρέα, συντροφιά

σινάφι, το = παρέα, συντεχνία

αποδιαφώτιστα (επίρρ.)= πριν χαράξει η μέρα

πούλος, ο= μούντζα με το χέρι

προύκα, η= προίκα

Ο μεγαλοχασάπης Μπεζώκος (Θεμιστοκλής Γοβατζιδάκης)

Το ιστορικό πλαίσιο του παραπάνω ποιήματος

        (Από το βιβλίο του Κωστή Ηλ. Παπαδάκη: «Ρ έ θ υ μ ν ο  1900-1950», σελ. 112- 120)

     Γραφικοί τύποι τής πόλης μας οι τελάληδες ή ντελάληδες, διαλαλούσαν και διαφήμιζαν, «στεντορεία τη φωνή», προϊόντα και στις δυο αγορές τής πόλης [στη Μικρή (Μεγάλη Πόρτα) και στη Μεγάλη (Τσάρου)], αντί μικρής και ευτελούς αμοιβής. Αξέχαστες μορφές τού παλιού Ρεθύμνου, που έχουν μείνει ανεξίτηλες στη μνήμη μας.

Σχόλιο στον Μαντιναδολόγο Κωστή Λαγουδιανάκη και στο παρόν ποίημά του, 
από τον Κωστή Ηλ. Παπαδάκη

                                        ___________

    Συνταξιούχος δάσκαλος και επί χρόνια Διευθυντής σε σχολεία του Ηρακλείου, ο Κωστής Λαγουδιανάκης, από το Χαρασό Πεδιάδος, ένας αληθινά παθιασμένος λάτρης της Κρητικής γλωσσολαλιάς και ιδιαίτερα χαρισματικός δημιουργός της κρητικής μαντινάδας, ψάχνει απ’ οπουδήποτε μπορεί να αντλήσει την έμπνευση για να «σκαρώσει» καινούριες μαντινάδες ή ποιήματα, σε ιαμβικό 15σύλλαβο, με ουσιώδες και πάντα κρητικό περιεχόμενο.

     Ανάμεσα σε μια, τουλάχιστον, δεκάδα σχετικών βιβλίων του είναι και «Τα ναμουντάνικα χωργιά», μια τολμηρότατη δουλειά, στην οποία εμπεριέχονται 1430 μαντινάδες, μια για κάθε χωριό της Κρήτης (!), (Ηράκλειο 2009).

  Τα μαντιναδολογήματα του Κωστή Λαγουδιανάκη καθίστανται θεωρώ, περαιτέρω, ένας θησαυρός πολύτιμος της Κρητικής Διαλέκτου και αξίζει, για τον λόγο αυτόν, να γίνονται ευρύτερα γνωστά, όπως και το παρόν- το τέταρτο κατά σειρά- εμπνευσμένο, όπως και τα προηγούμενα τρία, από το βιβλίο μας: «Ρ έ θ υ μ ν ο   1 9 0 0- 1 9 5 0», όπου, στις σελίδες 112- 120, αναφερόμαστε στους τελάληδες του παλιού Ρεθέμνους. Τα προηγούμενα τρία ποιήματα του Κ. Λαγουδιανάκη είναι:

 α) Υπαίθριοι Μικροπωλητές του παλιού Ρεθέμνους

 β) Τον Κήπο τον Δημοτικό το Ρέθεμνος λογιάζει και

 γ) Σαπουναριά στο Ρέθεμνος πριχού πενήντα χρόνους.

    Ευχαριστούμε τον εκλεκτό φίλο Κωστή Λαγουδιανάκη, που ανέλαβε με αυτόν τον τόσο όμορφο και πρωτότυπο τρόπο, σαν και τον αξέχαστο ποιητή του Ρεθέμνους, Γ ι ώ ρ γ η  Κ α λ ο μ ε ν ό π ο υ λ ο, να μας υπενθυμίσει και να μας συγκινήσει σιγοτραγουδώντας μας στην κρητική λαλιά σελίδες από το παλιό Ρέθεμνος, και συγκεκριμένα εδώ για τους «Βροντερούς τελάληδες στσι ρούγες του Ρεθέμνους». «Μας έπεψε»- όπως μας έγραφε χαρακτηριστικά στο ηλεκτρονικό του γράμμα- μια «τρίτη ξεφουρνιά» για τους «τελάληδες» του Ρεθέμνους, εμπνευσμένη από το βιβλίο μας για το παλιό το Ρέθεμνος, ευχόμενος «να 'χει μιαολιά νοστιμιά σαν και τη νοστιμιά τση ξεφουρνιάς του φτάζυμου»….

     Τον ευχαριστούμε για την αγάπη του για το Ρέθεμνος και για το δροσερό κι ολόγλυκο  τερέτισμά του!

ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΘΕΟΔ. ΑΠΟΣΤΟΛΑΚΗ * * * Τ Ο Λ Ι Β Α Ν Ι

ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΘΕΟΔ. ΑΠΟΣΤΟΛΑΚΗ

Τ Ο   Λ Ι Β Α Ν Ι

[Εκδόσεις «Σαΐτης», Ρέθυμνο 2019, σχ. 8^ο (24X16), σσ. 128]

       ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

  http://ret-anadromes.blogspot.com/

    Ο Νικόλαος Θεοδ. Αποστολάκης, απόφοιτος της περίφημης Πατμιάδας Εκκλησιαστικής του Γένους Σχολής, έχει άμεση σχέση με το λ ι β ά ν ι, ως έμπορος, για πολλά χρόνια, εκκλησιαστικών ειδών στην πόλη μας, στα οποία, φυσικά, κεντρική θέση κατέχει και το ταπεινό και ευωδιαστό λιβάνι, το τόσον απαραίτητο στις διάφορες λατρευτικές της Εκκλησίας μας πράξεις. Έτσι, και κατόπιν δικής μας προτροπής- όπως ο ίδιος στον Πρόλογο του παρουσιαζόμενου βιβλίου του ευγενικά σημειώνει- ανέλαβε να ερευνήσει και μελετήσει και το δεύτερο αυτό κύριο αντικείμενο της επαγγελματικής ενασχόλησής του και να το εκδώσει και σε βιβλίο, μετά το «κερί», το οποίο αποτέλεσε το θέμα της πρώτης ερευνητικής του προσπάθειας, που γνώρισε το φως της δημοσιόητας πριν από δεκαπέντε, περίπου, χρόνια (2004).

     Στην παρουσιαζόμενη δεύτερη αυτήν μελέτη του για το λιβάνι ο κ.  Αποστολάκης καταγράφει- με όσα στοιχεία μπόρεσε προς τούτο να περισυλλέξει- την προέλευση, κατασκευή, χρήση και, ακόμα, τη θεολογική και λαογραφική σημασία του λιβανιού. Αποτέλεσμα του μόχθου του το παρόν βιβλίο, με το οποίο ο αναγνώστης μπορεί, ειδικότερα, να έχει πρόσβαση σε πλήθος πληροφορίες, που φορούν αποκλειστικά και μόνο στο λιβάνι^.

· από πότε, δηλαδή, ο άνθρωπος άρχισε να κατασκευάζει το λιβάνι,

·  τους ποικίλους τρόπους και τα υλικά κατασκευής του και τις πολυάριθμες ποικιλίες που υπάρχουν (όπως, δάκρυ, αρσενικόν, βασιλική, μελιτζουβί κ.λπ.),

· τις χρήσεις του λιβανιού και των θυμιαμάτων, γενικότερα, και σε άλλες, επί πλέον, εφαρμογές, τόσο στην έξω από τον ελληνισμό αρχαιότητα όσο και στην αρχαιοελληνική τελετουργία, κατά τα χρόνια της Μινωικής εποχής, της Μυθολογίας και της ελληνικής αρχαιότητας (Μαντεία, Σίβυλλες κ.λπ.),

· μελετά, επί πλέον, ο συγγραφέας τη χρήση του λιβανιού τόσο στην Παλαιά όσο και στην Καινή Διαθήκη, επίσης στους πρώτους χριστιανικούς χρόνους και στα συναξάρια των Αγίων. Εδώ, προς απόδειξη των αναφορών που εντόπισε χρησιμοποιεί ευρέως παλαιο- και νέο-διαθηκικά αποσπάσματα, όλα στο πρωτότυπο, τιμώντας, έτσι, τον έλληνα λόγο, αλλά και με τη σχετική μετάφρασή τους από κάτω, διευκολύνοντας σημαντικά τον αμύητο στον αρχαιοελληνικό λόγο αναγνώστη του.   

· τέλος, εξετάζεται λεπτομερώς η κάθε πτυχή της χρησιμοποίησης του λιβανιού στα πλαίσια τού ορθοδόξου θρησκευτικού βίου και της λατρείας τού Θεού και μελετάται ιδιαίτερα ο συμβολισμός τού θυμιάματος στον ναό, που και σήμερα συνεχίζει να παραμένει το ίδιο σημαντικός και σπουδαίος, όπως και στους παλαιότερους χρόνους.

     Η μελέτη τού κ. Αποστολάκη ολοκληρώνεται με την παράθεση πλείστων όσων στοιχείων και αναφορών για τη χρήση του λιβανιού και σε ποικίλες άλλες εφαρμογές έξω από τον εκκλησιαστικό χώρο, όπως:

1) στη Λαογραφία (ξεματιάσματα κ.λπ.) και στη Λαϊκή Ιατρική (όπου το λιβάνι χρησιμοποιούνταν ως αντισηπτικό, ηρεμιστικό, πηκτικό και αντιγηραντικό). Επ’ αυτής της τελευταίας, της Λαϊκής Ιατρικής, παρατίθενται και διάφορες ενδιαφέρουσες πρακτικές συνταγές από το περίφημο «Κρητικόν Ιατροσόφιον» του 19^ου αιώνα. Και:

2) στον καθημερινό λόγο και στη Λογοτεχνία. Στο πρώτο από τα δύο αυτά τελευταία κεφάλαια αφθονεί, φυσικά, το λαογραφικό στοιχείο. Εδώ ο συγγραφέας  παραθέτει θαυμάσιες ιστορίες και ό,τι άλλο εκλεκτό έχει να παρουσιάσει η Κρητική λαϊκή μούσα για το λιβάνι, όπως παροιμίες και, κυρίως, δεκάδες δίστιχα (μαντινάδες), αλλά και αποσπάσματα ριζίτικων και Κρητικών δημοτικών τραγουδιών. Στα κεφάλαια, πάλι, που αφορούν στον καθημερινό λόγο και στη Λογοτεχνία ο συγγραφέας αναφέρεται σε παροιμιακές φράσεις σχετικές με το λιβάνι και σε πλήθος αποσπασμάτων από μεγάλους Έλληνες λογίους και διανοούμενους (Παπαδιαμάντη, Πορφύρα κ.ά.)

     Η εικονογραφία του βιβλίου είναι απόλυτα σύμμετρη και εναρμονισμένη προς αυτό και συμπληρώνει αποτελεσματικά τις παρεχόμενες γνώσεις, όπως τη βιοτεχνική κατασκευή του λιβανιού, φωτογραφίες ειδών λιβανιού και θυμιατών εκκλησιαστικής και οικιακής χρήσης από την αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερα. Η Βιβλιογραφία, πάλι, στην ελληνική γλώσσα φαίνεται εξαντλητική, ενώ επιμελώς ανατρέχει και σε πλήθος διαδικτυακών πηγών, εφημερίδων, εγκυκλοπαιδειών και περιοδικών.

    «Οσμήν ευωδίας πνευματικής» εκπέμπει και ο μεστός και περιεκτικός Πρόλογος του Σεβ. Μητροπολίτη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κ. Ευγενίου, που τιμά και κοσμεί διά της παρουσίας του το παρουσιαζόμενο βιβλίο.

 Από όλα αυτά εξάγεται, νομίζω, αβίαστα το συμπέρασμα ότι πρόκειται για μια δουλειά ευσυνείδητη, πλήρη και εμπεριστατωμένη. Ως τέτοια η εργασία του εκλεκτού φίλου Ν. Αποστολάκη είναι άξια πολλών συγχαρητηρίων και θερμών ευχαριστιών και δικαιούται μια θέση στη σχετική παγκόσμια και ελληνική  βιβλιογραφία, στην οποία βιβλία του είδους, με μοναδικό θέμα, όπως εδώ, το λιβάνι, δεν πρέπει να αφθονούν. Καλά έκανε, λοιπόν, ο κ. Αποστολάκης και καταχώρησε το βιβλίο του στον διεθνή κατάλογο ISBN, ώστε να είναι δυνατή η πρόσβαση σε αυτό αναγνωστών όχι μόνο από την Ελλάδα αλλά και από τον λοιπό κόσμο, γενικότερα.   

ΓΕΩΡΓΙΟΥ Ι. ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΚΗ * * * * Ε Π Ι Φ Α Ν Ε Ι Σ Κ Ρ Η Τ Ε Σ * * * Α Ν Α Τ Ο Υ Σ Α Ι Ω Ν Ε Σ

ΓΕΩΡΓΙΟΥ Ι. ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΚΗ

Ε Π Ι Φ Α Ν Ε Ι Σ   Κ Ρ Η Τ Ε Σ

                       Α Ν Α  Τ Ο Υ Σ  Α Ι Ω Ν Ε Σ 

[Γ.ΔΕΤΟΡΑΚΗΣ ΑΕΒΕ, Ηράκλειο 2019, σχ. 4^ο (30Χ21), τόμ. Α΄, σελ. 430- τόμ. Β΄ 424]            

 

  ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

      http://ret-anadromes.blogspot.com

    Ακάματος εργάτης του λόγου και της ιστορικής μας κληρονομιάς είναι ο γνωστός Ηρακλειώτης συγγραφέας και ερευνητής της κρητικής Ιστορίας, κ. Γεώργιος Ι. Παναγιωτάκης. Ο κ.  Παναγιωτάκης αγαπάει πραγματικά τον τόπο του και αυτό το αποδεικνύουν τόσο τα βιβλία του για την Κρήτη, όσο και τα λοιπά σχετικά δημοσιεύματα και οι ομιλίες του. Και το εντυπωσιακό στην περίπτωσή του είναι ότι η εγνωσμένη αυτή  αγάπη του για τον τόπο και τους ανθρώπους του εξακτινώνεται και αγκαλιάζει ολόκληρη τη Μεγαλόνησο, της οποίας ενεργός πολίτης νιώθει ο εν λόγω συγγραφέας, όπως γίνεται άμεσα φανερό από τα δεκαοκτώ βιβλία του, που, σχεδόν όλα, έχουν σαφώς κρητικό, παγκρήτιο χαρακτήρα. Τόσο η εικονογραφημένη Ιστορία της Κρήτης, Η Μάχη και η Αντίσταση της Κρήτης, Η Ιστορία των Κρητικών αγώνων εκτός Κρήτης, Η γυναίκα της Κρήτης κ.λπ., όσο και οι εξατομικευμένες- πέραν της παρουσιαζόμενης με το σημείωμά μας αυτό- βιογραφίες του στους αγαπημένους της Κρήτης, Νίκο Καζαντζάκη και Ελευθέριο Βενιζέλο, αφορούν, και πάλι, σαφώς και αναφέρονται σε πρόσωπα που με το κύρος και το έργο τους αγκαλιάζουν και προβάλλουν διεθνώς ολόκληρη την Κρήτη.

Η αγάπη του, λοιπόν, αυτή για το νησί του είναι, θεωρώ, που τον οδήγησε να προχωρήσει, μετά από πολύχρονες και εξαντλητικές έρευνες και αναζητήσεις, και στην συγγραφή του παρουσιαζομένου νέου και εξαιρετικού ενδιαφέροντος, δίτομου έργου, οκτακοσίων πενήντα τεσσάρων (854) σελίδων, ενός πραγματικού έργου ζωής, που έρχεται- όσα βιβλία του είδους και αν έχουν γραφτεί μέχρι σήμερα- να καλύψει ένα, ομολογουμένως, τεράστιο κενό στην Κρητική Βιβλιογραφία με τον επίσημο τίτλο: «Επιφανείς Κρήτες ανά τους Αιώνες». Το βιβλίο προλογίζεται δεόντως από τον πρώην Πρύτανη του Πανεπιστημίου Κρήτης, Καθηγητή κ. Οδυσσέα Ζώρα.

          Πρόκειται για μια, κατά βάσιν, «βιογραφική» μελέτη, με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της την επιλεγμένη παρουσίαση των μορφών και το πλούσιο εικαστικό και, συχνά, σπάνιο έγχρωμο φωτογραφικό υλικό που χρησιμοποιεί. Πρόκειται, λέγω, για μια πολύτιμη έκδοση, εξαιρετικά φροντισμένη, σε αρίστης ποιότητας χαρτί και δυο τεράστιους (τετάρτου σχήματος) τόμους, εμπεριεχομένους σε μια θαυμάσια πολυτελή κασετίνα προστασίας, που αποτελούν, τωόντι, έργο τιμής και αξίας για τους βιογραφουμένους και σπουδαία προγονική αναγνώριση και μαρτυρία πνευματικής επαφής και γνωριμίας με το έργο τους και την εν γένει προσωπικότητα και προσφορά τους.

Βιογραφία ονομάζεται η λεπτομερής εξιστόρηση της ζωής και των πράξεων αξιόλογων ανθρώπων. Η βιογραφία όταν στηρίζεται στην αντικειμενικότητα και την αλήθεια έχει να προσφέρει πολλά στην Ιστορία, γιατί μέσω των βιογραφιών ιστορικών προσώπων ο αναγνώστης μπορεί να γνωρίσει και αυτό το ίδιο το ιστορικό γίγνεσθαι τής συγκεκριμένης περιόδου, στην οποία τα πρόσωπα αυτά έζησαν. Έτσι, οι βιογραφίες των ιστορικών προσώπων αποβαίνουν ένα άριστο βοήθημα για να γνωρίσει ο αναγνώστης την ιστορική πορεία τής ανθρωπότητας στην πλήρη και ολοκληρωτική διάστασή της, αφού δεν γνωρίζει μόνα τα γεγονότα, αλλά και τα πρόσωπα εκείνα που διαμόρφωσαν την εξέλιξή τους στο κοινωνικό γίγνεσθαι.

Και στο σημείο αυτό αναδύεται αυτόματα το ψευδοδίλλημα^. είναι, δηλαδή, τα ιστορικά πρόσωπα εκείνα που διαμορφώνουν και αναδεικνύουν τα ιστορικά γεγονότα ή τα ιστορικά γεγονότα αναδεικνύουν και καταξιώνουν τα ιστορικά πρόσωπα και την ιστορική συμβολή τους στο ιστορικό, πολιτιστικό και κοινωνικό γίγνεσθαι; Ύστερα από αυτό, στο μυαλό μας έρχεται ο γνωστός διάλογος τού Θεμιστοκλή με τον Κυκλαδίτη, που είναι, θεωρώ, και η απάντησή μας στο παραπάνω ψευδοδίλλημα.

Λέγεται, λοιπόν, πως κάποτε ο Θεμιστοκλής, ο μεγάλος ηγέτης της ισχυρής Αθηναϊκής Πολιτείας, δέχτηκε ειρωνική φραστική επίθεση από έναν μέτριο πολιτικό ηγέτη από τις Κυκλάδες.

«Θεμιστοκλή!», του είπε ο Κυκλαδίτης, «έγινες τρανός, μεγάλος και ξακουστός μόνο και μόνο γιατί κυβερνάς μια μεγάλη και σπουδαία πόλη, την Αθήνα!».

 «Συνάδελφε», τον αντίκοψε ο Θεμιστοκλής, «μπορεί ναι! να ήμουν ένας ασήμαντος πολιτικός, αν κατοικούσα στην ασήμαντη δική σου Κυκλαδίτικη κοινωνία. Εσένα, όμως, τον ατάλαντο πολίτη και αν, ακόμα, κατοικούσες στην Αθήνα, σε βεβαιώνω ότι δεν θα σε εξέλεγαν ποτέ ηγέτη τους οι Αθηναίοι».

Και το συμπέρασμα από τον ιστορικό αυτόν, ανεκδοτικού χαρακτήρα, διάλογο εξάγεται, νομίζω, από μόνο του αβίαστα^. ναι! τα μεγάλα ιστορικά πρόσωπα διαδραματίζουν, ασφαλώς, ρόλο καταλυτικό στη δημιουργία του πολιτισμού και στην εξέλιξη των ιστορικών γεγονότων, αλλά είναι και τα μεγάλα και εξαιρετικά γεγονότα μεγάλων και ονομαστών τόπων, που αναδεικνύουν, με τη σειρά τους, τους μεγάλους και εξαιρετικούς άνδρες.

Στο παρουσιαζόμενο έργο τού κ. Παναγιωτάκη, λόγιοι, ποιητές, κληρικοί, μουσικοί, ολυμπιονίκες, στρατιωτικοί, αγωνιστές της ελευθερίας, γλύπτες, ζωγράφοι, καλλιτέχνες, δωρητές, πολιτικοί ευεργέτες και άλλες προσωπικότητες, που έζησαν από το 700 π.Χ. μέχρι και σήμερα και αποτελούν, κατά τον συγγραφέα τους, «σάρκα εκ της σαρκός της Κρήτης», εξετάζονται, αποκρυπτογραφούνται και δημοσιοποιούνται στους δυο πολυσέλιδους τόμους τού μνημειώδους αυτού και πολυτελέστατου έργου.

Στην Εισαγωγή τού έργου ο συγγραφέας καταγράφει τους λόγους που σε κάθε εποχή γίνονται αίτιοι δημιουργίας νέων ιστορικοκοινωνικών παραγόντων που, με τη σειρά τους, εκκολάπτουν και φέρνουν στην επιφάνεια τα νέα ιστορικά πρόσωπα που θα πρωταγωνιστήσουν στην υλοποίησή τους, των νέων ιστορικών μορφών, των νέων αγωνιστών, που θα καθορίσουν και θα αναδείξουν την εξέλιξη των κοινωνικών δρωμένων τής εποχής τους. Οι προσωπικότητες αυτές αποτελούν, όπως χαρακτηριστικά σημειώνει ο συγγραφέας, το «εύλαλον αυτής στόμα» και το νήμα,  με το οποίο συνδέονται οι παλιότερες με τις νεότερες γενιές. Τις σπουδαίες αυτές μορφές ο συγγραφέας προβάλλει προς τους νεοτέρους προς παραδειγματισμό και μίμηση, τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς.

Ο Α' τόμος, ειδικότερα, αφιερώνεται στην παρουσίαση Κρητών λογίων, ποιητών και φιλοσόφων, γλυπτών, ζωγράφων και αγιογράφων, μουσικών και αθλητών (με έμφαση στους Κρήτες Ολυμπιονίκες). Ταυτόχρονα, ειδικήν ποιείται αναφορά στους χορούς και στα μουσικά όργανα της Κρήτης και στη διαχρονική προσφορά της στη γέννηση και ανάπτυξη του αθλητικού ιδεώδους, όπως αυτό εκφράστηκε, διαχρονικά, μέσα από τον μινωικό πολιτισμό και τους Ολυμπιακούς αγώνες. Ο εν λόγω τόμος ολοκληρώνεται με την παράθεση ιστορικών, συχνά άγνωστων, λεπτομερειών από απίθανες και εκπληκτικές πτυχές της Κρητικής Ιστορίας που ενδιαφέρουν ιδιαίτερα τον Κρητικό, όπως αυτές με τους Κρήτες αξιωματούχους στον στρατό του Μεγάλου Αλεξάνδρου και με τους τελευταίους Κρήτες υπερασπιστές τής Πόλης κατά την άλωσή της από τους Τούρκους στα 1453.

Από τον α΄τόμο παραθέτουμε μια θαυμάσια πολυπρόσωπη εικόνα του Ρεθυμνιώτη Εμμ. Τζάνε Μπουνιαλή- Το θαύμα της  Αγίας Ζώνης - Μουσείο Μπενάκη

Στον Β' τόμο παρουσιάζονται σημαίνουσες εκκλησιαστικές προσωπικότητες της Κρήτης, που έζησαν από το έτος 1502 και εξής, καθώς και διάφοροι Άγιοι και άλλοι επιφανείς ιερωμένοι του νησιού. Σημαντικό τμήμα του τόμου αυτού καταλαμβάνει, επίσης, η ιστορική αναφορά σε Κρήτες επαναστάτες και αγωνιστές, που έδρασαν κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας ή στην ηρωική μάχη της Κρήτης, καθώς και σε διάσημους Έλληνες πολιτικούς, που την καταγωγή τους έλκουν από τη Μεγαλόνησο. Και ο Β΄, αυτός, τόμος συμπληρώνεται με εξαιρετικές, και πάλι, πτυχές της Κρητικής Ιστορίας, όπως τη διαχρονική εξέταση της θέσης της γυναίκας στην κρητική κοινωνία και την αποτίμηση της συνεισφοράς της όχι μόνο στους ηρωικούς για την ελευθερία της Κρήτης αγώνες αλλά και στον πολιτιστικό και πνευματικό τομέα, καθώς, τέλος, και τη ζωή και το έργο Κρητών ευεργετών και άλλων σύγχρονων διαπρεπών τέκνων αυτού του τόπου.

Εικόνα από τον Β΄τόμο

Για την κατάρτιση των βιογραφιών αξιοποιήθηκαν όλοι οι δρόμοι και οι δυνατότητες που παρέχει η ιστορική έρευνα^. τόσο, δηλαδή, τα αρχεία όσο και η βιβλιογραφία και οι παραδόσεις που συνοδεύουν το κάθε σπουδαίο πρόσωπο.

        Το παραπάνω έργο του φίλου κ. Γεωργίου Παναγιωτάκη είναι αξιολογότατο και έρχεται να καλύψει ένα σημαντικότατο κενό στα Κρητολογικά Γράμματα και την Ιστορία τής Κρήτης γενικότερα. Λαμπρός κρητολόγος ο ίδιος ερευνά και εξετάζει με ευρυμάθεια, γλαφυρότητα, συνθετικό πνεύμα και οξυδέρκεια το θέμα του, δίνοντάς μας συχνά πρωτότυπες και εξαιρετικά πολύτιμες πληροφορίες γύρω από τις μορφές που αναδιφεί. Ευχαριστούμε θερμά τον λαμπρό κρητολόγο- ερευνητή κ. Παναγιωτάκη και γι’ αυτό το τελευταίο  πόνημά του και του ευχόμαστε να είναι υγιής, και συνεχώς να ανεβαίνει στον γόνιμο δρόμο της συστηματικής και καρποφόρας προσπάθειάς του.