ΘΩΜΑΣ ΚΡΕΒΕΤΖΑΚΗΣ- ΧΑΡΗΣ ΣΤΡΑΤΙΔΑΚΗΣ * * * ΟΙ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΡΕΘΥΜΝΟ- ΤΕΚΜΗΡΙΑ ΣΥΓΚΟΙΝΩΝΙΑΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

 


ΘΩΜΑΣ ΚΡΕΒΕΤΖΑΚΗΣ- ΧΑΡΗΣ ΣΤΡΑΤΙΔΑΚΗΣ 

 

 ΟΙ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΡΕΘΥΜΝΟ-

 ΤΕΚΜΗΡΙΑ ΣΥΓΚΟΙΝΩΝΙΑΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

 

[Έκδοση Γραφοτεχνική Κρήτης, Ρέθυμνο 2020- 2022, σχ. 8ο (22 Χ 24), σσ. 320]

 

   ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

       www.ret-anadromes.blogspot.com

 

Θεωρώ γεγονός υψίστης σημασίας την καταγραφή της ιστορίας τού κάθε τόπου ξεχωριστά. Κάθε τέτοια καταγραφή- ακόμα και του μικρότερου οικιστικού χώρου της Ελλάδας- συνολικά ή πάνω σε μια ειδικότερη του τόπου θεματολογία, αποτελεί, οπωσδήποτε, γεγονός εξαιρετικής σημασίας, μεγίστη συνεισφορά και ουσιαστική συμβολή στην τοπική και, κατ’ επέκταση, και στη Γενική Ιστορία. Μακάρι να βρίσκονται οι κατάλληλοι, κάθε φορά, άνθρωποι, που θα σκύβουν με αγάπη πάνω από τα χωριά και τις πόλεις μας, για μια έστω και μικρή, αφετηριακή αποτύπωση της ιστορίας και του πολιτισμού τους, αν δεν είναι δυνατή μια συνολικά ουσιωδέστερη και επιστημονικά τεκμηριωμένη προσέγγιση. Και κάτι τέτοιο, βέβαια, αποτελεί πράξη επίσημη και εξαιρετική που, σε καμιά περίπτωση, δε μπορεί να αποτιμηθεί με τους γνωστούς κανόνες της λογοτεχνικής και ιστορικής κριτικής, γι’ αυτό και, συνήθως, πραγματώνεται και υλοποιείται από ανθρώπους που οι ίδιοι κατάγονται από τον συγκεκριμένο τόπο που καταγράφουν, ώστε, σε τελική ανάλυση, η εργασία τους αυτή να αποτελεί καρπό εύχυμο και αρωματικό αγάπης ερωτικής για τον τόπο καταγωγής.

Ο γνωστός συμπολίτης και ιστορικός ερευνητής δρ Χάρης Στρατιδάκης χρόνια τώρα με προσεκτικά και υπεύθυνα βήματα προχωρεί με τον τρόπο αυτόν και δημιουργεί το γενικό ιστορικό και πολιτισμικό υπόβαθρο του Ρεθύμνου (πόλης και νομού) με μια σειρά σημαντικών και ετερόκλητων βιβλίων και εργασιών του, που αναφέρονται στην παιδεία, στα σπήλαια, στους τόπους ψυχαγωγίας, στην τροφή του Ρεθύμνου, στις πανδημίες κ.λπ., που, κάποια στιγμή, συνενούμενα όλα μαζί σε ένα σώμα, θα μπορέσουν να απαρτίσουν τη συνολική ιστορική και πολιτισμική εικόνα του Ρεθύμνου. Τελευταία, σχετική εργασία του έχουμε να απαριθμήσουμε το παρόν βιβλίο- λεύκωμα με τίτλο: «Οι Μετακινήσεις στο Ρέθυμνο- Τεκμήρια Συγκοινωνιακής Ιστορίας», που γνώρισε πρόσφατα το φως της δημοσιότητας.

Το εν λόγω βιβλίο εκπονήθηκε από κοινού με τον Θωμά Κρεβετζάκη, γνωστό, επίσης, κοινωνικό, πολιτιστικό και πολιτικό παράγοντα του τόπου μας, φιλόλογο, δημοτικό σύμβουλο και αντιδήμαρχο καθημερινότητας, γνωστό για το πάθος και την ευαισθησία του για τα πολιτιστικά πράγματα του τόπου, Συντονιστή για μια δεκαετία του Κέντρου Νέων του Δήμου και εμψυχωτή και διευθυντή του φεστιβάλ «Ημέρες Ρεθύμνου».

Κοντά σ’ αυτά, όπως κι ο έτερος των συγγραφέων, Χάρης Στρατιδάκης, είναι κάτοχος και ενός σπουδαίου και σπάνιου για την πόλη μας φωτογραφικού υλικού, που αξιοποιήθηκε κατάλληλα στην παρουσιαζόμενη- ως εκ του σχήματος και του πλήθους των δημοσιευομένων φωτογραφιών- λευκωματική έκδοση, που, συνολικά, ούτε λίγο ούτε πολύ, έφτασε να αριθμεί περί τα 720 έγχρωμα- παρότι, βέβαια, εμφανής είναι η κυριαρχία του ασπρόμαυρου λόγω εποχής- φωτογραφικά, επιφυλλιδικά, ζωγραφικά, σχεδιαστικά και διαδικτυακά τεκμήρια, προερχόμενα, πέραν των συγγραφέων, και από πολλούς άλλους συλλέκτες της πόλης μας και από το διαδίκτυο. Αυτό το εξαιρετικής σημασίας απεικονιστικό υλικό χρησιμοποιείται με ιδιαίτερη προσοχή και φροντίδα και σχολιαζόμενο κατάλληλα από τους συγγραφείς καθίσταται ένα χρήσιμο και βασικό εργαλείο κατανόησης για τον αναγνώστη.

Η παρουσιαζόμενη έκδοση υπήρξε, περαιτέρω- όπως σημειώνει στον μεστό Πρόλογό του στο εν λόγω βιβλίο ο Δήμαρχος Ρεθύμνου κ. Γιώργος Μαρινάκης- ευτυχές αποτέλεσμα της αξιοποίησης κατά τον καλύτερο τρόπο μιας από τις δυνατότητες που προσφέρει στον Δήμο Ρεθύμνου η συμμετοχή του- ως εκπροσώπου της Χώρας μας- στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα «Civitas Destinations», το οποίο και χρηματοδότησε την έκδοση του πρωτότυπου αυτού βιβλίου- λευκώματος. Η αισθητική του, περαιτέρω, είναι, επίσης, μοναδική. Οι γραμματοσειρές, το σχήμα, το ιλουστρασιόν χαρτί των 130 γρ. και το σκληρό εξώφυλλο, για τα οποία φρόντισε επιμελώς η Γραφοτεχνική Κρήτης, ζωντανεύουν την έκδοση και την κάνουν ιδιαίτερα ευχάριστη και ελκυστική στην ανάγνωσή της.

Οι συγγραφείς εξετάζουν το θέμα πολλαπλώς και πολυτρόπως, ξεκινώντας ιστορικά από μια πολύ πρώιμη εποχή, από αυτά, κιόλας, τα παλαιολιθικά και μινωικά χρόνια, και παρακολουθώντας, στη συνέχεια, τις μετακινήσεις των ανθρώπων στην πόλη μας μέχρι τα βυζαντινά χρόνια και τη Βενετοκρατία και τη δημιουργία των πρώτων οδικών συστημάτων. Ταυτόχρονα εξετάζουν πώς τα νέα αυτά οδικά συστήματα επηρέασαν την ανάπτυξη των χωριών και των οικισμών από τους οποίους διέρχονταν.

Είναι φυσικό στις πρώτες ιστορικές περιόδους η εξέταση των μετακινήσεων, ως αργή που ήταν στην εξέλιξή της, να πραγματοποιείται ανά μεγάλα (σε βάθος εκατονταετιών) χρονικά διαστήματα, ενώ μετέπειτα, στα νεότερα χρόνια, που η εξέλιξη των μέσων μετακίνησης και η διαμόρφωση των νέων οδικών δικτύων πραγματοποιούνταν με ταχύτερους και πυκνότερους ρυθμούς, η εξέταση γίνεται ανά πολύ συντομότερα (σε βάθος δεκαετιών και λιγότερο) διαστήματα.

Βρίσκουμε θαυμάσια ρομαντική την περιγραφή της πόλης μας στη δεκαετία του ’50, που όσοι τη ζήσαμε εκείνη την προ-αυτοκινήτου εποχή, διατηρούμε μνήμες ακατάλυτες με πολύ διαφορετικές εικόνες και χρώματα. ήταν τότε που τα παιδιά παίζαμε ελεύθερα στους δρόμους χωρίς τον φόβο των αυτοκινήτων, που ήταν ελάχιστα και οι καταστηματάρχες στις αγορές τής πόλης έβγαζαν τις καρέκλες τους στους δρόμους και κουβέντιαζαν αντικριστά, απολαμβάνοντας τον ήλιο και τον καφέ τους, ενώ οι νοικοκυρές τους σκούπιζαν επιμελώς και νοιάζονταν γι’ αυτούς, θεωρώντας τους ως φυσική προέκταση και απαραίτητο εξάρτημα των σπιτικών τους.

Οι συγγραφείς παρακολουθούν, περαιτέρω, τις πρώτες διανοίξεις δρόμων επί Κρητικής Πολιτείας και μέχρι τα έτη 1950- 80, που έχουν, πλέον, διανοιχτεί οι περισσότεροι και κυριότεροι δρόμοι της πολιτείας, με προσδιορισμό, κάθε φορά, του ακριβούς χρόνου διάνοιξής τους, ενώ με εντυπωσιακή ακρίβεια καταγράφεται και το σύνολο των διαδρομών προς τις επαρχίες του νομού αλλά και προς τους γειτονικούς νομούς της Κρήτης. Ενδιαφέρουσα, πάντοτε, από καθαρά λαογραφική άποψη, βρίσκουμε την άφιξη στα χωριά μας του πρώτου αυτοκινήτου (λεωφορείου ή φορτηγού), μετά τη διάνοιξη, συνήθως σταδιακά, του δρόμου- με το σύστημα της υποχρεωτικής κοινοτικής εργασίας- και τη λυτρωτική, στη συνέχεια, συνένωσή τους με την πρωτεύουσα.

Και μπορεί, βέβαια, για τον νομό μας, η αυτοκίνηση να κατέχει την πρώτη θέση στις μετακινήσεις, όμως οι συγγραφείς με τον ίδιο ζήλο επεκτείνουν την έρευνά τους και μελετούν επιμελώς και επισταμένως και όλα τα άλλα είδη των διαχρονικών, ανά τους αιώνες, μετακινήσεων, όπως τις μετακινήσεις με τα πόδια, με τετράποδα και αργότερα και με ποδήλατα και μηχανές όλων των ειδών, με πλοία και αεροπλάνα, εξικνούμενοι μέχρι και σ’ αυτήν την τελευταία λέξη των σύγχρονων μετακινήσεων με ηλεκτρικά οχήματα και πατίνια, ενώ δεν παραλείπουν να αναφερθούν και σ’ αυτά, ακόμη, τα πολυαναμενόμενα και πολυσυζητημένα στις μέρες μας υδροπλάνα, που ακόμα δεν τα έχουμε δει. Η καταγραφή, ειδικά, των μετακινήσεων με τα πλοία γίνεται, συχνά, εξαντλητική στο θέμα των ακολουθούμενων διαδρομών, όπως, χαρακτηριστικά, με εκείνο τον εντυπωσιακό «μεγάλο» και «μικρό» γύρο της Κρήτης επί Κρητικής Πολιτείας.  

 Μετά απ’ όλα αυτά, θεωρούμε ότι οι συμπολίτες συγγραφείς Θωμάς Κρεβετζάκης και Χάρης Στρατιδάκης είναι άξιοι του «δικαίου επαίνου» της πολιτείας για όσα πολύτιμα μάς διέσωσαν με το βιβλίο τους αυτό, που αποτελεί, τωόντι, περισπούδαστη και κεφαλαιώδους σημασίας μελέτη για την πόλη μας και τον νομό.

+ ΘΕΟΧΑΡΗΣ ΔΕΤΟΡΑΚΗΣ * * * Ομότιμος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης * * * Φωτίου Πατριάρχου Κάτοπτρον Ηγεμόνος * Η επιστολή στον άρχοντα της Βουλγαρίας Μπόρις (Μιχαήλ)

          


   + ΘΕΟΧΑΡΗΣ ΔΕΤΟΡΑΚΗΣ

  Ομότιμος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης

 

 

Φωτίου Πατριάρχου

Κάτοπτρον Ηγεμόνος

 

Η επιστολή στον άρχοντα της Βουλγαρίας

Μπόρις (Μιχαήλ)

 

[ΕΚΔΟΣΙΣ ΙΕΡΑΣ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΗΣ ΚΡΗΤΗΣ,

Ηράκλειο 2022, σχ. 8ο (24 Χ 17), σσ. 184]

 

 

     ΚΩΣΤΗΣ  ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ

        www.ret-anadromes.blogspot.com

 

Ο αείμνηστος Θεοχάρης Δετοράκης, Ομότιμος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης, υπήρξε πολύ γνωστός στην πόλη μας, όπου επί τρεις δεκαετίες υπηρέτησε την επιστήμη της Βυζαντινής Φιλολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή Ρεθύμνου, αλλά και έξω από το νησί και τη Χώρα μας, γενικότερα, για το σπουδαίο επιστημονικό έργο του, που σε ένα μεγάλο μέρος αφορά και στην Κρήτη και την Ιστορία της. Είναι ευτύχημα ότι η Κρήτη βρισκόταν πάντοτε στο επίκεντρο των επιστημονικών ενδιαφερόντων και αναζητήσεων του αείμνηστου Καθηγητή και υπηρετήθηκε ευσυνείδητα, και παράλληλα πάντοτε με τη Βυζαντινή Φιλολογία, σε θέματα ιστορικά, φιλολογικά, γλωσσικά και λαογραφικά. Ειδικά η «Ιστορία της Κρήτης» του Θ. Δετοράκη, γραμμένη στη σύγχρονη ελληνική γλώσσα, έχει καταστεί στις μέρες μας ένα πολύτιμο χρηστικό σύγγραμμα, συνέχεια αυτών των μεγάλων ιστορικών της Κρήτης. 

Θεωρώ τον εαυτό μου ευτυχή, γιατί σήμερα μού δίνεται η ευκαιρία- ταυτόχρονα με την παρούσα βιβλιοπαρουσίασή μου στο «τελευταίο» σπουδαίο έργο της επιστημονικής του σταδιοδρομίας- ν’ αποτίσω κι εγώ τον οφειλόμενο φόρο τιμής, το πνευματικό, θα έλεγα, «αντίδωρο» προς τον αγαπητό διδάσκαλο για τη συμβολή και βοήθειά του και σε δυο δικές μου συγγραφικές προσπάθειες, που άπτονταν του δικού του επιστημονικού πεδίου, των δύο, δηλαδή, παιδαγωγικών- φιλοσοφικών και φιλολογικών πραγματειών μου, «πρωτόλειων» (πριν τριάντα και πλέον χρόνια) έργων μου: «Θέματα αγωγής του παιδιού κατά τον ι. Χρυσόστομο», αλλά και, λίγο αργότερα, και στο άλλο παρεμφερές (που παραμένει, ακόμα, ανέκδοτο) με τον τίτλο: «Παιδαγωγική, θεολογική και φιλοσοφική προσέγγιση του λόγου τού Μεγάλου Βασιλείου «Πρὸς τοὺς νέους, ὅπως ἂν ἐξ ἑλληνικῶν ὠφελοῖντο λόγων». Και στα δύο αυτά βιβλία μου κατέφυγα στη βοήθειά του- όσον αφορά, κυρίως, στη βιβλιογραφία- που μου στάθηκε, είναι γεγονός, πολύτιμη και στις δύο περιπτώσεις.

 Σήμερα, με το άρθρο μας αυτό, προβαίνουμε στη βιβλιοπαρουσίαση του «τελευταίου» έργου του, με τον τίτλο: «Φωτίου Πατριάρχου, Κάτοπτρον Ηγεμόνος» και υπότιτλο: «Η επιστολή στον άρχοντα της Βουλγαρίας Μπόρις (Μιχαήλ)». Με το σπουδαίο αυτό βιβλίο του, «κύκνειο άσμα» του αείμνηστου διδασκάλου και έκδοση της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κρήτης, μας προτείνεται το πρωτότυπο βυζαντινό Κείμενο τής εν λόγω πατριαρχικής επιστολής προς τον ηγεμόνα των Βουλγάρων Μιχαήλ, με μιαν, εκ παραλλήλου, αριστουργηματική Μετάφρασή του, που συνοδεύεται με θαυμάσια σχόλια και ένα άκρως εμπεριστατωμένο εισαγωγικό σημείωμα.

   Προηγείται όλων ιδιαίτερα ενδιαφέρον, μεστό και τεκμηριωμένο το «Προλόγισμα» του Σεβασμιωτάτου Αρχιεπισκόπου Κρήτης κ. Ευγενίου, που ενημερώνει, οριοθετεί και επικεντρώνει τον αναγνώστη στο ουσιώδες και χρήσιμο τής έκδοσης τής εν λόγω Επιστολής προς ψυχική ωφέλεια των φιλομαθών αναγνωστών και ευρύτερη γνώση επί του θέματος που πραγματεύεται. Η έκδοση αυτή- όπως σημειώνει, περαιτέρω, ο Σεβασμιώτατος- εντάσσεται στις εκδόσεις του επισήμου Δελτίου της Εκκλησίας Κρήτης, ο «Απόστολος Παύλος», και ακολουθεί προηγηθείσα έκδοση του αείμνηστου συγγραφέα με θέμα τον «Ακάθιστο Ύμνο», που έγινε και πάλι από τον ίδιο Ιεράρχη, κατά το διάστημα της δωδεκαετούς γόνιμης διακονίας του στην Ι. Μητρόπολη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου, που είχαμε την ευκαιρία κι εκείνη να παρουσιάσουμε από τον ημερήσιο Τύπο της Κρήτης.

 Στην παρουσιαζόμενη μελέτη, εισαγωγικά, παρατίθεται το ιστορικό πλαίσιο τού εν λόγω κολοσσιαίου γεγονότος των μέσων του 9ου αιώνα, του εκχριστιανισμού, δηλαδή, των Βουλγάρων και της βάπτισης, περί το έτος 864, του ηγεμόνα τους Μπόρις (Μιχαήλ). Το Μέρος αυτό διαρθρώνεται σε δύο κεφάλαια. Το πρώτο εξ αυτών διαλαμβάνει τον Βίο και το έργο του συγγραφέα της επιστολής, Πατριάρχη Φωτίου, του οποίου η πνευματική δράση και η συγγραφική παραγωγή αποτελούν σταθμό στην ιστορία των βυζαντινών γραμμάτων. Το δεύτερο κεφάλαιο αναφέρεται στη γένεση και εξέλιξη του βουλγαρικού κράτους έως τον 9ο αιώνα και στον εκχριστιανισμό των Βουλγάρων.

Η Επιστολή, ειδικότερα, του Φωτίου στον άρχοντα των Βουλγάρων Μιχαήλ συνδέεται με το χριστιανικό βάπτισμα του τελευταίου, οπότε έλαβε και το χριστιανικό όνομα Μιχαήλ, και αποτελεί μοναδικό ιστορικό ντοκουμέντο τεράστιας φιλολογικής σημασίας και το αρχαιότερο μνημείο της πνευματικής επικοινωνίας του Βυζαντίου με τον βουλγαρικό λαό.  Γραμμένη σε ύφος πατρικό, φανερώνει μιαν ιδιαίτερη σχέση δασκάλου προς μαθητή, ο οποίος αναλαμβάνει μέσα από μια μακρά θεολογική διδασκαλία να του γνωρίσει αφενός (στο α΄ μέρος της επιστολής, το «κατηχητικόν») τα βασικά στοιχεία της θρησκείας την οποία ασπάσθηκε διά του βαπτίσματος, την εξελικτική πορεία του χριστιανισμού ανά τους αιώνες, τους αγώνες του με τις διάφορες αιρέσεις, τις αποφάσεις των Οικουμενικών Συνόδων και τα κυριότερα στοιχεία της ορθόδοξης λατρείας και αφετέρου (στο β΄ μέρος, το «παραινετικόν») μια σειρά πατρικών παραινέσεων και συμβουλών για το «οποίον δει είναι τον ηγεμόνα». Είναι, κατά ταύτα, η επιστολή αυτή του Φωτίου προς τον Βόγορι μια συναγωγή των αρχών καλής συμπεριφοράς του άρχοντα προς τους αρχομένους, που θα αποτελούσαν κοινή, πλέον, οδηγία και για τους διαδόχους του, καθιστώντας τον εγγυητή τής βυζαντινής ορθοδοξίας στον βουλγαρικό λαό και παράγοντα καλής γειτονίας και καλών σχέσεων της χώρας του με το Βυζάντιο.

Η μακρόχρονη ενασχόληση του Θ. Δετοράκη με την επιστήμη της Βυζαντινής Φιλολογίας δικαιολογεί τα άριστα αποτελέσματα της παρουσιαζόμενης μελέτης, που διεισδύει βαθιά στο θέμα, επιχειρώντας τη λεπτομερειακή αναψηλάφηση ιστορικών θεμάτων σχετικών προς το μέγα αυτό κατόρθωμα των Βυζαντινών, τον εκχριστιανισμό των Βουλγάρων. Εξετάζει και προσάγει μετά από διεξοδική και σε βάθος έρευνα και ανάλυση και νέα στοιχεία από την πολύχρονη μελέτη των χειρογράφων, ώστε η εργασία του να χαρακτηρίζεται για τη σαφήνεια, την εκφραστική αυτής πληρότητα και επιστημονική της ευσυνειδησία.

Η παρουσιαζόμενη, βέβαια, μελέτη του αείμνηστου καθηγητή Θ. Δετοράκη απευθύνεται πρωτίστως στον ερευνητή της φιλολογικής επιστήμης και δη της Βυζαντινής Φιλολογίας και των σχετικών κλάδων αυτής, παράλληλα, όμως, έχει πολλά να προσφέρει και στον απλό αναγνώστη και να τον ενημερώσει σε πλείστα άκρως ενδιαφέροντα ζητήματα πίστεως και συμπεριφοράς.    

Θερμά ευχαριστούμε τον Σεβασμιώτατο Αρχιεπίσκοπο Κρήτης κ. Ευγένιο για την πρωτοβουλία τής έκδοσης και τού ωραίου αυτού και πολύμοχθου έργου και ευχόμαστε εκ βάθους καρδίας όπως Κύριος ο Θεός κατατάξει την ψυχήν τού αείμνηστου Καθηγητή, Θεοχάρη Δετοράκη, εν σκηναίς Δικαίων!