ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΟΥ ΟΡΚΟΥ
ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ
Θεολόγου- συντ. Φιλολόγου Καθηγητή
α) Η θεολογική άποψη τού θέματος
Η τέταρτη τελειοποίηση τού Ιουδαϊκού νόμου που έκανε ο Κύριος κατά την επί του Όρους Ομιλία αναφέρεται στο θέμα τού όρκου. Ο Ιουδαϊκός νόμος επέτρεπε μεν την ευορκία, την πιστή, δηλαδή, τήρηση τού όρκου, απαγόρευε, όμως, την επιορκία, δηλαδή την καταστρατήγηση και αθέτησή του. Ο Κύριος, στο πνεύμα τού νέου νόμου τού Ευαγγελίου, παραδίνει καινή εντολή σφραγισμένη με την εγκυρότητα τού θείου θελήματός Του: «Εγώ δε λέγω υμίν μη ομόσαι όλως». Με την κατηγορηματική εντολή Του ο Κύριος απαγορεύει κάθε όρκο στους πολίτες τής Νέας εν Χριστώ κοινωνίας. Το ψεύδος ανήκει στον κατ’ εξοχήν πατέρα τού ψεύδους, τον διάβολο, και στον παλαιό άνθρωπο, τον άνθρωπο δηλαδή τού νόμου. Χαρακτηριστικό τού νέου ανθρώπου, του ανθρώπου τής Καινής Διαθήκης, είναι η φιλαλήθεια, που κάνει όλως περιττό κάθε όρκο. Όσοι πιστεύουμε στον Θεό και στη δύναμη τής αλήθειάς του «ου δυνάμεθά τι κατά της αληθείας αλλ’ υπέρ της αληθείας». Η συνεχής επικοινωνία και σχέση τού πιστού με τον Θεό, την πηγή τού αληθινού φωτός και της Αλήθειας, απαιτεί τέτοιο αυτοσεβασμό, ώστε η ψυχή του να ικανοποιείται με μόνη την αλήθεια, αφού «ο μη γινώσκων την αλήθειαν ουτ’ αληθώς πιστεύειν δύναται …», όπως διδάσκει ο Ησύχιος ο πρεσβύτερος.
Υπάρχει απόλυτη ανάγκη έντονης συνεργασίας των μελών τής νέας τού Χριστού κοινωνίας, ώστε ο όρκος να περιοριστεί στο ελάχιστο, μέχρι να μορφωθούν κοινωνίες πραγματικά χριστιανικές, στις οποίες και μόνη η απλή διαβεβαίωση, το «ναι» και το «ου», θα είναι αρκετή και η διδασκαλία τού Ιησού για τη φιλαλήθεια θα έχει απόλυτη εφαρμογή.
β) Παιδαγωγική εφαρμογή
Όπως παρακολουθήσαμε παραπάνω, στην Καινή Διαθήκη το ζήτημα τού όρκου λαμβάνει όλως διαφορετική μορφή από αυτήν που αυτό είχε στην Παλαιά Διαθήκη. Για τον πολίτη τής νέας τού Χριστού κοινωνίας η φιλαλήθεια, που θα κάνει περιττή την προσφυγή στον όρκο, καθίσταται τόσο απαραίτητη για τον πολίτη τής νέας τού Χριστού κοινωνίας, ώστε να είναι παντελώς αδύνατον να αποχωριστεί από αυτόν. Το ψεύδος χαρακτήριζε τον παλαιό άνθρωπο τού νόμου, τον οποίο απέβαλε ο πολίτης της νέας του Χριστού πολιτείας, δια του Ευαγγελίου της αγάπης και φόρεσε το ένδυμα του καινού ανθρώπου, το ένδυμα της αλήθειας, γιατί η όντως Αλήθεια είναι αυτός ο ίδιος ο Θεός[1]. Γι’ αυτό, απαγορεύεται απολύτως η ύπαρξη τού ψεύδους στην καινή αυτήν πολιτεία τής χάριτος, που πρέπει να διακρίνεται από μόνη την αγάπη προς την αλήθεια, την οποία αυτός ο λόγος τού Θεού ήλθε στον κόσμο να διδάξει. Kαι η προσέγγιση τής αλήθειας γίνεται από τον άνθρωπο, όταν συναντάται προσωπικά με τον Θεό.
Δεν επιτρέπεται, λοιπόν, ο πολίτης τής επίγειας τού Χριστού βασιλείας να αμφιβάλλει για την αλήθεια ορισμένων πραγμάτων. Το παιδί μας «εξ απαλών ονύχων» θα πρέπει να το μάθουμε να λέγει την αλήθεια και μόνο την αλήθεια και ποτέ να μην αμφιβάλλει για ορισμένα πράγματα, ώστε να απαιτεί διαβεβαίωση μεθ’ όρκου, για να μας πιστέψει. Το παιδί μας πρέπει να πάρει ως αρχή του το «ναι» που λέγει στον συνομιλητή του να ανταποκρίνεται απόλυτα στην πραγματικότητα και να είναι ένα πραγματικό «ναι», όπως και το «όχι» του να είναι ένα πραγματικό «όχι». Να πληροφορηθεί ότι η αλήθεια, πάντα, είναι το ορθό που πρέπει να λέγεται και ποτέ το ψεύδος. Αυτό είναι χρέος αρχικά των γονέων και στη συνέχεια τού σχολείου και της κοινωνίας να διδάξουν με το ζωντανό παράδειγμά τους το νέο άτομο από την πιο τρυφερή ηλικία να μάθει να μη λέγει σε καμιά περίπτωση αντί του «ναι» «όχι» και αντί του «όχι» «ναι». Αν το «ναι» που απευθύνουμε στο συνομιλητή μας είναι ένα πραγματικό «ναι» και το «όχι» ένα πραγματικό όχι», τότε τα λόγια μας θα εμπνέουν τόση εμπιστοσύνη, που θα ισοδυναμούν με όρκο χωρίς, φυσικά, εμείς να έχουμε ποτέ ορκιστεί. Παιδαγωγικός μας στόχος θα είναι να οδηγήσουμε το νεαρό άτομο στον εθισμό του στην αρετή τής φιλαληθείας, ώστε μόνη η απλή διαβεβαίωση, το «ναι» ή το «όχι» να έχουν τη δύναμη να του δημιουργούν απόλυτη εμπιστοσύνη και έτσι η προσφυγή στον όρκο να καθίσταται όλως περιττή και ανώφελη.
Ακόμα, το παιδί μας θα το διδάξουμε από μικρό μπροστά σε καταστάσεις φόβου, για ενδεχόμενη τιμωρία του, να λέγει πάντοτε την αλήθεια, όσο οδυνηρή και αν τού είναι αυτή. Το ψέμα είναι γνώρισμα ανανδρίας και όπλο των αδύναμων χαρακτήρων. Κανένα πράγμα από τα ανθρώπινα δεν είναι ωραιότερο από το φως που χύνεται γύρω μας με την αλήθεια. Και μπορεί μεν η αλήθεια, κάποιες φορές, να καλύπτεται κάτω από την αχλύ τού ψεύδους των συνανθρώπων μας, αλλά αυτό, κατά κανόνα, συμβαίνει εντελώς προσωρινά και πρόσκαιρα, γιατί και πάλι έρχεται ώρα, που η αλήθεια σαν τον ήλιο περίλαμπρη ξαναλάμπει κι ανέρχεται στην επιφάνεια.
Από την άλλη μεριά, στο παιδί μας θα δώσουμε να καταλάβει ότι θα πρέπει να είναι έτοιμο να ακούει την αλήθεια όσο οδυνηρή κι αν τού είναι η αποκάλυψή της και να μην έχει την απαίτηση να το κολακεύουμε με ψευτόλογα και ψεύτικες υποσχέσεις. Αν το συμφέρον το απαιτεί, η αλήθεια θα λέγεται με κάθε θυσία και το παιδί μας θα πρέπει, από την πρώτη στιγμή, να την πληροφορείται, όσο σκληρό και αν φαίνεται αυτό. Αλίμονο (!) αν του αποκρύπτουμε για πολύ καιρό την αλήθεια με ψεύτικες υποσχέσεις και αοριστολογίες. Το ψέμα που ποτέ δεν ζει επί μακρόν για να γεράσει, κάποτε, αργά η γρήγορα, θα αποκαλυφθεί και το παιδί μας μαθαίνοντας όλη την αλήθεια θα πέσει στο κενό που εμείς οι ίδιοι θα τού έχουμε υποσκάψει. Αλλά τότε ο εθισμός του στο ψεύδος θα έχει συντελεστεί και μάλιστα από αυτά τα πρόσωπα που είναι εντεταλμένα για την χριστιανική και ηθική διαπαιδαγώγησή του.
Στο σημείο αυτό έχουμε το φωτεινό παράδειγμα τού Κυρίου, ο Οποίος, στο κατά Ιωάννην ιερό Ευαγγέλιο[2], κρίνει- όσο και αν αυτό θα λυπήσει τους μαθητές Του- ότι θα πρέπει να τους αποκαλύψει τη θλιβερή αλήθεια. ναι, τους λέγει, πηγαίνω προς Εκείνον που με απέστειλε σε αυτόν τον κόσμο και αυτός ο πρόσκαιρος χωρισμός μας, το ξέρω, σας γεμίζει με λύπη την καρδιά σας, γιατί αναλογίζεστε τις θλίψεις και τους διωγμούς που σας περιμένουν. Όμως, βεβαιωθείτε ότι σας λέγω την καθαρή, την απόλυτη αλήθεια. Σας συμφέρει εγώ να φύγω, γιατί εάν δεν αποθάνω πάνω στον σταυρό και δεν σας αποχωριστώ για λίγο, ο Παράκλητος δε θα έλθει σε σας.
Τέλος, θα διδάξουμε στο μεγάλο παιδί μας, στον έφηβο, ότι σε καμιά περίπτωση δεν επιτρέπεται, χωρίς σοβαρή αφορμή, να δίνει όρκο ή να απαιτεί από τους φίλους ή και τους γονείς του, να του ορκίζονται «επί ματαίω» και για όλως ευτελή και ασήμαντα πράγματα ή, και το χειρότερο, για υλικά συμφέροντα. Αν, πάλι, αργότερα, στη ζωή του κληθεί ως μάρτυρας σε δικαστήριο, οπότε θα τού ζητηθεί να δώσει τον λεγόμενο αναγκαστό όρκο [3] ή, αν άλλοι τού απαιτήσουν να ορκιστεί για θέματα, όμως, υψίστης σημασίας, που δεν αφορούν το ατομικό του συμφέρον αλλά το συμφέρον και μόνο του πλησίον[4], και δε μπορεί με άλλο τρόπο να κατασιγάσει τις αμφιβολίες τους, τότε και μόνο τότε, και ‘κατ΄ οικονομίαν’, μπορεί και αυτόν τον όρκο να δώσει και αυτό, πάντως, προς χάριν τού πλησίον.
Συμπέρασμα
Όπως, λοιπόν, και να έχει το πράγμα, η αλήθεια είναι ανάγκη, σε κάθε περίπτωση, να λάμπει και το αντικειμενικά ορθό να γίνεται σεβαστό από τον πολίτη τής καινής τού Θεού πολιτείας. Η αλήθεια και οι ακτίνες τού ηλίου ποτέ δεν λερώνονται. Οι γενεές παρέρχονται, μα η αλήθεια παραμένει στον αιώνα. Το ψεύδος, λοιπόν, είναι ανάγκη να υποχωρεί μπροστά στη δύναμη τής Αλήθειας και οι τυχόν διαφορετικές αντιλήψεις μας δεν επιτρέπεται να ασκούν καμιάν απολύτως επίδραση πάνω σε αυτήν.
Σημειώσεις
[1] Κολ. γ΄, 9.
[2] Ιω.16, 5-7.
[3] Εδώ, βέβαια, και εφόσον δεν πρόκειται για θέματα υψίστης πνευματικής σημασίας, αλλά για υλικά και μόνο συμφέροντα τίθεται σε αμφιβολία η κανονικότητα τού όρκου. Υπάρχουν, βέβαια, κάποιες ελάχιστες εξαιρέσεις ευθαρσούς άρνησης ορισμένων προσώπων στο να δώσουν τον όρκο αυτόν. Όμως, θα ήταν δύσκολο για μας να απαιτήσουμε από το παιδί μας, που έχει εξάλλου τόσο υψηλό αγώνα να επιτελέσει, να αρνηθεί - ενώπιον δικαστηρίου ή σε άλλες περιπτώσεις, που κακώς η πολιτεία απαιτεί όρκο - να τον δώσει. Μακάρι η όλη θεοπρεπής αγωγή μας να είναι τέτοια που να ωθήσει, σε μια τέτοια περίπτωση, να το κάνει μόνος του.
[4] Για παράδειγμα μπορούμε να αναφέρουμε στον έφηβό μας την περίπτωση εγγάμου γυναίκας με μικρά παιδιά, η οποία κατηγορείται άδικα για μοιχεία. Εάν ο όρκος μας και μόνο μπορεί να κατασιγάσει τις υποψίες σε βάρος αυτής τής εγνωσμένης αθωότητας γυναίκας και να αποφευχθεί, έτσι, η διάλυση τής συγκεκριμένης οικογένειας με ό,τι κακό θα μπορούσε αυτό να συνεπαγόταν για τα μικρά παιδιά της, τότε θα δώσουμε τον όρκο αυτόν προς χάριν τού πλησίον.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου