ΓΙΩΡΓΟΥ ΔΗΜ. ΦΡΥΓΑΝΑΚΗ * Α Ν Τ Ι - Π Ο Ι Η Τ Ι Κ Α




ΓΙΩΡΓΟΥ ΔΗΜ. ΦΡΥΓΑΝΑΚΗ

Α Ν Τ Ι - Π Ο Ι Η Τ Ι Κ Α
[Έκδοση Carpe librum, Αθήνα 2016, σχ. 8ο (21 Χ 14), σσ. 448]


       ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

Από την αρχή, κιόλας, της δημοσίευσής τους (1912)- τώρα και έξι χρόνια - παρακολουθούσα ανελλιπώς και με εξαιρετικό ενδιαφέρον τις υπό τον γενικό τίτλο «Αντι ποιητικά» (τίτλος με κάποια, ίσως, αυτοκριτική διάθεση) ποιητικές δημιουργίες τού εκλεκτού φίλου και συναδέλφου Γιώργου Δημ. Φρυγανάκη, που παρουσίαζε τακτικά (ανά εβδομάδα), από τη μόνιμη στήλη του στην έγκριτη τοπική εφημερίδα «Ρέθεμνος», έχοντας, μέχρι σήμερα, δημοσιεύσει διακόσιες πέντε (205) ποιητικές δημιουργίες, που στοιχειοθετούν ένα συναρπαστικό ημερολόγιο τής καθημερινής πραγματικότητας, εκδομένες σήμερα σε έναν τόμο 448 σελίδων.
 Πρόκειται για εύστοχα έμμετρα πολιτικής και κοινωνικής σάτιρας, με έντονο το στοιχείο τής κριτικής (συχνά δε και της αυτοκριτικής) και φανερή φιλοσοφική διάθεση. Ο Ποιητής νοιάζεται εξαιρετικά για τα καθημερινά, ελάσσονα και μείζονα, προβλήματα τοπικού, εθνικού και παγκόσμιου ενδιαφέροντος και το θεωρεί ως αυτονόητο καθήκον του να παίρνει στοχαστικά και μαχητικά δημόσια και υπεύθυνη θέση, κρίνοντας και σημασιολογώντας με άγρυπνη συνείδηση πρόσωπα και πράγματα και χαράσσοντας με υψηλό και γόνιμο φρόνημα τον δρόμο, έχοντας, πάντα, ως σταθερή και αδιασάλευτη αρχή η ποίησή του να καθίσταται πρόμαχος και προασπιστής των δικαιωμάτων τού ανθρώπου.
 Τα θέματά του ο ποιητής τα αντλεί από την ελληνική και διεθνή επικαιρότητα και τα αξιοποιεί με ξεχωριστή μαεστρία και ‘πιδεξιοσύνη, με στοιχεία που δανείζεται από τα αποθεματικά μιας εξαιρετικά πλούσιας και λιπαράς γενικής παιδείας και κοινωνικής, πολιτικής και πολιτισμικής εμπειρίας και ευαισθησίας, που, ευστόχως, εξακτινώνεται μέχρι τα βάθη τής παγκόσμιας και ιδιαίτερα τής ελληνικής διανόησης, χρησιμοποιώντας επιτυχώς άλλοτε τα δεκανίκια τής ιστορίας και της μυθολογίας και άλλοτε της θεολογίας, της φιλοσοφίας και της φιλολογίας. Είναι γεγονός ότι όποιος διαθέτει υψηλή ποιητική αισθητική και συγκίνηση, χωρίς, όμως, διανοητικότητα, δεν φθάνει ποτέ ως την πλήρη έκφραση, τουλάχιστον στην έκφραση που έχει αντικειμενική υπόσταση και που είναι, γι’ αυτό, και μεταδοτή στους άλλους. Και ναι μεν η ποίηση στηρίζεται κατ’ εξοχήν πάνω στη συγκίνηση και το συναίσθημα, όμως πρέπει πάντα ο ποιητής να διαθέτει και ένα ποσοστό διανοητικότητας. Και αυτό το επιτυγχάνει, πιστεύω, σε υψηλό βαθμό η ποίηση τού φίλου Γ. Φρυγανάκη. 
Έτσι, στο σημείο αυτό, όλως ενδεικτικά και προς επίρρωση των ανωτέρω, προχωρώ σε μια σύντομη και εντελώς πρόχειρη ανάλυση ορισμένων ποιημάτων του- που συμβαίνει, τη στιγμή αυτή, να έχω στα χέρια μου και ιδιαίτερα με εντυπωσίασαν- με παράλληλη παράθεση κάποιων χαρακτηριστικών τους αποσπασμάτων. Το γενικότερο τού Ποιητή πνεύμα που διέπει τα «Αντι- ποιητικά» θεωρώ ότι εκφράζεται, κυρίως, στο έντονα «προς γραφήν» «προτρεπτικό» ποίημά του, με τον μονολεκτικό τίτλο: «Γράφε!» (Γράφε! Να γίνεται η πένα σου πυρσός τού Προμηθέα), που δημοσιεύεται στο οπισθόφυλλο τού παρουσιαζόμενου βιβλίου, και στο οποίο ο Ποιητής αναγνωρίζει την ηθική δύναμη τού λόγου να διορθώνει «δίκην δημοσίου κατηγόρου» κάθε κατάχρηση και αναίδεια τού ανθρώπου, ενώ, παραπληρωματικά, στην ίδια, ακριβώς, γραμμή και στο ίδιο πνεύμα ανώτερου ήθους και χρηστότητας κινούνται και τα ποιήματά του «Χαρά στις πένες» (Χαρά στις Πένες που ποτέ τους δεν βουτούν στου γυμνοσάλιαγκα το σάλιο!.... Που δεν «αλληθωρίζουν την ώρα που λιθοβολείται η αλήθεια!) και «Σάτιρα», με αφορμή, αυτό το τελευταίο, το τότε μακελειό στα γραφεία τού σατιρικού περιοδικού τού Παρισιού «Σαρλί Εμπντό» και αναφέρεται, γελοιοποιεί και καυτηριάζει τον ακραίο φονταμενταλισμό (Σάτιρα εσύ ‘σαι περιττή μόνο εκεί που οι εξουσίες γελοιοποιούνται από μόνες τους).
Ο Ποιητής, περαιτέρω, με τα ποιήματά του «Σαλαμίνα» και «Σμύρνη ου- τοπική»- βαθιά ιστορικά και τα δύο- μάχεται ανάμεσα στο φως και το σκοτάδι, στο ανθρώπινο και το ζωώδες, στο «ευ ζην» και το απλώς «ζην», αλλά και για τις μνήμες που αντιστέκονται ακόμα όσο κι αν κάποιοι, κατά καιρούς, βάλθηκαν να τις θάψουν και εξαφανίσουν «με αμέτρητους τόνους μπετόν». Με το «Σισύφειο χρέος», σε καθαρά μυθολογική βάση, με έντονο συμβολισμό, θαυμάσια λεξιπλαστική δύναμη και ένα εντυπωσιακό παιγνίδισμα με τις λέξεις (θεογκρούπ, αρχιθεός, Σισυφ- έξιτ, Σι- συ- φως), ο Ποιητής μελετά και σατιρίζει το ελληνικό χρέος και το στεντόρειο «Όχι» των Ελλήνων στη μωρία τής απαίτησης μιας όλο και μεγαλύτερης λιτότητας. Στη «Χαμένη Ιερουσαλήμ», και πάλι αναφερόμενο στην οικονομική κρίση, ο Ποιητής αναδεικνύει το θέμα του με πλούσια θεολογικά (από τον Π. Διαθήκη) στοιχεία (Ψαλμ. 136) [Μάταια οι Ιωνάδες κήρυτταν μετάνοια για να σωθούν οι Νινευές! Μάταια οι Μωυσήδες ύψωναν τις πλάκες με τις δέκα εντολές] και καθίσταται καυστικός κριτής έναντι τής σύγχρονης «Βαβυλώνιας τού ανθρώπου αιχμαλωσίας» και ειδωλολατρικής του προσκόλλησης στον πολιτισμό τής ευμάρειας και της άκριτης «τοξικομανικής» κατανάλωσης, ενώ, τέλος, με τον «Φάρο» του αναφέρεται στην ιστορία τού ρεθεμνιώτικου μνημείου (Πέτρινε κούρε, σήμα κατατεθέν τής Πόλης των Γραμμάτων), χρησιμοποιώντας, εκ παραλλήλου, έντονους τού φωτός συμβολισμούς (η δημοσίευσή του, εξάλλου, έγινε με την ευκαιρία τής Παγκόσμιας Ημέρας των Εκπαιδευτικών) και με το «Επιτύμβια για τον Βαγγέλη» (Γιακουμάκη)- ένα βαθιά τρυφερό και αυθεντικό μοιρολόγισμα με υψηλούς αλληγορικούς προσδιορισμούς (Ήλιε μου, γιατί βιάστηκες να δύσεις, πριν φτάσεις καν μεσόστρατα; Ανθέ μου, γιατί βιάστηκες να πέσεις πριν καρπίσεις; Σελήνη μου, τι βιάστηκες και βγήκες στο Σελλί;) – ο Ποιητής προχωρεί σε βαθιές και καυτές κοινωνικές τομές και παρατηρήσεις στο θέμα τής ενδοσχολικής βίας (bullying), χρησιμοποιώντας, προς τούτο, θαυμάσιες αντιθέσεις (Το “ανοιχτό” σου χέρι μια μούντζα στον “πολιτισμό” των απολίτιστων, στον “ανδρισμό” των άνανδρων και στουςπυγμαίους τού δικαίου τής πυγμής”!).
Στην ποίηση τού Γ. Φρυγανάκη μπορούμε να θαυμάσουμε την εξαιρετική, αφενός, ποικιλότητα και το εκπληκτικό δημιουργικό δαιμόνιο τού ποιητή και, αφετέρου, τη σπουδαία γλωσσοπλαστική και συνθετική δύναμη, τον καυστικό και τσεκουράτο λόγο, το ανεξάντλητο και πηγαίο χιούμορ, γενικά την απλότητα τής ευμορφίας. Ο Ποιητής, κινούμενος μέσα στη χάρη ενός έντονα προσωπικού ύφους, κλιμακωτά και με όπλα του την καθαρότητα τής γλώσσας, τη θαυμαστή δομική (θα την έλεγα σχηματική) συμμετρία, τη μουσικότητα και λυρική αρτιότητα, την υποβλητική δύναμη των εικόνων και, κυρίως, την πρωτοτυπία των θεμάτων του, κατορθώνει να αισθητοποιήσει και εκφράσει τις σκέψεις του, αναγνωρίζοντας και εντοπίζοντας, ο καθένας, εύκολα στην ποίησή του σημάδια κάθε εποχής. Ο Ποιητής μπαίνει στα βαθιά τής πολιτικής και κοινωνικής διαφθοράς, προκειμένου να αποκόψει το σάπιο και να απλώσει το χέρι γεμάτο ελπίδα και αισιοδοξία, αφού πρώτα γκρεμίσει τον κόσμο τής παρακμής και της ασυδοσίας, τον κόσμο που έχει καταντήσει αγιάτρευτα άρρωστος και μολυσματικός, από «τα έλκη τού πολιτισμού…τα χάλια κάτω απ’ τα χαλιά, τα πρόσωπα κάτω απ’ τα προσωπεία, τις σάπιες ρίζες κάθε κόσμου κάκοσμου». Οι υψηλές του ιδέες (αγάπη για την πατρίδα, ειρήνη, ανεξαρτησία, ελευθερία, ηθική, ισότητα, χρηστότητα, εντιμότητα) διασώζουν ακέραιη την προσήλωση τού αναγνώστη στην ουσία, επιδικάζοντάς του συνάμα τον τίτλο τού δόκιμου σατιρικού ποιητή.
Με όλα τα παραπάνω, η ποίηση τού Γιώργου Φρυγανάκη σαφώς  διασφαλίζει μέσα της, πέραν από το επικαιρικό- συγχρονικό και το διαχρονικό στοιχείο. Τα θέματά της διαχρονικά βρίσκονται στην επικαιρότητα και αφορούν και προβληματίζουν τον άνθρωπο τής κάθε εποχής. Και είναι αυτή η διαχρονικότητα που καθιστά, θεωρούμε, απόλυτα θεμιτή και αναγκαία τη δημοσίευσή των ποιημάτων του αυτών στον παρουσιαζόμενο τόμο αφιερωμένο στο τραγούδισμα και στον έλεγχο τής ιστορικής πορείας και παρουσίας τού ανθρώπου στην ελληνική κοινωνία, στον κόσμο και στον πολιτισμό.  

H… β ο ρ β ο ρ ο φ ά γ ο ς * Το διαχρονικό πρόβλημα προσάμμωσης τού Ρεθεμνιώτικου λιμανιού



H… β ο ρ β ο ρ ο φ ά γ ο ς

Το διαχρονικό πρόβλημα προσάμμωσης τού    Ρεθεμνιώτικου λιμανιού

( Α π α ν τ η τ ι κ ή  σ υ ν έ χ ε ι α )


ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ




Στην εφημερίδα «Ρέθεμνος» τής 25/6/2016, ο εκλεκτός φίλος Γιάννης Ζ. Παπιομύτογλου δημοσίευσε ενδιαφέρον άρθρο με τον τίτλο: «Η…βορβοροφάγος» και υπότιτλο «Το διαχρονικό πρόβλημα προσάμμωσης τού Ρεθεμνιώτικου λιμανιού». Στο άρθρο αυτό εκτίθεται το σοβαρό πρόβλημα τής προσάμμωσης τού βεντσιάνικου λιμανιού διαχρονικά, από τη δημιουργία του μέχρι τις μέρες μας. Διεξοδικότερα εστιάζει σε μία από τις κατά καιρούς προσπάθειες εκβάθυνσής του, κατά την περίοδο τής Τουρκοκρατίας, για την οποία γίνεται σαφής αναφορά σε οθωμανική πηγή και, ειδικότερα, στα «Έγγραφα τού Ιεροδικείου Ρεθύμνης» (Οι Μεταφράσεις τής εφημερ. «Βήματος» Ρεθύμνης), έγγρ. 243 (1734), σελ. 226, (επιμ. Γιάννη Ζ. Παπιομύτογλου).
Στο έγγραφο αυτό (αρ. 243) της Υψηλής Πύλης προς τους τοπικούς άρχοντες, υπό τον τίτλο: «Εκβάθυνσις τού λιμένος», αναφέρονται, εν ολίγοις, τα εξής: «Ο λιμήν δεν εκαθαρίσθη από πολλού, ούτε αφηρέθησαν τα φύκη και ούτω εγέμισεν από άμμον. Εξουσιοδοτείσθε να προσλάβετε εργάτας εντοπίους, όπως και προηγουμένως επράξατε, να διορισθώσιν υπό τού Δήμου άνθρωποι ειδικοί και να δοθούν αι απαιτούμεναι σκαλίδες και γουβάδες. Να σκαφθή και να καθαρισθή καλώς. Αι ακαθαρσίαι και η άμμος αι οποίαι θα εξαχθούν να μεταφέρωνται και να ρίπτωνται εις το μέρος το καλούμενον Παλαιά Λίμνη….».

Σε παρατήρησή του στο τελευταίο τοπωνύμιο, Παλαιά Λίμνη, ο κ. Παπιομύτογλου παρατηρεί ότι «η αφαιρούμενη άμμος μεταφερόταν σε κοντινή περιοχή που ονομαζόταν Παλαιά Λίμνη», σημειώνοντας, ταυτόχρονα, ότι «πρόκειται για άγνωστο σήμερα τοπωνύμιο που αγνοούμε τη θέση του».

Την «άγνωστη», όμως, αυτή συνοικία τής πόλης σχολιάζουμε εκτεταμένα και ορίζουμε τη θέση της στον ηλεκτρονικό χάρτη που Ομάδα Ρεθεμνιωτών φτιάξαμε για το Ρέθυμνο, κατόπιν απόφασης τού Δημοτικού Συμβουλίου Ρεθύμνου και τον οποίο υλοποίησε το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών τού Πανεπιστημίου Κρήτης. Σημειώνουμε, για άλλη μια φορά, την ηλεκτρονική διεύθυνση τού εν λόγω ηλεκτρονικού Χάρτη, για να μπορούν οι συμπολίτες μας, να τον επισκέπτονται και να γνωρίσουν την πόλη μας, συνοικία προς συνοικία, από τη Βενετοκρατία  μέχρι σήμερα. Η διεύθυνση είναι:

http://historicalcrete.ims.forth.gr


Στον παραπάνω χάρτη, στο επίμαχο λήμμα «Λίμνη», αναφέρουμε κατά λέξη τα εξής: 



 Λίμνη, η (στη Λίμνη)

      Η συνοικία αυτή- η ονομασία τής οποίας υποδηλώνει ύπαρξη… «λίμνης» μέσα στην πόλη τού Ρεθύμνου- αναφέρεται μια και μοναδική φορά από τον νοτάριο Πάντιμο, για την οποία σημειώνει κατά λέξη: «πούλησαν τα σπίτια, μισά σκεπασμένα και μισά ξεσκέπαστα, που έχουν στη συνοικία Λίμνη τής πόλης, στον Τζώρτζη Δάνδολο…» (Γ. Γρυντάκη, Πάντιμος, Ένας διαφορετικός νοτάριος, Πρωτόκολλο 1613- 1642, Ρέθυμνο 2011, πρ. 14, 57).

        Θεωρώ ότι η εν λόγω συνοικία θα αποτελούσε περιοχή με λίγα μόνο σπίτια- γι’ αυτό και δεν υπάρχει γι’ αυτήν καμιά άλλη νοταριακή αναφορά. Πιθανή θέση της θα μπορούσα να θεωρήσω την ευρύτερη συνοικία Καντάκιο, που εκτεινόταν από την περιοχή τού Ρολογιού, κοντά στο λιμάνι, και βορειότερα, τοπωνύμιο που υποδηλώνει, ακριβώς, την ύπαρξη τάφρου, Χαντακιού [(Χ)Καντάκιο και Χάνδαξ το Ηράκλειο για την τάφρο του], περιοχή που δένει και με την εκεί ύπαρξη και των Παλιών Τειχών, καθώς και το, επίσης, γειτονικό σε αυτά τοπων. Χεντέκ Μαχαλεσί (τούρκ. Hendek Mahallesi) (= συνοικία τής τάφρου)], όπου θα βρισκόταν η αμυντική τάφρος (=χανδάκι, επίμηκες βαθύ όρυγμα) της οχύρωσης τού Castel Vechio, που εκτεινόταν, αυτό το τελευταίο, από το βενετσιάνικο ρολόι και την Κρήνη Ριμόντι μέχρι το βορειοανατολικότερο άκρο τής Φορτέτσας, τοπωνύμια όλα που θα δικαιολογούσαν την ύπαρξη στην περιοχή τους μιας… «λίμνης», στην πραγματικότητα, βέβαια, χαβούζας, γούβας, λάκκου, υπόλειμμα τής τάφρου τού τείχους τού Castel Vechio, που να έδινε την εντύπωση «λίμνης»
                                   

Πέραν αυτών, βορειοδυτικότερα των παραπάνω συνοικιών και όχι άνω των 200 μ. από αυτές, στη σημερινή, περίπου, θέση Περβόλα τού Καφάτου, το σχέδιο ΙΙ (υπομνηματισμός τού πίνακα 31) τής Ιωάννας Θ. Στεριώτου αναφέρεται σαφώς και σημειώνει θέση Λίμνη (εικ. 1 και 2, εντός πλαισίου), που, πάντως, τον λόγο ύπαρξής της οφείλει σε άλλους λόγους και όχι σε υπολείμματα τάφρου (αφού η Φορτέτσα, όπως είναι γνωστό, δεν διέθετε τάφρο). Γεωλογικά στοιχεία που μας έδωσε ο φίλος Βασίλης Μ. Σιμιτζής, γεωλόγος τού ΟΑΔΥΚ, βεβαιώνουν ότι εκεί πρέπει- επί Ενετοκρατίας και Τουρκοκρατίας- να ήταν η συνοικία Λίμνη, αναφερόμενη σε λάκκο («λίμνη») που διανοίχτηκε με εκσκαφές στα πλειο-πλειστοκαινικά γεώδη ιζήματα (λόγω εύκολης εκσκαψιμότητας), που, στη συνέχεια, χρησιμοποιήθηκαν για τις επιχωματώσεις τής Φορτέτσας και των λοιπών οχυρωματικών έργων. Στην ίδια, επίσης, περιοχή σχεδιαζόταν, ως γνωστόν, και θαλάσσιος δίαυλος- λιμάνι στα νότια της Φορτέτσας. Από γεωλογικής άποψης, συνεχίζει ο κ. Σιμιτζής, η περιοχή θεωρείται «γεωλογική παγίδα», γιατί οι επανειλημμένες εναποθέσεις βορβόρου και φυκιών από τους καθαρισμούς τής λιμενολεκάνης τού ενετικού λιμανιού, ήδη από την περίοδο τής Ενετοκρατίας, αλλά και των λοιπών μπαζωμάτων που δεχόταν κατά περιόδους, καθιστούν ιδιαίτερα δυσμενείς τις συνθήκες θεμελίωσης στα χαλαρά αυτά υλικά με πολύ πτωχά γεωτεχνικά χαρακτηριστικά (βλέπε και «Μελέτη Αντισεισμικής Προστασίας Δήμου Ρεθύμνης»). Αυτό αποδεικνύεται από δειγματοληπτικές γεωτρήσεις που είχαν αρχίσει να γίνονται για το υπέδαφος τής παλιάς πόλης από το 1985 και συνεχίζονται με τη μελέτη τής αντισεισμικής προστασίας τού Δήμου. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα αποτελέσματα για την συγκεκριμένη περιοχή δείχνουν αναμοχλεύσεις και μπάζα περίπου τεσσάρων μέτρων και ταυτίζονται με τις προεκτεθείσες ιστορικές μαρτυρίες.
                                   

 Όλα τα παραπάνω τοπωνύμια- συνοικίες τής Βενετοκρατίας ορίζονται- ορισμένα, έστω, και κατά προσέγγιση- και ο αναγνώστης μπορεί να δει τις θέσεις τους, αλλά και διάφορα πληροφοριακά, για το καθένα, στοιχεία (στον Ηλεκτρονικό Χάρτη τής παραπάνω ηλεκτρονικής διεύθυνσης).  

 Οπότε, επανερχόμενοι στο άρθρο τού φίλου Γ. Παπιομύτογλου αντιλαμβανόμαστε ότι πολύ κοντά στο βεντσιάνικο λιμάνι, επί Ενετοκρατίας (στους νοταρίους), υπήρχε η συνοικία Λίμνη, που επί Τουρκοκρατίας (στα «Έγγραφα τού Ιεροδικείου Ρεθύμνης») η ίδια ρεθεμνιώτικη συνοικία μετονομάσθηκε σε Παλιά Λίμνη, αφού, προφανώς, αφορούσε κατάλοιπο, απομεινάρι παλιού έργου τής Ενετοκρατίας. Τη… «λίμνη», λοιπόν, αυτήν, που, στα χρόνια τής Τουρκοκρατίας, στην πραγματικότητα, θα είχε καταστεί μια «χαβούζα», που τον χειμώνα θα γέμιζε με νερά και το καλοκαίρι θα μεταβαλλόταν σε εστία μόλυνσης με τα σύννεφα των κουνουπιών που θα μαζεύονταν στην περιοχή εξ αιτίας των λιμναζόντων υδάτων, η τουρκική κυβέρνηση (1734), με εντολή τής Υψηλής Πύλης, εντέλλεται στους τοπικούς άρχοντες τής πόλης να την καλύψουν εναποθέτοντας εκεί την αφαιρούμενη από τον πυθμένα τού λιμανιού άμμο. Και πρόκειται για περιοχή δίπλα στο βενετσιάνικο λιμάνι τής πόλης, ώστε να είναι ευχερής η μεταφορά στο σημείο αυτό τής άμμου και των λοιπών φερτών υλικών τού λιμανιού με τα κάρα τής εποχής.  
 

Νίκος Δερεδάκης * Τ ε τ ρ α κ α τ ο ι κ ί ε ς τ ω ν Β ο μ β ο π λ ή κ τ ω ν




Νίκος Δερεδάκης
και Μαθητές τής Ε2 τάξης τού 5ου Δημοτικού Σχολείου Ρεθύμνου

Τ ε τ ρ α κ α τ ο ι κ ί ε ς
 τ ω ν   Β ο μ β ο π λ ή κ τ ω ν
Ε κ π α ι δ ε υ τ ι κ ό  Π ρ ό γ ρ α μ μ α
[Εκδόσεις Καλαϊτζάκης, Ρέθυμνο 2016, σχ. 8ο (24 Χ 17), σσ. 110]

       ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ 

   www.ret-anadromes.blogspot.com


Το σχολείο και η κοινωνική πραγματικότητα δεν πρέπει να είναι δυο άσχετοι ή ενάντιοι μεταξύ τους κόσμοι, αλλά, αντίθετα, να αναπτύσσεται ανάμεσά τους μια ελκτική διαλεκτική σχέση. η κοινωνική πραγματικότητα οφείλει να προβληματίζει το σχολείο  και το σχολείο να φωτίζει, δια μέσου των μαθητών του, την κοινωνική πραγματικότητα. Με τον τρόπο αυτόν αίρεται η στεγανοποίηση τού σχολείου και ξεπερνιέται σε σημαντικό βαθμό ο, αναπόφευκτα, συντηρητικός και στατικός του χαρακτήρας. 
Η προοπτική αυτή επιτυγχάνεται μέσα από διάφορες δραστηριότητες του σχολείου, όπως, για παράδειγμα, τις εργασίες που συντελούνται στα πλαίσια τού μαθήματος τής Ευέλικτης Ζώνης, της δημιουργίας από τους μαθητές περιοδικών και άλλων εντύπων και, γενικότερα, κάθε είδους δραστηριοτήτων που απευθύνονται προς το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Έτσι, το σχολείο με τις δραστηριότητές του αυτές ανοίγει διάπλατα τις πόρτες του στην κοινωνική πραγματικότητα με αποτελέσματα, σχεδόν πάντοτε, ευνοϊκά στην προσπάθειά του να επιτύχει την κοινωνική καλλιέργεια και την κανονική ψυχοπνευματική ανάπτυξη των μαθητών.
Από την αρχή της εφαρμογής τους τέτοια προγράμματα γοητεύουν ως ιδέα τους λειτουργούς τής εκπαίδευσης, αλλά, και, κυρίως, τους ίδιους τους μαθητές, οι οποίοι δεν αισθάνονται πλέον παθητικοί δέκτες εντολών και κατευθύνσεων, αλλά ως δραστήρια και ενεργά μέλη της μαθητικής κοινότητας, που τολμά και ανοίγεται επωφελώς στο κοινωνικό σύνολο που άμεσα τους περιβάλλει. Οι μαθητές απαλλαγμένοι από το άγχος τής βαθμολογίας και από τα στενά πλαίσια τής αίθουσας διδασκαλίας ανοίγουν τα φτερά τους σε νέους φωτεινούς ορίζοντες. Η δογματική μέθοδος διδασκαλίας αντικαθίσταται από τη μέθοδο τής εργασίας, μιας εργασίας πραγματικής, που βασίζεται σε ομαδικές μικροερευνητικές δραστηριότητες που υλοποιούνται έξω από το σχολείο και, κατά κανόνα, σε περιοχή που βρίσκεται στο κοντινό και γνωστό περιβάλλον των μαθητών. Στην περίπτωση αυτή, διδάσκοντες και διδασκόμενοι βγαίνουν έξω από το σχολικό περιβάλλον και έρχονται σε επαφή με το πολιτικό, κοινωνικό, οικονομικό, εργασιακό, θρησκευτικό, πολιτιστικό και φυσικό γίγνεσθαι, στο οποίο ψάχνουν δημιουργικά, βρίσκουν στοιχεία χρήσιμα για το θέμα τους, τα ταξινομούν, και τα επεξεργάζονται κατάλληλα.
         Αυτό, ακριβώς, συνέβη,  και με τους μαθητές τής Ε2 τάξης τού 5ου Δημοτικού Σχολείου Ρεθύμνου, κάτω από τη στιβαρή και υπεύθυνη καθοδήγηση τού δασκάλου τους κ. Νίκου Δερεδάκη, Συντονιστή τού όλου Προγράμματος. Η έρευνα των μαθητών στράφηκε, ειδικότερα, στις τετρακατοικίες των Βομβοπλήκτων τού Ρεθύμνου, οκτώ πετρόκτιστων οικοδομικών συγκροτημάτων, με τέσσερις κατοικίες το καθένα (συνολικά 32 σπίτια), που οικοδομήθηκαν κατά τα έτη 1948- 49 από το τότε Υπουργείο Ανοικοδόμησης και δόθηκαν σε πληγέντες από τους Γερμανικούς Βομβαρδισμούς τού 1941 Ρεθυμνιώτες.
          Την έκδοση χαιρετίζει η Αντιπεριφερειάρχης κ. Μ. Λιονή και προλογίζει ο Διευθυντής τού 5ου Δημοτικού Σχολείου, εκλεκτός φίλος κ. Νικόλαος Ν. Φωτάκης. Η ανάπτυξη τού θέματος από τα παιδιά και τον δάσκαλό τους ακολουθεί τη φυσική ροή των γεγονότων, αρχίζοντας από τη Μάχη τής Κρήτης και τους βομβαρδισμούς τού κεντρικού, περί των Μητροπολιτικό Ναό και τη Μεγάλη Πόρτα τού Ρεθύμνου, τμήματος, το τμήμα, ακριβώς, που δέχθηκε το μεγαλύτερο μέρος των γερμανικών βομβών.
Εκεί, στη Μεγάλη Πόρτα, βρισκόταν και το μαγαζί μας από το έτος 1933, λαδάδικο σαν αυτά που πλούσια χαρακτήριζαν το παλιό, το προπολεμικό Ρέθυμνο, αλλά και το Ρέθυμνο των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων. Θυμάμαι, λοιπόν, παιδί, ακόμα, που ο πατέρας μου, αείμνηστος Ηλίας Μιχ. Παπαδάκης, μου διηγόταν το δράμα που αντίκρισε, επιστρέφοντας, μετά τους βομβαρδισμούς, στο Ρέθυμνο, από το χωριό του, τον Άρδακτο, της επαρχίας Αγίου Βασιλείου, που βρήκε το μαγαζί μας ισοπεδωμένο από τις ναζιστικές βόμβες και τα ερείπια κυριολεκτικά βουτηγμένα μέσα σε τόνους λάδι, που περιείχαν οι τέσσερις τεράστιες ντίνες- τουλάχιστον τεσσάρων μέτρων ύψος η κάθε μια- στο βάθος τού μαγαζιού μας.   
Και η ενδιαφέρουσα των παιδιών μελέτη συνεχίζεται με κεφάλαιο σχετικό με το Υπουργείο Ανοικοδόμησης, που λειτούργησε αμέσως μετά τη λήξη τού Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου (1945) για τις ανάγκες, ακριβώς, της ανοικοδόμησης των καταστραφέντων από τον πόλεμο οικισμών. Τελευταίος τού εν λόγω Υπουργείου υπουργός υπήρξε ο Ρεθυμνιώτης Εμμανουήλ Παπαδογιάννης, ο άλλως γνωστός και ως ο «Παππούς τής Αντίστασης», επί των ημερών τού οποίου έγινε η ανοικοδόμηση τού οικισμού των βομβοπλήκτων Ρεθύμνου.
 Ακολουθούν κεφάλαια στα οποία οι μαθητές και ο μέντοράς τους κ. Νίκος Δερεδάκης αναφέρονται σε όλη την κίνηση που δημιουργήθηκε (δημοσιογραφική, κοινωνική, πολιτική, γραφειοκρατική) κατά τη διαδικασία παροχής στους ιδιοκτήτες τους των τριάντα δύο, μόλις, κατοικιών τού οικισμού, ενώ, να σημειωθεί, οι ανάγκες τού Ρεθύμνου ήταν για, τουλάχιστον, εκατό σαράντα ιδιοκτήτες, που έπρεπε, με μέριμνα τού Δημοσίου, να στεγαστούν, γιατί ουσιαστικά είχαν μείνει άστεγοι.
Περιγράφονται, στη συνέχεια, οι κάτοικοι των Τετρακατοικιών και η μιζέρια- ως συνήθως συμβαίνει στις δημόσιες κατασκευές- των κτισμάτων, που ούτε επαρκούσαν, ούτε εξυπηρετούσαν τις βασικές ανάγκες των ενοίκων τους (έλλειψη νερού, ηλεκτροφωτισμού, στενότητα τού μοναδικού υπνοδωματίου, που κάποτε καλούνταν να στεγάσει οικογένεια με επτά παιδιά!). Όμως, όπως σημειώνει χαρακτηριστικά η κ. Ρούλα Καλούδη- Καλαϊτζάκη- εκ των συμπολιτών που έζησαν στον οικισμό και ευγενώς συνέδραμαν με συνέντευξή τους την προσπάθεια των παιδιών- οι ευωδιές πλημμύριζαν τα κηπάκια των οικιών τού οικισμού, που ήταν γεμάτα τριανταφυλλιές, γαρυφαλιές, φούλια, ζουμπούλια, γεράνια, φρέζες και ντάλιες και ξεχείλιζαν τη γειτονιά, όπως σημειώνει χαρακτηριστικά, με χρώματα και αρώματα. Οι λοιποί κάτοικοι των τετρακατοικιών που παραχώρησαν στα παιδιά συνεντεύξεις γεμάτες παιδικές αναμνήσεις από τη ζωή και την ανθρώπινη σε αυτές παρουσία ήταν οι: Γιώργος Φρυγανάκης, Μανώλης Καρνιωτάκης, Μανώλης Παπιομύτογλου, Ιωάννης Γ. Παπαδογιωργάκης. Τα παιδιά, τέλος, έγραψαν και τα ίδια για τις τετρακατοικίες και τους δρόμους γύρω τους, ανέτρεξαν σε βιβλιογραφικές πηγές (βιβλία και εφημερίδες) και πήραν στοιχεία και πληροφορίες από τα Αρχεία τού Δήμου, της Πολεοδομίας και από προσωπικά φωτογραφικά αρχεία συμπολιτών.      
Επαινούμε τους μικρούς μαθητές και συγχαίρουμε και ευχαριστούμε τον Υπεύθυνο Δάσκαλο- Εμψυχωτή τού προγράμματος κ. Νίκο Δερεδάκη, που με όντως αξιοθαύμαστη προθυμία, ζήλο και μεράκι ανέλαβε το λεπτό και υπεύθυνο έργο τής καθοδήγησης και γόνιμης ανάπτυξης τής προσωπικότητας και της κοινωνικότητας των μαθητών του: Νικολέτας Μυγιάκη, Μαριλίνας Ξεκαλάκη, Ν. Ξυδάκη, Γ. Ομαλιανάκη, Οξούζογλου Κυριάκου, Μ. Πάγκαλου, Ειρ. Πεσδεμιώτη, Γ. Πλυμάκη, Μ. Σαλβαράκη, Στ. Σκέμπη, Π. Σταματίου, Μπρικένας Τσάλα, Αποστολίας Τσιμπούρη, Μαριελένας Τσίχλη, Ερκίνια Τσομπάι, Αναστ. Φανουργάκη, Μαν. Φασουλά, Χρ. Φουντουλάκη, Δήμ. Φουρφουλάκη, Νεκτ. Φραγκιαδάκη, Ντέα Χαμπίλη, Άρη Χατζηδάκη.

ΚΩΣΤΑΣ Ε. ΛΑΜΠΡΙΝΟΣ * Οι cittadini στη βενετική Κρήτη * Κοινωνικο-πολιτική και γραφειοκρατική εξέλιξη (15ος- 17ος αι.)



ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ


ΚΩΣΤΑΣ Ε. ΛΑΜΠΡΙΝΟΣ

             Οι cittadini στη βενετική Κρήτη

Κοινωνικο-πολιτική και γραφειοκρατική εξέλιξη (15ος- 17ος αι.)

[Έκδοση ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ, ΚΕΝΤΡΟ ΕΡΕΥΝΗΣ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΝΕΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ, ΑΘΗΝΑ 2015, σχ. 8ο (24Χ17), σσ. 192]

 ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ


Ενταγμένο στο ερευνητικό πρόγραμμα «Κοινωνική και πνευματική κινητικότητα του Νέου Ελληνισμού. Διαδρομές προσώπων, ιδεών, αγαθών (1204- 1821)» του ΚΕΜΝΕ (Κέντρου Ερεύνης του Μεσαιωνικού και Νέου Ελληνισμού) της Ακαδημίας Αθηνών, είναι το νέο βιβλίο με τίτλο «Οι cittadini στη βενετική Κρήτη. Κοινωνικο-πολιτική και γραφειοκρατική εξέλιξη (15ος- 17ος αι.)» του συντοπίτη μας ιστορικού κ. Κώστα Ε. Λαμπρινού, γνωστού ερευνητή της Ακαδημίας Αθηνών, ο οποίος ασχολείται επιστημονικά με την ιστορία του βενετοκρατούμενου ελληνισμού. Ο κ. Λαμπρινός, Διευθυντής Ερευνών σήμερα στο ΚΕΜΝΕ της Ακαδημίας Αθηνών, έχοντας εκπονήσει στο παρελθόν διδακτορική διατριβή με τίτλο «Κοινωνία και διοίκηση στο βενετοκρατούμενο Ρέθυμνο: το ανώτερο κοινωνικό στρώμα των ευγενών (1571-1646)», έμελλε  κατόπιν να ασχοληθεί με ένα ευρύ φάσμα θεμάτων για την κοινωνία, την πολιτική, τις ιδεολογίες και τους θεσμούς στην Κρήτη την εποχή της Βενετοκρατίας, ιδίως κατά τον 16ο και 17ο αιώνα. Οι δημοσιεύσεις του, εκτός των άλλων, αναφέρονται στους νοταρίους (συμβολαιογράφους), τα κοινοτικά συμβούλια, τις γυναίκες της ανώτερης τάξης, την κοινωνική και στρατιωτική οργάνωση στις αγροτικές περιοχές, τους «αρχοντορωμαίους» της κρητικής υπαίθρου, τις σχέσεις μεταξύ ορθοδόξων και καθολικών στο νησί, τη λέσχη (loggia) του Ρεθύμνου κ.ά.
Στην παρούσα μελέτη του ο κ. Λαμπρινός εστιάζει το επιστημονικό ενδιαφέρον του στο μεσαίο κοινωνικό στρώμα τής Κρήτης, που, όπως στη Βενετία, το αποτελούσαν οι λεγόμενοι  cittadini (τσιταδίνοι στις ελληνικές πηγές), για τους οποίους οι γνώσεις μας ήταν μέχρι τώρα αποσπασματικές. Ο συγγραφέας προσεγγίζει το θέμα του από πολλές πλευρές, αξιοποιώντας άριστα ένα πλούσιο αρχειακό υλικό, που είχε την τύχη να εντοπίσει με αρκετές ερευνητικές αποστολές του στο Κρατικό Αρχείο της Βενετίας. Με τη βοήθεια του άγνωστου αυτού αρχειακού υλικού και την παράλληλη χρήση της υπάρχουσας ελληνικής και ξένης βιβλιογραφίας, ο κ. Λαμπρινός επιχειρεί τη διαμόρφωση μιας πληρέστερης εικόνας για τους cittadini, δίδοντας έμφαση στα χαρακτηριστικά και την εξέλιξη του μεσαίου στρώματος από την περίοδο της ανάδυσής του κατά το δεύτερο μισό του 15ου αιώνα μέχρι τη λήξη της βενετικής κυριαρχίας στο νησί τον 17ο αιώνα (1669).
Η μελέτη κατά βάση διαρθρώνεται σε τρεις  άξονες, τον κοινωνικό, τον υπαλληλικό - γραφειοκρατικό και τον πολιτικό, δεδομένου ότι στο δομικό πλέγμα του κοινωνικού στρώματος  η κοινωνική διάσταση εμφανίζεται από πολύ νωρίς να τέμνει την υπαλληλική, ενώ αργότερα επρόκειτο να συναντήσει δυναμικά και την πολιτική. Επίσης, το βιβλίο, πέραν του εξαιρετικά κατατοπιστικού Προλογικού Σημειώματος της Επόπτου του ΚΕΜΝΕ, ακαδημαϊκού κ.  Χρύσας Μαλτέζουπεριλαμβάνει και  Εισαγωγή του συγγραφέα, η οποία επικεντρώνεται στο δύσκολο θέμα της εννοιολογικής προσέγγισης του εν λόγω κρητικού κοινωνικού στρώματος, μέσα από τη διασάφηση των βασικών θεσμικών και πολιτικο-κοινωνικών ιδιοτήτων του. Παράλληλα  τίθενται τα ζητήματα που ανακύπτουν από την ιδιαιτερότητα των σχετικών με τους cittadini πηγών.
Στην πρώτη ενότητα του βιβλίου υπό τον τίτλο «Κοινωνική και υπαλληλική φυσιογνωμία των cittadini», εξετάζονται, ανάμεσα στα άλλα, οι διαδικασίες συγκρότησης του μεσαίου στρώματος και η σύνθεσή του κατά τη διάρκεια του χρόνου. Επίσης, η έντονη από μέρους του κινητικότητα, προκειμένου τα μέλη του να εξασφαλίσουν θέσεις της δημόσιας μέσης υπαλληλίας και έτσι να αποκτήσουν  ευδιάκριτα γνωρίσματα, που θα επέτρεπαν στη νέα αυτή κοινωνική κατηγορία να οριοθετήσει το πεδίο της απέναντι στις άλλες κοινωνικές τάξεις ή ομάδες, δηλαδή στην ηγετική τάξη (ευγενείς) και το κατώτερο στρώμα (popolari).
Η δεύτερη ενότητα, με τίτλο «Πολιτική υπόσταση και πολιτικές επιδιώξεις των cittadini», εστιάζεται κυρίως στην πολιτική υπόσταση των cittadini και στα αιτήματά τους προκειμένου να τους χορηγηθεί το θεμελιώδες δικαίωμα της επίσημης συλλογικής οργάνωσης και της άμεσης επικοινωνίας με τα κεντρικά κυβερνητικά επιτελεία. Φωτίζονται οι κοινωνικές ζυμώσεις και οι κλιμακούμενες πολιτικές διεκδικήσεις του στρώματος κατά τον 16ο αιώνα, ενώ, επίσης, παρουσιάζεται και η διαφορετική ιστορική πορεία του στην περιοχή της Σητείας, αλλά και η ιδιαίτερη αντιμετώπιση που είχαν σε συλλογικό επίπεδο όσοι  cittadini απάρτιζαν τη γραφειοκρατική ελίτ της δουκικής καγκελαρίας (γραμματείας) στην κρητική πρωτεύουσα, τον Χάνδακα (σημερινό Ηράκλειο). 
Στην τρίτη ενότητα, με τίτλο «Προς την κατεύθυνση πληρέστερης κοινωνικής κατοχύρωσης», εξετάζονται οι εξελίξεις του 17ου αιώνα, που σηματοδότησαν την αποκρυστάλλωση των κοινωνικών γνωρισμάτων του μεσαίου στρώματος και ενδυνάμωσαν περαιτέρω τη σύνδεσή του με τον υπαλληλικό μηχανισμό. Σκιαγραφείται, επίσης, η κοινωνική ταυτότητα των cittadini κατά την όψιμη βενετική περίοδο και προσεγγίζονται οι αξιώσεις της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας από τα μέλη του στρώματος.
Ο κ. Λαμπρινός αναδεικνύει με υποδειγματικό τρόπο τις αρχειακές πηγές και τη βιβλιογραφία, με αποτέλεσμα, όπως παρατηρεί η ακαδημαϊκός κ. Χρύσα Μαλτέζου, το βιβλίο αυτό να αποτελεί πλέον αξιόλογη συμβολή στην ιστορία των κοινωνικών δομών της Κρήτης, βοηθώντας ουσιαστικά στη διεύρυνση του ορίζοντα των γνώσεών μας για την κοινωνική κατάσταση στη μεγαλόνησο κατά την εποχή της κυριαρχίας των Βενετών.
Αξίζει, όθεν, πολλών και θερμών ευχαριστιών ο εκλεκτός συμπολίτης ιστορικός κ. Κώστας Λαμπρινός και γι’ αυτήν τη σπουδαία συνεισφορά του στον τομέα των κρητολογικών και βενετολογικών ιστορικών σπουδών. Το παραπάνω έργο τού κ. Κώστα Ε. Λαμπρινού  έρχεται να καλύψει ένα σοβαρό κενό στην κοινωνική και πολιτική ιστορία της Κρήτης κατά τους πρώιμους νεότερους χρόνους. Σημαντικός ιστορικός της περιόδου της  Βενετοκρατίας, ο ίδιος ερευνά και εξετάζει τα θέματά του με ευρυμάθεια και συνθετικό πνεύμα, προσφέροντάς μας πλουσιότατες ιστορικές πληροφορίες για τη Κρήτη κατά την εποχή των Βενετών, που τα σημάδια της τόσο έντονα και ζωντανά συνεχίζουν να παραμένουν στην πανέμορφη βενετσιάνικη πόλη μας. Τον ευχαριστούμε θερμά και γι’ αυτό  το πόνημά του και του ευχόμαστε να είναι υγιής και να ακολουθεί τον δρόμο της συστηματικής και γόνιμης προσπάθειάς του.

ΝΙΚΟΛΑΟΥ Ε. ΠΑΠΑΔΟΓΙΑΝΝΑΚΗ * Δόνακος ευτελέος μολπαί * ΕΠΙΓΡΑΜΜΑΤΑ ΕΙΣ ΤΟΝ ΟΛΟΝ ΚΥΚΛΟΝ ΤΟΥ ΕΝΙΑΥΤΟΥ





ΝΙΚΟΛΑΟΥ Ε. ΠΑΠΑΔΟΓΙΑΝΝΑΚΗ

Δόνακος ευτελέος μολπαί
ΕΠΙΓΡΑΜΜΑΤΑ ΕΙΣ ΤΟΝ ΟΛΟΝ ΚΥΚΛΟΝ ΤΟΥ ΕΝΙΑΥΤΟΥ

[Χορηγία τής Ι. Μητροπόλως Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου, Ρέθυμνο 2016, σχ. 8ο (24 Χ 17), σσ.200]


     ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

Μια όλως πρωτότυπη και εντυπωσιακή έκδοση γνώρισε πρόσφατα το φως τής δημοσιότητας. Μια έκδοση ειδικής βαρύτητας, που θεραπεύει και υπηρετεί τον Έλληνα λόγο στον χώρο τής Εκκλησιαστικής μας παράδοσης, Υμνογραφίας και Αγιολογίας. Ο λόγος για το νέο πόνημα τού εκλεκτού φίλου Νικολάου Ε. Παπαδογιαννάκη, Ομότιμου Καθηγητή τού Πανεπιστημίου Κρήτης και Προέδρου τής Λαογραφικής Εταιρείας Ρεθύμνου (ΙΛΕΡ), με τίτλο: «Δόνακος ευτελέος μολπαί» (δηλαδή: «ασήμαντης γραφίδας άσματα»). Σε μια πρώτη ανάγνωση, ο τίτλος δημιουργεί, ίσως, σε ορισμένους, μηχανικά, την εντύπωση ότι «ου πάντες χωρούσι τον λόγον» τού βιβλίου τούτου, εάν δεν είναι εντριβείς περί την αρχαία ελληνική και, στη συγκεκριμένη περίπτωση, εκκλησιαστική φιλολογία. Όμως, όπως μπόρεσα προσωπικά να διαπιστώσω, η γραφή τού βιβλίου, αντίθετα, είναι εξαιρετικά φιλική και κατανοητή στους πολλούς, γιατί συμβαίνει και εδώ ότι και με τη θ. Λειτουργία, που γίνεται αντιληπτή περισσότερο με τη γλώσσα της ψυχής παρά με τη γλώσσα τού πνεύματος και τής ειδικής γνώσης.
Στο βιβλίο περιέχονται επιγράμματα τού συγγραφέα «εις τον όλον κύκλον τού ενιαυτού», αφιερωμένα, δηλαδή, στους Αγίους όλου τού εκκλησιαστικού έτους, από 1ης Σεπτεμβρίου μέχρι και 31ης Αυγούστου. Ιδιαζόντως εντυπωσιακό το πρώτο, το εισαγωγικό επίγραμμα τού κάθε μήνα, που αναφέρεται στις χαρακτηριστικές ιδιαιτερότητές του. Έτσι, το επίγραμμα τού Μαρτίου σαφώς υπαινίσσεται τις γνωστές, για τον εν λόγω μήνα, παροιμίες (Μάρτης ο πεντάγνωμος, πότε κλαίει, πότε γελάει, από Μάρτη καλοκαίρι):
    
                Ηλιοθαλπή χαρίζη την ευδίαν,
                όμβρους τε ριπτείς, γνώμην εύτρεπτον έχων,
                γελών άμα και χόλον καταπέμπων
                όμως, έαρος καιρός εστίν εγγίσαι. 

Στη συνέχεια, ακολουθεί η σειρά των ημερών τού μήνα με κατάθεση ενός ή, συχνά, και περισσοτέρων για κάθε εόρτιον ημέρα επιγραμμάτων. Για παράδειγμα, την α΄ Ιανουαρίου, για μεν την Περιτομή τού Κυρίου παρατίθενται 4 επιγράμματα (ένα εξάστιχο, δύο τετράστιχα και ένα τρίστιχο), ενώ για την εορτή τού Ουρανοφάντορος τού Χριστού Βασιλείου τού Μεγάλου, δυο ακόμα . ένα τετράστιχο και ένα εξάστιχο. Είναι χαρακτηριστικές κάποιες περιπτώσεις ημερών με πληθύν εορταζόντων Αγίων (λα΄Οκτωβρίου, ιη΄Ιανουαρίου κ.λπ), τους οποίους ο μελωδός αποφασίζει να τιμήσει όλους. Έτσι, εις μεν την πρώτη εορτή (λα΄Οκτωβρίου) ο Ποιητής αφιερώνει εις μεν τον απόστολο, εκ των Ο΄, Στάχυν ένα δίστιχο επίγραμμα, στην τετράδα των μαρτύρων, Ουρβανό, Αμπλίαν, Νάρκισσον και Απελλή ένα πολύστιχο πεντάστιχο επίγραμμα, εις δε τον Αριστόβουλο, απόστολο, επίσης, εκ των Ο΄, ένα τετράστιχο:

                Εις Στάχυν
                Στάχυς τον καρπόν πλείστον ως στάχυς φέρων
                πλουσίου αγρού, τελευτά εν ειρήνη.
                     
                    Εις Ουρβανόν Αμπλίαν, Νάρκισσον και Απελλή
                    Ουρβανός, Αμπλίας τε άμα Ναρκίσσω,
                συν τω Απελλή, τετρακτύς των Μαρτύρων,
                αιμάτων αυτοίς τον λόγον βεβαιούσι.
                ως δει τον καλόν ποιμένα λύτρον φέρειν
                την ψυχήν αυτού υπέρ τού ποιμνίου.

Κατά παρόμοιο τρόπο και στην ιη΄ Ιανουαρίου ο υμνωδός θα παραθέσει δύο μεγάλους Πατέρες τής Εκκλησίας, τον Αθανάσιο και τον Κύριλλο, πατριάρχες τής μεγάλης πόλεως Αλεξανδρείας. Εις μεν τον Αθανάσιο παραθέτει ένα δίστιχο ηρωοελεγείον και ένα τετράστιχο ιαμβείον, εις δε τον Κύριλλο ένα τετράστιχο ιαμβείο.
Σε όλα τα επιγράμματα τού ενιαυτού, ο Ποιητής φαίνεται βαθύς γνώστης τού βίου και τής πολιτείας τού κάθε Αγίου, ώστε να μπορεί να «πυκνώνει» αυτόν εις ένα και μόνο δίστιχο ή, έστω, και τετράστιχο, όπως, για παράδειγμα, στα δύο τελευταία (της ιη΄ Ιανουαρίου):

                 Αθανασίω, ιαμβείοι
                 Στύλος τής Χριστού καταστάς Εκκλησίας,
                 Υιόν μαρτυρείς ομοούσιον όντα
                 Πατρί, και στερρώς τού δυσώδους Αρείου
                  καθαιρείς την αυδήν, Αθανάσιε Μέγα.

                     Κυρίλλω, ιαμβείοι
                  Κύριλλε, συ ως τής Τριάδος ων μύστης,
                  και πιστών το στήριγμα Αλεξανδρέων,
                  τον Νεστόριον, δεινόν αιρεσιάρχην,
                  καταβάλλεις ένδοξε, ξίφει τού λόγου.  

Ο Ποιητής, κατά παρόμοιο τρόπο, μετά τον κύκλον τού ενιαυτού, σε ειδικό κεφάλαιο, αναφέρεται και σε επιγράμματα που αφορούν στο Τριώδιο (Τελώνου και Φαρισαίου, Ασώτου, Απόκρεω, Τυρινής, των τεσσάρων Κυριακών των Νηστειών και κάθε μέρας τής Μεγάλης εβδομάδας), καθώς και τής περιόδου τού Πεντηκοσταρίου.
Ο Πρόλογος στο εν λόγω βιβλίο τού Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κ. Ευγενίου αποτελεί εξαίρετο δείγμα θεολογικού και φιλολογικού λόγου, με θαυμαστή καλλιέπεια, ευγένεια και πυκνότητα νοημάτων. Όπως δε χαρακτηριστικά διευκρινίζει «η Ι. Μητρόπολή μας ανέλαβε την έκδοση τού ανά χείρας βιβλίου, για να μπορέσει να φθάσει σε όλους εκείνους που αγαπούν τον έλληνα λόγο, αλλά και την παράδοση τής Αγίας μας Εκκλησίας, η οποία τον διακρατεί στη θεία λατρεία Της».
Το «Προλογικό Σημείωμα» τού ποιητή καταγράφει «εν τη ταπεινώσει» που διακρίνει όλους τους δημιουργούς ύμνων εις τους Αγίους («τη εμή αναξία χειρί»), την αφετηρία σύνθεσης επιγραμμάτων στην προσωπική του διαδρομή (1977), την αιτία που τού γέννησε αυτήν την επιθυμία να ασχοληθεί με το είδος, τις ευχαριστίες του προς τους συντελεστές τής έκδοσης και την ανταποδοτική, τέλος, αφιέρωση τού βιβλίου στη Μνήμη δύο μεγάλων βυζαντινολόγων διδασκάλων του (τού χαλκέντερου Χανιώτη Ν. Β. Τωμαδάκη και του Paul Speck- Doktor Fater τού Ποιητή) και, επίσης, στη μνήμη τού ετέρου ικανού θεράποντος τού πολιτισμού τής Ορθοδοξίας, ξεχωριστού φίλου και συναδέλφου τού Ποιητή, μακαριστού Δημ. Ι. Κουκουλομάτη, Καθηγητή τού Πανεπιστημίου Κρήτης. Η μεγάλη, όμως,  αφιέρωση τού παρόντος έργου ήταν σκέψη και πρόταση τού Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη μας κ. Ευγενίου, που θέλησε η τοπική μας Εκκλησία να επωφεληθεί, ως Εκδότης, τη σύμπτωση χρόνου έκδοσης τού βιβλίου και σύγκλησης τής Αγίας και Μεγάλης Συνόδου τής Ορθοδόξου Εκκλησίας, εδώ στη Μεγαλόνησο Κρήτη, και να αφιερωθεί στο μέγα αυτό γεγονός, συνεισφορά τής τοπικής μας Εκκλησίας, πράγμα που έμελψε, στη συνέχεια, επιτυχώς και ευγενώς ο κ. Παπαδογιαννάκης στη σελίδα αφιέρωσης τού βιβλίου με τα παρακάτω δύο τετράστιχα επιγράμματα:

                Εις την αγίαν και Μεγάλης Σύνοδον

                 ηρωοελεγείοι
                 Ήλυθε δήμος άπας πατέρων γας άπυ περάτων
                 ες θεοφύλακτον νήσον την Κρήτην,
                 ίνα, καταυγασθείς θείου Πνεύματος αίγλη,
                 τας αλαθείας Σου, Σώτερ, ορθοτομή.

                      ιαμβείοι
                 Κλύθι μων, Πανάγιε και Παντεπόπτα,
                 φώτισον και νουν και καρδίαν συντόνως
                 τον τής αληθείας Σου κηρύξαι  λόγον
                 ατρέπτως, στερρώς, σεμνώς και ομοφρόνως. 

Η Εισαγωγή, τέλος, τής αγαπητής μας κ. Ελπινίκης Νικολουδάκη- Σουρή, Καθηγήτριας τού Πανεπιστημίου Κρήτης, αποτελεί, θεωρούμε, εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ξέχωρη πραγματεία δέκα οκτώ σελίδων, που παρουσιάζει και εισάγει προοδευτικά τον αδαή στο Επίγραμμα, ως Γραμματολογικό είδος τής Ελληνικής Γραμματείας, διευκολύνοντας την ουσιαστική κατανόηση και πρόσληψη από τον Αναγνώστη των περιεχομένων στο βιβλίο επιγραμμάτων.
Στο ακροτελεύτιο αυτό σημείο τής παρουσίασής μας κρίνουμε σκόπιμο να παραθέσουμε το κύκνειο τού βιβλίου άσμα (επίγραμμα) «εις εαυτόν», εκπληκτικό δείγμα επιγραμματικού λόγου, φέροντος όλα τα στοιχεία τού είδους και τον τίτλο τού όλου έργου.
                   
                     Εις εαυτόν
                  Η μεν χείρ τού γράψαντος ευτελής δόναξ
                  υπάρχει και δύναται ύμνους υφαίνειν
                  ερυγμήλους και ευτόνως τεθηγμένους,
                  αλλά γενέσθω η Θεού ευδοκία
                  συγχωρητικώς δούναι λήθην σφαλμάτων.

Ο κ. Νικόλαος Παπαδογιαννάκης αξίζει πολλών συγχαρητηρίων και θερμών ευχαριστιών και γι’ αυτήν την τελευταία σπουδαία προσφορά του στο χώρο τής εκκλησιαστικής στιχουργίας και του Επιγράμματος. Στον χώρο αυτόν ο κ. Παπαδογιαννάκης δεν είναι ο απλός ταλαντούχος υμνωδός, αλλ’ ο πιστός γνώστης τού είδους, ο επιστήμων τής Γλώσσας, με διδακτορικό τίτλο στον ίδιο χώρο, της Βυζαντινής Φιλολογίας. Ευχή μας να έχει υγεία και δύναμη, για να συνεχίζει τη γόνιμη, εργώδη και δημιουργική δραστηριότητά του στον χώρο των εκκλησιαστικών και κρητολογικών μελετών, στις οποίες τόσο μεγάλη είναι η μέχρι σήμερα συμβολή του.