ΑΝΤΩΝΟΥΣΑ Ι. ΚΑΜΠΟΥΡΟΠΟΥΛΑ - Η Λ Α Μ Π Ρ Ω - Τραγωδία εις πράξεις πέντε

ΑΝΤΩΝΟΥΣΑ  Ι. ΚΑΜΠΟΥΡΟΠΟΥΛΑ

Η  Λ Α Μ Π Ρ Ω

Τραγωδία εις πράξεις πέντε

Εισαγωγή- Επιμέλεια: Κωνσταντίνος Φουρναράκης

[Εκδόσεις Έρεισμα, Χανιά 2013, σχ. 8^ο (21 Χ 14), σσ.159]

             ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

          www.ret-anadromes.blogspot.com

Τον τελευταίο καιρό, με εξαιρετικό ενδιαφέρον παρακολουθούμε τον σπουδαίο εκδοτικό οργασμό που παρουσιάζει το ΓΑΚ- Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, στα Χανιά, παρουσιάζοντάς μας μία σειρά σημαντικών εκδόσεων τού 19^ου αιώνα, με κορυφαίες αυτές από το ανέκδοτο Αρχείο (93 χειρόγραφοι τόμοι) τού μεγάλου Ρεθεμνιώτη λαογράφου Παύλου Γ. Βλαστού («Βουκολικόν», «Θούρια», «Άσματα Λαϊκά Κρητών ή Συλλογή Κρητικής Ποιήσεως Ποικίλης»), αλλά και άλλες εκδόσεις με σπουδαία έργα Κρητών, της ίδιας περιόδου, όπως «Η Κρητικοπούλα, ήτοι αγώνες και πάθη τής Κρήτης τού 1866» τού Χατζή Μιχάλη Γιάνναρη, με Εισαγωγή- Επιμέλεια- όπως και οι λοιπές εκδόσεις- του Κωνσταντίνου Φουρναράκη.

Από σήμερα, στις λαμπρές αυτές εκδόσεις τού Ιστορικού Αρχείου συγκαταλέγεται και «Η Λάμπρω, Τραγωδία εις πράξεις πέντε», το σημαντικότερο δράμα τής Αντωνούσας Ι. Καμπουροπούλας, μίας πρωτοπόρου γυναίκας τού 19^ου αι., προδρόμου τής φεμινιστικής συνείδησης στην Ελλάδα και των φιλελεύθερων ιδεών, αφού, αξίζει να σημειωθεί ότι διατήρησε- παρά τα κρατούντα στην εποχή της- το πατρικό της επώνυμο στις, και μετά τον γάμο της, δημοσιεύσεις των 

ποιημάτων και τραγωδιών της. Τη σπουδαία αυτήν μορφή τής Αντωνούσας Καμπουροπούλας- όλως ξεχασμένης στις μέρες μας- ανακάλυψε και κυριολεκτικά ξέθαψε από την αφάνεια ο προαναφερθείς εκλεκτός φίλος φιλόλογος κ. Κωνσταντίνος Φουρναράκης, Προϊστάμενος στο ΓΑΚ- Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, που ασχολείται, κυρίως, με τη μελέτη τής Ιστορίας και Λογοτεχνίας αυτής τής περιόδου, του 19^ου αιώνα.

Ο κ. Φουρναράκης παρουσίασε, αρχικά, τη μορφή τής Αντωνούσας Καμπουροπούλας σε εκδήλωση τού Ιστορικού Αρχείου Κρήτης. Στη συνέχεια, τα συμπεράσματα τής έρευνάς του ανακοίνωσε και στο ευρύτερο επιστημονικό κοινό στο Δ΄ Παγκόσμιο Συνέδριο τής Ευρωπαϊκής Εταιρείας Νεοελληνικών Σπουδών, που πραγματοποιήθηκε στη Γρανάδα τής Ισπανίας, τον Σεπτέμβριο τού 2010. Να σημειώσουμε ότι το έργο τής Αντωνούσας Καμπουροπούλας, διάσπαρτο σε κλειστές συλλογές βιβλιοθηκών και σε αρχεία, χρειάζεται ειδική έρευνα προς εντοπισμό και μελέτη του. Ο λόγος αυτός είναι που δεν επέτρεψε μέχρι σήμερα τη μελέτη του από ειδικούς και κριτικούς τής λογοτεχνίας.

Η Αντωνούσα Καμπουροπούλα γεννήθηκε στα Χανιά το έτος 1790, όπου και παντρεύτηκε και απέκτησε έναν γιο. Ο σύζυγός της μετείχε σε επαναστάσεις κατά των Τούρκων και τον Γενάρη τού 1824 ήλθε και εδώ, στο Ρέθυμνο, προκειμένου να υπερασπιστεί τα δεινώς πολιορκούμενα γυναικόπαιδα στο Σπήλαιο τού Μελιδονίου. Από τα κείμενά της μπορούμε να συμπεράνουμε ότι, κατά τη διάρκεια τής επανάστασης τού ’21 στην Κρήτη, γνώρισε ποικίλους κινδύνους και βίωσε τις τρομερές σφαγές και καταστροφές στην πόλη των Χανίων. Η Καμπουροπούλα, περαιτέρω, είναι η πρώτη Ελληνίδα που άρθρωσε επώνυμα λόγο πολιτικό. Από το 1840 εξέφραζε την έντονη απογοήτευσή της για τα εθνικά πράγματα, έκρινε τη συμπεριφορά των ξένων και συμβούλευε τον βασιλιά και τους πολιτικούς τής Ελλάδας. Πέθανε τα Χριστούγεννα τού 1875 στην Αθήνα, χωρίς να προλάβει, δυστυχώς, να δει το όνειρό της, την απελευθέρωση τής αγαπημένης της Κρήτης, να γίνεται πραγματικότητα.

Εντυπωσιάζει η αγωνία και η πολυμέρεια τής γραφής της, η οποία- πέραν των διαφόρων πολεμικών γεγονότων τής Κρήτης, επί τής Ελληνικής Επαναστάσεως, [«Ποιήματα Τραγικά», εμπεριέχοντα πολέμους τής Κρήτης επί τής Ελληνικής Επαναστάσεως, συντεθέντα και εκδοθέντα υπό Αντωνούσα Ι. Καμπουροπούλα (sic), εν Ερμουπόλει…1840]- επεκτείνεται και αναδεικνύει και άλλα πολεμικά γεγονότα, άλλων περιοχών τού ελληνικού τόξου, όπως την περίφημη Έξοδο τού Μεσσολογίου («Η Έξοδος τού Μεσσολογίου», τραγωδία εις πέντε πράξεις υπό τής κυρίας Αντωνούσης Καμπουράκη, Κρήσσης, εν Αθήναις ….1875), αλλά και τα συμβάντα τής Ναυπλιακής και Οκτωβριανής Επαναστάσεως [«Η Μνήμη», ποίημα τής Αντωνούσης Ι. Καμπουροπούλου (sic) εκ Χανίων τής Κρήτης, εν Αθήναις….1863].

Όμως, το σημαντικότερο έργο τής Αντωνούσας Καμπουροπούλας είναι, όπως έχουμε ήδη επισημάνει, το ηρωικό δράμα «Η Λάμπρω, τραγωδία εις πράξεις πέντε» (εν Μεσολογγίω 1861). Το έργο της αυτό, πέραν τού έντονου αυτοβιογραφικού επιπέδου τού λόγου, αποτελεί και μία σοβαρή έμμετρη ιστοριογραφία των πολεμικών γεγονότων τής εποχής. Η υπόθεση τής τραγωδίας εκτυλίσσεται ως εξής: Ένας ευγενικός και γενναίος νέος, ο Φλώρος, σπεύδει, μαζί με τον φίλο του, τον Λεωνίδα, να βοηθήσουν τον αιχμάλωτο αδελφό τής Λάμπρως, τον Αλέξανδρο. Η ιπποτική και γενναία αυτή πράξη τού Φλώρου κάνει να ανθίσει στην καρδιά τής ηρωίδας ένας αγνός και όμορφος έρωτας προς το πρόσωπό του. Οι δύο νέοι δίνουν όρκους αιώνιας πίστης και αφοσίωσης. Μετά από πολλές περιπέτειες και ταλαντεύσεις που γνώρισε ο έρωτάς τους, η αγάπη τους, πλέον, ευοδούται και στερεώνεται. Η Λάμπρω- προκειμένου να μην αποχωριστεί τον αγαπημένο της ούτε για λίγο, στη διάρκεια εκστρατείας στη Χίο, που έμπαινε τώρα μπροστά τους προσωρινό εμπόδιο στην ένωσή τους με τα αιώνια δεσμά τού γάμου- ντύνεται ανδρικά και ακολουθεί τον Φλώρο, χωρίς αυτός να το γνωρίζει. Σε μια μάχη βάζει το σώμα της ασπίδα, για να τον προστατεύσει και ένα βόλι εχθρικό την πληγώνει θανάσιμα στο στήθος.

Στο παρουσιαζόμενο έργο συσσωρεύονται γενναιόδωρα οι πανανθρώπινες αξίες τής φιλοπατρίας (οι ήρωες ορκίζονται στην πατρίδα), της πίστης στον Θεό (βασική προϋπόθεση ύπαρξης τού ανθρώπου σε δύσκολους καιρούς), του σεβασμού προς τους γονείς, της αυτοθυσίας, της ευγένειας και ειλικρίνειας των αισθημάτων και της αγνότητας των καρδιών (Φλώρος: αφού τον κόσμον γνώρισα κι ήλθα εις ηλικίαν/ Σ’ ορκίζομαι δεν έκαμα τού έρωτος λατρείαν). Εντυπωσιακή, εδώ, καθίσταται η πρόοδος και το βάθεμα τού ερωτικού αισθήματος τής Λάμπρως και του Φλώρου, που αφορμή και αρχήν του είχε, όπως έχουμε ήδη επισημάνει, την αδελφική τής Λάμπρως αγάπη προς τον αδελφό της, Αλέξανδρο. Είναι γεγονός ότι μέσα στα δύσκολα πολεμικά χρόνια ο έρωτας καθίσταται το «αλάτι» τής ζωής και κλιμακώνεται, στη συγκεκριμένη τραγωδία, μέχρις αυτοθυσίας για τον αγαπώμενον, κατά τα παραδεδομένα πρότυπα τού «Ερωτόκριτου». Εντυπωσιάζει, πάντως, στη συγκεκριμένη τραγωδία και το πόσο συχνά προβάλλει και το θέμα τής αυτοκτονίας, τόσον ένεκα της αδελφικής (η Λάμπρω για τον θεωρούμενο νεκρό αδελφό της), όσο και της ερωτικής αγάπης (ο Φλώρος για την Λάμπρω και η Λάμπρω για τον Φλώρο). Στη «Λάμπρω», τέλος, παραδίδονται και αρκετά ήθη και έθιμα τής εποχής εκείνης, καθώς και διάφορα άλλα γεγονότα ποικίλων εκστρατειών τής πολύπαθης Κρήτης αλλά και τής αιματοβαμμένης Χίου.    

Πρόκειται, τωόντι, για μίαν άκρως ενδιαφέρουσα επιστημονική έρευνα και επανέκδοση πρωτογενούς ποιητικού- ιστορικού- λογοτεχνικού υλικού. Τα θερμά μας συγχαρητήρια στον κ. Κων. Φουρναράκη και τους λοιπούς συντελεστές τής έκδοσης, τους οποίους βεβαιώνουμε ότι: «ὂντως καλόν ἒργον εἰργάσαντο, ἐπειδάν καί ἐτελείωσαν αὐτό». Τέτοιες προσπάθειες μάς ενθαρρύνουν και μας κάνουν να πιστεύουμε ότι όσο ενδιαφερόμαστε και σκύβουμε πάνω από τις αιώνιες αξίες τής τοπικής μας ιστορίας και λογοτεχνίας και του λαϊκού μας πολιτισμού δεν χάθηκαν ακόμα όλα κάτω από τον αδυσώπητο οδοστρωτήρα τού σύγχρονου τεχνοκρατούμενου πολιτισμού και την ισοπεδωτική λαίλαπα τής παγκοσμιοποίησης και του συγκρητισμού.