«Παλαιινές Κρητικές Κουβέντες»

Ευγενίας Σπαντιδάκη- Ζαμπετάκη

                «Παλαιινές Κρητικές Κουβέντες»

   ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

            www.ret-anadromes.blogspot.com

Τον τελευταίο καιρό παρακολουθώ με πολύ ενδιαφέρον, από τις στήλες τής έγκριτης τοπικής εφημερίδας «Ρέθεμνος», τα ηθογραφήματα και λοιπά κρητικά «στιγμιότυπα»  που παρουσιάζει τακτικά, ανά εβδομάδα, με τον γενικό τίτλο: «Παλαιινές Κρητικές Κουβέντες», η κ. Ευγενία Σπαντιδάκη- Ζαμπετάκη, η πολύ αγαπητή στην πόλη μας συνταξιούχος δασκάλα, γνωστή και από το μυθιστόρημά της ο «Σχιστομάτης Άγγελος» και το λαογραφικό βιβλίο της «Συνάντηση με την παράδοση, Αληθινές ιστορίες».   

Τα εν λόγω ηθογραφήματα τού «Ρεθέμνους» διαβάζονται, μπορώ να πω, απνευστί και με εξαιρετικό ενδιαφέρον και διασώζουν τον πολυτίμητο θησαυρό τής Κρητικής διαλέκτου που σήμερα «πάει», δυστυχώς, να ξεχαστεί παντελώς, όπως και όλες οι άλλες μορφές τού παραδοσιακού μας πολιτισμού, κάτω από τον αδυσώπητο οδοστρωτήρα τού σύγχρονου τεχνοκρατούμενου πολιτισμού και την ισοπεδωτική λαίλαπα τής παγκοσμιοποίησης και του συγκρητισμού. Είναι γι’ αυτό τα ηθογραφικά κείμενα τής κ. Ευγενίας Ζαμπετάκη μια ηλιακτίδα, ένα ξέφωτο στη σημερινή μας γκρίζα πραγματικότητα, που χύνει διάφανο και καθάριο το φως του και ημερώνει και γλυκαίνει με την απλότητα των ηρώων του και την ειλικρίνεια των προθέσεων και των αισθημάτων τής καθημερινότητας που εκφράζουν τη σημερινή δύσκολη πραγματικότητα. Μέσα από τις διηγήσεις αυτές, που τις παρουσιάζει, συνήθως, σε διαλεκτική μορφή, ώστε να έχουν περισσότερο ενδιαφέρον, αποτυπώνεται εναργώς και με κάθε δυνατή λεπτομέρεια η κάθε πτυχή τής ζωής των παλαιινών ανθρώπων^. τα επαγγέλματα (τα αλώνια και οι μύλοι) και οι ασχολίες των ανθρώπων, τα ήθη και οι παραδόσεις στις διάφορες θρησκευτικές και κοινωνικές γιορτές, οι αγαθοσύνες και οι (κουτο)πονηριές ορισμένων ανθρώπων, οι πικάντικες και ιδιόμορφες ιστορίες που σκαρφίζονταν, αλλά και τα όμορφα αστεία και τα ασυναγώνιστα «καμώματά» τους.

Είναι γεγονός ότι μέσα από τα κείμενά της η κ. Ζαμπετάκη αναδεικνύεται εξαιρετικά ικανή χειρίστρια τού παλαιού κρητικού λόγου και σε βάθος γνώστρια και ειδήμων τής ζωής των παλαιών ανθρώπων τής κρητικής υπαίθρου, την οποία καταγράφει και αναπαραγάγει με εντυπωσιακή πληρότητα και ακρίβεια. Τα ερμηνευτικά δε σχόλια που παραθέτει στο τέλος τού κάθε σημειώματός της είναι εξαιρετικά κατατοπιστικά και η εξήγηση των άγνωστων λέξεων τού κρητικού λόγου ουσιαστική και ακριβής.

Αξίζουν πολλών ευχαριστηρίων άνθρωποι τής εποχής μας- όπως η κ. Ευγενία Ζαμπετάκη- που αναλαμβάνουν, με τις ειδικές γνώσεις που διαθέτουν από τα παλαιινά, να μας εισάγουν και να μας μυούν στον παλαιό κρητικό πολιτισμό και την κρητική λαλιά, που εξέθρεψε τους γονείς και τους προγόνους μας. Είναι γεγονός ότι ανασταίνοντας το περιβάλλον- γλωσσικό και πραγματικό- μέσα στο οποίο έζησαν και δημιούργησαν οι παλιοί μας τους ανασταίνουμε και τους ίδιους, διατηρούμε τη θύμησή τους δυνατή και διασώζουμε την πολιτιστική μας κληρονομιά σε μορφές γλώσσας και ζωής που «τραβάνε» κατ’ ευθείαν από τις ρίζες μας, τον αρχαίο ελληνικό και πιο πέρα, ακόμα, τον ομηρικό μας πολιτισμό. Όλοι μπορούμε να διαγνώσουμε την αλήθεια αυτήν μέσα από λέξεις και φράσεις σαν και τις παρακάτω, που ανευρίσκουμε άφθονες στα «Κρητικά διηγήματα» τής κ. Ζαμπετάκη, τις οποίες στο σημείωμά μου αυτό επεξηγώ έτι περαιτέρω (με τη βοήθεια κρητικών λεξικών και μάλιστα του ερμηνευτικού Λεξικού τού Αντώνη Ξανθινάκη, με την εξαιρετική γλωσσολογική επιμέλεια τού φίλου καθηγητή τής Γλωσσολογίας Χριστόφορου Χαραλαμπάκη), για να φανεί καθαρότερα η αρχαιοελληνική δομή και «ταυτότητα» τού Κρητικού λόγου:

αποδιαφώτιστα (επίρρ.) από (στερ.) + διά- φωτίζω (= πριν φέξει, εξημέρωτα),

πορεύ(γ)ομαι [θαυμάσια αρχαιοπρεπέστατη «κρητικοπούλα» (Μ. Καυκαλάς) λέξη μέσα στη φράση «και πώς θα πορευτούμε το χειμώνα» (= πώς θα συντηρηθούμε, πώς θα τα βγάλουμε πέρα)],

βοτανίζω [= βγάζω τα άγρια χόρτα (προσηγορ. βότανο+ παραγ. κατάλ. –ιζω)],

μια μονοχερέ ρύζι (= τόσο ρύζι όσο χωρεί στη μια φούχτα),

την αποδέλοιπη μέρα (= την υπόλοιπη μέρα) πρόθ. από + μσν. αντων. δε- λοιποί< από τη φρ. οι δε λοιποί (συνων. απολειμάροι),

είντα λογάσαι (αρχ. ρ. λογίζομαι),

έτσα ζάβολε είν’ η ζωή μας στα χωριά,

βατταλαλώ (πβ. το ευαγγελικό βαττολογέω )= φλυαρώ (συμφυρμός αρχ. βαττο- λογώ +λαλώ),

ξελειξίδι= λειχουδιά (αρχ. λείχω= γλείφω)

ασφεντουρώ (-ίζω)< ασφεντόνα (σφενδόνη) + ουρ-ά + κατάλ. – ίζω

παραστιά (αρχ. εστία)= το τζάκι

 [Όλο το παραπάνω λεξιλόγιο είναι μέρος τού προτελευταίου σημειώματος τής κ. Ζαμπετάκη, με τον τίτλο: «Η φρισοκεφαλή» («Ρέθεμνος», 10/8/2013)].

Εύγε στην κ. Ευγενία Σπαντιδάκη- Ζαμπετάκη για τη μεγάλη της αυτήν προσφορά στην κρητική μας διάλεκτο και κουλτούρα. Όλα τα κείμενα τής κ. Ευγενίας Ζαμπετάκη αποπνέουν γενναιόδωρα τις ομορφιές αυτές τής μυρωμένης Κρητικής γης, όπως τις είδε, τις έζησε και τις οσφράνθηκε από παιδί και η ίδια συγγραφέας. Γι’ αυτό τα ηθογραφήματα αυτά δεν μπορούν σε καμιά περίπτωση να αποτιμηθούν με τους γνωστούς κανόνες τής λογοτεχνικής και ιστορικής κριτικής, αφού, κατά κανόνα, αποτελούν καρπόν εύχυμο και αρωματικό ερωτικής αγάπης και αφοσίωσης προς τον τόπο καταγωγής. Ευχή μας και πρότασή μας τα ωραία αυτά «Κρητικά διηγήματα» σύντομα να αποτελέσουν το σώμα ενός πολύτιμου βιβλίου αφιερωμένου στην κρητική διάλεκτο και τον κρητικό λαϊκό μας πολιτισμό.