ΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΟΡΦΑΝΟΤΡΟΦΕΙΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ

ΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΟΡΦΑΝΟΤΡΟΦΕΙΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ ΜΟΥΣΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ- Η ΚΑΤΑ ΚΑΙΡΟΥΣ ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΟΙΚΟΔΟΜΗΜΑΤΟΣ

ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ
http://ret-anadromes.blogspot.com/

   Με την ευκαιρία τής δημοσίευσης τού παρόντος άρθρου μου επιθυμώ να εκφράσω και δημοσία την προσωπική μου αγανάκτηση για τις τελευταίες όλως ακατανόητες εξελίξεις[1], να προχωρήσει το Υπουργείο Παιδείας με εξώδικο- διά τού «Κέντρου Αποκατάστασης Παιδιών Κρήτης», που εδρεύει στα Χανιά και από τον Οκτώβριο, όπως πληροφορηθήκαμε, υπάγεται στο Υπουργείο Παιδείας- σε έξωση και μάλιστα εντός μηνός (!)- σαν να επρόκειτο για κανένα συνηθισμένο νοικοκυριό- τού Μουσικού Σχολείου από το κτίριο που αυτό στεγάζεται τα τελευταία 14 χρόνια, χωρίς καμιά σκέψη για το πώς ένα Σχολείο προσφοράς, με 125 μαθητές και σωρεία σοβαρών λειτουργικών προβλημάτων, θα μπορέσει να συνεχίσει τη λειτουργία του.
Μόνη λύση η προώθηση τού θέματος τής ανέγερσης τού νέου Μουσικού Σχολείου στο Σφακάκι, το οποίο κακώς έχει περιέλθει σε στασιμότητα.

ΤΟ ΟΡΦΑΝΟΤΡΟΦΕΙΟ (1922- 1983)

Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι (1912-13), ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος (1914-18), αλλά και η Μικρασιατική Καταστροφή (1922), άφησαν και στην πόλη μας δεκάδες ορφανά αλλά και άφθονες δυσπραγούσες και άπορες οικογένειες. Ο τόπος, όσο τίποτε άλλο, τη στιγμή εκείνη χρειαζόταν ένα Ορφανοτροφείο. Ο τότε (1922) Νομάρχης Ρεθύμνου Γ. Γαλάνης καλεί Επιτροπή, προκειμένου να βρουν το μέρος όπου αυτό θα ανεγειρόταν. Κατέληξαν ότι το ορφανοτροφείο έπρεπε να λειτουργήσει στον Τεκέ Μπαμπά. Η πλήρης ονομασία τού χώρου ήταν Τεκές Μπεκτασίδων «Χασάν Μπαμπάς». Πρόκειται για οθωμανικό μοναστήρι- στη θέση τού σημερινού Μουσικού Σχολείου και πρώην Ορφανοτροφείου και Δημοτικού Νοσοκομείου- που είχε ιδρυθεί στη δεκαετία τού 1870- 80, σε μια έκταση όπου σε αφθονία φύονταν οι αθάνατοι- και κατεδαφίστηκε το 1923, για να αναγερθεί το εν λόγω Ορφανοτροφείο.

Μόνος ο τότε Δήμαρχος[2] πρότεινε ως καταλληλότερο χώρο τα Οθωμανικά σχολεία με το επιχείρημα ότι ήταν πιο δαπανηρή η εγκατάσταση στα οικήματα τού Τεκέ Μπαμπά. Για την επισκευή των Οθωμανικών σχολείων θα απαιτούνταν μόνο 50.000 δραχμές, ενώ για τον Τεκέ 100.000. Όμως, οι υπόλοιποι τής Επιτροπής υποστήριζαν επίμονα ότι τα Μουσουλμανικά σχολεία ήταν ακατάλληλα για την εγκατάσταση τού Ορφανοτροφείου, λόγω της μικρής τους έκτασης, ενώ τα οικήματα τού Τεκέ έχουν γύρω- γύρω κτήματα, που, αν καλλιεργούνταν από τα ορφανά, θα μπορούσαν να τους παρέχουν όλα τα απαραίτητα λαχανικά (πατάτες, κρεμμυδάκια, ντομάτες κ.α.), χωρίς να αναγκάζονται να καταφεύγουν στην αγορά.

Εκτός από τον Τεκέ, όμως, έλεγαν ότι για το Ορφανοτροφείο θα μπορούσε να διατεθεί και το σπίτι τού Τζιτζαράπη[3], όπου ήταν εγκατεστημένη, άλλοτε, η Νομαρχία, όπως και το σημερινό Τζαμί της Νερατζέ[4], γύρω από το οποίο υπήρχε και αρκετή έκταση με κήπο.

Η Επιτροπή καταλήγοντας πρότεινε στον Υπουργό Πρόνοιας ότι, τελικά, τα Οθωμανικά σχολεία θα έπρεπε να αποδοθούν για την εγκατάσταση των χριστιανικών εκπαιδευτηρίων[5], ενώ το Ορφανοτροφείο αποφασίστηκε να λειτουργήσει στον Τεκέ Μπαμπά, όπου και οικοδομήθηκε (εικ.1) και λειτουργούσε μέχρι πριν λίγες δεκαετίες (1983), για να αποδοθεί στις μέρες μας (1994) στο Μουσικό Σχολείο τού νομού μας.

Εικ. 1. Το ορφανοτροφείο Αρρένων (σημερινό Μουσικό Γυμνάσιο τότε Γερμανικό Νοσοκομείο (1940-44) με δύο μεγάλους σταυρούς του Ερυθρού Σταυρού επί των τοίχων του (φωτ. Εμμ. Ζακάκη).

 

Η ίδρυση τού Ορφανοτροφείου έγινε με Βασιλικό Διάταγμα τού Γεωργίου τού Β΄, της 17ης Οκτωβρίου 1923 και δημοσιεύθηκε στην «Εφημερίδα τής Κυβερνήσεως τού Βασιλείου τής Ελλάδος», στις 31 Οκτωβρίου 1923 (τ. 1ο, αρ. Φ. 313)[6]. Η πλήρης επωνυμία τού ιδρύματος, κατά το ως άνω Βασιλικό Διάταγμα, ήταν: «Εθνικόν Ορφανοτροφείον Αρρένων Ρεθύμνης».Στην πρώτη, κιόλας, δεκαετία λειτουργίας τού Ιδρύματος, το έτος 1931, βρίσκουμε την εφημερίδα «Κρητική Επιθεώρηση» να διαμαρτύρεται εντόνως, γιατί στο Ορφανοτροφείο, λέγει, ένα έτος και πλέον, δεν υπάρχει παιδαγωγός και η θέση του παραμένει κενή. Ούτε, συνεχίζει χαρακτηριστικά η ίδια εφημερίδα, στο ίδρυμα υπάρχει ένα «συνεργείον εις το οποίον οι τρόφιμοι να εξασκώνται και να μανθάνουν μίαν τέχνην, διά τής οποίας αύριον φεύγοντες εξ αυτού θα είναι ικανοί να ζήσουν εν τη κοινωνία. Οπότε, καταλήγει το δημοσίευμα, δεν βλέπομεν άλλον λόγον διαμονής των τροφίμων του εν αυτώ παρά μόνον διά να τρέφωνται και διά να έχουν μίαν στέγην προσωρινήν εις βάρος τής μορφώσεως και διαπαδαγωγήσεώς των. Σήμερον, λοιπόν, το Ορφανοτροφείον μας μόνον αλητόπαιδας μπορεί να δημιουργή και ουδέν πλέον»[7].

Στο εν λόγω κτίριό του το Ορφανοτροφείο Ρεθύμνου λειτουργούσε τόσο ως οικοτροφείο όσο και ως Δημοτικό Σχολείο, με πρώτο Διευθυντή του τον Εμμ. Χαρκιανάκη, και Πρόεδρο τής Δ. Επιτροπής τον τότε Νομάρχη Εμμ. Σειραδάκη. Διευθυντές, πάλι, τα τελευταία χρόνια λειτουργίας του (1950 και εξής), που πολλοί τους διατηρούμε ακόμα στη μνήμη μας, το Ορφανοτροφείο είχε τον λόγιο δάσκαλο Θεοχάρη Σαριδάκη, και τον αείμνηστο ιεροδιδάσκαλο Γεώργιο Θωμαδάκη. Στη δεκαετία, πάντως, του πενήντα οι μαθητές τού Ορφανοτροφείου, στα πλαίσια μιας γενικότερης πολιτικής τής εποχής, διασπείρονται- μάλλον ένα μέρος αυτών- στα πολυθέσια σχολεία τής πόλης[8]. Ίσως, πιστεύω, γιατί δεν θα επαρκούσε να καλύψει τις διδακτικές ανάγκες των τροφίμων του το 1τάξιο Δημοτικό Σχολείο τού Ιδρύματος, όπως το βρήκαμε στα αρχεία να λειτουργεί στα 1950.

Όλοι οι παλιότεροι διατηρούμε ακόμα στη μνήμη μας την εικόνα των ορφανών, ντυμένων όλων ομοιόμορφα, με το χαρακτηριστικό εκείνο χακί γκρίζο κουστουμάκι, να παρελαύνουν στις εθνικές επετείους ή να οδηγούνται ομαδικά στον Μητροπολιτικό ναό των Εισοδίων για τον συνήθη κυριακάτικο εκκλησιασμό- μαζί και με τα άλλα σχολεία τής πόλης- και με μόνιμη θέση τού Ιδρύματος επί τής σολέας, στη βορινή πλευρά τού ναού.

Τα αρχεία τού Ορφανοτροφείου Ρεθύμνης, φυλάσσονται σήμερα στα Γ.Α.Κ.-Αρχεία Νομού Ρεθύμνης.

ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΡΕΘΥΜΝΟΥ (1944- 1953)

Στις 7 Ιουνίου 1941, λόγω της καταστροφής τού τότε Δημοτικού Νοσοκομείου (γνωστού και ως Ρωσικού ή Τσάρειου Νοσοκομείου) (εικ.2), ο γερμανός Διοικητής Ρεθύμνου λοχαγός

Εικ. 2. Ρωσικό ή Τσάρειο Νοσοκομείο (στη σημερινή Αστυνομική Σχολή Ρεθύμνου)

 

Callers έδωσε διαταγή στον γερμανομαθή γιατρό Δημήτριο Χαλκιαδάκη να δημιουργηθεί Κρατικό Νοσοκομείο για τις ανάγκες των τραυματιών τής μάχης στο Ρέθυμνο αλλά και των κατοίκων τής πόλεως. Έγινε αμέσως επίταξη τής Κλινικής Μαρούλη για το Παθολογικό και της Κλινικής Φραγκεδάκη για το Χειρουργικό τμήμα και στις 20 Ιουνίου 1941 εκδόθηκε η πρώτη «ημερήσια διαταγή» τού Κρατικού Νοσοκομείου Ρεθύμνου, που άρχισε να λειτουργεί στο τέλος τού ίδιου μήνα. Τον Φεβρουάριο τού 1942 τα δυο τμήματα συγχωνεύτηκαν στην Κλινική Μαρούλη.

Στις 23 Οκτωβρίου 1944, το νοσοκομείο- κατόπιν διαταγής τής Στρατιωτικής Διοίκησης Ρεθύμνου (Σ.Δ.Ρ.)- μεταφέρθηκε από την Κλινική Μαρούλη στο κτίριο τού Ορφανοτροφείου (σημερινού Μουσικού Γυμνασίου), όπου λειτουργούσε το Γερμανικό Στρατιωτικό Νοσοκομείο, που είχε εγκαταλειφθεί κατά την αποχώρηση των Γερμανών με όλο σχεδόν τον εξοπλισμό του. Το νοσοκομείο συστεγαζόταν με τα ορφανά για τα επόμενα δέκα χρόνια. Στην διάρκεια των δέκα αυτών χρόνων προστέθηκε τμήμα Μαιευτικό- Γυναικολογικό, όπως, επίσης, ιδρύθηκε και Αντιφυματικό Ιατρείο, που, αρχικά, νοσήλευε τους φυματιώντες μέσα στον χώρο τού νοσοκομείου, αργότερα, όμως, το 1952, μεταφέρθηκε στο κτίριο τού παλαιού Δημοτικού Νοσοκομείου (Ρωσικού ή Τσάρειου Νοσοκομείου, στη σημερινή Αστυνομική Σχολή Ρεθύμνου), το οποίο, εν τω μεταξύ, στα χρόνια τής Κατοχής, είχαν επισκευάσει οι Γερμανοί.

Το 1951 η Παγκρήτια Ένωση Αμερικής διέθεσε το ποσό των 50.000 δολαρίων, προκειμένου να αρχίσει η ανοικοδόμηση ενός νέου και σύγχρονου νοσοκομείου στον χώρο που αυτό λειτουργεί και σήμερα. Και πιο συγκεκριμένα, σε μαρμάρινη πλάκα που βρίσκεται εντοιχισμένη αριστερά τής κεντρικής εισόδου τής παλιάς πτέρυγας τού Νοσοκομείου αναγράφονται επί λέξει τα εξής, γύρω από την ανέγερση τού ιδρύματος: «Ανηγέρθη εκ βάθρων το περικαλλές και κοινωφελές τούτο ίδρυμα εν έτει 1953 δαπάναις τού Ελληνικού Δημοσίου, της παγκρητικής εν Αμερική Ενώσεως, τού Δήμου Ρεθύμνης, συμπράξει τής Ελληνο- αμερικανικής πολεμικής περιθάλψεως, επί δημαρχίας Στυλιανού Μ. Ψυχουντάκη, ιατρού». Η εγκατάσταση και έναρξη λειτουργίας τού νέου νοσοκομειακού ιδρύματος έγινε στις 29-5-1954[9] (εικ.3).

Εικ.3. Η παλιά πτέρυγα τού σημερινού Νοσοκομείου Ρεθύμνου (1953)

 

ΜΟΥΣΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΡΕΘΥΜΝΟΥ (1991- σήμερα)

Το Μουσικό Σχολείο Ρεθύμνου ιδρύθηκε το 1991. Αρχικά, και για τρία χρόνια, φιλοξενήθηκε σε αίθουσες που του παραχώρησε το 1ο Γυμνάσιο Ρεθύμνου, επί του λόφου τού Τιμίου Σταυρού, όπου και το ίδιο είχε μόλις μεταφερθεί (1987) από το κτίριό του (σημερινό 1ο Λύκειο- παλιό «Αρρένων»), στο οποίο επί σειρά δεκαετιών, από την ανοικοδόμησή του (1933), στεγαζόταν (εικ. 4), προκειμένου σε αυτό να στεγαστεί το Πολυκλαδικό Λύκειο Ρεθύμνου, που

Εικ. 4. Σημερινό 1ο Λύκειο, παλιό "Αρρένων" ("Οίκος Παιδείας"- 1930)

 

τότε, για πρώτη φορά, λειτούργησε στην πόλη μας. Από το έτος 1994 το Μουσικό Σχολείο μεταφέρθηκε, μετά από δυναμικές κινητοποιήσεις της σχολικής κοινότητας, στο κτίριο τού πρώην Ορφανοτροφείου Ρεθύμνου όπου στεγάζεται μέχρι σήμερα.

Το κτίριο αυτό (εικ. 5, 6) δεν έχει, φυσικά, σχεδιαστεί εξ αρχής προκειμένου να στεγάσει ένα

Εικ. 5 και 6. Δυο φωτογραφίες 

από το σημερινό Μουσικό Σχολείο- 

παλιό Ορφανοτροφείο (1922) 

Μουσικό Σχολείο, γι’ αυτό και δεν επαρκεί για τις ανάγκες του. Πρέπει, ως εκ τούτου, να

επισπευθούν από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς οι διαδικασίες ανέγερσης τού νέου Μουσικού Σχολείου στην περιοχή Σφακάκι, θέμα που, δυστυχώς, βρίσκεται σήμερα σε στασιμότητα. Είναι, όμως, ένα όμορφο νεοκλασικό κτίριο που αποπνέει τέχνη και ομορφιά και προσελκύει την προσοχή λόγω της αισθητικής του. Οι κάποιες προσαρμογές που έχουν γίνει στους εσωτερικούς χώρους μπορεί να προσφέρουν μια κάπως αξιοπρεπή λειτουργία, δεν αρκούν, όμως, για να αναπτύξει ένα Μουσικό Σχολείο όλες τις δυνατότητές του. Στο Μουσικό Σχολείο Ρεθύμνου λειτουργούν φέτος Γυμνάσιο και Λύκειο σε πέντε και τρία τμήματα αντίστοιχα και φοιτούν 125 μαθητές. Το ωρολόγιο πρόγραμμα ξεκινά στις 08.20 και λήγει στις 15.30 με ημίωρη διακοπή στις 13.30 για φαγητό, το οποίο προσφέρεται δωρεάν από το κράτος. Δωρεάν, επίσης, γίνεται και η μεταφορά των μαθητών από και προς το σχολείο[10].

[1] Βλ. σχετική ειδησεογραφία στην Κρητική Επιθεώρηση 20/11/ 2008.

[2] Υποθέτω ότι πρόκειται για τον Πετυχάκη Παντελή τού Μ. (δήμαρχο: 1920-22).

[3] Ο Τζιτζαράπης ήταν Τουρκοκρητικός μεγαλέμπορος, στον Πλάτανο, στη γωνία τής σημερινής πλατείας Τίτου Πετυχάκη και οδού Παλαιολόγου.

[4] Που λειτουργεί σήμερα ως Ωδείο και αίθουσα ομιλιών.

[5] Το ζήτημα των σχολείων μας, Κρητική Επιθεώρησις 5/2/1924.

[6] Γ.Α.Κ.- Αρχεία Νομού Ρεθύμνης, Αρχείο Ορφανοτροφείου Ρεθύμνης, Διοκητικά- Οικονομικά φ.1 (1923-1926).

[7] «Το Ορφανοτροφείον μας», Κρητική Επιθεώρησις 29-9-1931. Βλ., γύρω από το ίδιο θέμα, και Κρητική Επιθεώρησις 5/12/ 1934.

[8] Κοντογιάννη Διον., Όψεις τής ετερότητας: διαχείριση τού «Άλλου», http://conf2007.edu.uoi.gr/Praktika/1084-1235.pdf

[9] Βλ Κωστή Ηλ. Παπαδάκη (Επιμέλεια), Γλυπτά και Ενεπίγραφες Πλάκες τού Ρεθύμνου, Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης τού 1ου Γυμνασίου, Ρέθυμνο 2000, σ.159.

[10] Από την ιστοσελίδα τού Σχολείου: http://www.msr.edu.gr/index.php?sxoleio