ΓΙΩΡΓΟΥ ΔΗΜ. ΦΡΥΓΑΝΑΚΗ * Α Ν Τ Ι - Π Ο Ι Η Τ Ι Κ Α




ΓΙΩΡΓΟΥ ΔΗΜ. ΦΡΥΓΑΝΑΚΗ

Α Ν Τ Ι - Π Ο Ι Η Τ Ι Κ Α
[Έκδοση Carpe librum, Αθήνα 2016, σχ. 8ο (21 Χ 14), σσ. 448]


       ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

Από την αρχή, κιόλας, της δημοσίευσής τους (1912)- τώρα και έξι χρόνια - παρακολουθούσα ανελλιπώς και με εξαιρετικό ενδιαφέρον τις υπό τον γενικό τίτλο «Αντι ποιητικά» (τίτλος με κάποια, ίσως, αυτοκριτική διάθεση) ποιητικές δημιουργίες τού εκλεκτού φίλου και συναδέλφου Γιώργου Δημ. Φρυγανάκη, που παρουσίαζε τακτικά (ανά εβδομάδα), από τη μόνιμη στήλη του στην έγκριτη τοπική εφημερίδα «Ρέθεμνος», έχοντας, μέχρι σήμερα, δημοσιεύσει διακόσιες πέντε (205) ποιητικές δημιουργίες, που στοιχειοθετούν ένα συναρπαστικό ημερολόγιο τής καθημερινής πραγματικότητας, εκδομένες σήμερα σε έναν τόμο 448 σελίδων.
 Πρόκειται για εύστοχα έμμετρα πολιτικής και κοινωνικής σάτιρας, με έντονο το στοιχείο τής κριτικής (συχνά δε και της αυτοκριτικής) και φανερή φιλοσοφική διάθεση. Ο Ποιητής νοιάζεται εξαιρετικά για τα καθημερινά, ελάσσονα και μείζονα, προβλήματα τοπικού, εθνικού και παγκόσμιου ενδιαφέροντος και το θεωρεί ως αυτονόητο καθήκον του να παίρνει στοχαστικά και μαχητικά δημόσια και υπεύθυνη θέση, κρίνοντας και σημασιολογώντας με άγρυπνη συνείδηση πρόσωπα και πράγματα και χαράσσοντας με υψηλό και γόνιμο φρόνημα τον δρόμο, έχοντας, πάντα, ως σταθερή και αδιασάλευτη αρχή η ποίησή του να καθίσταται πρόμαχος και προασπιστής των δικαιωμάτων τού ανθρώπου.
 Τα θέματά του ο ποιητής τα αντλεί από την ελληνική και διεθνή επικαιρότητα και τα αξιοποιεί με ξεχωριστή μαεστρία και ‘πιδεξιοσύνη, με στοιχεία που δανείζεται από τα αποθεματικά μιας εξαιρετικά πλούσιας και λιπαράς γενικής παιδείας και κοινωνικής, πολιτικής και πολιτισμικής εμπειρίας και ευαισθησίας, που, ευστόχως, εξακτινώνεται μέχρι τα βάθη τής παγκόσμιας και ιδιαίτερα τής ελληνικής διανόησης, χρησιμοποιώντας επιτυχώς άλλοτε τα δεκανίκια τής ιστορίας και της μυθολογίας και άλλοτε της θεολογίας, της φιλοσοφίας και της φιλολογίας. Είναι γεγονός ότι όποιος διαθέτει υψηλή ποιητική αισθητική και συγκίνηση, χωρίς, όμως, διανοητικότητα, δεν φθάνει ποτέ ως την πλήρη έκφραση, τουλάχιστον στην έκφραση που έχει αντικειμενική υπόσταση και που είναι, γι’ αυτό, και μεταδοτή στους άλλους. Και ναι μεν η ποίηση στηρίζεται κατ’ εξοχήν πάνω στη συγκίνηση και το συναίσθημα, όμως πρέπει πάντα ο ποιητής να διαθέτει και ένα ποσοστό διανοητικότητας. Και αυτό το επιτυγχάνει, πιστεύω, σε υψηλό βαθμό η ποίηση τού φίλου Γ. Φρυγανάκη. 
Έτσι, στο σημείο αυτό, όλως ενδεικτικά και προς επίρρωση των ανωτέρω, προχωρώ σε μια σύντομη και εντελώς πρόχειρη ανάλυση ορισμένων ποιημάτων του- που συμβαίνει, τη στιγμή αυτή, να έχω στα χέρια μου και ιδιαίτερα με εντυπωσίασαν- με παράλληλη παράθεση κάποιων χαρακτηριστικών τους αποσπασμάτων. Το γενικότερο τού Ποιητή πνεύμα που διέπει τα «Αντι- ποιητικά» θεωρώ ότι εκφράζεται, κυρίως, στο έντονα «προς γραφήν» «προτρεπτικό» ποίημά του, με τον μονολεκτικό τίτλο: «Γράφε!» (Γράφε! Να γίνεται η πένα σου πυρσός τού Προμηθέα), που δημοσιεύεται στο οπισθόφυλλο τού παρουσιαζόμενου βιβλίου, και στο οποίο ο Ποιητής αναγνωρίζει την ηθική δύναμη τού λόγου να διορθώνει «δίκην δημοσίου κατηγόρου» κάθε κατάχρηση και αναίδεια τού ανθρώπου, ενώ, παραπληρωματικά, στην ίδια, ακριβώς, γραμμή και στο ίδιο πνεύμα ανώτερου ήθους και χρηστότητας κινούνται και τα ποιήματά του «Χαρά στις πένες» (Χαρά στις Πένες που ποτέ τους δεν βουτούν στου γυμνοσάλιαγκα το σάλιο!.... Που δεν «αλληθωρίζουν την ώρα που λιθοβολείται η αλήθεια!) και «Σάτιρα», με αφορμή, αυτό το τελευταίο, το τότε μακελειό στα γραφεία τού σατιρικού περιοδικού τού Παρισιού «Σαρλί Εμπντό» και αναφέρεται, γελοιοποιεί και καυτηριάζει τον ακραίο φονταμενταλισμό (Σάτιρα εσύ ‘σαι περιττή μόνο εκεί που οι εξουσίες γελοιοποιούνται από μόνες τους).
Ο Ποιητής, περαιτέρω, με τα ποιήματά του «Σαλαμίνα» και «Σμύρνη ου- τοπική»- βαθιά ιστορικά και τα δύο- μάχεται ανάμεσα στο φως και το σκοτάδι, στο ανθρώπινο και το ζωώδες, στο «ευ ζην» και το απλώς «ζην», αλλά και για τις μνήμες που αντιστέκονται ακόμα όσο κι αν κάποιοι, κατά καιρούς, βάλθηκαν να τις θάψουν και εξαφανίσουν «με αμέτρητους τόνους μπετόν». Με το «Σισύφειο χρέος», σε καθαρά μυθολογική βάση, με έντονο συμβολισμό, θαυμάσια λεξιπλαστική δύναμη και ένα εντυπωσιακό παιγνίδισμα με τις λέξεις (θεογκρούπ, αρχιθεός, Σισυφ- έξιτ, Σι- συ- φως), ο Ποιητής μελετά και σατιρίζει το ελληνικό χρέος και το στεντόρειο «Όχι» των Ελλήνων στη μωρία τής απαίτησης μιας όλο και μεγαλύτερης λιτότητας. Στη «Χαμένη Ιερουσαλήμ», και πάλι αναφερόμενο στην οικονομική κρίση, ο Ποιητής αναδεικνύει το θέμα του με πλούσια θεολογικά (από τον Π. Διαθήκη) στοιχεία (Ψαλμ. 136) [Μάταια οι Ιωνάδες κήρυτταν μετάνοια για να σωθούν οι Νινευές! Μάταια οι Μωυσήδες ύψωναν τις πλάκες με τις δέκα εντολές] και καθίσταται καυστικός κριτής έναντι τής σύγχρονης «Βαβυλώνιας τού ανθρώπου αιχμαλωσίας» και ειδωλολατρικής του προσκόλλησης στον πολιτισμό τής ευμάρειας και της άκριτης «τοξικομανικής» κατανάλωσης, ενώ, τέλος, με τον «Φάρο» του αναφέρεται στην ιστορία τού ρεθεμνιώτικου μνημείου (Πέτρινε κούρε, σήμα κατατεθέν τής Πόλης των Γραμμάτων), χρησιμοποιώντας, εκ παραλλήλου, έντονους τού φωτός συμβολισμούς (η δημοσίευσή του, εξάλλου, έγινε με την ευκαιρία τής Παγκόσμιας Ημέρας των Εκπαιδευτικών) και με το «Επιτύμβια για τον Βαγγέλη» (Γιακουμάκη)- ένα βαθιά τρυφερό και αυθεντικό μοιρολόγισμα με υψηλούς αλληγορικούς προσδιορισμούς (Ήλιε μου, γιατί βιάστηκες να δύσεις, πριν φτάσεις καν μεσόστρατα; Ανθέ μου, γιατί βιάστηκες να πέσεις πριν καρπίσεις; Σελήνη μου, τι βιάστηκες και βγήκες στο Σελλί;) – ο Ποιητής προχωρεί σε βαθιές και καυτές κοινωνικές τομές και παρατηρήσεις στο θέμα τής ενδοσχολικής βίας (bullying), χρησιμοποιώντας, προς τούτο, θαυμάσιες αντιθέσεις (Το “ανοιχτό” σου χέρι μια μούντζα στον “πολιτισμό” των απολίτιστων, στον “ανδρισμό” των άνανδρων και στουςπυγμαίους τού δικαίου τής πυγμής”!).
Στην ποίηση τού Γ. Φρυγανάκη μπορούμε να θαυμάσουμε την εξαιρετική, αφενός, ποικιλότητα και το εκπληκτικό δημιουργικό δαιμόνιο τού ποιητή και, αφετέρου, τη σπουδαία γλωσσοπλαστική και συνθετική δύναμη, τον καυστικό και τσεκουράτο λόγο, το ανεξάντλητο και πηγαίο χιούμορ, γενικά την απλότητα τής ευμορφίας. Ο Ποιητής, κινούμενος μέσα στη χάρη ενός έντονα προσωπικού ύφους, κλιμακωτά και με όπλα του την καθαρότητα τής γλώσσας, τη θαυμαστή δομική (θα την έλεγα σχηματική) συμμετρία, τη μουσικότητα και λυρική αρτιότητα, την υποβλητική δύναμη των εικόνων και, κυρίως, την πρωτοτυπία των θεμάτων του, κατορθώνει να αισθητοποιήσει και εκφράσει τις σκέψεις του, αναγνωρίζοντας και εντοπίζοντας, ο καθένας, εύκολα στην ποίησή του σημάδια κάθε εποχής. Ο Ποιητής μπαίνει στα βαθιά τής πολιτικής και κοινωνικής διαφθοράς, προκειμένου να αποκόψει το σάπιο και να απλώσει το χέρι γεμάτο ελπίδα και αισιοδοξία, αφού πρώτα γκρεμίσει τον κόσμο τής παρακμής και της ασυδοσίας, τον κόσμο που έχει καταντήσει αγιάτρευτα άρρωστος και μολυσματικός, από «τα έλκη τού πολιτισμού…τα χάλια κάτω απ’ τα χαλιά, τα πρόσωπα κάτω απ’ τα προσωπεία, τις σάπιες ρίζες κάθε κόσμου κάκοσμου». Οι υψηλές του ιδέες (αγάπη για την πατρίδα, ειρήνη, ανεξαρτησία, ελευθερία, ηθική, ισότητα, χρηστότητα, εντιμότητα) διασώζουν ακέραιη την προσήλωση τού αναγνώστη στην ουσία, επιδικάζοντάς του συνάμα τον τίτλο τού δόκιμου σατιρικού ποιητή.
Με όλα τα παραπάνω, η ποίηση τού Γιώργου Φρυγανάκη σαφώς  διασφαλίζει μέσα της, πέραν από το επικαιρικό- συγχρονικό και το διαχρονικό στοιχείο. Τα θέματά της διαχρονικά βρίσκονται στην επικαιρότητα και αφορούν και προβληματίζουν τον άνθρωπο τής κάθε εποχής. Και είναι αυτή η διαχρονικότητα που καθιστά, θεωρούμε, απόλυτα θεμιτή και αναγκαία τη δημοσίευσή των ποιημάτων του αυτών στον παρουσιαζόμενο τόμο αφιερωμένο στο τραγούδισμα και στον έλεγχο τής ιστορικής πορείας και παρουσίας τού ανθρώπου στην ελληνική κοινωνία, στον κόσμο και στον πολιτισμό.  

H… β ο ρ β ο ρ ο φ ά γ ο ς * Το διαχρονικό πρόβλημα προσάμμωσης τού Ρεθεμνιώτικου λιμανιού



H… β ο ρ β ο ρ ο φ ά γ ο ς

Το διαχρονικό πρόβλημα προσάμμωσης τού    Ρεθεμνιώτικου λιμανιού

( Α π α ν τ η τ ι κ ή  σ υ ν έ χ ε ι α )


ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ




Στην εφημερίδα «Ρέθεμνος» τής 25/6/2016, ο εκλεκτός φίλος Γιάννης Ζ. Παπιομύτογλου δημοσίευσε ενδιαφέρον άρθρο με τον τίτλο: «Η…βορβοροφάγος» και υπότιτλο «Το διαχρονικό πρόβλημα προσάμμωσης τού Ρεθεμνιώτικου λιμανιού». Στο άρθρο αυτό εκτίθεται το σοβαρό πρόβλημα τής προσάμμωσης τού βεντσιάνικου λιμανιού διαχρονικά, από τη δημιουργία του μέχρι τις μέρες μας. Διεξοδικότερα εστιάζει σε μία από τις κατά καιρούς προσπάθειες εκβάθυνσής του, κατά την περίοδο τής Τουρκοκρατίας, για την οποία γίνεται σαφής αναφορά σε οθωμανική πηγή και, ειδικότερα, στα «Έγγραφα τού Ιεροδικείου Ρεθύμνης» (Οι Μεταφράσεις τής εφημερ. «Βήματος» Ρεθύμνης), έγγρ. 243 (1734), σελ. 226, (επιμ. Γιάννη Ζ. Παπιομύτογλου).
Στο έγγραφο αυτό (αρ. 243) της Υψηλής Πύλης προς τους τοπικούς άρχοντες, υπό τον τίτλο: «Εκβάθυνσις τού λιμένος», αναφέρονται, εν ολίγοις, τα εξής: «Ο λιμήν δεν εκαθαρίσθη από πολλού, ούτε αφηρέθησαν τα φύκη και ούτω εγέμισεν από άμμον. Εξουσιοδοτείσθε να προσλάβετε εργάτας εντοπίους, όπως και προηγουμένως επράξατε, να διορισθώσιν υπό τού Δήμου άνθρωποι ειδικοί και να δοθούν αι απαιτούμεναι σκαλίδες και γουβάδες. Να σκαφθή και να καθαρισθή καλώς. Αι ακαθαρσίαι και η άμμος αι οποίαι θα εξαχθούν να μεταφέρωνται και να ρίπτωνται εις το μέρος το καλούμενον Παλαιά Λίμνη….».

Σε παρατήρησή του στο τελευταίο τοπωνύμιο, Παλαιά Λίμνη, ο κ. Παπιομύτογλου παρατηρεί ότι «η αφαιρούμενη άμμος μεταφερόταν σε κοντινή περιοχή που ονομαζόταν Παλαιά Λίμνη», σημειώνοντας, ταυτόχρονα, ότι «πρόκειται για άγνωστο σήμερα τοπωνύμιο που αγνοούμε τη θέση του».

Την «άγνωστη», όμως, αυτή συνοικία τής πόλης σχολιάζουμε εκτεταμένα και ορίζουμε τη θέση της στον ηλεκτρονικό χάρτη που Ομάδα Ρεθεμνιωτών φτιάξαμε για το Ρέθυμνο, κατόπιν απόφασης τού Δημοτικού Συμβουλίου Ρεθύμνου και τον οποίο υλοποίησε το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών τού Πανεπιστημίου Κρήτης. Σημειώνουμε, για άλλη μια φορά, την ηλεκτρονική διεύθυνση τού εν λόγω ηλεκτρονικού Χάρτη, για να μπορούν οι συμπολίτες μας, να τον επισκέπτονται και να γνωρίσουν την πόλη μας, συνοικία προς συνοικία, από τη Βενετοκρατία  μέχρι σήμερα. Η διεύθυνση είναι:

http://historicalcrete.ims.forth.gr


Στον παραπάνω χάρτη, στο επίμαχο λήμμα «Λίμνη», αναφέρουμε κατά λέξη τα εξής: 



 Λίμνη, η (στη Λίμνη)

      Η συνοικία αυτή- η ονομασία τής οποίας υποδηλώνει ύπαρξη… «λίμνης» μέσα στην πόλη τού Ρεθύμνου- αναφέρεται μια και μοναδική φορά από τον νοτάριο Πάντιμο, για την οποία σημειώνει κατά λέξη: «πούλησαν τα σπίτια, μισά σκεπασμένα και μισά ξεσκέπαστα, που έχουν στη συνοικία Λίμνη τής πόλης, στον Τζώρτζη Δάνδολο…» (Γ. Γρυντάκη, Πάντιμος, Ένας διαφορετικός νοτάριος, Πρωτόκολλο 1613- 1642, Ρέθυμνο 2011, πρ. 14, 57).

        Θεωρώ ότι η εν λόγω συνοικία θα αποτελούσε περιοχή με λίγα μόνο σπίτια- γι’ αυτό και δεν υπάρχει γι’ αυτήν καμιά άλλη νοταριακή αναφορά. Πιθανή θέση της θα μπορούσα να θεωρήσω την ευρύτερη συνοικία Καντάκιο, που εκτεινόταν από την περιοχή τού Ρολογιού, κοντά στο λιμάνι, και βορειότερα, τοπωνύμιο που υποδηλώνει, ακριβώς, την ύπαρξη τάφρου, Χαντακιού [(Χ)Καντάκιο και Χάνδαξ το Ηράκλειο για την τάφρο του], περιοχή που δένει και με την εκεί ύπαρξη και των Παλιών Τειχών, καθώς και το, επίσης, γειτονικό σε αυτά τοπων. Χεντέκ Μαχαλεσί (τούρκ. Hendek Mahallesi) (= συνοικία τής τάφρου)], όπου θα βρισκόταν η αμυντική τάφρος (=χανδάκι, επίμηκες βαθύ όρυγμα) της οχύρωσης τού Castel Vechio, που εκτεινόταν, αυτό το τελευταίο, από το βενετσιάνικο ρολόι και την Κρήνη Ριμόντι μέχρι το βορειοανατολικότερο άκρο τής Φορτέτσας, τοπωνύμια όλα που θα δικαιολογούσαν την ύπαρξη στην περιοχή τους μιας… «λίμνης», στην πραγματικότητα, βέβαια, χαβούζας, γούβας, λάκκου, υπόλειμμα τής τάφρου τού τείχους τού Castel Vechio, που να έδινε την εντύπωση «λίμνης»
                                   

Πέραν αυτών, βορειοδυτικότερα των παραπάνω συνοικιών και όχι άνω των 200 μ. από αυτές, στη σημερινή, περίπου, θέση Περβόλα τού Καφάτου, το σχέδιο ΙΙ (υπομνηματισμός τού πίνακα 31) τής Ιωάννας Θ. Στεριώτου αναφέρεται σαφώς και σημειώνει θέση Λίμνη (εικ. 1 και 2, εντός πλαισίου), που, πάντως, τον λόγο ύπαρξής της οφείλει σε άλλους λόγους και όχι σε υπολείμματα τάφρου (αφού η Φορτέτσα, όπως είναι γνωστό, δεν διέθετε τάφρο). Γεωλογικά στοιχεία που μας έδωσε ο φίλος Βασίλης Μ. Σιμιτζής, γεωλόγος τού ΟΑΔΥΚ, βεβαιώνουν ότι εκεί πρέπει- επί Ενετοκρατίας και Τουρκοκρατίας- να ήταν η συνοικία Λίμνη, αναφερόμενη σε λάκκο («λίμνη») που διανοίχτηκε με εκσκαφές στα πλειο-πλειστοκαινικά γεώδη ιζήματα (λόγω εύκολης εκσκαψιμότητας), που, στη συνέχεια, χρησιμοποιήθηκαν για τις επιχωματώσεις τής Φορτέτσας και των λοιπών οχυρωματικών έργων. Στην ίδια, επίσης, περιοχή σχεδιαζόταν, ως γνωστόν, και θαλάσσιος δίαυλος- λιμάνι στα νότια της Φορτέτσας. Από γεωλογικής άποψης, συνεχίζει ο κ. Σιμιτζής, η περιοχή θεωρείται «γεωλογική παγίδα», γιατί οι επανειλημμένες εναποθέσεις βορβόρου και φυκιών από τους καθαρισμούς τής λιμενολεκάνης τού ενετικού λιμανιού, ήδη από την περίοδο τής Ενετοκρατίας, αλλά και των λοιπών μπαζωμάτων που δεχόταν κατά περιόδους, καθιστούν ιδιαίτερα δυσμενείς τις συνθήκες θεμελίωσης στα χαλαρά αυτά υλικά με πολύ πτωχά γεωτεχνικά χαρακτηριστικά (βλέπε και «Μελέτη Αντισεισμικής Προστασίας Δήμου Ρεθύμνης»). Αυτό αποδεικνύεται από δειγματοληπτικές γεωτρήσεις που είχαν αρχίσει να γίνονται για το υπέδαφος τής παλιάς πόλης από το 1985 και συνεχίζονται με τη μελέτη τής αντισεισμικής προστασίας τού Δήμου. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα αποτελέσματα για την συγκεκριμένη περιοχή δείχνουν αναμοχλεύσεις και μπάζα περίπου τεσσάρων μέτρων και ταυτίζονται με τις προεκτεθείσες ιστορικές μαρτυρίες.
                                   

 Όλα τα παραπάνω τοπωνύμια- συνοικίες τής Βενετοκρατίας ορίζονται- ορισμένα, έστω, και κατά προσέγγιση- και ο αναγνώστης μπορεί να δει τις θέσεις τους, αλλά και διάφορα πληροφοριακά, για το καθένα, στοιχεία (στον Ηλεκτρονικό Χάρτη τής παραπάνω ηλεκτρονικής διεύθυνσης).  

 Οπότε, επανερχόμενοι στο άρθρο τού φίλου Γ. Παπιομύτογλου αντιλαμβανόμαστε ότι πολύ κοντά στο βεντσιάνικο λιμάνι, επί Ενετοκρατίας (στους νοταρίους), υπήρχε η συνοικία Λίμνη, που επί Τουρκοκρατίας (στα «Έγγραφα τού Ιεροδικείου Ρεθύμνης») η ίδια ρεθεμνιώτικη συνοικία μετονομάσθηκε σε Παλιά Λίμνη, αφού, προφανώς, αφορούσε κατάλοιπο, απομεινάρι παλιού έργου τής Ενετοκρατίας. Τη… «λίμνη», λοιπόν, αυτήν, που, στα χρόνια τής Τουρκοκρατίας, στην πραγματικότητα, θα είχε καταστεί μια «χαβούζα», που τον χειμώνα θα γέμιζε με νερά και το καλοκαίρι θα μεταβαλλόταν σε εστία μόλυνσης με τα σύννεφα των κουνουπιών που θα μαζεύονταν στην περιοχή εξ αιτίας των λιμναζόντων υδάτων, η τουρκική κυβέρνηση (1734), με εντολή τής Υψηλής Πύλης, εντέλλεται στους τοπικούς άρχοντες τής πόλης να την καλύψουν εναποθέτοντας εκεί την αφαιρούμενη από τον πυθμένα τού λιμανιού άμμο. Και πρόκειται για περιοχή δίπλα στο βενετσιάνικο λιμάνι τής πόλης, ώστε να είναι ευχερής η μεταφορά στο σημείο αυτό τής άμμου και των λοιπών φερτών υλικών τού λιμανιού με τα κάρα τής εποχής.  
 

Νίκος Δερεδάκης * Τ ε τ ρ α κ α τ ο ι κ ί ε ς τ ω ν Β ο μ β ο π λ ή κ τ ω ν




Νίκος Δερεδάκης
και Μαθητές τής Ε2 τάξης τού 5ου Δημοτικού Σχολείου Ρεθύμνου

Τ ε τ ρ α κ α τ ο ι κ ί ε ς
 τ ω ν   Β ο μ β ο π λ ή κ τ ω ν
Ε κ π α ι δ ε υ τ ι κ ό  Π ρ ό γ ρ α μ μ α
[Εκδόσεις Καλαϊτζάκης, Ρέθυμνο 2016, σχ. 8ο (24 Χ 17), σσ. 110]

       ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ 

   www.ret-anadromes.blogspot.com


Το σχολείο και η κοινωνική πραγματικότητα δεν πρέπει να είναι δυο άσχετοι ή ενάντιοι μεταξύ τους κόσμοι, αλλά, αντίθετα, να αναπτύσσεται ανάμεσά τους μια ελκτική διαλεκτική σχέση. η κοινωνική πραγματικότητα οφείλει να προβληματίζει το σχολείο  και το σχολείο να φωτίζει, δια μέσου των μαθητών του, την κοινωνική πραγματικότητα. Με τον τρόπο αυτόν αίρεται η στεγανοποίηση τού σχολείου και ξεπερνιέται σε σημαντικό βαθμό ο, αναπόφευκτα, συντηρητικός και στατικός του χαρακτήρας. 
Η προοπτική αυτή επιτυγχάνεται μέσα από διάφορες δραστηριότητες του σχολείου, όπως, για παράδειγμα, τις εργασίες που συντελούνται στα πλαίσια τού μαθήματος τής Ευέλικτης Ζώνης, της δημιουργίας από τους μαθητές περιοδικών και άλλων εντύπων και, γενικότερα, κάθε είδους δραστηριοτήτων που απευθύνονται προς το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Έτσι, το σχολείο με τις δραστηριότητές του αυτές ανοίγει διάπλατα τις πόρτες του στην κοινωνική πραγματικότητα με αποτελέσματα, σχεδόν πάντοτε, ευνοϊκά στην προσπάθειά του να επιτύχει την κοινωνική καλλιέργεια και την κανονική ψυχοπνευματική ανάπτυξη των μαθητών.
Από την αρχή της εφαρμογής τους τέτοια προγράμματα γοητεύουν ως ιδέα τους λειτουργούς τής εκπαίδευσης, αλλά, και, κυρίως, τους ίδιους τους μαθητές, οι οποίοι δεν αισθάνονται πλέον παθητικοί δέκτες εντολών και κατευθύνσεων, αλλά ως δραστήρια και ενεργά μέλη της μαθητικής κοινότητας, που τολμά και ανοίγεται επωφελώς στο κοινωνικό σύνολο που άμεσα τους περιβάλλει. Οι μαθητές απαλλαγμένοι από το άγχος τής βαθμολογίας και από τα στενά πλαίσια τής αίθουσας διδασκαλίας ανοίγουν τα φτερά τους σε νέους φωτεινούς ορίζοντες. Η δογματική μέθοδος διδασκαλίας αντικαθίσταται από τη μέθοδο τής εργασίας, μιας εργασίας πραγματικής, που βασίζεται σε ομαδικές μικροερευνητικές δραστηριότητες που υλοποιούνται έξω από το σχολείο και, κατά κανόνα, σε περιοχή που βρίσκεται στο κοντινό και γνωστό περιβάλλον των μαθητών. Στην περίπτωση αυτή, διδάσκοντες και διδασκόμενοι βγαίνουν έξω από το σχολικό περιβάλλον και έρχονται σε επαφή με το πολιτικό, κοινωνικό, οικονομικό, εργασιακό, θρησκευτικό, πολιτιστικό και φυσικό γίγνεσθαι, στο οποίο ψάχνουν δημιουργικά, βρίσκουν στοιχεία χρήσιμα για το θέμα τους, τα ταξινομούν, και τα επεξεργάζονται κατάλληλα.
         Αυτό, ακριβώς, συνέβη,  και με τους μαθητές τής Ε2 τάξης τού 5ου Δημοτικού Σχολείου Ρεθύμνου, κάτω από τη στιβαρή και υπεύθυνη καθοδήγηση τού δασκάλου τους κ. Νίκου Δερεδάκη, Συντονιστή τού όλου Προγράμματος. Η έρευνα των μαθητών στράφηκε, ειδικότερα, στις τετρακατοικίες των Βομβοπλήκτων τού Ρεθύμνου, οκτώ πετρόκτιστων οικοδομικών συγκροτημάτων, με τέσσερις κατοικίες το καθένα (συνολικά 32 σπίτια), που οικοδομήθηκαν κατά τα έτη 1948- 49 από το τότε Υπουργείο Ανοικοδόμησης και δόθηκαν σε πληγέντες από τους Γερμανικούς Βομβαρδισμούς τού 1941 Ρεθυμνιώτες.
          Την έκδοση χαιρετίζει η Αντιπεριφερειάρχης κ. Μ. Λιονή και προλογίζει ο Διευθυντής τού 5ου Δημοτικού Σχολείου, εκλεκτός φίλος κ. Νικόλαος Ν. Φωτάκης. Η ανάπτυξη τού θέματος από τα παιδιά και τον δάσκαλό τους ακολουθεί τη φυσική ροή των γεγονότων, αρχίζοντας από τη Μάχη τής Κρήτης και τους βομβαρδισμούς τού κεντρικού, περί των Μητροπολιτικό Ναό και τη Μεγάλη Πόρτα τού Ρεθύμνου, τμήματος, το τμήμα, ακριβώς, που δέχθηκε το μεγαλύτερο μέρος των γερμανικών βομβών.
Εκεί, στη Μεγάλη Πόρτα, βρισκόταν και το μαγαζί μας από το έτος 1933, λαδάδικο σαν αυτά που πλούσια χαρακτήριζαν το παλιό, το προπολεμικό Ρέθυμνο, αλλά και το Ρέθυμνο των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων. Θυμάμαι, λοιπόν, παιδί, ακόμα, που ο πατέρας μου, αείμνηστος Ηλίας Μιχ. Παπαδάκης, μου διηγόταν το δράμα που αντίκρισε, επιστρέφοντας, μετά τους βομβαρδισμούς, στο Ρέθυμνο, από το χωριό του, τον Άρδακτο, της επαρχίας Αγίου Βασιλείου, που βρήκε το μαγαζί μας ισοπεδωμένο από τις ναζιστικές βόμβες και τα ερείπια κυριολεκτικά βουτηγμένα μέσα σε τόνους λάδι, που περιείχαν οι τέσσερις τεράστιες ντίνες- τουλάχιστον τεσσάρων μέτρων ύψος η κάθε μια- στο βάθος τού μαγαζιού μας.   
Και η ενδιαφέρουσα των παιδιών μελέτη συνεχίζεται με κεφάλαιο σχετικό με το Υπουργείο Ανοικοδόμησης, που λειτούργησε αμέσως μετά τη λήξη τού Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου (1945) για τις ανάγκες, ακριβώς, της ανοικοδόμησης των καταστραφέντων από τον πόλεμο οικισμών. Τελευταίος τού εν λόγω Υπουργείου υπουργός υπήρξε ο Ρεθυμνιώτης Εμμανουήλ Παπαδογιάννης, ο άλλως γνωστός και ως ο «Παππούς τής Αντίστασης», επί των ημερών τού οποίου έγινε η ανοικοδόμηση τού οικισμού των βομβοπλήκτων Ρεθύμνου.
 Ακολουθούν κεφάλαια στα οποία οι μαθητές και ο μέντοράς τους κ. Νίκος Δερεδάκης αναφέρονται σε όλη την κίνηση που δημιουργήθηκε (δημοσιογραφική, κοινωνική, πολιτική, γραφειοκρατική) κατά τη διαδικασία παροχής στους ιδιοκτήτες τους των τριάντα δύο, μόλις, κατοικιών τού οικισμού, ενώ, να σημειωθεί, οι ανάγκες τού Ρεθύμνου ήταν για, τουλάχιστον, εκατό σαράντα ιδιοκτήτες, που έπρεπε, με μέριμνα τού Δημοσίου, να στεγαστούν, γιατί ουσιαστικά είχαν μείνει άστεγοι.
Περιγράφονται, στη συνέχεια, οι κάτοικοι των Τετρακατοικιών και η μιζέρια- ως συνήθως συμβαίνει στις δημόσιες κατασκευές- των κτισμάτων, που ούτε επαρκούσαν, ούτε εξυπηρετούσαν τις βασικές ανάγκες των ενοίκων τους (έλλειψη νερού, ηλεκτροφωτισμού, στενότητα τού μοναδικού υπνοδωματίου, που κάποτε καλούνταν να στεγάσει οικογένεια με επτά παιδιά!). Όμως, όπως σημειώνει χαρακτηριστικά η κ. Ρούλα Καλούδη- Καλαϊτζάκη- εκ των συμπολιτών που έζησαν στον οικισμό και ευγενώς συνέδραμαν με συνέντευξή τους την προσπάθεια των παιδιών- οι ευωδιές πλημμύριζαν τα κηπάκια των οικιών τού οικισμού, που ήταν γεμάτα τριανταφυλλιές, γαρυφαλιές, φούλια, ζουμπούλια, γεράνια, φρέζες και ντάλιες και ξεχείλιζαν τη γειτονιά, όπως σημειώνει χαρακτηριστικά, με χρώματα και αρώματα. Οι λοιποί κάτοικοι των τετρακατοικιών που παραχώρησαν στα παιδιά συνεντεύξεις γεμάτες παιδικές αναμνήσεις από τη ζωή και την ανθρώπινη σε αυτές παρουσία ήταν οι: Γιώργος Φρυγανάκης, Μανώλης Καρνιωτάκης, Μανώλης Παπιομύτογλου, Ιωάννης Γ. Παπαδογιωργάκης. Τα παιδιά, τέλος, έγραψαν και τα ίδια για τις τετρακατοικίες και τους δρόμους γύρω τους, ανέτρεξαν σε βιβλιογραφικές πηγές (βιβλία και εφημερίδες) και πήραν στοιχεία και πληροφορίες από τα Αρχεία τού Δήμου, της Πολεοδομίας και από προσωπικά φωτογραφικά αρχεία συμπολιτών.      
Επαινούμε τους μικρούς μαθητές και συγχαίρουμε και ευχαριστούμε τον Υπεύθυνο Δάσκαλο- Εμψυχωτή τού προγράμματος κ. Νίκο Δερεδάκη, που με όντως αξιοθαύμαστη προθυμία, ζήλο και μεράκι ανέλαβε το λεπτό και υπεύθυνο έργο τής καθοδήγησης και γόνιμης ανάπτυξης τής προσωπικότητας και της κοινωνικότητας των μαθητών του: Νικολέτας Μυγιάκη, Μαριλίνας Ξεκαλάκη, Ν. Ξυδάκη, Γ. Ομαλιανάκη, Οξούζογλου Κυριάκου, Μ. Πάγκαλου, Ειρ. Πεσδεμιώτη, Γ. Πλυμάκη, Μ. Σαλβαράκη, Στ. Σκέμπη, Π. Σταματίου, Μπρικένας Τσάλα, Αποστολίας Τσιμπούρη, Μαριελένας Τσίχλη, Ερκίνια Τσομπάι, Αναστ. Φανουργάκη, Μαν. Φασουλά, Χρ. Φουντουλάκη, Δήμ. Φουρφουλάκη, Νεκτ. Φραγκιαδάκη, Ντέα Χαμπίλη, Άρη Χατζηδάκη.