Η ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΘΗΤΕΙΑ ΕΝΟΣ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΗ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ

 ΝΙΚΟΣ ΧΡ. ΑΛΙΠΡΑΝΤΗΣ

Η ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΘΗΤΕΙΑ ΕΝΟΣ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΗ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ

  Το Ημερολόγιο τού Γιάγκου Μασσέλου (1927- 1928)

           [Εταιρεία Γραφικών Τεχνών «ΑΒΕΛ», Αθήνα 2012, σχ. 8^ο (21Χ15), σσ. 207]

                              ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

                                                                                    

Με τον όρο αυτοβιογραφία χαρακτηρίζουμε, συνήθως, ένα συνεχές αφηγηματικό κείμενο, στο οποίο ένας άνθρωπος καταγράφει ο ίδιος την ιστορία τής ζωής του ή ενός μόνο μέρους αυτής. Η αυτοβιογραφία, στις περισσότερες περιπτώσεις, γράφεται σε χρόνο αρκετά μεταγενέστερο από τα όσα εξιστορεί. Στην αυτοβιογραφία ανήκει και το Ημερολόγιο, στο οποίο βιογράφος είναι αυτός ο ίδιος ο αυτοβιογραφούμενος και αφορά στη συστηματική καταγραφή από ένα άτομο των πιο σημαντικών γεγονότων τής προσωπικής του ζωής. Κατά κανόνα δεν γράφεται για να δημοσιευτεί ή να διαβαστεί από άλλους πλην τού ίδιου τού συγγραφέα του. Γι’ αυτό και ειδικά χαρακτηριστικά αναγνώρισης τού ημερολογιακού είδους είναι ο προσωπικός- εξομολογητικός χαρακτήρας του, η κυριαρχία τού α΄ ρηματικού προσώπου, η αποσπασματικότητα και το γεγονός ότι στην καταγραφή είναι όλα ιδωμένα κάτω από την οπτική γωνία τού ατόμου που κρατά το ημερολόγιο.

Όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά τού είδους ανευρίσκουμε πλουσίως στο βιβλίο που γνώρισε πρόσφατα το φως τής δημοσιότητας με τον τίτλο: «Η στρατιωτική θητεία ενός Μικρασιάτη στην Αθήνα τού Μεσοπολέμου» και υπότιτλο: «Το Ημερολόγιο τού Γιάγκου Μασσέλου (1927- 1928)» του φιλολόγου, ιστορικού, λογοτέχνη, δημοσιογράφου και εκδότη (από το έτος 1979) τού περιοδικού «Παριανά» (Α΄ βραβείο τής Ακαδημίας Αθηνών) κ. Νίκου Χρ. Αλιπράντη, από το όμορφο νησί τής Παναγίας τής Εκατονταπυλιανής, την Πάρο, ώστε να μπορούμε να το κατατάξουμε στο είδος αυτό τής ημερολογιακής αυτοβιογραφίας.

Στο Ημερολόγιό του ο αυτοβιογραφούμενος 21χρονος Μικρασιάτης πρόσφυγας Γιάγκος Μασσέλος)- ο οποίος, να σημειωθεί, είναι ο πενθερός τού συγγραφέα κ. Αλιπράντη- καταγράφει βήμα προς βήμα, με έναν χαρισματικό ερασιτεχνισμό, την καθημερινή στρατιωτική του ζωή για διάστημα, όμως, έντεκα, μόλις, μηνών (από Οκτώβριο 1927 μέχρι και 25 Αυγούστου 1928), την οποία διηγείται με απρόσμενη ωριμότητα, παρά το νεαρότατο τής ηλικίας του, ζωγραφίζοντας, ταυτόχρονα, με τα πιο ζωηρά χρώματα τη ζωή και τις εξοχές τής Αθήνας τής εποχής εκείνης. Θα ήταν ευχής έργο η διάσωση Ημερολογίων τού είδους αυτού, που είναι αυτή η ίδια η ιστορία τού τόπου μας γραμμένη σε πρώτο χέρι, αυθεντική, γνήσια, καθαρή από ανθρώπους που έζησαν και βίωσαν «στο πετσί» τους την ζωή και τα γεγονότα κάποιων ιστορικών περιόδων [πβ., στο σημείο αυτό, και το γνωστό Ημερολόγιο τής Γερμανοεβραίας έφηβης Άννας Φράνκ, αυτήν την de profundis (εκ βαθέων) αποκάλυψη με τη φωνή ενός μικρού παιδιού, που ενσωματώνει τον αποτροπιασμό τού φασισμού περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο στοιχείο τής Νυρεμβέργης (Jan Romein)].

Το παρουσιαζόμενο βιβλίο- μετά τα λίαν διαφωτιστικά «Προλογικά» στοιχεία γύρω από την περίοδο τού Μεσοπολέμου, κατά την οποία γράφτηκε το Ημερολόγιο-  χωρίζεται σε δυο μέρη ^. το πρώτο μέρος αποτελεί μια θαυμάσια όσο και ενδιαφέρουσα «Εισαγωγή στις Αναμνήσεις και σημειώσεις» τού 21χρονου Μικρασιάτη πρόσφυγα Γιάγκου Μασσέλου, μέσα από τρία άρθρα που ο κ. Αλιπράντης είχε δημοσιεύσει κατά τα έτη 2005, 2008 και 2009, από το «Αθηναϊκό Ημερολόγιο» των Γιάννη Κ. Καιροφύλα και Στρατή Γ. Φιλιππότη. Με τα άρθρα του αυτά ο κ. Αλιπράντης κάνει γνωστό το εν λόγω χειρόγραφο τού Μασσέλου, παραθέτοντας χωρία από τις εγγραφές του που αφορούν σε πορείες τού Συντάγματός του στις εξοχές τής Αττικής και στα προάστια τής Αθήνας, καθώς και σε άλλα προσωπικά σύμβαντα τού συντάκτη του. Στο Δεύτερο Μέρος παρατίθεται ως έχει το χειρόγραφο Ημερολόγιο τού πρόσφυγα Γιάγκου Μασσέλου.

Το στρατόπεδο τού Μασσέλου βρισκόταν στα «Παραπήγματα», στο κέντρο τής σημερινής Αθήνας- η ονομασία, προφανώς, λόγω τού είδους των κτιριακών εγκαταστάσεων που υπήρχαν- και εκτεινόταν από τη σημερινή Μονή Πετράκη ως τους Αμπελοκήπους. Σήμερα η έκταση αυτή, αριστερά τής λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας (τότε λεγόταν Κηφισίας), κατέχεται από το κτίριο τού Νοσηλευτικού Ιδρύματος τού Μετοχικού Ταμείου Στρατού (ΝΙΜΙΤΣ), το Πάρκο Ελευθερίας, όπου το άγαλμα τού Βενιζέλου, το Μέγαρο Μουσικής και την Αμερικανική Πρεσβεία. Από αυτό, λοιπόν, το κεντρικότατο σημείο τής σημερινής Αθήνας, το σύνταγμα τού Γιάγκου Μασσέλου πραγματοποιούσε τακτικές πορείες εξακτινώμενο προς όλες τις σημερινές συνοικίες, που τον καιρό εκείνο ήταν χωριά τής Αθήνας.              

Το Ημερολόγιο- όπως έχουμε ήδη επισημάνει- καλύπτει μια μικρή περίοδο έντεκα, μόλις, μηνών (από Οκτώβριο 1927 μέχρι και 25 Αυγούστου 1928). Στο διάστημα αυτό τού Μεσοπολέμου δεν συνέβησαν συνταρακτικά γεγονότα, ώστε ο συγγραφέας τού παρουσιαζόμενου βιβλίου να εστίαζε σε αυτά. Στρέφει γι’ αυτό- όπως αφήσαμε ήδη να διαφανεί- το κύριο ενδιαφέρον του στη γοητευτική ομορφιά τού αττικού τοπίου τής εποχής εκείνης- όπως αυτή αποτυπώνεται στο Ημερολόγιο τού Μασσέλου- στο εύδιο φως και στις πάναγνες ευωδιές των βόρειων εξοχών και προαστίων τής παλιάς Αθήνας. Ο κ. Αλιπράντης με το βιβλίο του αυτό καταφέρνει, πραγματικά, να μας μεταφέρει στην όμορφη ατμόσφαιρα και τα τοπία τής εποχής εκείνης, όταν όλα ήταν, ακόμα, ειρηνικά, απλά και εγκάρδια και ευωδίαζαν καλοσύνη, παραθέτοντας μας, περαιτέρω, εξαιρετικά πλούσια στοιχεία για την τότε Αθήνα από πλήθος, για την αθηναϊκή ενδοχώρα, σύγχρονων μελετών.

Έτσι, το βιβλίο τού κ. Αλιπράντη καθίσταται ένας πολύτιμος για τις λεπτομέρειές του θησαυρός πληροφοριών για την παλιά Αθήνα αλλά και για τους πρόσφυγες, λόγω ακριβώς τής προσφυγικής ιδιότητας τού συντάκτη τού Ημερολογίου, Γ. Μασσέλου. Ως προς το πρώτο- την πληροφόρηση, δηλαδή, που το συγκεκριμένο βιβλίο μάς παρέχει για την παλιά Αθήνα- χαρακτηριστικό παράδειγμα προσκομίζουμε την αναφορά του στην Όμορφη Εκκλησιά ή Ομορφοκκλησιά (Βέικου παλιότερα), κοντά στο τέρμα τού λεωφορείου Γαλατσίου, όπου υψώνεται το χαριέστατο τούτο βυζαντινό μνημείο τού 12^ου αιώνα, που τιμά τη μνήμη τού αγίου Γεωργίου. Εδώ ο κ. Αλιπράντης αφιερώνει πέντε ολόκληρες σελίδες με αναφορές του σε εξαιρετικά ενδιαφέροντα κείμενα, για το πολύτιμο αυτό μνημείο, των Δ. Πικιόνη, Δ. Καμπούρογλου, Φ. Κόντογλου  Μ. Χατζηδάκη κ.ά.

Ως προς το δεύτερο στοιχείο προσφοράς, το παρουσιαζόμενο βιβλίο καθίσταται ένα θαυμάσιος ύμνος για τους χιλιάδες πρόσφυγες που είχαν κατακλύσει το λεκανοπέδιο τής Αττικής, καταγράφοντας όλη την ιστορία τού προσφυγικού ζητήματος και των προσφυγικών εγκαταστάσεων στην Αθήνα (Καισαριανή, Βύρωνα, Υμηττό, Ν. Φιλαδέλφεια, Ν. Ιωνία, Ζωγράφου, Περιστέρι, Κοκκινιά κ.λπ.). Οι προσφυγικές αυτές εγκαταστάσεις, σημειώνει χαρακτηριστικά ο συγγραφέας, δεν αλλοίωσαν σχεδόν καθόλου το πρόσωπο τής Αττικής, καθώς σε εκτάσεις έρημες, χωρίς πράσινο, όπως βλέπουμε σε παλαιές φωτογραφίες τής εποχής, «φύτρωσαν» τα σπιτάκια των προσφύγων ομοιόμορφα σαν κουτιά, μονώροφα ή διώροφα, πλινθόκτιστα, που, μετά το έτος 1923, μια νέα κατάσταση άρχισε να εμπεδώνεται και να δημιουργούνται νέοι δήμοι και νέες κοινότητες στην Αττική.

          Η μετατροπή των ημερολογιακών σημειώσεων τού πρόσφυγα στρατιώτη Γιάγκου Μασσέλου σε αφηγηματικό λόγο από την πένα τού κ. Αλιπράντη έγινε κατά τρόπο αριστοτεχνικό. Ο συγγραφέας σκιαγραφεί πρόσωπα, στήνει σκηνικά δράσης και γενικά φωτίζει τα γεγονότα τού Ημερολογίου με ποικίλες άμεσες ή έμμεσες πληροφορίες, συμμετέχοντας σε αυτά ενεργά, βιώνοντας το πρωτότυπο κείμενο τού αυτοβιογράφου του και συμμετέχοντας σε αυτό ως πρωταγωνιστής ή ως αυτόπτης μάρτυρας. Αυτοβιογράφος και συγγραφέας μιλούν στην ίδια γλώσσα και στο κείμενο επιτυχώς επικρατεί το α΄ ρηματικό πρόσωπο τού πρωτότυπου κειμένου, ενώ ο συγγραφέας με την καλλιέπεια και κομψότητα τού λόγου του προσφέρει στον αναγνώστη του την αισθητική απόλαυση.

          Σε κάποιες περιπτώσεις ο συγγραφέας διορθώνει τον συντάκτη τού Ημερολογίου, σε χιλιομετρικές, κυρίως, αποστάσεις, που τις υπολόγιζε από μνήμης, «πέφτοντας» συχνά έξω στους κατά προσέγγιση υπολογισμούς του.

Το βιβλίο κοσμείται από πλήθος φωτογραφιών τής εποχής τού Ημερολογίου, που βρίσκονται πάντα σε σύγκριση και αντιπαράθεση με μια εικόνα σύγχρονη, τού ίδιου θέματος, αποτυπωμένου σε σύγχρονες φωτογραφίες, τις οποίες τράβηξε ο ίδιος ο συγγραφέας, που, για τον σκοπό αυτόν, επισκέφθηκε προσωπικά τις δεκάδες των τόπων που αναφέρονται στο Ημερολόγιο μέχρι και τη Μικρά Ασία, στους τόπους των Αλησμόνητων Πατρίδων.

       Ο κ. Νίκος Αλιπράντης είναι άξιος τού «δικαίου επαίνου» αλλά και τής αγάπης όλων μας και γι’ αυτό το νέο πόνημά του, που αποτελεί, τώντις, περισπούδαστη και κεφαλαιώδους σημασίας μελέτη για την παλιά Αθήνα. Στη συγγραφή του αυτήν προχώρησε, γιατί γνωρίζει πολύ καλά ότι ο άνθρωπος σε κάθε περίοδο τής ιστορικής του πορείας είναι φως και γι’ αυτό πρέπει να φωτίζει και να φωτίζεται και να διδάσκει ορθά τους μεταγενεστέρους.