ΔΡΑΚΟΝΤΟΚΤΟΝΟΙ ΑΓΙΟΙ

                                            

                  ΔΡΑΚΟΝΤΟΚΤΟΝΟΙ ΑΓΙΟΙ

                   ΚΩΣΤΗ Ηλ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

                           www.ret-anadromes.blogspot.com

      Το θέμα τής δρακοντοκτονίας εμφανίζεται συχνά τόσο στη βυζαντινή λογοτεχνία όσο και στη βυζαντινή παράδοση και τέχνη. Ο πυρήνας τής ιστορίας προέρχεται από παλιότερο μυθολογικό υλικό^. έτσι ο Απόλλωνας σκοτώνει τον Πύθωνα, ο Περσέας σκοτώνει τον θαλάσσιο δράκοντα και σώζει την Ανδρομέδα, ο Βελλεροφόντης σκοτώνει τη Χίμαιρα.

   Οι δρακοντοκτόνοι άγιοι ανήκουν στην τάξη των στρατιωτικών αγίων. Εικονίζονται έφιπποι, με στρατιωτική περιβολή, κρατουντες ακόντιο και, κάποτε, ξίφος, συνήθως όταν παριστάνονται πεζοί. Σπουδαιότεροι είναι ο Γεώργιος και ο Θεόδωρος. Στην περίπτωση τού αγίου Θεοδώρου (τού πιο παλιού δρακοντοκτόνου αγίου τού Βυζαντίου)- σύμφωνα με τις υπάρχουσες σχετικές παραδόσεις- ο Άγιος έτυχε να περάσει από ένα άλσος που βρισκόταν κοντά στα Ευχάιτα. Εκεί τού ρίχτηκε ένας δράκος, που έτρωγε όσους περνούσαν από την περιοχή. Ο Άγιος τον σκότωσε και απελευθέρωσε το πέρασμα και το έδωσε σε κοινή χρήση, για το καλό τού κόσμου[1]. Στην περίπτωση, πάλι, τού αγίου Γεωργίου, σύμφωνα με σχετικές παραδόσεις, τη μοναδική πηγή στην περιοχή διαφέντευε δράκοντας που δεν άφηνε το νερό ελεύθερο να κυλήσει και να πιουν άνθρωποι και ζώα και να ποτιστεί και να καρπίσει η γη. Ο δράκος συγκατετίθετο να αφήνει το νερό μόνο για λίγες ώρες την ημέρα, αν τον ταΐζαν ανθρώπινο κρέας και μάλιστα νέου ανθρώπου. Με την παρέμβαση, όμως, τής θείας δύναμης τού δρακοντοκτόνου αγίου Γεωργίου παύει το μαρτύριο τής λειψυδρίας και αφήνεται το νερό να κυλήσει και πάλι άφθονο στους ανθρώπους, ενώ, συγχρόνως, σώζει την τελευταία στιγμή και τη βασιλοπούλα τής Σιλήνας, στη Λιβύη. Στην κρητική παραλλαγή (Γιάνναρη στ. 55), ο άγιος Γεώργιος φέρεται να δένει με χρυσή αλυσίδα τον λαιμό τού θηρίου[2].   

    Βασική αρχή είναι ότι ο δρακοντοκτόνος άγιος συμβολίζει το «καλό», ενώ ο φονευόμενος δράκοντας το «κακό», από το οποίο ο άγιος, με υπερφυσική θεία δύναμη, αναλαμβάνει να απελευθερώσει τον άνθρωπο. Εκτός από τη μορφή δράκων το «κακό», πολλές φορές, παίρνει τη μορφή γιγάντων ή τρομερών πολεμιστών, όπως τού Βούλγαρου πολιορκητή τής Θεσσαλονίκης Ιωάννη Ασάν ή Καλογιάννη, τον οποίο οι βυζαντινές πηγές ονομάζουν Σκυλογιάννη και τον οποίο φέρεται στις εικόνες τού να φονεύει ο άγιος Δημήτριος. Επίσης. οι δράκοι, συνήθως, φυλάνε το νερό πηγών (περίπτωση αγίου Γεωργίου) και περάσματα (περίπτωση αγίου Θεοδώρου), στα οποία δεν επιτρέπουν στους ανθρώπους να πλησιάσουν. Ο θάνατος τού τέρατος από τον άγιο έχει ως αποτέλεσμα την απόδοση τού χώρου, και πάλι, σε κοινή χρήση και προς όφελος των ανθρώπων.

    Συχνά η δύναμη αυτών των Αγίων δεν περιορίζεται στη σωτηρία κοσμικών κυριών και νεαρών πριγκιπισσών, αλλά επεκτείνεται και στη διάσωση νεαρών αγοριών που με διάφορους τρόπους έχουν πέσει στα χέρια αχρείων αλλόφυλων και αλλοθρήσκων. Για παράδειγμα στη συλλογή των θαυμάτων τού αγίου Θεοδώρου η πρώτη ιστορία αναφέρεται στη διάσωση ενός παιδιού που είχε αρπαχτεί και πουληθεί σε Ισμαηλίτες. Επίσης, στη συλλογή των θαυμάτων τού αγίου Γεωργίου, μια από τις ιστορίες αναφέρεται στη διάσωση ενός μικρού αγοριού από τη Μυτιλήνη που είχε πέσει θύμα των Αγαρηνών. Ο Άγιος εμφανίζεται έφιππος τη στιγμή που το παλικαράκι σερβίρει κρασί στον αφέντη τού^. το αρπάζει, το βάζει στα καπούλια τού αλόγου τού και το επιστρέφει στους γονείς τού[3]. 

          Η λατρεία τού Γεωργίου ως δρακοντοκτόνου θα εξαπλωθεί στον ελλαδικό χώρο τον 14^ο αιώνα, με την κάθοδο των Ηπειρωτών και Αλβανών, ενώ για το Βυζάντιο τα πράγματα έχουν κάπως διαφορετική, χρονικά, εξέλιξη^. έτσι, στην πρώτη εικόνα τού αγίου, που χρονολογείται στον 6^ο αιώνα- όταν το Βυζάντιο ένιωθε τη σιγουριά, τη βεβαιότητα και την ασφάλεια τής δύναμής τού και η Ανατολική Εκκλησία είχε δώσει την ενοποιητική ιδεολογία τής αυτοκρατορίας, σίγουρη και αυτή για τη δύναμή τής- ο άγιος εικονίζεται με στρατιωτική μεν στολή- ως στρατιωτικός που εν ζωή ήταν- αλλά πεζός και όχι δρακοντοκτόνος. Σε μεταγενέστερη εικόνα τού, τού 9^ου αιώνα, ο άγιος εικονίζεται έφιππος και με ακόντιο, δηλαδή πιο πολεμικός. Είμαστε σε μια εποχή που το Βυζάντιο νιώθει δίπλα τού την απειλή τού Ισλάμ και η Ανατολική Εκκλησία βρίσκεται στη δίνη τής εικονομαχίας και την πίεση τής αυξανόμενης δύναμης τού Πάπα. Αργότερα, τον 11^ο αιώνα, όταν πια το Βυζάντιο βρίσκεται σε ακόμα δυσχερέστερη θέση, με πολλούς εχθρούς να το περισφίγγουν και να το απειλούν, ο άγιος στην εικονογραφία τού καθιερώνεται πια ως δρακοντοκτόνος. Το Βυζάντιο είναι τότε που χρειάζεται να νιώθει δίπλα τού πανίσχυρο σύμμαχο τη θεία δύναμη και παρουσία[4]. Και ο Γεώργιος είναι τότε που καθιερώνεται ως προστάτης των στρατευμάτων και, μαζί με τους δύο κατ’ εξοχήν δροκοντοκτόνους αγίους, τους Θεοδώρους (Τήρωνα και Στρατηλάτη), θεωρούνταν προστάτης και των Βυζαντινών διγενών ακριτών, όπως απεικονίζονται σε τοιχογραφία τού 11^ου αιώνα από την Καππαδοκία[5].

        Στο Νέο Σούλι Σερρών την ημέρα τής εορτής τού αγίου Γεωργίου γίνεται αναπαράσταση τού γνωστου θαύματος τής δρακοντοκτονίας (όπως παριστάνεται στις εικόνες και περιγράφεται στα δημοτικά τραγούδια). Στη συνέχεια σχηματίζεται μεγάλη πομπή από παιδιά, που κρατουν εικόνες από όλες τις εκκλησίες τού χωριού[6].

 

            Δρακοντοκτόνοι άγιοι

    Εκτός τού αγίου Γεωργίου και των κατ’ εξοχήν δρακοντοκτόνων αγίων τής Ορθοδόξου Ανατολικής Εκκλησίας Θεοδώρων (Τήρωνος και Στρατηλάτη) δρακοντοκτόνοι υπήρξαν και οι επόμενοι άγιοι:

 

·           ο απόστολος Ανδρέας,

·           ο άγιος Γεώργιος,

·      ο άγιος Δημήτριος (προστάτης και πολιούχος Θεσσαλονίκης), που εικονίζεται έφιππος, με στρατιωτική περιβολή, να σκοτώνει τον Βούλγαρο πολιορκητή τής Θεσσαλονίκης Ιωάννη Ασάν ή Καλογιάννη, τον οποίο οι βυζαντινές πηγές ονομάζουν Σκυλογιάννη, και είναι, επίσης, ντυμένος με στρατιωτική περιβολή.

·   ο άγιος Δονάτος (30 Απρ.) (στην Παραμυθιά). Ήταν επίσκοπος Ευροίας, στην Παλαιά Ήπειρο, την εποχή τού Μεγάλου Θεοδοσίου, τον 4^ο αιώνα. Στον άγιο αποδίδεται η εξολόθρευση τού δράκου που δηλητηρίαζε το νερό στο χωριό τής επαρχίας του με το όνομα Σωρεία, κοντά στις πηγές τού Αχέροντα.

·   ο άγιος Ευμένιος, επίσκοπος Γορτύνης Κρήτης (18 Σεπτ.), που με λαμπάδες λέγεται ότι έκαψε έναν φοβερό δράκοντα που του επιτέθηκε. Έζησε τον 7^ο αι. και κοιμήθηκε σε βαθύ γήρας.

·       ο προφήτης Ηλίας,

·       ο άγιος Ιωάννης (στην Πάτμο),

·       ο άγιος Νικόλαος (στην Αττική),

·       η αγία Παρασκευή[7],

·       ο άγιος Ρηγίνος (στη Σκόπελο) (25 Φεβρ.), αφού, σύμφωνα με την παράδοση, σκότωσε τον δράκοντα που λυμαινόταν το νησί, στο Δρακοντόσχισμα, που βρίσκεται μεταξύ Σταφύλου και Αγνώντα.

·          ο όσιος Υπάτιος, ο εν Ρουφινιαναίς (17 Ιουν., 29 Μαΐου), σε φορητή εικόνα τού 1817, του ι. ναού Παναγίας Δεξιάς τής Θεσσαλονίκης, εικονίζεται με ραβδί να θανατώνει τον τρικέφαλο δράκοντα.

·          ο άγιος Φανούριος (27 Αυγ.) την ιδιότητά του αυτήν- του δρακοντοκτόνου Αγίου- πέραν του στρατιωτικού επαγγέλματός του, πιστεύουμε ότι οφείλει στο γεγονός ότι σε στιχηρό τής ακολουθίας του, που ανήκει στον μουσικό Λαυριωτικό κώδικα (Λ 164, φ. 405), που συνέταξε, το πιθανότερον, ο Μητροπολίτης Ρόδου Νείλος ο Β΄ (ο Διασπωρηνός) κατά τον ιδ΄ αιώνα, σημειώνεται χαρακτηριστικά: «υπερεθαύμασαν άγγελοι το της ψυχής σου στερέμνιον, ω του Κυρίου αθλητά, Φανούριε, πώς εσαρκώθης ο ένσαρκος δαίμοσι συμπλεκόμενος, ω του Κυρίου αθλητά, Φανούριε, επικρατέστερος γέγονας και την οφρύν αυτών κατέβαλες, ω του Κυρίου αθλητά, Φανούριε»[8].

         ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

---

 

    [1] Την παράδοση αυτή συναντούμε σε τρεις παραλλαγές, με πολύ μικρές μεταξύ τους διαφορές, βλ. Τίτου Παπαμαστοράκη, «Θεόδωρος και Γεώργιος, Ο δράκος και το παλληκάρι», στο Επτά Ημέρες, ένθετο τής Κυριακάτικης Καθημερινής, 27/10/2002, 14.

     [2] Ν. Γ. Πολίτου, Δημώδη ελληνικά άσματα περί τής δρακοντοκτονίας τού αγίου Γεωργίου, Λαογραφία 4 (1912-13), 203.

    [3] Τίτου Παπαμαστοράκη, «Θεόδωρος και Γεώργιος, Ο δράκος και το παλληκάρι», ό.π., 16.

    [4] Τάκη Καμπύλη, «“Άγιοι Γεώργιοι” και δράκοντες τής Ιστορίας», εφημ. Η Καθημερινή, Κυριακή 26/4/2009, 23.

        [5] Εφημερ. «Τα Νέα»  Αθηνών, 15/4/2004, σ. Ρ 21.

    [6] Γεωργίου Ν. Αικατερινίδη, «Πασχαλινές περιφορές εικόνων», στο Επτά Ημέρες, ένθετο τής Κυριακάτικης Καθημερινής, 4 /4/2001, 28.

       [7] Βλ. σχετικά Δημ. Β. Οικονομίδου, «Η αγία Παρασκευή εις τον βίον τού ελληνικού και του ρουμανικού λαού», Επετηρίς Λαογραφικού Αρχείου  9-10 (1955-57), εν Αθήναις 1958, 65 εξ.

       [8] Βλ. Σωφρονίου Ευστρατιάδου, Αγιολόγιον τής Ορθοδόξου Εκκλησίας, Έκδοση Αποστολικής Διακονίας, χ.χ., 457 (οικείο λήμμα).