Νίκος Χρ. Αλιπράντης * * * Προσκυνητές στα ιερά σεβάσματα της λατρείας των Παριανών προγόνων * Η συμφωνία των ερειπίων 13ος- 18ος αι.

 

Νίκος Χρ. Αλιπράντης

 

Προσκυνητές στα ιερά σεβάσματα της λατρείας των Παριανών προγόνων

Η συμφωνία των ερειπίων 13^ος- 18^ος αι.

[Αθήνα 2020, σχ. 8^ο (24 Χ 17), σσ. 256]

 

        ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

                     www.ret-anadromes.blogspot.com

 

Ο κ. Νίκος Χρ. Αλιπράντης, από το πανέμορφο νησί της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής, την Πάρο, είναι φιλόλογος, ιστορικός, λογοτέχνης, δημοσιογράφος, συγγραφέας δεκάδων βιβλίων (το παρόν είναι το 50^ο) και μελετών σχετικών με την Πάρο και την ιστορία της και από το έτος 1979 και εκδότης του έγκριτου και μοναδικού στο είδος του περιοδικού «Παριανά» (Έπαινος Ακαδημίας Αθηνών), με το οποίο- σύμφωνα με το σκεπτικό της Ακαδημίας- προβάλλεται η Πάρος και η Κυκλαδική παράδοση. Είναι, «ειρήσθω εν παρόδω», άξιος τιμής ο κ. Αλιπράντης για την ολοκληρωτική αυτήν, «ψυχή τε και σώματι», επί δεκαετίες, αφιέρωσή του στην ανάδειξη της Ιστορίας του τόπου του.

Του κ. Ν. Αλιπράντη, πριν λίγες μέρες, μαζί με το περιοδικό «Παριανά», γίναμε αποδέκτες μιας νέας θαυμάσιας ιστορικής μελέτης για το νησί του, την Πάρο, που κυκλοφορήθηκε πρόσφατα, στα τέλη του 2020. Ο λόγος για το βιβλίο «Προσκυνητές στα ιερά σεβάσματα της λατρείας των Παριανών προγόνων» και με υπότιτλο: «Η συμφωνία των ερειπίων 13^ος- 18^ος αι.», ένα σύγγραμμα 256 σελίδων, στο οποίο ο κ. Αλιπράντης παρουσιάζει και αναδεικνύει τα ιερά σεβάσματα λατρείας της Πάρου, τα ερημοκκλήσια της, στα οποία καταλεπτώς και ως προσκυνητών ευσεβών καθοδηγεί τα βήματά μας.

Κι ο συγγραφέας δικαίως διερωτάται^. πόση χαρά νιώθουμε, αλήθεια, όταν στις ευσεβείς οδοιπορίες μας συναντούμε ιερά ησυχαστήρια, ξωκκλήσια, όλα κομψά και χαρίεντα, ολόλευκα, τα περισσότερα, να υψώνονται αγέρωχα, ασάλευτα, σιωπηλά, καμαρωτά στις κοιλάδες με φόντο το βαθύ γαλάζιο του διαυγούς ουρανού ή τις αναπάλσεις τής έντονα κυανής θάλασσας στις κατηφοριές των λοφίσκων ανάμεσα σε μυρτιές και πεύκα και φρύγανα, θυμάρια και σχοίνα και ανελισφακιές.

Πρόκειται για ένα βιβλίο που με πολλή, ομολογουμένως, λογοτεχνική χάρη υμνεί την ελληνική φύση μαζί με τα πανέμορφα ξωκκλήσια που για αιώνες κλείνει μέσα της και φιλοξενεί και προσπαθεί να τονίσει τη σημασία και να αναδείξει τον ρόλο που έπαιξαν τα ταπεινά αυτά ναΰδρια- στα οποία φιλοξενούνται οι άγιοι του Θεού, ο Χριστός και η Παναγία- κατά τους τελευταίους πέντε αιώνες, στα δίσεκτα χρόνια, δηλαδή, της Φραγκοκρατίας και της Τουρκοκρατίας.

Και παρόλη την απογοήτευση που νιώθουμε αντικρίζοντας τα βαθιά τραυματισμένα γραφικά και ρακένδυτα ερημοκκλήσια, μια ικανοποίηση, ταυτόχρονα, μας διαπερνά, καθώς ανάμεσα σε αυτά τα ερείπια, που είναι οι ίδιες οι ψυχές και τα πνεύματα και οι ψίθυροι των ευσεβών προγόνων, εμφανίζονται απροσδόκητα και μερικά παλαιότατα εξωκκλήσια με επιτυχία επισκευασμένα και ανακαινισμένα στις μέρες μας. Μόνο που τώρα οι τεχνικοί προσθέτουν και δυο νέα ναοδομικά στοιχεία: το μονότοξο καμπαναριό, που κτίζεται πάνω από τη δυτική πρόσοψη του ναού- στοιχείο που απουσίαζε κατά την Τουρκοκρατία και ταιριάζει απόλυτα στο αρχιτεκτονικό σύνολο του μνημείου- κι ένα δωμάτιο στενά προσκολλημένο και συνεχόμενο δυτικά του αρχικού κτίσματος, που λειτουργεί ως είδος νάρθηκα, καθώς ο κεντρικός κύριος χώρος δεν επαρκεί, συνήθως, για τους προσκυνητές.  

Βασικό χαρακτηριστικό της εκτενούς εκ 32 σελίδων εξαιρετικά ενδιαφέρουσας και κατατοπιστικής επί του θέματος Εισαγωγής του βιβλίου παρουσιάζουν και τα δεκάδες επίλεκτα διασαφηνιστικά παραθέματα που αφορούν στα ερημοκκλήσια της Πάρου και προέρχονται από τη γραφίδα σπουδαίων των γραμμάτων ερευνητών, θεολόγων και φιλολόγων (Ν. Λούβαρη, Μ. Σιώτη, Χρ. Μαλτέζου, Μ. Στασινόπουλου κ. ά.), λογοτεχνών (Ζ. Παπαντωνίου, Rainer M. Rilke, Σεφέρη, Κόντογλου, Ζ. Λορεντζάτου και του πρωτοπόρου του εκδρομισμού Δημ. Χατζόπουλου), ενώ ειδικό, τέλος, ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα παραθέματα γνωστών ακαδημαϊκών αρχαιολόγων, όπως των Αναστ. Ορλάνδου, Δ. Πικιώνη, Δ. Φαράντου, Γ. Σωτηρίου, Δ. Βασιλειάδη, Θεολ. Αλιπράντη και Γ. Δημητροκάλλη.

Από τους τελευταίους ερευνητές, στον αρχαιολόγο, ειδικότερα, Καθηγητή και Ακαδημαϊκό, Αναστάσιο Ορλάνδο οφείλεται ο υπέροχος μουσικός υπότιτλος του βιβλίου «Η συμφωνία των ερειπίων 13^ος- 18^ος αι.», του οποίου το παράθεμα δεν μπορώ να μην το παραθέσω αυτούσιο στο σημείωμά μου αυτό, γιατί εκφράζει, θεωρώ, με μια σπάνια ποιητική δύναμη και ακρίβεια όλη την ουσία και την «αλήθεια» των κατασκευών αυτών, των μεταβυζαντινών ναών της Πάρου και της ελληνικής υπαίθρου γενικότερα: «Με μικράς πάντοτε διαστάσεις κατασκευαζόμενοι οι ναοί αυτοί δεν έχουν επάνω τους τίποτε το περιττόν, καμμίαν μορφολογικήν ρητορείαν. Ούτε κυμάτια, ούτε γείσα, ούτε αετώματα! Μία θεία απλότης τους διακρίνει, που δεν είναι απουσία τέχνης αλλ’ ακριβώς αποτέλεσμα αυτής^. διότι η απλότης των αυτή προκύπτει από την αλήθειαν της κατασκευής των. Η εξωτερική των μορφή είναι πράγματι η καθαρά έκφρασις της εσωτερικής των διατάξεως, επιτυγχανομένη με αυστηρώς γεωμετρικούς όγκους, που ζυγίζονται επάνω εις το κτίριον με θαυμαστήν αρμονίαν και συντίθενται ως μία  μ ο υ σ ι κ ή   σ υ μ φ ω ν ί α » (βλ. εικ.).  

Ξεχωριανή- Άι- Γιάννης ο Θεολόγος

Σκοπός του συγγραφέα είναι να επισημάνει ότι τα εξωκκλήσια δεν αποτελούν θρησκευτική μόνο παρακαταθήκη, αλλά και μνημεία της εθνικής πολιτιστικής μας κληρονομιάς και έχουμε, γι’ αυτό, χρέος ιερό να τα φροντίζουμε, να τα προστατεύουμε και να τα συντηρούμε, για να τα παραδώσουμε αλώβητα και αναλλοίωτα στις επερχόμενες γενεές (Π. Πατέλης).

Και διερωτάται και πολύ ορθά ο συγγραφέας καταλήγει: ναι ίσως η Πάρος να έχει περισσότερα εξωκκλήσια από άλλα μέρη της Ελλάδας, αλλά αυτό οφείλεται στην παρουσία στην Πάρο, στο ανατολικό τμήμα της πόλεως, της Παροικιάς, από τον Δ’ αι. του κορυφαίου προσκυνήματος της Ορθοδοξίας, του μεγαλοπρεπούς ναού της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής, κτίσματος των θεοσέπτων αυτοκρατόρων Κωνσταντίνου του Μεγάλου (285-337) και Ιουστινιανού (527-565). Ο ναός αυτός, θεωρεί δίκαια ο συγγραφέας ότι επηρέασε την ψυχολογία και γιγάντωσε την πίστη των Παριανών ανά τους αιώνες. Και παραθέτει χαρακτηριστική παρατήρησή του, πως από τους 424 ναούς της Πάρου οι 64 έχουν κτιστεί μόνο για την Παναγία.    

Μετά την εν λόγω ενημερωτική «Εισαγωγή» στις επόμενες σελίδες του το βιβλίο συνεχίζει παραθέτοντας πλούσιο και εξαιρετικά αναλυτικό «Περιγραφικό Κατάλογο των εξωκκλησιών της Πάρου», όπου γίνεται λεπτομερής καταγραφή των υπαρχόντων στο νησί ναϋδρίων, με πλουσιότατα, μορφολογικά, ονοματολογικά, λαογραφικά και βιβλιογραφικά, για το κάθε ένα, στοιχεία, ενώ ακολουθούν εξίσου λεπτομερείς κατάλογοι και για: 1) τα ερειπωμένα εξωκκλήσια 2) τα ανακαινισμένα 3) τα εξωκκλήσια τα ανεγερθέντα στη θέση παλαιών 4) τα σωζόμενα όπως είχαν εξαρχής 5) τα εξωκκλήσια αδιευκρίνιστης τοποθεσίας 6) Τα εξαφανισθέντα εξωκκλήσια και το βιβλίο ολοκληρώνεται με πλουσιότατο «Φωτογραφικό Παράρτημα», με εικόνες από δεκάδες εξωκκλήσια του νησιού. Μια ομορφιά να τα βλέπεις στην πράσινη λουλουδιασμένη παριανή φύση, αλλά και σχίσιμο στην καρδιά να νιώθεις το καίριο  χτύπημα της κατάρρευσής τους!

Πρόκειται για ένα βιβλίο μεγάλης, θεωρούμε, ιστορικής, θρησκευτικής και εθνικής σημασίας, που ναι μεν αναφέρεται στην ανεμόεσσα Πάρο, όμως αφορά σύνολο τον ελληνισμό και την Ορθοδοξία. Για άλλη μια φορά συγχαίρουμε και θερμά ευχαριστούμε τον εκλεκτό φίλο και δόκιμο συγγραφέα και ιστορικό κ. Νίκο Αλιπράντη και του ευχόμαστε να έχει δύναμη και υγεία, για να συνεχίζει τη γόνιμη, εργώδη και δημιουργική δραστηριότητά του τόσο στον χώρο της ιστορίας της αγαπημένης του Πάρου, όσο και των Ελληνικών Γραμμάτων, γενικότερα, στα οποία τόσο μεγάλη και ουσιαστική, γι’ αυτό και πολλαχώς αναγνωρισμένη, είναι η μέχρι σήμερα συμβολή του.