20. Κ Α Ρ Η Ν Ε Σ

ΧΩΡΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΜΑΣ
ΔΗΜΟΣ ΑΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ


                  20. Κ Α Ρ Η Ν Ε Σ


ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ
www.ret-anadromes.blogspot.com

• Γενικά στοιχεία για το χωριό- Κοινοτική αναγνώριση

Χωριό τής επαρχίας Αγίου Βασιλείου και σήμερα δήμου Λάμπης, νομού Ρεθύμνου, κάτοικοι (απογρ. 2001) 218, υψόμ. 540 μ., 35 χλμ. από το Ρέθυμνο, διακλάδωση στο χωριό Μιξόρρουμα αριστερά, στο 26ο χλμ. τού δρόμου προς Σπήλι- Λαμπηνή- Καρήνες. Υπάρχει και άλλος δρόμος από την αρτηρία Αμαρίου. Βολιώνες- Παντάνασσα- Πατσός- Καρήνες.

Η αρχική αναγνώριση της κοινότητας Καρηνών έγινε με το Δ. 6-9-1925, ΦΕΚ Α 260/1925 και προήλθε από την κοινότητα Σπηλίου.

Οικισμοί που αρχικά απάρτισαν την κοινότητα: Καρήνες.

Οικισμοί που αποτελούν σήμερα το Δ. Δ. Καρηνών (κάτ. 218): Καρήνες (κάτ. 218).

Το 1890 οι Καρήνες, ανήκουν στον δήμο Μέρωνος ή Επάνω Δήμο, περιγράφονται δε από τον Εμμ. Λαμπρινάκη ως «κώμη ποιμενική, με ευφόρους γαίας, εξάγουσα ωραίους φασιόλους και άλλα είδη, διακρινομένη δε διά το εύανδρον των κατοίκων της» [1].

Το χωριό πανηγυρίζει στις 14 Σεπτεμβρίου την Ύψωση του Τιμίου Σταυρού, όπου συρρέουν πολλοί προσκυνητές και από όλα τα γύρω χωριά. Άλλο πανηγύρι γίνεται στις 8 Σεπτεμβρίου στην Παναγία στην Πέτρα αλλά και στις 6 Αυγούστου στο Σωτήρα Χριστό, όπου λαμβάνουν χώρα και οι εκδηλώσεις τιμής και μνήμης για την Εθνική Αντίσταση και τον Καπετάν Λεμονιά (Νικόλαο Παπαδάκη).

• Πληθυσμιακά- Κτηματολογικά Στοιχεία

Το χωριό αναφέρεται στην πρώην επαρχία Αμαρίου το 1577 από τον Fr. Barozzi (fo27r) ως Carines, επίσης από τον Καστροφύλακα αναφέρονται δυο οικισμοί στον νομό Ρεθύμνου. (K174) ως Carines, με 312 κατoίκους και Carrines με 36 κατοίκους το 1583. Ο Στ. Σπανάκης κάνει την υπόθεση ότι ο μικρότερος οικισμός μπορεί να ήταν χωριστή συνοικία του μεγαλύτερου και αναφέρεται ιδιαίτερα, όπως συμβαίνει και σε άλλες περιπτώσεις [2]. από τον Basilicata [3] αναφέρεται ως Charines το 1630, το 1834, στην Αιγυπτιακή απογραφή, ως Karines [4], με 4 χριστιανικές και 3 τουρκικές οικογένειες. To 1881 αναφέρεται «Καρίναις» στο δήμο Μέρωνα Αμαρίου με 252 χριστιανούς κατοίκους και το 1900 στον ίδιο δήμο με 275. Το 1920 αναφέρεται «Καρίνες» και αποτελεί την έδρα ομώνυμου αγροτικού Δήμου στην επαρχία Αγίου Βασιλείου, κάτοικοι 294, το 1928 αποτελεί ομώνυμη κοινότητα και έχει 395 κατ., το 1940 (Καρίναι) κατ. 436, το 1951 κάτ. 398, το 1961 κάτ. 370, το 1971 κάτ. 293, το 1981 κάτ.239, το 1991 κάτ.256 και το 2001 κατ. 218.

• Ερειπωμένοι Οικισμοί

α) Άγιος Ιωάννης Κεφαλά,

β) Καλογεράδω

γ) Πέτρα

δ) Ποταμοί [5] 

• Η ονομασία τού χωριού

Όσον αφορά στο όνομα του χωριού, ο Θεόδωρος Σ. Πελαντάκης σημειώνει ότι το χωριό βρίσκεται σε περιοχή γεμάτη λόφους και βουνά. Ήδη στους χρόνους του Ομήρου «κτίσματα, όπως είναι οι ακροπόλεις, ονομάζονται κάρηνα ‘ως επί λόφων κείμενα’» [6]. Άρα, η προέλευση του τοπωνυμίου είναι ομηρική και πρέπει να γράφεται Καρήνες με [η].

Με την ονομασία, τώρα, Καρήνες θα πρέπει να εννοήσουμε όχι τόσο κτίσματα «ως επί λόφων κείμενα», κατά το ομηρικό απόσπασμα που παραθέσαμε, αλλά τις ίδιες τις κορυφές των ορέων, που, πράγματι, υπεραφθονούν στη εκεί γύρω περιοχή. Και ‘κάρηνα’ [κάρηνον (το), από κάρη (το), αντί του κάρα, η= το κεφάλι], μεταφορικά, ονομάζονται και οι κορυφές των ορέων [7]. Και εδώ, στις Καρήνες, τα διαδοχικά υψώματα δίνουν την εντύπωση πλήθους ‘κεφαλιών’, που ξεφυτρώνουν γύρω σου.

Με πληροφόρησαν, επίσης, οι συνεργάτες μου ότι στο χωριό υπάρχουν πολλές καρυδιές και μου έστρεψαν προς το δέντρο αυτό την απαρχή τού ονόματος τού μακροτοπωνυμίου. Οπότε, μια σχέση τού μακροτοπωνυμίου προς το φυτωνυμικό κάρυον (= καρύδι) καρύα, καρυά, η (= η καρυδιά)- που θα επέβαλε μια γραφή του τοπωνυμίου με [υ] (Καρύνες)- δεν φαίνεται καθόλου απίθανη [8].

Όμως, σχέση τού ονόματος τού χωριού με την ενετική λέξη carina φαίνεται όλως απίθανη, αφού ορεινό όπως είναι δεν δικαιολογεί στην περιοχή του μαρίνες πλοίων κ.λπ.

• Ιστορικά στοιχεία

Είναι γεγονός ότι λόγω του ορεινού του χωριού δεν κατοίκησαν σε αυτό ποτέ Τούρκοι, δεν κάηκε καμιά φορά στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, ενώ στα χρόνια της Γερμανικής Κατοχής οι κάτοικοι έλαβαν μέρος στην Εθνική Αντίσταση. Σε σπήλαιο, μάλιστα, του χωριού διέμειναν ο γερμανός στρατηγός Κράιπε και οι απαγωγείς του κατά τη διαδρομή τους από τα Σπήλια Ηρακλείου- όπου τον απήγαγαν- στο Ροδάκινο της επαρχίας Αγ. Βασιλείου, απ’ όπου με υποβρύχιο μεταφέρθηκε αιχμάλωτος στο Κάιρο, τον Απρίλιο του 1944.

• Μορφές- Αγωνιστές τού χωριού

Το χωριό ορεινό όπως είναι χαρακτηρίζεται ανέκαθεν για την έντονη και αγνή φιλοπατρία του. Δεν έλλειψε από κανένα προσκλητήριο του Έθνους και έχει να μας επιδείξει άφθονους αγωνιστές στους διάφορους αγώνες τού Έθνους. Έτσι, από τις Καρήνες καταγόταν ο Μακεδονομάχος Βασίλης Στελιουδάκης, επίσης ο Δημήτρης Φραγκιουδάκης, που ανήκε κατά τα χρόνια τής Αντίστασης (1941- 44) στην ομάδα του Πετρακογιώργη, και ο γνωστός καπετάν Λεμονιάς Παπαδάκης (Νικόλαος Παπαδάκης), για τον οποίο, αλλά και τους λοιπούς πεσόντες κατά τη Γερμανική κατοχή έχει στηθεί ηρώο από πέτρα αλφάς στο χωριό.

Μια από τις κορυφαίες προσωπικότητες τού αντιστασιακού κινήματος στην Κρήτη ο καπετάν Λεμονιάς Παπαδάκης (Νικόλαος Παπαδάκης) γεννήθηκε στις Καρίνες το 1901. Εθελοντής στη Μικρασιατική εκστρατεία την περίοδο τής κατοχής μυήθηκε στο ΕΑΜ από τον καθηγητή Γιάννη Μαθιουδάκη από την Κοξαρέ. Σύντομα (αν και αγράμματος) αναδείχτηκε σε γενναίο καπετάνιο τού Ε.Λ.Α.Σ. Παρέλαβε την αρχηγία του Ε.Λ.Α.Σ στο Ρέθυμνο από τον καπετάν Γιάννη Σπιθουλάκη. Διακρινόταν για τη φιλοπατρία, τη μετριοφροσύνη, την ευστροφία, την τόλμη και την αντρεία του. Έδωσε τις μάχες: α) Ποταμών (11/9/1943) β) Αγριοχώραφο Κουρταλιώτη (29/08/1943) γ) Κρουσανιώτικο Φαράγγι (14/07/1943 και 07/08/1943) δ) Αραβάνες (29/8/1943) ε) Κοξαρές (29/08/1943).

Αν και προσωπικά είχε καταφέρει να θέσει εαυτόν εκτός του εμφύλιου πολεμικού κλίματος τής εποχής, δολοφονήθηκε από χέρι ελληνικό στις 17/01/1945, στη θέση «Κουτσουλίθρα» τού χωριού Κοξαρέ [9].

Αγωνιστές, περαιτέρω, στους διάφορους απελευθερωτικούς αγώνες της πατρίδας το χωριό έχει να επιδείξει τους: Ιωάννη Ιωσ. Δασκαλάκη, Ιωσήφ Γ. Δασκαλάκη, Εμμανουήλ Κουτσάκη, Βασίλειο Α. Παλιεράκη, Δημ. Απ. Παλιεράκη, Γεώργιο Ν. Παπαδάκη, Εμμανουήλ Ν. Παπαδάκη, Γεώργιο Σέρδε, Ευάγγελο Σέρδε, Νικόλαο Σέρδε, Αντώνιο Στελιουδάκη, Γεώργιο Στελιουδάκη, Εμμανουήλ ή Αναγνώστη Στελιουδάκη [10].

• Οικογένειες τού χωριού

Οικογένειες του χωριού, σήμερα, είναι: οι Νικολουδάκηδες, Τζουρμπάκηδες, Φραγκιουδάκηδες, Στεφανάκηδες, Γιορταμάκηδες, Σχοινάκηδες, Λαγουδάκηδες, Κουτσάκηδες, Στελιουδάκηδες, Στεφανάκηδες, Μαρκογιαννάκηδες, Τραϊτοράκηδες, Μαραβελάκηδες, Παπαδάκηδες.

• Ναοί τού χωριού

Στο χωριό υπάρχουν αρκετές βυζαντινές εκκλησίες, όπως:

στη θέση Κεφάλα, πλησίον αγροτικής οδού και κοντά στον νεότερο ναό του αγίου Ιωάννου, ο βυζαντινός ναός του αγίου Γεωργίου, του οποίου έχει καταπέσει μεγάλο τμήμα τού δυτικού τοίχου, η δε στέγη έχει μεγάλες ρωγμές και το νερό εισέρχεται μέσα στην εκκλησία με αποτέλεσμα την καταστροφή των περισσοτέρων αγιογραφιών. Σε ετοιμόρροπη κόγχη διακρίνεται ο Παντοκράτωρ κι ένας Ιεράρχης, στο βορεινό δε τοίχο δυο έφιπποι άγιοι [11]. Ο ναός παλιότερα υπαγόταν στην ιερά μονή Αρσανίου και σήμερα χρειάζεται συντήρηση.

Μέσα στο χωριό, πάνω σε λόφο, στέκεται ερείπιο, λόγω κατολισθήσεως τού υπεδάφους, και άλλος ναός τού αγίου Γεωργίου. Του ναού τούτου διατηρείται ο βόρειος μόνο τοίχος και τμήμα τού δυτικού. Από αυτούς, στον βόρειο τοίχο σώζεται τμήμα τής τοιχογραφίας τού αγίου Γεωργίου και στο δυτικό τοιχογραφία του ζεύγους των κτιτόρων- αφιερωτών, που έχουν το ένα τους χέρι στο στήθος και με τα άλλο κρατούν το εκκλησάκι- αφιέρωμα. Την εικόνα των αφιερωτών- κτιτόρων πρώτος φωτογράφησε ο Gerola. Η αγιογραφία αυτή και τμήματα άλλων έχουν αφαιρεθεί από την αρχαιολογική υπηρεσία και φυλάσσονται σήμερα στον καθεδρικό ναό. Από τους βυζαντινούς ναούς τού χωριού στον Κατάλογο των Gerola- Λασσιθιωτάκη αναγράφονται μόνο ο παρών και ο προηγούμενος, που κατατάσσονται και οι δυο στην επαρχία Αμαρίου, γιατί στην επαρχία αυτήν ανήκαν οι Καρήνες όταν τις επισκέφθηκε ο Gerola [12].

Και τρίτος βυζαντινός ναός τού αγίου Γεωργίου βρίσκεται στην τοποθεσία Χάσικα, ανατολικά του χωριού. Στο ανατολικό τμήμα τής καμάρας διασώζει αγιογραφίες δύο εποχών, στον δε νότιο τοίχο υπάρχουν ίχνη τοιχογραφιών δύο, επίσης, εποχών και δύο ολόσωμοι άγιοι. Τέλος, στην τοποθεσία Πέτρα υπάρχει και τέταρτος ναός τού Αγίου Γεωργίου, του οποίου η στέγη έχει πέσει προ δεκαετιών και από τα όμβρια ύδατα που εισέρχονται σε αυτόν έχουν καταστραφεί οι αγιογραφίες και ίχνη μόνο αυτών διακρίνονται σε όλους τους τοίχους, ενώ στην κόγχη του ιερού διακρίνονται ευκρινώς και οι αγιογραφίες Ιεραρχών συλλειτουργούντων [13].

Δυτικά τού χωριού βρίσκεται ο ναός τού αγίου Αντωνίου, παλιά δίκλιτη βασιλική, που παραμένει ερείπιο από ετών. Παντελώς ερειπωμένοι, με όλως δυσδιάκριτα ίχνη τοιχογραφιών, είναι και ο ναός της Παναγίας, στην τοποθεσία Πέτρα, ΒΔ του χωριού και η Αγία Παρασκευή στην τοποθεσία «Σκαλώματα ή Σκάλα» μέσα σε μια κατάφυτη περιοχή από δρυς και ελιές. Ο ναός είναι μονόχωρος και ο θόλος του στηρίζεται σε δύο οξυκόρυφα τόξα. Φέρει κωδωνοστάσιο και δυτικά τού ναού υπήρχαν κτίσματα, τα οποία στα χρόνια της κατοχής αποτελούσαν καταφύγιο για τους αγωνιστές τής Εθνικής Αντίστασης.

Η εκκλησία, τέλος, του Τιμίου Σταυρού είναι σήμερα ο Καθεδρικός ναός τού χωριού. Κτίστηκε το 1960 στη θέση τού ομώνυμου παλαιού ναού και είναι ρυθμού τρίκλιτης βασιλικής. Το βόρειο κλίτος είναι αφιερωμένο στον άγιο Ευστράτιο και το νότιο στην αγία Βαρβάρα. Ο παλιός ναός ήταν, επίσης, ρυθμού τρίκλιτης βασιλικής αφιερωμένος στον Αστράτηγο (αρχιστράτηγο Μιχαήλ), στον Τίμιο Σταυρό (Ύψωση) και την αγία Βαρβάρα.

Θεωρώ, πάντως, ότι η διαφορά ως προς τον «Άγιο Ευστράτιο» -στον οποίο είναι αφιερωμένο το βόρειο κλίτος τού σημερινού ναού- και τον «Αστράτηγο» (Αρχιστράτηγο Μιχαήλ) -στον οποίο ήταν αφιερωμένος ο παλαιός ναός-, είναι όλως εικονική και ότι από λάθος το όνομα Αστράτηγος μεταφράστηκε σε Ευστράτιος και καθιερώθηκε σε αυτόν ο νεότερος ναός. Αφού συμφωνούν οι άλλοι δύο Άγιοι του πρώτου ναού με αυτούς του δευτέρου [Τίμιος Σταυρός (Ύψωση) και αγία Βαρβάρα], γιατί να υπάρχει ασυμφωνία μόνο ως προς τον πρώτο, που εξάλλου πρόκειται για ιδιαίτερα σεβαστό στον λαό τής υπαίθρου άγιο; Ιστορικά είναι βεβαιωμένο και από άλλες περιπτώσεις ότι από αρχικό άγιος Αστράτη(γ)ος (=Μιχαήλ Αρχάγγελος) το όνομα, κατά παραφθορά, κατέληξε σε άγιος Ευστράτιος (αρχιστράτηγος <Αϊστράτηγος <Αϊστράτιος <Ευστράτιος). Και αναλυτικότερα. άγιος Αστράτη(γ)ος από το επίθετο "άγιος" και το ουσιαστικό "στρατηγός", δηλαδή ο «άγιος Στρατηγός»- όπως θεωρούνται, ανέκαθεν, από την παράδοση τής Εκκλησίας ο αρχάγγελος Μιχαήλ, μαζί με τον Γαβριήλ, ως αρχηγοί των αγγελικών ταγμάτων- με τον καιρό λησμονήθηκε ότι κάτω από το αρχικό «Α-» κρύβεται η λέξη αϊ (= άγιος), και το «Αστράτηγος» θεωρήθηκε ως απλό όνομα αγίου και, μάλιστα, προστέθηκε και δεύτερο «αϊ-» μπροστά από το όνομα και έλαβε, τελικά, τη μορφή με την οποία το συναντήσαμε παραπάνω: άγιο Αστράτηγο. Σε πολλές περιπτώσεις, στη συνέχεια, (Σακτούρια, Κεντροχώρι, αλλά και εδώ, πιστεύω, στις Καρήνες) το τοπωνύμιο, κατά παραφθορά, κατέληξε άγιος Ευστράτιος (από αρχιστράτηγος & Αϊστράτηγος & Αϊστράτιος & Ευστράτιος) [14].

Τα μόνα κειμήλια που σώζονται απ’ αυτόν τον παλιό ναό είναι τα εικονίσματα τού αρχιστράτηγου Μιχαήλ, του αγίου Ιωάννη τού Προδρόμου, της Κοίμησης τής Θεοτόκου, της Ύψωσης τού Τιμίου Σταυρού, μια εικόνα τής Αναστάσεως, τμήμα τού κεντρικού Σταυρού τού τέμπλου, ένα παλιό ευαγγέλιο τυπωμένο στη Βενετία, το σήμαντρο τού παλιού ναού όπως και μια καμπάνα με παραστάσεις, που βρέθηκε θαμμένη πλησίον τού νότιου τοίχου τού κατεδαφισμένου ναού. Κατά την κατεδάφιση ανεβρέθηκαν πλήθος μνημάτων στο εσωτερικό και το εξωτερικό τού ναού ορισμένα εκ των οποίων ιερωμένων. Ο Gerola μας παρέχει φωτογραφία τού παλαιού κωδωνοστασίου, το οποίο ήταν το αρχαιότερο στον νομό Ρεθύμνης και έφερε επιγραφή με το όνομα τού κτήτορα Φραγκιά Βλαστού- ένα από τα παλιά ονόματα τού χωριού- και τη χρονολογία 1601 [15].

• Το Σχολείο

Το σχολείο τού χωριού λειτούργησε αρχικά ως γραμματοσχολείο (1899), ημιημερήσιο Παντανάσσης-Καρηνών (1900), προάχθηκε σε διθέσιο (1951) κι απ’ τα τέλη τής δεκαετίας του ’70 ως μονοθέσιο, μέχρι το σχολικό έτος 1999- 2000, που έπαυσε να λειτουργεί, έχοντας τέσσερις, μόλις, μαθητές, οι οποίοι μεταφέρθηκαν στο σχολείο τού Σπηλίου. Εκεί μεταφέρθηκαν και τα αρχεία τού σχολείου.

Το παλιό, το πρώτο κτίριο τού σχολείου είχε ανεγερθεί κατέναντι της εκκλησίας τού Τιμίου Σταυρού. Το σχολικό έτος 1927- 28 κτίστηκε το νέο διδακτήριο, το οποίο διατηρείται και σήμερα με χρήματα τού μετέπειτα βουλευτή Μανόλη Παπαδογιάννη και ενέργειες τού Στεφάνου Φραγκιουδάκη [16]. Το συγκεκριμένο κτίριο έχει ιστορική σημασία, καθώς ήταν η έδρα και ο τόπος συνάντησης των καπεταναίων των αντάρτικων ομάδων κατά την Εθνική Αντίσταση 1941-1944 τού νομού Ρεθύμνου. Συγκεκριμένα, στο σχολείο Καρηνών έγιναν δυο μεγάλα συνέδρια. στο δεύτερο εξ αυτών (Απρίλη 1943) οι αντιστασιακές ομάδες (ΕΑΜ) διασπάστηκαν και έγινε αυτό που επιδίωκαν οι ανταγωνισμοί των Μεγάλων Συμμαχικών δυνάμεων, που, δυστυχώς, αποτέλεσε και την αρχή για τον μετέπειτα Εμφύλιο.

• Προϊόντα

Το χωριό, ως ορεινή περιοχή, παράγει πλούσια κτηνοτροφικά προϊόντα, επίσης λάδι, κρασί, και εξαιρετικής ποιότητας φασόλια. Πρόκειται για χωριό με ανεπτυγμένη κτηνοτροφία, διαθέτει, μάλιστα, και σύγχρονο ιδιωτικό τυροκομείο.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Εμμ. Λαμπρινάκη, Γεωγραφία τής Κρήτης, 1890, 111.

[2] Στέργ. Γ. Σπανάκη, Πόλεις και χωριά τής Κρήτης, στο πέρασμα των αιώνων, τ. Α΄, Ηράκλειο 1991, σ. 367.

[3] Στέργιου Σπανάκη, Μνημεία Κρητικής Ιστορίας, Ηράκλειο 1969, τ. V, 130.

[4] Rob. Pashley, Travels in Crete, II, London 1837, 314.

[5] Στοιχεία για τους ερειπωμένους αυτούς οικισμούς βλ. στον Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, Τοπωνυμικό τής επαρχίας Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνου, τ. Ε΄, στη σειρά των Εκδόσεων τού Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου για την πρώην επαρχία Αγίου Βασιλείου, Ρέθυμνο 2011, 269 εξ.

[6] Θ. Σ. Πελαντάκη, «Το όνομα των χωριών Μιξόρρουμα και Καρήνες», Προμηθεύς ο Πυρφόρος, 23 (1981) 33 και Ι. Πανταζίδου, Ομηρικό Λεξικό (λήμμα «κάρηνον»). Ότι το τοπωνύμιο αφορά σε υψώματα φαίνεται και από τις επόμενες μορφές του, στις οποίες απαντά και ως σύνθετο και ως απλό: στω Gαρώ dο Χαλίκι, στω Gαρώ dο Χάρακα, στω Gαρώ dο Τζίγκουνα, στη Gορφή τω Gαρώ αλλά και ως απλό: στ’ Ακάρη, στ’ Ακάρε. Τα τοπωνύμια αυτά σχετίζονται με το αρχαίο: «ορέων κάρηνα»- από κάρηνον (το), ιων. και ομηρ. κάρη (το), αντί του κάρα, η= το κεφάλι- και αναφέρονται σε κορυφές βουνών και ορέων, που πράγματι υπεραφθονούν στις γύρω περιοχές, του όρους Κέντρος και των Καρηνών, απ’ όπου όλα προέρχονται. Και οι κορυφές των ορέων ονομάζονται έτσι (κάρηνα, κάρη) μεταφορικά, επειδή, ακριβώς, μοιάζουν με κεφαλές.

[7] Πβ. και το έτερον ομηρικό (Ιλ. Α, 39-44):

«ως έφατ’ ευχόμενος , τούδ’ έκλυε Φοίβος Απόλλωνβει δε κατ’ Ολύμποιο καρήνων χωόμενος …» ( = κατέβηκε θυμωμένος από τις κορυφές τού Ολύμπου…).

[8] Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, Τοπωνυμικό τής επαρχίας Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνου, ό.π. (σημ. 5), 276 (σημ. 33).

[9] Από την ιστοσελίδα τού Δήμου Λάμπης (http://www.lambis.gr)

[10] Νικολάου Φασατάκη, Αγωνιστές και θύματα τής τ. επαρχίας Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνης (1866- 1897), Αθήνα 2001, 50-54.

[11] Gerola- Λασσιθιωτάκη, Τοπογραφικός Κατάλογος τοιχογραφημένων εκκλησιών τής Κρήτης, Ηράκλειον 1961, σελ. 62/346 και Θεοδώρου Στ. Πελαντάκη, Βυζαντινοί Ναοί τής επαρχίας Αγίου Βασιλείου Ν. Ρεθύμνης, Ρέθυμνο 1973, 25.

[12] G. Gerola, Monumenti Veneti Nell’ isola di Creta, Venezia Μ.CM.VΙΙΙ (1908), vol. II, 335, n 38 και Θεοδώρου Στ. Πελαντάκη, ό.π. 25. Από τους βυζαντινούς ναούς τού χωριού στον Κατάλογο των Gerola- Λασσιθιωτάκη αναγράφονται μόνο ο παρών και ο προηγούμενος, που κατατάσσονται και οι δυο στην επαρχία Αμαρίου, γιατί στην επαρχία αυτήν ανήκαν οι Καρήνες όταν τις επισκέφθηκε ο Gerola.

[13] Θεοδώρου Στ. Πελαντάκη, ό.π. 25 και 26.

[14] Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, «Τα Χριστιανικά Τοπωνύμια της επαρχίας Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνης», Νέα Χριστιανική Κρήτη 23 (2004), 346.

[15] G. Gerola, ό.π., ΙV, 493.

[16] Νικολάου Φασατάκη, Η τ. επαρχία Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνης, Αθήνα 2003, 358.