H… β ο ρ β ο ρ ο φ ά γ ο ς * Το διαχρονικό πρόβλημα προσάμμωσης τού Ρεθεμνιώτικου λιμανιού

H… β ο ρ β ο ρ ο φ ά γ ο ς

Το διαχρονικό πρόβλημα προσάμμωσης τού    Ρεθεμνιώτικου λιμανιού

( Α π α ν τ η τ ι κ ή  σ υ ν έ χ ε ι α )

ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

www.ret-anadromes.blogspot.com

Στην εφημερίδα «Ρέθεμνος» τής 25/6/2016, ο εκλεκτός φίλος Γιάννης Ζ. Παπιομύτογλου δημοσίευσε ενδιαφέρον άρθρο με τον τίτλο: «Η…βορβοροφάγος» και υπότιτλο «Το διαχρονικό πρόβλημα προσάμμωσης τού Ρεθεμνιώτικου λιμανιού». Στο άρθρο αυτό εκτίθεται το σοβαρό πρόβλημα τής προσάμμωσης τού βεντσιάνικου λιμανιού διαχρονικά, από τη δημιουργία του μέχρι τις μέρες μας. Διεξοδικότερα εστιάζει σε μία από τις κατά καιρούς προσπάθειες εκβάθυνσής του, κατά την περίοδο τής Τουρκοκρατίας, για την οποία γίνεται σαφής αναφορά σε οθωμανική πηγή και, ειδικότερα, στα «Έγγραφα τού Ιεροδικείου Ρεθύμνης» (Οι Μεταφράσεις τής εφημερ. «Βήματος» Ρεθύμνης), έγγρ. 243 (1734), σελ. 226, (επιμ. Γιάννη Ζ. Παπιομύτογλου).

Στο έγγραφο αυτό (αρ. 243) της Υψηλής Πύλης προς τους τοπικούς άρχοντες, υπό τον τίτλο: «Εκβάθυνσις τού λιμένος», αναφέρονται, εν ολίγοις, τα εξής: «Ο λιμήν δεν εκαθαρίσθη από πολλού, ούτε αφηρέθησαν τα φύκη και ούτω εγέμισεν από άμμον. Εξουσιοδοτείσθε να προσλάβετε εργάτας εντοπίους, όπως και προηγουμένως επράξατε, να διορισθώσιν υπό τού Δήμου άνθρωποι ειδικοί και να δοθούν αι απαιτούμεναι σκαλίδες και γουβάδες. Να σκαφθή και να καθαρισθή καλώς. Αι ακαθαρσίαι και η άμμος αι οποίαι θα εξαχθούν να μεταφέρωνται και να ρίπτωνται εις το μέρος το καλούμενον Παλαιά Λίμνη….».

Σε παρατήρησή του στο τελευταίο τοπωνύμιο, Παλαιά Λίμνη, ο κ. Παπιομύτογλου παρατηρεί ότι «η αφαιρούμενη άμμος μεταφερόταν σε κοντινή περιοχή που ονομαζόταν Παλαιά Λίμνη», σημειώνοντας, ταυτόχρονα, ότι «πρόκειται για άγνωστο σήμερα τοπωνύμιο που αγνοούμε τη θέση του».

Την «άγνωστη», όμως, αυτή συνοικία τής πόλης σχολιάζουμε εκτεταμένα και ορίζουμε τη θέση της στον ηλεκτρονικό χάρτη που Ομάδα Ρεθεμνιωτών φτιάξαμε για το Ρέθυμνο, κατόπιν απόφασης τού Δημοτικού Συμβουλίου Ρεθύμνου και τον οποίο υλοποίησε το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών τού Πανεπιστημίου Κρήτης. Σημειώνουμε, για άλλη μια φορά, την ηλεκτρονική διεύθυνση τού εν λόγω ηλεκτρονικού Χάρτη, για να μπορούν οι συμπολίτες μας, να τον επισκέπτονται και να γνωρίσουν την πόλη μας, συνοικία προς συνοικία, από τη Βενετοκρατία  μέχρι σήμερα. Η διεύθυνση είναι:

http://historicalcrete.ims.forth.gr

Στον παραπάνω χάρτη, στο επίμαχο λήμμα «Λίμνη», αναφέρουμε κατά λέξη τα εξής: 

 Λίμνη, η (στη Λίμνη)

      Η συνοικία αυτή- η ονομασία τής οποίας υποδηλώνει ύπαρξη… «λίμνης» μέσα στην πόλη τού Ρεθύμνου- αναφέρεται μια και μοναδική φορά από τον νοτάριο Πάντιμο, για την οποία σημειώνει κατά λέξη: «πούλησαν τα σπίτια, μισά σκεπασμένα και μισά ξεσκέπαστα, που έχουν στη συνοικία Λίμνη τής πόλης, στον Τζώρτζη Δάνδολο…» (Γ. Γρυντάκη, Πάντιμος, Ένας διαφορετικός νοτάριος, Πρωτόκολλο 1613- 1642, Ρέθυμνο 2011, πρ. 14, 57).

        Θεωρώ ότι η εν λόγω συνοικία θα αποτελούσε περιοχή με λίγα μόνο σπίτια- γι’ αυτό και δεν υπάρχει γι’ αυτήν καμιά άλλη νοταριακή αναφορά. Πιθανή θέση της θα μπορούσα να θεωρήσω την ευρύτερη συνοικία Καντάκιο, που εκτεινόταν από την περιοχή τού Ρολογιού, κοντά στο λιμάνι, και βορειότερα, τοπωνύμιο που υποδηλώνει, ακριβώς, την ύπαρξη τάφρου, Χαντακιού [(Χ)Καντάκιο και Χάνδαξ το Ηράκλειο για την τάφρο του], περιοχή που δένει και με την εκεί ύπαρξη και των Παλιών Τειχών, καθώς και το, επίσης, γειτονικό σε αυτά τοπων. Χεντέκ Μαχαλεσί (τούρκ. Hendek Mahallesi) (= συνοικία τής τάφρου)], όπου θα βρισκόταν η αμυντική τάφρος (=χανδάκι, επίμηκες βαθύ όρυγμα) της οχύρωσης τού Castel Vechio, που εκτεινόταν, αυτό το τελευταίο, από το βενετσιάνικο ρολόι και την Κρήνη Ριμόντι μέχρι το βορειοανατολικότερο άκρο τής Φορτέτσας, τοπωνύμια όλα που θα δικαιολογούσαν την ύπαρξη στην περιοχή τους μιας… «λίμνης», στην πραγματικότητα, βέβαια, χαβούζας, γούβας, λάκκου, υπόλειμμα τής τάφρου τού τείχους τού Castel Vechio, που να έδινε την εντύπωση «λίμνης». 

                                   

Πέραν αυτών, βορειοδυτικότερα των παραπάνω συνοικιών και όχι άνω των 200 μ. από αυτές, στη σημερινή, περίπου, θέση Περβόλα τού Καφάτου, το σχέδιο ΙΙ (υπομνηματισμός τού πίνακα 31) τής Ιωάννας Θ. Στεριώτου αναφέρεται σαφώς και σημειώνει θέση Λίμνη (εικ. 1 και 2, εντός πλαισίου), που, πάντως, τον λόγο ύπαρξής της οφείλει σε άλλους λόγους και όχι σε υπολείμματα τάφρου (αφού η Φορτέτσα, όπως είναι γνωστό, δεν διέθετε τάφρο). Γεωλογικά στοιχεία που μας έδωσε ο φίλος Βασίλης Μ. Σιμιτζής, γεωλόγος τού ΟΑΔΥΚ, βεβαιώνουν ότι εκεί πρέπει- επί Ενετοκρατίας και Τουρκοκρατίας- να ήταν η συνοικία Λίμνη, αναφερόμενη σε λάκκο («λίμνη») που διανοίχτηκε με εκσκαφές στα πλειο-πλειστοκαινικά γεώδη ιζήματα (λόγω εύκολης εκσκαψιμότητας), που, στη συνέχεια, χρησιμοποιήθηκαν για τις επιχωματώσεις τής Φορτέτσας και των λοιπών οχυρωματικών έργων. Στην ίδια, επίσης, περιοχή σχεδιαζόταν, ως γνωστόν, και θαλάσσιος δίαυλος- λιμάνι στα νότια της Φορτέτσας. Από γεωλογικής άποψης, συνεχίζει ο κ. Σιμιτζής, η περιοχή θεωρείται «γεωλογική παγίδα», γιατί οι επανειλημμένες εναποθέσεις βορβόρου και φυκιών από τους καθαρισμούς τής λιμενολεκάνης τού ενετικού λιμανιού, ήδη από την περίοδο τής Ενετοκρατίας, αλλά και των λοιπών μπαζωμάτων που δεχόταν κατά περιόδους, καθιστούν ιδιαίτερα δυσμενείς τις συνθήκες θεμελίωσης στα χαλαρά αυτά υλικά με πολύ πτωχά γεωτεχνικά χαρακτηριστικά (βλέπε και «Μελέτη Αντισεισμικής Προστασίας Δήμου Ρεθύμνης»). Αυτό αποδεικνύεται από δειγματοληπτικές γεωτρήσεις που είχαν αρχίσει να γίνονται για το υπέδαφος τής παλιάς πόλης από το 1985 και συνεχίζονται με τη μελέτη τής αντισεισμικής προστασίας τού Δήμου. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα αποτελέσματα για την συγκεκριμένη περιοχή δείχνουν αναμοχλεύσεις και μπάζα περίπου τεσσάρων μέτρων και ταυτίζονται με τις προεκτεθείσες ιστορικές μαρτυρίες.

                                   

 Όλα τα παραπάνω τοπωνύμια- συνοικίες τής Βενετοκρατίας ορίζονται- ορισμένα, έστω, και κατά προσέγγιση- και ο αναγνώστης μπορεί να δει τις θέσεις τους, αλλά και διάφορα πληροφοριακά, για το καθένα, στοιχεία (στον Ηλεκτρονικό Χάρτη τής παραπάνω ηλεκτρονικής διεύθυνσης).  

 Οπότε, επανερχόμενοι στο άρθρο τού φίλου Γ. Παπιομύτογλου αντιλαμβανόμαστε ότι πολύ κοντά στο βεντσιάνικο λιμάνι, επί Ενετοκρατίας (στους νοταρίους), υπήρχε η συνοικία Λίμνη, που επί Τουρκοκρατίας (στα «Έγγραφα τού Ιεροδικείου Ρεθύμνης») η ίδια ρεθεμνιώτικη συνοικία μετονομάσθηκε σε Παλιά Λίμνη, αφού, προφανώς, αφορούσε κατάλοιπο, απομεινάρι παλιού έργου τής Ενετοκρατίας. Τη… «λίμνη», λοιπόν, αυτήν, που, στα χρόνια τής Τουρκοκρατίας, στην πραγματικότητα, θα είχε καταστεί μια «χαβούζα», που τον χειμώνα θα γέμιζε με νερά και το καλοκαίρι θα μεταβαλλόταν σε εστία μόλυνσης με τα σύννεφα των κουνουπιών που θα μαζεύονταν στην περιοχή εξ αιτίας των λιμναζόντων υδάτων, η τουρκική κυβέρνηση (1734), με εντολή τής Υψηλής Πύλης, εντέλλεται στους τοπικούς άρχοντες τής πόλης να την καλύψουν εναποθέτοντας εκεί την αφαιρούμενη από τον πυθμένα τού λιμανιού άμμο. Και πρόκειται για περιοχή δίπλα στο βενετσιάνικο λιμάνι τής πόλης, ώστε να είναι ευχερής η μεταφορά στο σημείο αυτό τής άμμου και των λοιπών φερτών υλικών τού λιμανιού με τα κάρα τής εποχής.