ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΗ ΣΥΝΑΥΛΙΑ * * * ΑΠΟ ΤΟ ΚΟΥΙΝΤΕΤΟ ΚΛΑΡΙΝΕΤΩΝ ΤΗΣ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΦΙΛΑΡΜΟΝΙΚΗΣ ΡΕΘΥΜΝΟΥ



ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΗ ΣΥΝΑΥΛΙΑ

ΑΠΟ ΤΟ ΚΟΥΙΝΤΕΤΟ ΚΛΑΡΙΝΕΤΩΝ
ΤΗΣ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΦΙΛΑΡΜΟΝΙΚΗΣ ΡΕΘΥΜΝΟΥ


       ΚΩΣΤΗΣ  ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ
                www.ret-anadromes.blogspot.com
                 http://historicalcrete.ims.forth.gr


       Το Ρέθυμνο, ασφαλώς, και θα πρέπει να σεμνύνεται και να νιώθει ιδιαίτερα περήφανο για τoυς μουσικούς του αλλά και για τη Δημοτική Φιλαρμονική του που μόνιμα- τώρα κι έναν αιώνα- τους κυοφορεί. Ένα κορυφαίο για την πόλη μας μουσικό καθίδρυμα, δεμένο στενά με την ιστορία αυτού του τόπου, απαρτιζόμενο από Ρεθεμνιώτες μουσικούς- τους δασκάλους και τους μαθητές τους- που κοσμεί τον τόπο και δίδει στα παιδιά μας τη δυνατότητα να δοκιμάσουν τις δυνάμεις και τα όνειρά τους στον ευγενή χώρο της Μουσικής. Έτσι, η Δημοτική Φιλαρμονική Ρεθύμνου έρχεται να συνδράμει αποφασιστικά στη μουσική Παιδεία και τον πολιτισμό της πόλης μας, της πόλης των Τεχνών και των Γραμμάτων, για να γνωρίσει καινούριες περιόδους μουσικής αυτάρκειας και ιστορικής πολιτιστικής συνέχειας. Και όταν, τώρα, η παιδεία αυτή τολμά να εμφανίζεται από ένα συγκεκριμένο τμήμα τού εν λόγω μουσικού καθιδρύματος, με καθοριστική ποιότητα ερμηνειών, το πράγμα καθίσταται ακόμα πιο ενθαρρυντικό και ελπιδοφόρο.

Ο λόγος για την τελευταία εμφάνιση του «Κουιντέτου Κλαρινέτων» της Δημοτικής Φιλαρμονικής, που αποτελεί μια προσπάθεια των τελευταίων πέντε χρόνων, με αρκετές δημόσιες μέχρι σήμερα εμφανίσεις, τόσο από αίθουσες, όσο και από τους δρόμους και τις πλατείες αυτής της πόλης. Ξεκίνησε με πρωτοβουλία των ίδιων των μαθητών της τάξης του Κλαρινέτου και με την ενθάρρυνσή τους, φυσικά, από τον δάσκαλό τους, στο συγκεκριμένο μουσικό όργανο, Βαγγέλη Παπαδάκη, με σκοπό- όπως οι ίδιοι το δηλώνουν- την ανάπτυξη της μουσικής μεταξύ τους επικοινωνίας, της διερεύνησης νέων καλλιτεχνικών προγραμμάτων και πειραματισμών γύρω από τη μουσική. Το ρεπερτόριό τους περιλαμβάνει όλα, μπορώ να πω, τα είδη ποιοτικής μουσικής και κατ’ εξοχήν μουσικής μπαρόκ και κλασικής, αλλά και μουσικής από ταινίες που ξεχώρισαν, τζάζ και βέβαια και από τον χώρο του έντεχνου ελληνικού ρεπερτορίου. Και η επιλογή των κομματιών, να σημειωθεί, γίνεται από τους ίδιους τους μαθητές, όπως, συχνότατα, και αυτές οι ενορχηστρώσεις.


Και μετά από όλα αυτά τα εισαγωγικά ερχόμαστε στην τελευταία- κατά βάσιν χριστουγεννιάτικη συναυλία- του συνόλου, που πραγματοποιήθηκε το Σάββατο 22 Δεκεμβρίου 2018, στο κατανυκτικό και έντονα ατμοσφαιρικό περιβάλλον της Ρ/Καθολικής, του αγίου Αντωνίου της Παδούης, εκκλησίας με τη θαυμάσια χριστουγεννιάτικη, περί τον Εσταυρωμένο, διακόσμηση, που εντύπωνε στον νου και τη φαντασία των ακροατών και βεβαίωνε απεριόριστα τη δύναμη των εκτελούμενων από το κουιντέτο επίκαιρων κομματιών.   

Η ποιότητα των ερμηνειών καθορίστηκε από την έμφυτη μουσικότητα των ερμηνευτών, δασκάλου και μαθητών, που έδωσαν ένα αποτέλεσμα τελειότητας, τόσο στο κρίσιμο για τα πνευστά μουσικά όργανα θέμα της αναπνοής, όσο και στον σαφή σχηματισμό των μουσικών φράσεων της μελωδικής γραμμής, που, καθώς αρθρώνονταν με εντυπωσιακή ενάργεια και καθαρότητα  προσέδιναν στην όλη παρτιτούρα μιαν εικόνα υπερδεξιοτεχνικής λαμπερότητας, παρά το γεγονός ότι οι εκτελεστές του συνόλου, όλοι τους νεαρά παιδιά, πολύ συχνά επέλεγαν πολύ γρήγορες ταχύτητες.

Έτσι, οι πέντε του κουιντέτου εκτελεστές απέδωσαν με άνεση τη δεξιοτεχνική γραφή του έργου, με σαφή αίσθηση του ύφους, σε ό,τι αφορά στον σχηματισμό των φράσεων. νότες σβέλτες, κοφτές, αέρινες ή εκτενείς με αυξομειούμενη δυναμική και ταχύτητα χάρισαν πλαστικότητα και χαρακτήρα μοναδικό στις μουσικές ερμηνείες, που και λόγω των ημερών που διάγουμε άνοιξαν τους κρουνούς της καρδιάς και της αγάπης όλων όσων παρακολούθησαν τη συναυλία. Όλοι τους κυριολεκτικά συνεπήραν το ακροατήριό τους μέσα από έναν ήχο παλλόμενο και την επιμελώς επιλεγμένη διαστρωμάτωση των προτεινόμενων ηχοχρωμάτων και την ιδιάζουσας «ευγένειας» φωνή του κλαρινέτου.

   Αφού δάσκαλος και νεαροί μαθητές ξεπέρασαν τις πρώτες διστακτικές διατυπώσεις, κυριολεκτικά ξάφνιασαν με ένα παίξιμο αέρινο, δεξιοτεχνικά ακριβές, στυλιστικά προσεγμένο, διάφανο, δυναμικό, που προσδιόρισε συνολικά το πνεύμα της διαχρονικής μουσικής ερμηνείας και συνάρπασε το μουσικόφιλο κοινό με μια συναρπαστική για την ηλικία τους ανάγνωση, γεμάτη μουσική εκφραστικότητα, δύναμη και λυρισμό.

  Έτσι, στο sleigh Ride ξεχωρίσαμε το θαυμάσιο σόλο του νεαρού ευέλπιδος μουσικού Λευτέρη Αλεπίδη, όπως και το α΄ κλαρινέτο του ίδιου στο γ΄ μέρος της σουίτας, σε  έξι μέρη, Romanian Folk Dances του Béla Bartók, ενώ στο ε΄ μέρος της ίδιας σουίτας διέπρεψε το μπάσο κλαρινέτο του Βαγγέλη Παπαδάκη. Επίσης, στον Καρυοθραύστη του Τσαϊκόφσκι διέλαμψε το α΄ κλαρινέτο της Charlen Elisna Gregory, σε διασκευή της οποίας το πασίγνωστο και πολυπαιγμένο έργο εκτελέστηκε. Ακολούθησε το κλασικό Άγια Νύχτα σε διασκευή του Βαγγέλη Παπαδάκη, του οποίου το μπάσο κλαρινέτο διάνθισε συνολικά όλα τα μουσικά έργα της βραδιάς, καθώς και το γ΄ κλαρινέτο της Μαργαρίτα Άντις και το δ΄ του Στράτου Γιαννούλη, που δεν έπαυαν να συμπληρώνουν μελωδικά τα μέρη των εκτελούμενων μουσικών κομματιών.


Σε κάθε περίπτωση η βραδιά κύλησε όμορφη, απολαυστική, ανάλαφρη, γεμάτη χάρη και κομψότητα και συνέβαλε αποφασιστικά στην ποιότητα και την προβολή τής ηχητικής εικόνας. Οι ερμηνευτές αποδείχτηκαν άριστα εξοικειωμένοι με τη συγκεκριμένη κουλτούρα. Γι’ αυτό και ερμήνευσαν την προταθείσα μουσική με μοναδική τέχνη που συνάρπασε το κοινό και διασφάλισε την ποιότητα τού αποτελέσματος, για το οποίο τους απευθύνουμε τα θερμά μας συγχαρητήρια!

Κωστή Ηλ. Παπαδάκη: «Λαϊκή πίστη και λατρεία – Άγιοι Θεράποντες» * * * Βιβλιοπαρουσίαση από τον: Θεόδωρο Ι. Ρηγινιώτη




Βιβλιοπαρουσίαση


Κωστή Ηλ. Παπαδάκη:
 «Λαϊκή Πίστη και Λατρεία – Άγιοι Θεράποντες»


Από τον: Θεόδωρο  Ι.  Ρηγινιώτη


Το Ρέθυμνο καταξιώνεται μία ακόμη φορά ως η πόλη των γραμμάτων με την πρόσφατη έκδοση της μελέτης του Κωστή Ηλ. Παπαδάκη «Λαϊκή πίστη και λατρεία – Άγιοι Θεράποντες με ειδικό χάρισμα ιαμάτων» (εκδόσεις «Γρηγόρη», Αθήνα 2018, σελίδες 470).Ο ακούραστος και πολυγραφότατος Ρεθεμνιώτης συγγραφέας, μετά από έρευνα περίπου 15 ετών, μας προσφέρει μια μελέτη πανελλήνιου και πανορθόδοξου ενδιαφέροντος, βραβευμένη από την Ακαδημία Αθηνών με Α΄ Έπαινο, όπου παρέχονται εκτενείς και πολύτιμες πληροφορίες για θέματα όπως:
·       Οι άγιοι και η αγιότητα στην πνευματική κληρονομιά της Ορθοδοξίας και στις αντιλήψεις του πιστού λαού.
·       Το θαυματουργικό χάρισμα των αγίων.
·    Οι προσευχές χωρίς ανταπόκριση και τα θαύματα στη ζωή των χριστιανών.
·       Η σχέση των λατρευτικών εθίμων και παραδόσεων του ορθόδοξου λαού μας με την αρχαία ελληνική θρησκεία (ευρύτατο θέμα, στο οποίο αφιερώνονται 50 σελίδες).
·      Τρόποι, με τους οποίους καθιερώνονται οι προστάτες άγιοι στην Εκκλησία και στη συνείδηση του λαού.
·       Λαϊκά έθιμα, με τα οποία οι άνθρωποι προσπαθούν να προκαλέσουν στη ζωή τους ή στη ζωή των παιδιών τους τη βοήθεια των αγίων, όπως ο περισχοινισμός (ζώσιμο εκκλησίας), η συμβολική «πώληση» ενός παιδιού στον άγιο, τα τάματα, η εγκοίμηση μέσα σε ναούς κ.ά.
·       Η σχέση των αγίων με το φυσικό περιβάλλον, τα ζώα και τα φυτά, καθώς και η οικολογική πλευρά της Ορθοδοξίας, που είναι ιδιαίτερα σημαντική ήδη από τα πρώτα χριστιανικά χρόνια.
·      Άγιοι που θεωρούνται ανύπαρκτοι, δημιουργημένοι από τη λαϊκή φαντασία, όπως η αγία Ανέμη στη Σαμοθράκη, ο άγιος Αγαπητικός και ο άγιος Μισητικός στην Κύπρο, η αγία Ακάθιστος στον Πόντο, η αγιά Καλή (από το Μοιρολόγι της Παναγίας) κ.ά.·                   Άγιοι θεράποντες συγκεκριμένων ασθενειών και άγιοι προστάτες των επαγγελμάτων, αλλά και διαφόρων κοινωνικών ομάδων, όπως οι φυλακισμένοι, ακόμη και… οι κλέφτες (δηλ. άγιοι, που οι κλέφτες τους θεωρούσαν – ή ίσως και σήμερα τους θεωρούν – προστάτες τους).
·   Οικογένειες αγίων και άγιοι που προέρχονται από ποικίλους επαγγελματικούς χώρους, δηλαδή ασκούσαν διάφορα επαγγέλματα.
Το βιβλίο περιέχει εκατοντάδες βιογραφικά σημειώματα και ενδιαφέρουσες εικόνες αγίων, ενώ συμπληρώνεται με πίνακες ευρετηρίων, που βοηθούν τον αναγνώστη να ανατρέξει σε συγκεκριμένα θέματα ή ονόματα, που πιθανόν θέλει να μελετήσει ιδιαίτερα.
Με την ευρεία θεματολογία του, αποκτά ενδιαφέρον τόσο για τον απλό πιστό χριστιανό, που θέλει να πληροφορηθεί για όλα αυτά τα ζητήματα (ή για κάποια από αυτά), όσο και για τον εξειδικευμένο ερευνητή της ελληνικής λαογραφίας (των παραδόσεων, του τρόπου ζωής, της σοφίας του λαού μας, αλλά και των εσφαλμένων θρησκευτικών ιδεών και δεισιδαιμονιών που επικράτησαν μέσα στους αιώνες), ακόμη και για το γλωσσολόγο, τον ιστορικό, τον κοινωνιολόγο, τον οικολόγο κ.τ.λ.
Η πρώτη, σύντομη, μορφή αυτής της μελέτης ήταν μια εισήγηση του συγγραφέα στο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο για τη Λαϊκή Ιατρική, που διοργανώθηκε από την Ιστορική και Λαογραφική Εταιρία Ρεθύμνου το 2000 και τα πρακτικά του (με πλήθος σημαντικών εισηγήσεων διαφόρων εισηγητών) έχουν εκδοθεί.
Ο Κωστής Ηλ. Παπαδάκης γεννήθηκε στο Ρέθυμνο, σπούδασε Θεολογία και Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και εργάστηκε επί τριακονταπενταετία ως φιλόλογος καθηγητής στη Μέση Εκπαίδευση. Είναι έγγαμος και πατέρας τεσσάρων παιδιών. Μέχρι σήμερα, έχει γράψει δεκατέσσερα βιβλία, εξήντα επιστημονικά άρθρα και εκατοντάδες άρθρα σε εφημερίδες και περιοδικά, ενώ κατά καιρούς υπήρξε και συνεχίζει να είναι μέλος του Δ.Σ. πολλών συλλόγων της πόλης του Ρεθύμνου, μέλος επιστημονικών επιτροπών, της συντακτικής επιτροπής επιστημονικών και εκκλησιαστικών περιοδικών, της έκδοσης των πρακτικών επιστημονικών συνεδρίων κ.τ.λ.
Ως άνθρωπος, θεωρώ προσωπικά ότι ενσαρκώνει, κατά το ανθρωπίνως δυνατόν, τα κρητικά και χριστιανικά ιδεώδη της σεμνότητας, της καλοσύνης και της προθυμίας για προσφορά στην κοινωνία και τον πολιτισμό, ιδιότητες που έχουν καθορίσει σε μεγάλο βαθμό την πορεία και την ποιότητα του ερευνητικού και συγγραφικού έργου του και τον έχουν αναδείξει σε έναν αγαπητό, σεβαστό και καταξιωμένο πνευματικό άνθρωπο του Ρεθύμνου.


ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗ ΑΡΓΟΛΙΔΟΣ ΝΕΚΤΑΡΙΟΥ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΥ * * * «Οδοιπορικό στην Πολωνία» * * * Σε τόπους μνήμης, μαρτυρίου και μαρτυρίας



ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗ ΑΡΓΟΛΙΔΟΣ
ΝΕΚΤΑΡΙΟΥ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΥ


«Οδοιπορικό στην Πολωνία»
Σε τόπους μνήμης, μαρτυρίου και μαρτυρίας
 [Εκδόσεις «Επιστροφή», Ναύπλιο Νοέμβριος 2018, σχ. 8ο (21 Χ 14), σσ. 182]


    ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ
            www.ret-anadromes.blogspot.com

Κυκλοφόρησε πρόσφατα ένα νέο βιβλίο τού Σεβασμιωτάτου φίλου, Μητροπολίτη Αργολίδος κ. Νεκταρίου Αντωνόπουλου, με τον τίτλο «Οδοιπορικό στην Πολωνία» και υπότιτλο «Σε τόπους μνήμης, μαρτυρίου και μαρτυρίας». Όπως αμέσως γίνεται αντιληπτό, πρόκειται για ένα βιβλίο «ταξιδιωτικών εντυπώσεων», είδος συγγραφής που ανήκει στη λεγόμενη «ταξιδιωτική λογοτεχνία», του οποίου ο εν λόγω δημιουργός έχει τόσα να μας απαριθμήσει από τα δεκάδες ταξίδια που δεκαετίες τώρα πραγματοποιεί τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό (και μάλιστα στη Ρωσία).
Με τον όρο «ταξιδιωτική λογοτεχνία» χαρακτηρίζουμε, συνήθως, μιαν ιδιαίτερη ομάδα πεζών κειμένων, στα οποία ο συγγραφέας προσπαθεί να μας μεταφέρει τις εντυπώσεις του από χώρες ή περιοχές τις οποίες επισκέφθηκε. Και λέγοντας ότι ο συγγραφέας μάς μεταφέρει τις ταξιδιωτικές εντυπώσεις του, δεν πρέπει να φανταστούμε ότι τα κείμενά του είναι απλές περιγραφές των όσων είδε. Ένα ταξιδιωτικό λογοτεχνικό κείμενο περιλαμβάνει, συνήθως, μιαν ολοκληρωμένη άποψη του συγγραφέα για τον τόπο που επισκέφθηκε, για την ιστορία του, για τους ανθρώπους του, τη νοοτροπία και τον τρόπο ζωής τους. Κι όλα αυτά, βέβαια, γραμμένα με ένα ιδιαίτερο λογοτεχνικό ύφος και τεχνική, καθώς και με πολύ έντονο το προσωπικό και υποκειμενικό στοιχείο, πράγμα που δίνει στο κείμενο τη λογοτεχνική του αξία και το κάνει να ξεχωρίζει.
Το παρουσιαζόμενο με το σημείωμά μας αυτό Οδοιπορικό πραγματοποιήθηκε τον Αύγουστο του έτους 2017 από το Γραφείο Νεότητας της Ι. Μητροπόλεως Αργολίδος και οι συνοδοιπόροι του Μητροπολίτη, βασικά νέα παιδιά της Μητροπόλεώς του, «τρύγησαν» και κυριολεκτικά μέθυσαν με τις πολωνικές ομορφιές που επισκέφθηκαν. Γνώρισαν από κοντά την ιστορία, τη λαογραφία και τις παραδόσεις τού τόπου που επισκέφθηκαν, γεύτηκαν- μεταφορικά και κυριολεκτικά- το μεγαλείο των ιερών, γεωγραφικών, πολιτικών, πολιτιστικών και ιστορικών στοιχείων της χώρας που επισκέφθηκαν και απόκτησαν γνώσεις στέρεες και ανάστησαν μέσα τους μνήμες και μαρτυρίες συγκλονιστικές, τις οποίες ο συγγραφέας θεώρησε σωστό να μοιραστεί με τους αναγνώστες τού όμορφου αυτού πονήματός του.
   Και όλα αυτά επιτυγχάνονται γιατί, στο παρουσιαζόμενο με το σημείωμά μας αυτό οδοιπορικό, ο συγγραφέας επεδίωξε να εμπλουτίσει τα κείμενά του με πλούσιες, ευαίσθητες και εξαιρετικά ενδιαφέρουσες ιστορικές και όχι μόνο πληροφορίες για τις τοπικές κοινωνίες στις οποίες κάθε φορά αναφέρεται. Και το εντυπωσιακότερο και ιδιαίτερα ενδιαφέρον ότι, ακριβώς, ο φίλος συγγραφέας αφιερώνει ελάχιστα μεν γύρω από τη γνωριμία με τη Χώρα, όπως και με την τοπική Εκκλησία και πολύ περισσότερα (πάνω από τα 2/3 του βιβλίου) γύρω από τα θλιβερά γεγονότα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και τη φοβερή τραγωδία που έζησε η Πολωνία κάτω από τη Σοβιετική και ναζιστική, κυρίως, κατοχή και μάλιστα με τον φρικιαστικό εκείνο διωγμό και τον αφανισμό των εκατομμυρίων Εβραίων στα φοβερά στρατόπεδα εξόντωσης και δολοφονίας του Άουσβιτς-Μπιρκενάου, προκειμένου η ναζιστική Γερμανία να εξασφαλίσει, όπως πίστευαν, την καθαρότητα της «αρίας» (= λευκής) φυλής ή, μάλλον, κατά τη ναζιστική ερμηνεία, της γερμανικής φυλής που έπρεπε, πάση θυσία, να κυριαρχήσει και να επιβληθεί σε όλες τις υπόλοιπες φυλές, θεωρούμενη ως η ανωτέρα όλων.
      Και η καταγραφή αυτών των δύο τελευταίων από τις εντυπώσεις της επίσκεψής τους στην Πολωνία συμποσούται- όπως σημειώσαμε ήδη- τόσο στην τοπική Εκκλησία της Πολωνίας- της οποίας την πολύ δραστήρια Αδελφότητα Ορθοδόξων Νεολαιών η Μητρόπολη Αργολίδος είχε τα τελευταία χρόνια τη χαρά επανειλημμένα να φιλοξενήσει στην Αργολίδα- όσο και, κυρίως στη φοβερή εκείνη τραγωδία της δολοφονίας και του αφανισμού των εκατομμυρίων Εβραίων από τη ναζιστική Γερμανία. Στο μέρος αυτό η καταγραφή του επισκόπου Αργολίδος είναι τόσο εξαντλητική, ξεκάθαρη και δυνατή, που, μπορώ να ομολογήσω ότι παρότι και εγώ έκανα το ίδιο ταξίδι στην Πολωνία και στα ίδια αυτά μέρη το καλοκαίρι που πέρασε (2018)- και θεωρώ ότι αυτό έγινε με ένα καλό ταξιδιωτικό Γραφείο και ξεναγό- όμως ούτε το ελάχιστο αυτών που ο Σεβασμιώτατος καταγράφει στο βιβλίο του μπορέσαμε εμείς να πλησιάσουμε, ούτε στο βαθμό που εκείνοι τα μελέτησαν μπορέσαμε εμείς να τα προσεγγίσουμε. Έχει σημασία με ποιον κάνεις μιαν εκδρομή και πόσο σωστά έχει αυτή διοργανωθεί.

   Και ουσιαστικά, όσο και αν ο συγγραφέας του «Οδοιπορικού» το αρνείται ότι το πόνημά του αφορά σε μιαν επιστημονική ιστορική μελέτη, αλλά απλά σε μιαν κατάθεση των γεγονότων που έζησαν, όμως η κατάθεσή του αυτή είναι, θεωρώ, εξαιρετικά ουσιώδης και δυνατή, έχοντας μελετήσει ικανό αριθμό σχετικών βιβλίων και παγιώσει επί του θέματος γνώμη ξεκάθαρη και προσωπική, ώστε μπορώ να ισχυριστώ ότι πρόκειται τελικά για μιαν πλήρη και εξαντλητική μελέτη γύρω από το θέμα των βασικών σημείων της ναζιστικής ιδεολογίας και του ανθρωπιστικού μέρους του Β΄ μεγάλου Παγκοσμίου Πολέμου, προσάγοντάς μας πολλές και δυνατές αλήθειες και πληροφορίες, παντελώς άγνωστες στους περισσοτέρους. Και το κυριότερο. ο σεβασμιώτατος με το βιβλίο του αυτό καθίσταται ένας ρηξικέλευθος και πραγματικά καινοτόμος παρατηρητής όλων αυτών που συνέβαιναν τον καιρό εκείνο στο Άουσβιτς (στρατόπεδο, κυρίως, συγκέντρωσης) και στο Μπιρκενάου (το μεγαλύτερο κέντρο εξόντωσης των Εβραίων αλλά και πολλών άλλων μειονοτήτων, όπως Σλάβων, ρομά, ομοφυλόφιλων και αναπήρων), αναφερόμενος στους τόπους αυτούς του θανάτου, των βασανιστηρίων και της μαζικής εξόντωσης σε θαλάμους δηλητηριωδών αερίων, στα προγράμματα ευθανασίας και ασιτίας μέσα στα γκέτο και στις ομαδικές εκτελέσεις στους φούρνους των κρεματορίων. Όλων, δηλαδή, αυτών των κολαστηρίων του θανάτου και των οικτρών και ελεεινών μεθόδων που επινόησε το Γ΄ Ράιχ να εφαρμόσει ως τελική λύση για το εβραϊκό ζήτημα και που σήμαιναν, ακριβώς, ότι θα έπρεπε πάση θυσία όλοι οι Εβραίοι να εξολοθρευθούν και εξαφανιστούν, ανεξαρτήτως ηλικίας, φύλου και πεποιθήσεων, γιατί θεωρούσαν ότι πίσω από το κάθε κακό που είχε συμβεί ή απειλούσε τη Γερμανία βρισκόταν ο κίνδυνος της φιγούρας του Εβραίου. Οι Εβραίοι, λοιπόν- σύμφωνα με τη γνωστή πλαστογραφία των «Πρωτοκόλλων των Σοφών της Σιών», που αφορούσε στην εβραϊκή παγκόσμια κυριαρχία- έπρεπε, με οποιονδήποτε τρόπο, να εξαφανιστούν από προσώπου της γης. Και τα κηρύγματα μίσους και βίας εναντίον των Εβραίων έβρισκαν μεγάλη απήχηση στον απογοητευμένο, τον καιρό εκείνο, γερμανικό λαό, που πίστευε ότι οι Εβραίοι ήταν ο λόγος της μεγάλης δυστυχίας και συμφοράς, της βαθιάς πικρίας, απογοήτευσης και ταπείνωσης στην οποία είχε περιέλθει η Γερμανία μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, με τη συνθήκη των Βερσαλλιών. Οι συνθήκες διαμορφώθηκαν κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να εξωθήσουν σε δράση τις ακραίες πολιτικές ομάδες, όπως ήταν το Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα του Χίτλερ, που πίστεψε ότι οι συνθήκες ήταν πλέον ώριμες για την ανατροπή της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης και την εγκαθίδρυση ενός καθεστώτος το οποίο θα επανέφερε τη Γερμανία στη θέση που της άξιζε στον ευρωπαϊκό χώρο, ως ηγέτιδας δύναμης.

Άουσβιτς- Μπιρκενάου- Προτίμησα μια φωτογραφία από την ίδια εκδρομή του βιβλιοπαρουσιαστή στην Πολωνία, ως καθαρότερη αυτών του βιβλίου

 Έναντι όλων αυτών ο σεβασμιώτατος λαμβάνει θέση απόλυτα ειλικρινή και θαρραλέα, «τολμώντας» να πει κάποια πράγματα με το όνομά τους και σε αυτό, ακριβώς, εντοπίζουμε τη «μοναδικότητα» και πρωτοτυπία αυτού του πονήματός, που καταγράφει τους τόπους εκείνους όπου, κάτω από το απύθμενο βάθος της δυστυχίας, χάθηκε η ανθρωπιά και ο άνθρωπος ευτελίστηκε όσο ποτέ άλλοτε στην παγκόσμια ιστορία του. Και όσο για τη στάση της Εκκλησίας της Ελλάδος, αλλά και των χριστιανών γενικότερα, κατά τη διάρκεια της ζοφερής εκείνης περιόδου, η καταγγελία του σεβασμιωτάτου είναι πλήρης ευθύνης και πέραν κάθε αμφισβήτησης, καταθέτοντας αριθμούς και επακριβή στοιχεία. Οι αριθμοί, λέγει, των ανθρωπίνων απωλειών αποτελούν, δυστυχώς, μιαν αδιάψευστη πραγματικότητα! Με ελάχιστες εξαιρέσεις, συνεχίζει, οι χριστιανικές κοινότητες, οι εκκλησίες στη δύση και στην ανατολή, ελάχιστα έπραξαν, αν δεν συνεργάστηκαν ανοιχτά με τους χιτλερικούς δολοφόνους. Φωτεινές εξαιρέσεις, που αξίζει να μνημονευτούν στην Ορθόδοξη Εκκλησία αναφέρει τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών Δαμασκηνό, τον Μητροπολίτη Χαλκίδος Γρηγόριο, τον Μητροπολίτη Δημητριάδος Ιωακείμ και, κυρίως, τον Μητροπολίτη Ζακύνθου Χρυσόστομο. Εδώ, στη Ζάκυνθο, σημειώνει, ουδείς Εβραίος εχάθη, χάρη στον απαράμιλλο ηρωισμό του Μητροπολίτου της. Γιατί στην απαίτηση των Γερμανών για λίστα των Εβραίων του νησιού, ο Χρυσόστομος απάντησε με ένα χαρτί στο οποίο υπήρχαν δυο και μοναδικά ονόματα: το δικό του και αυτό του Δημάρχου!       
Ευχαριστούμε θερμά τον αγαπητό φίλο Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Αργολίδος κ. Νεκτάριο για το πολυλούλουδο τούτο οδοιπορικό που μας χάρισε με τις ατέλειωτες διηγήσεις του, που αποσκοπούν- όπως και ο ίδιος στον Πρόλογό του ευθαρσώς σημειώνει- στο καθήκον του ανθρώπου να ευαισθητοποιήσει τη μνήμη του να μην ξεχνάει, να μην την αφήνει να αμβλύνεται και την καρδιά του να παγώνει. Γιατί τότε ο σπόρος του μίσους θα φυτρώσει και πάλι και ο δρόμος προς μια νέα καταστροφή θα είναι μπροστά του ορθάνοιχτος, γιατί- όπως είπε και ο George Santayana- εκείνοι που δεν θυμούνται το παρελθόν είναι καταδικασμένοι να το επαναλάβουν.

ΖΑΧΑΡΙΑΣ ΔΗΜ. ΚΑΛΟΧΡΙΣΤΙΑΝΑΚΗΣ *** Ο Ιωσήφ Φιλάγρης και τα Αστερούσια *** Συμβολή στην τοπική Ιστορία




ΖΑΧΑΡΙΑΣ ΔΗΜ. ΚΑΛΟΧΡΙΣΤΙΑΝΑΚΗΣ


Ο Ιωσήφ Φιλάγρης και τα Αστερούσια

Συμβολή στην τοπική Ιστορία


Ομιλία κατά την Παρουσίαση του εν λόγω         βιβλίου από τον Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, στο Πολιτιστικό Κέντρο της Μητροπόλεως Μοιρών, στις 23/12/2018 ]


   Πολλοί συνέβαλαν στην εκδοτική πληρότητα και καλαισθησία του παρόντος συγγράμματος τού κ. Ζαχαρία Καλοχριστιανάκη «Ο Ιωσήφ Φιλάγρης και τα Αστερούσια», όπως αυτό καθίσταται φανερό από το προλογικό του Συγγραφέα ευχαριστήριο και πρώτιστα ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Γορτύνης και Αρκαδίας κ. Μακάριος φιλοπρόοδος και οτρηρός των Γραμμάτων εργάτης [με τα διεπιστημονικά συνέδρια και τις εκδόσεις που τακτικά (ανά διετία) πραγματοποιεί], αλλά και με το αδιάλειπτο και ειλικρινές ενδιαφέρον που επιδεικνύει για την ανάπτυξη των μοναστηριών της Μητροπόλεώς του και την ανάδειξη της προσφοράς τους στην ιστορία και τον πολιτισμό. Αλλά και η έκδοση αυτή, αξίζει να σημειωθεί ότι με τη δική του προτροπή στον δάσκαλο κ. Καλοχριστιανάκη και «χρήμασιν» της Ι. Μονής Κουδουμά- η οποία δικαίως σεμνύνεται για την ιστορική παρουσία του Ιωσήφ Φιλάγρη στην επικράτειά της- υλοποιήθηκε.
     Ο κ. Ζαχαρίας Δημ. Καλοχριστιανάκης, συνταξιούχος εκπαιδευτικός, χρόνια τώρα ασχολείται συγγραφικά και με αξιοσημείωτο, ομολογουμένως, ενδιαφέρον για την ανάδειξη της διαχρονικής Ιστορίας του τόπου του, των Αστερουσίων, μιας περιοχής παρθένας με ιδιαίτερο φυσικό κάλλος, μεγάλη παράδοση και λαμπρά ιστορία, που αποτέλεσε την πόρτα εισόδου του μοναχισμού από την αρχική του κοιτίδα, την Αίγυπτο, αρχικά στον ελλαδικό και στη συνέχεια και στον πανευρωπαϊκό χώρο. Απ’ εδώ (από τους Καλούς Λιμένες, τόπο βιβλικό) πέρασε, ως γνωστόν, και διαχείμασε ο θείος των Εθνών Απόστολος κι εδώ, στις απόκοσμες κορυφές και στ’ απομονωμένα αστερουσιανά σπήλαια βρήκε καταφύγιο ο ορθόδοξος μοναχισμός, όπου το πρώτον υιοθέτησε τον τύπο της νοεράς προσευχής, αλλά και ανέδειξε προς στήριξη της ορθόδοξης πίστης του κρητικού λαού την αντιρρητική θεολογία σε μια κορυφαία στιγμή της που σημαδεύτηκε από τον περίφημο λόγιο ιερωμένο και αριστοτελικό φιλόσοφο Ιωσήφ Φιλάγρη. Τώρα δε, με αυτό το τελευταίο πόνημά του, ο κ. Καλοχριστιανάκης έκρινε σκόπιμο, όπως και ο ίδιος σημειώνει, να εξετάσει τη δράση, το έργο και τον φιλοσοφικό στοχασμό του Ιωσήφ Φιλάγρη σε σχέση, πάντα, με τον Αστερουσιανό χώρο, όπου περί τα έτη 1360 έως 1393, της ενετικής κυριαρχίας στην Κρήτη, έζησε το μεγαλύτερο και παραγωγικότερο μέρος της ζωής του.    
 Και νιώθω βαθιά την επιθυμία μου, στο σημείο αυτό, να συγχαρώ, πρωτίστως, τον εν λόγω καλό φίλο, τον δάσκαλο κ. Καλοχριστιανάκη, για την απόφασή του αυτήν! Και βέβαια, κ. Καλοχριστιανάκη, τα Αστερούσια είχαν αυτό το μέγα ιερό και ιστορικό προνόμιο και καθήκον να αναδείξουν την προσωπικότητα του μεγάλου αυτού λόγιου αντιρρητικού, φιλοσόφου και θεολόγου, γεννήματος και θρέμματος της Κρήτης, του ιερομονάχου Ιωσήφ Φιλάγριου, του «διδασκάλου της Κρήτης» και ιδρυτή της μονής των Τριών Ιεραρχών (Κόφινα) της Ι. Μονής Κουδουμά. Και παράλληλα, βέβαια, με τη δράση τού Ιωσήφ Φιλάγρη, ο κ. Καλοχριστιανάκης διεξέρχεται εξαντλητικά και τη δράση και των λοιπών λαμπρών συνεργατών και φίλων του, του Ανθίμου του Ομολογητή και του Μητροπολίτη Σάρδεων, αλλά και του Νείλου του Δαμιλά και του Ιωσήφ του Βρυέννιου. Και αυτό το κάνει με πολλήν ομολογουμένως επιτυχία και δεξιότητα και απόλυτα συναισθανόμενος τη σημασία και σπουδαιότητα του έργου του αυτού!
     Έτσι, αν προσέξουμε τον τίτλο του βιβλίου που παρουσιάζουμε απόψε στην αγάπη σας, θα παρατηρήσουμε ότι, ακριβώς, ενώ στο κείμενο προηγούνται - και αυτό, φυσικά, είναι και το σωστό- τα Αστερούσια, δεδομένου ότι επιθυμία τού συγγραφέα είναι πρώτα να μας παρουσιάσει με κάθε λεπτομέρεια τον χώρο και τον χρόνο (τον χωρόχρονο) στον οποίο έζησε και έδρασε ο μέγας αυτός θεολόγος και φιλόσοφος, όμως, στο τέλος, όταν είναι, πια, να δώσει τον τίτλο του βιβλίου, ο συγγραφέας αντιστρέφει- θεωρώ συνειδητά- τη 
λογική σειρά σκέψης και λόγου των κειμένων του βιβλίου του και προτάσσει- δημιουργώντας, πάντως, με αυτό καλαισθησία και πρωθύστερο (ως προς τη συνεκτική διαδοχή των πραγμάτων) σχήμα- προτάσσει, λέγω, των Αστερουσίων το όνομα του Φιλάγρη («Ο Ιωσήφ Φιλάγρης και τα Αστερούσια»), θέλοντας, προφανώς, με τον τρόπο αυτόν, να τονίσει εμφατικά τη μεγάλη μορφή του ανδρός και την τεράστια συμβολή του στη διαφύλαξη της Ορθοδοξίας έναντι του Ρωμαιοκαθολικισμού των κρίσιμων εκείνων χρόνων, της Ενετοκρατίας, που έζησε.
     Μα αυτό είναι, κ. Καλοχριστιανάκη, που με ώθησε κι εμένα όταν με καλούσατε πριν από μερικούς μήνες να μιλήσω για το βιβλίο σας. Αυτό, λέγω, είναι που με ώθησε να επιλέξω το δεύτερο αυτό μέρος του βιβλίου σας (και πρώτο εις τον τίτλο) και να εστιάσω στο πρόσωπο του μεγάλου αυτού διδασκάλου, θεολόγου και φιλοσόφου των Αστερουσίων και της Ορθοδοξίας. Ήταν, εξάλλου, ένα θέμα που με είχε απασχολήσει σοβαρά και στο πρόσφατο συνέδριο για τα «Αστερούσια της Παράδοσης και της Ιστορίας», που πραγματοποιήθηκε από 14- 17 Ιουλίου 2016, στα χωριά Πύργος, Χάρακας και Εθιά, από το Κέντρο Κρητικής Λογοτεχνίας. Εκεί, λοιπόν, είχα μιλήσει με θέμα: «Σχέσεις Αστερουσίων και επαρχίας Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνου. Βίοι παράλληλοι» ρεθεμνιώτικου και ηρακλειώτικου Νότου. (Με έμφαση στην Εκπαίδευση, στην Εκκλησιαστική Ιστορία, στις Μετακινήσεις και στον Μοναχισμό)».    
 Στις εν λόγω «μετακινήσεις», λοιπόν, μεταξύ άλλων, αναφέρομαι ιδιαίτερα και στον Ιωσήφ Φιλάγρη, που, όπως γράφω, τον βρίσκουμε να ζει και να κινείται ανάμεσα Κόφινα και Αγίας Γαλήνης (μονής Γαληνίου Χριστού), στην επαρχία Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνου ή σε κάποιο άλλο ερημητήριο τής εν λόγω, πάντως, περιοχής, όπου, μάλιστα, φέρεται να ολοκλήρωσε τη συγγραφή τού έργου του «Περί ερμηνείας», στις 24 Μαρτίου 1395: «ετελειώθ(η)  μην(ί) μαρτ(ίω)…..», οπότε, λοιπόν, ένα μικρό μέρος της ευλογημένης παρουσίας του, ο Φιλάγρης  τ ο  επιδαψίλευσε και στον νομό Ρεθύμνου και ειδικότερα στην επαρχία της πατρικής μου καταγωγής, αυτήν του Αγίου Βασιλείου, που καταλαμβάνει το νότιο τμήμα του νομού Ρεθύμνου, εκτεινόμενη παραλιακά από την επαρχία Πυργιώτισσας, Ηρακλείου, ανατολικά, μέχρι την επαρχία Σφακίων, δυτικά. Και είναι και αυτός, κ. Καλοχριστιανάκη- η σχέση, δηλαδή, του Ιωσήφ Φιλάγρη και με την επαρχία καταγωγής μου- ένας ακόμα λόγος που με ώθησε να επιλέξω, για να μιλήσω, το δεύτερο αυτό μέρος του βιβλίου σας.    
    Οπότε, μάλλον, ότι ο μοναχός αυτός θα διαδραμάτιζε κάποιο σπουδαίο και γενικότερο ρόλο, εκεί, στα νότια παράλια της Κεντρικής Κρήτης, που θα σχετιζόταν με την αντίσταση των Ορθοδόξων απέναντι στην παπική προπαγάνδα. Γιατί τότε ακριβώς, το δεύτερο μισό του ΙΔ΄ αι., είναι γνωστόν ότι καλύπτεται από την αδιάκοπη δραστηριότητα του Βατικανού, μέσω των οργάνων του στην Κρήτη, να προσεγγίσει και υποτάξει τον ορθόδοξο κλήρο του νησιού, μέσω του αφελληνισμού του, απαγορεύοντας τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας και της θρησκείας του, πράγμα που θα ενταθεί και συγκεκριμενοποιηθεί κατά τον επόμενο αιώνα, με τις ενωτικές προσπάθειες των συνόδων της Βασιλείας και της Φλωρεντίας. Τότε, ακριβώς, είναι που τα μικρά μοναστήρια της νότιας Κρήτης και οι λόγιοι μοναχοί που προαναφέραμε  (Άνθιμος ο Ομολογητής και ο Μητροπολίτης Σάρδεων, αλλά και ο Νείλος ο Δαμιλάς και ο Ιωσήφ ο Βρυέννιος) ανέλαβαν, με τα περισπούδαστα κείμενά τους, το μέγα βάρος της αντίστασης στα καταχθόνια σχέδια του Πάπα (αλλά, στο σημείο αυτό, ας ακούσουμε ένα απόσπασμα από το βιβλίο του κ. Καλοχριστιανάκη, με ανάγνωση από την κ. Κουνενιδάκη).
     Και πράγματι, το μεγαλύτερο μέρος της δράσης του Φιλάγρη στον Ηρακλειώτικο Νότο είναι κατά βάσιν αντιρρητικό κατά των Λατίνων εξουσιαστών και αυτόν, ακριβώς, τον σκοπό, όπως ρητά και ο ίδιος σημειώνει εξυπηρετούσε. Ο αείμνηστος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Κων. Δυοβουνιώτης δημοσίευσε επιστολή τού αγίου Ανθίμου του Ομολογητού (+ 1371) προς Ιωσήφ τον Φιλάγρην. Ο εν λόγω Άνθιμος ο Α΄, αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Ευρίπου, στάλθηκε από το Πατριαρχείο ως Πρόεδρος της Κρήτης (γι’ αυτό και έλαβε και την προσωνυμία «Αθηνών Άνθιμος και Πρόεδρος Κρήτης»), μετά την κατάληψη του νησιού από τους Λατίνους Σταυροφόρους και την αποστασία του Αγίου Τίτου (1363- 64), στην οποία, ως γνωστόν, επαναστάτησαν κατά των Ενετών οι αδελφοί Καλλέργη. Ο άγιος Άνθιμος στάλθηκε, ακριβώς, ως αντιπαπιστής που ήταν και πολέμιος των Ενετών. Η επανάσταση, όμως, απέτυχε και οι Ενετοί φυλάκισαν τον άγιο Άνθιμο επί τρία ολόκληρα χρόνια και έτσι κακουχούμενος και δεινοπαθών, μαρτυρικώς, απέθανε το έτος 1370, πράγμα που υπήρξε, ίσως, αποφασιστικό για τη μετέπειτα στάση του Φιλάγρη έναντι των Βενετών, την οποία, ασφαλώς και όξυνε η τρίχρονη φυλάκιση εις δεσμωτήριον «τάφου μάλλον βιαιότερον και βαρύτερον» και ο μαρτυρικός του φίλου θάνατος, όπως θα συμβεί αργότερα και με τον θάνατο του Μητροπολίτη Σάρδεων.
    Ο χώρος, λοιπόν, όπου εκτυλίσσεται η αντιρρητική και διδακτική δραστηριότητα του Φιλάγρη είναι, ακριβώς, ο ενιαίος χώρος του Κρητικού Νότου, όπως τον ορίσαμε στην παραπάνω εισήγησή μας και όπως τον καταγράφει και στο παρουσιαζόμενο βιβλίο 
του ο συγγραφέας κ. Καλοχριστιανάκης, το ιερό, δηλαδή, βουνό Αστερούσια, με κέντρα τις περιοχές του Κόφινα (Λουσούδι- Μονή Τριών Ιεραρχών), όπου ο Φιλάγρης γράφει το 1382- 83 ή το 1388 το σημαντικότερο από τα αντιρρητικά του κείμενα, τον κατά Λατίνων δικανικό λόγο, προκειμένου- όπως σημειώνει στον πρόλογό του- να τονώσει το ορθόδοξο φρόνημα των συμπατριωτών του και λίγο αργότερα (το 1393) και τα φιλοσοφικά του κείμενα, τα οποία ολοκληρώνει τον Μάρτιο του 1394 στην Ερημόπολη, «πλησίον του Γαληνίου Χριστού», στην Αγιοβασιλειώτικη, όπως είπαμε, Πίσω Γιαλιά, με τον σχολιασμό του έργου «Περί Ερμηνείας» του Αριστοτέλη («Ετελειώθη . εν τη Ερημοπόλει πλησίον του Γαληνίου Χριστού…»).
    Την υπόθεση ότι πρόκειται για το μοναστήρι του 
Γαληνίου Χριστού διατύπωσε πρώτος ὁ Λατίνος ἀρχιεπίσκοπος τῆς Ἀθήνας, Louis Petit- πού ἐξέδωσε τή Βιβλιογραφία τῶν Ἑλληνικῶν Ἀκολουθιῶν πού τυπώθηκαν ἀπό τό 1626 ὡς τό 1925. Ο  Petit θεώρησε ότι από το όνομα της Μονής αυτής προήλθε το σημερινό χωριό Α γ ί α   Γ α λ ή ν η  και η ονομασία του κόλπου μεταξύ των νότιων επαρχιών της Κρήτης, Αμαρίου και Αγίου Βασιλείου, υπόθεση που επιβεβαιώνεται και από το γεγονός ότι αναφέρεται πράγματι μονή του «Σωτήρος Χριστού του Γαληνού», ενώ «Ερημόπολις» ονομάζεται και σήμερα όρμος και υδραγωγείο στη βόρεια ακτή του κόλπου της Μεσαράς, δυο μίλια δυτικά της Αγίας Γαλήνης.
     Εδώ ας μου επιτραπεί να κάνω μια μικρή παρένθεση στην ομιλία μου, προκειμένου να υπενθυμίσω ότι αυτός ο Λατίνος Αρχιεπίσκοπος της Αθήνας,  Louis Petit, που εδώ- στην περίπτωση του Γαλήνιου Χριστού- σωστά ερμηνεύει τα ονόματα (τοπωνύμια), στην περίπτωση του άλλου τοπικού της Μητρόπολής σας- αλλά και όλης της Δυτικής Κρήτης- Αγίου, του Ιωάννου του Ξένου, από τον γειτονικό μας Σίβα, τα «μπέρδεψε» οικτρά και συνετέλεσε στο να ταυτίσει πρῶτος τον προαναφερθέντα όσιο Ιωάννη τον Ξένο με τον Ιωάννη τον Ερημίτη, πράγμα που συνέχισε και επιδείνωσε ο Νικόλαος Τωμαδάκης με τα γνωστά, μέχρι σήμερα, οδυνηρά αποτελέσματα για τις επιστήμες της Αγιολογίας, Υμνολογίας, Ιστορίας και Αρχαιολογίας. Γιατί για την Εκκλησία πρόβλημα σύγχυσης- και το ξέρουμε πολύ καλά αυτό- περί την λατρεία των δύο αυτών Αγίων ουδέποτε υπήρξε, έχοντας ειδική ακολουθία, συναξάρια και ημέρα εορτής για τον καθένα. Μόνο στις μέρες μας καταφέραμε, πάντως, πολλοί και διάφοροι ερευνητές (έχω ετοιμάσει κι εγώ σχετική έρευνα για τον άγιο αυτόν των Αστερουσίων και όλης της Δυτικής Κρήτης και την προχωρούμε, μάλιστα, προς έκδοση με τον Σεβασμιώτατο Άγιο Ρεθύμνης, κ. Ευγένιο)- μόνο στις μέρες μας, λέγω, καταφέραμε πολλοί και διάφοροι ερευνητές να δώσουμε την ορθή αγιολογικά και εκκλησιαστικά λύση στο θέμα, διαχωρίζοντας και στον χώρο της επιστήμης, τελεσίδικα τους δυο αυτούς αγίους (Ιωάννη τον Ξένο και Ιωάννη τον Ερημίτη)!
     Ώστε- και επανέρχομαι στο θέμα μας- σε τελική ανάλυση, οι περιοχές των Μονών των Τριών Ιεραρχών (της οποίας ο Φιλάγρης υπήρξε κτήτορας πριν από τα έτη 1393- 94), του Κουδουμά και του Γαλήνιου Χριστού (παρά την Ερημόπολη, επαρχίας Αγίου Βασιλείου), στις οποίες γίνεται ρητή αναφορά στο έργο τού Φιλάγρη ορίζουν και τον χώρο της ενιαίας ασκητικής, μοναχικής, αντιρρητικής και διδακτικής δράσης του στη νότια κεντρική Κρήτη. Γιατί και αυτήν την τελευταία σπουδαία δραστηριότητα (τη διδακτική), θα πρέπει, ασφαλώς, να την τοποθετήσουμε ή στη Μονή των Τριών Ιεραρχών, την οποία ως κτήτοράς της ο Φιλάγρης θα διηύθυνε ή και «εν τη Ερημοπόλει, πλησίον του Γαληνίου Χριστού», όπου συνέχισε τον σχολιασμό του Αριστοτέλη. Έναν χώρο ιδιαίτερα σημαντικό, στον οποίο, από την εποχή αυτήν της πολεμικής κατά των Ενετών δραστηριότητας και στο εξής- μέχρι και τα νεότερα χρόνια- βλέπουμε να μετακινούνται ελεύθερα, πότε στο ένα και πότε στο άλλο μέρος, τα πλήθη των ασκητών και μοναχών της περιοχής των Αστερουσίων και αντίστροφα. Αυτής της ιστορικής μονής, των Τριών Ιεραρχών, επισημαίνουμε το ευτυχές γεγονός ότι ο ανακαινισμένος ναός λειτουργήθηκε, όπως σημειώνει και ο συγγραφέας, για πρώτη φορά, μετά από 600 χρόνια «σιωπής», στις 30 Ιανουαρίου 2016, οπότε «η δόξα του  Βυζαντίου επέστρεψε και πάλιν στο ταπεινό Λουσούδι» (Αθανάσιος Παλιούρας), ενώ τα θυρανοίξια έγιναν την εβδομάδα της Διακαινησίμου, αυτού του ίδιου έτους (2016), από τον σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Γορτύνης και Αρκαδίας κ. Μακάριο.     
 Πέραν όμως, της διδακτικής και συγγραφικής (με σπουδαίο θεολογικό, φιλοσοφικό, φιλολογικό και ιστορικό ενδιαφέρον) δράσης του Φιλάγρη, ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στο παρουσιαζόμενο βιβλίο και στο αντιγραφικό του άνδρα έργο, έργα αντιγραφής του οποίου παρουσιάζει, καθώς - σε φωτογραφίες - και την αίθουσα του αντιγραφείου, όπως αυτή ήλθε στο φως μετά τις τελευταίες ανασκαφές από τον αρχαιολόγο καθηγητή Αθανάσιο Παλιούρα. Ο αείμνηστος, μάλιστα, καθηγητής έγραψε και πολύ πετυχημένα- όπως μας μεταφέρει τα λόγια του ο κ. Καλοχριστιανάκης- ότι «από την εικόνα που αντίκρυσε κατά τις ανασκαφές στο Λουσούδι εκεί υπήρχε στο β΄ μισό του 14ου αιώνα ένα σπουδαίο κέντρο γραμμάτων και παιδείας, που θα μπορούσε να θεωρηθεί ως το πρώτο ελληνικό πανεπιστήμιο». Γιατί στον χώρο αυτόν, στην Ι. Μονή των Τριών Ιεραρχών, ο Ιωσήφ Φιλάγρης δίδασκε σε έναν ευρύ κύκλο μαθητών του ανώτερα μαθήματα: φιλοσοφία, γραμματική, αστρονομία, θεολογία και ιατρική, που- όπως συμπληρώνει ο κ. Καλοχριστιανάκης-  με τα μέτρα της εποχής εκείνης ήταν, οπωσδήποτε, ένα πλήρες πανεπιστήμιο στην περιοχή των Αστερουσίων (παρακαλώ και εδώ την κ. Κουνενιδάκη να μας διαβάσει από το βιβλίο του κ. Καλοχριστιανάκη ένα ακόμη απόσπασμα).
    Μετά απ’ όλα αυτά, αγαπητοί μου, μιαν ικανότητα του φίλου κ. Καλοχριστιανάκη βλέπω να αναδεικνύεται, με το παρουσιαζόμενο βιβλίο του, στον μέγιστο βαθμό. την ικανότητά του να συνομιλεί και να συνδιαλέγεται- όχι μόνο τώρα αλλά και με τα άλλα βιβλία του - με τα πρόσωπα και με την πρόσφατη και απώτερη του τόπου του ιστορία, πράγμα που τον αναδεικνύει σε "Άρχοντα Ιερομνήμονα" ή, επί το βεβαιότερον, σε αληθινόν "Ιεροφάντη", για να χρησιμοποιήσω δύο μόνο επιτυχείς αξιολογήσεις αναφερόμενες στην προσωπικότητα και το ήθος παντός ακάματου εργάτη της χριστιανικής και εθνικής μας πνευματικότητας και κληρονομιάς, παντός βαθέος μύστη κάποιας επιστήμης ή τέχνης, την οποία ασκεί ευσυνείδητα σαν ιεροτελεστία.
     Για όλα αυτά, ο κ. Καλοχριστιανάκης, κυρίες και κύριοι, είναι αληθινά άξιος του «δικαίου επαίνου» αλλά και της αγάπης όλων μας και, μάλιστα, εσάς των Αστερουσιανών και γι’ αυτό το νέο πόνημά του, που αποτελεί, τωόντι, περισπούδαστη και κεφαλαιώδους σημασίας μελέτη για το τόπο, απόρροια των συστηματικών και ενδελεχών ερευνών του στον χώρο της κρητικής, εκκλησιαστικής και πολιτικής ιστορίας. Η αίσθηση του χρέους απέναντι στον τόπο είναι, νομίζω, αυτή που καθοδήγησε τις προσπάθειές του και συνέβαλλε στο ξεπέρασμα των οποιωνδήποτε δυσχερειών. Η προσπάθειά του, ανάγκη βαθιά εσωτερική, αντανακλά το περίσσευμα της ψυχής του και ενθαρρύνει την ανάληψη και στο μέλλον παρόμοιων πρωτοβουλιών. Χωρίς κανένα δισταγμό μπορούμε να ισχυριστούμε ότι το φωτισμένο ενδιαφέρον ορισμένων ανθρώπων, το γνήσιο συναίσθημα ευθύνης του καθενός μας απέναντι στους συμπολίτες του, η ολοπρόθυμη συνεργασία με τους άλλους για ανώτερους σκοπούς και ιδανικά αποτελούν την ασφαλέστερη δικλείδα για την προαγωγή και ιστορική και πνευματική ανάπτυξη και καταξίωση ενός τόπου.     

    Σεβασμιώτατε άγιε Γορτύνης κ. Μακάριε,    
Μετά από όλα αυτά θα μου επιτρέψετε, στο σημείο αυτό, επιλογικά, να κλείσω την ομιλία μου για το θαυμάσιο αυτό βιβλίο του φίλου κ. Ζαχαρία Καλοχριστιανάκη με τα ίδια του τα λόγια, όπως «καλλιγραφικοίς, σχεδόν βυζαντινοίς, θα έλεγα, γράμμασιν» κλείνουν στο καλλιτεχνικό οπισθόφυλλο του βιβλίου, το όλον έργο, με μιαν πλήρη γλωσσικά και πυκνά δομημένη περίληψη του κειμένου, που διατηρεί «σφιχτά» το ενιαίο ονοματικό ύφος (ένα μοναδικό ρήμα σε όλη την περίληψη!), κύριο συστατικό του κατηγορικού λόγου. Με αυτήν την περίληψη θα ήθελα και εγώ να κλείσω την παρούσα ομιλία μου. Και αυτή, μόνη, αγαπητοί μου, αν σας μείνει- φεύγοντας απόψε από εδώ- στο μυαλό, θα έχετε αποκομίσει το μέγιστον, ναι το μέγιστον, όφελος από την αποψινή βραδιά:
    «Εδώ στα Αστερούσια, στη νοτιότερη οροσειρά της Ελλάδος και της Ευρώπης, στην εκκλησιαστική επικράτεια της Ιεράς Μητρόπολης Γορτύνης και Αρκαδίας, παρά “την Κωφήνια” κορυφή και την Ιερά Μονή Κουδουμά, στην τοποθεσία Λουσούδι, στην Ιερά Μονή των Τριών Ιεραρχών, έζησε (ιδού του μοναδικό ρήμα σε σύνολο 70 λέξεων!), έζησε, λέγω, το β΄ μισό του 14ου αιώνα ο λόγιος ιερωμένος Ιωσήφ Φιλάγρης, ιδρύοντας ένα ανώτατο πνευματικό κέντρο, διδάσκοντας την “πλείονα” γνώση και αντιγράφοντας τα αριστοτελικά κείμενα».

      Σας ευχαριστώ από καρδιάς όλους!