ΜΑΘΗΤΕΣ ΚΑΙ ΜΑΘΗΤΡΙΕΣ ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ΟΥ ΑΙΩΝΑ Επεισόδιο Απεργίας μαθητών τού Γυμνασίου στα 1937

Με αφορμή τις πρόσφατες μαθητικές καταλήψεις

ΜΑΘΗΤΕΣ ΚΑΙ ΜΑΘΗΤΡΙΕΣ ΣΤΙΣ
ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ΟΥ ΑΙΩΝΑ

Επεισόδιο Απεργίας μαθητών τού Γυμνασίου στα 1937

ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ
http://ret-anadromes.blogspot.com/

   Σύμφωνα με τους αυστηρούς κανονισμούς των σχολείων στις αρχές τού 20ου αιώνα, τόσο στην πόλη μας όσο και σε κάθε πόλη τής Ελλάδας, το μαθητικό πηλήκιο ήταν υποχρεωτικό για τους μαθητές μέχρι και τη δεκαετία τού εξήντα. Μπορεί να μην είχαν φαγητό για να φάνε, παντελόνι για να φορέσουν, τετράδιο ή βιβλίο για να αγοράσουν—τότε αγόραζαν τα σχολικά βιβλία— το καπέλο, όμως, έπρεπε να το αγοράσουν και να το φορούν αναγκαστικά κατά τις εξόδους τους στην πολιτεία. Ουαί και αλίμονο στον μαθητή εκείνο που κυκλοφορούσε στον δρόμο ή πήγαινε στο σχολείο χωρίς πηλήκιο. Η ποινή ήταν δεδομένη και βεβαία. αποβολή και διαγωγή κοσμία.

Το σχολικό τσόχινο πηλήκιο ήταν ένα αληθινό έργο τέχνης. Το κοσμούσαν η μπλε κορδέλα (σειρήτιο), για το 1ο Γυμνάσιο- το Πρακτικό- και η κίτρινη για το 2ο Γυμνάσιο- το Κλασικό- και τα γράμματα Γ. Ρ. εκατέρωθεν τής «σοφής» κουκουβάγιας. Στη βάση τής «γλαύκας» σχηματιζόταν με αριθμούς ο Αριθμός Μαθητολογίου. Με αυτόν τον τρόπο, ο παιδονόμος (επιστάτης) παίρνοντας αυτόν τον αριθμό, ανακάλυπτε την επόμενη μέρα τον ζόρικο μαθητή— τον, κατ' άλλους, «φτωχούλη τού Θεού»[1].

Εικ. Μαθητής και Μαθήτρια τού παλιού Ρεθύμνου με το μαθητικό πηλήκιο και την ποδιά, αντίστοιχα

Οι μαθήτριες, πάλι, φορούσαν μαύρη και αργότερα μπλε ποδιά, δηλαδή ολόσωμο μαύρο φόρεμα, μέχρι κάτω από το γόνατο, με λευκό γιακαδάκι. Και ήταν μια αληθινή ομορφιά να βλέπεις πλημμυρισμένους μέσα σε αυτό το μπλε χρώμα να κινούνται οι δρόμοι τού Ρεθύμνου, ιδιαίτερα τις ώρες που χτυπούσε το κουδούνι και έβγαινε έξω σύσσωμο αυτό το μελισσολόι τού Θηλέων. Το κούρεμα ήταν επιβεβλημένο «σύρριζα» και ίσχυε για όλους τους μαθητές των Γυμνασίων, ενώ οι μαθήτριες είχαν τα μαλλιά τους δεμένα προς τα πίσω.

Με αυτήν την αμφίεση οι μαθητές και οι μαθήτριες έπρεπε να κυκλοφορούν ως τις 7 ή 8 το βράδυ, ανάλογα με την εποχή και την ώρα δύσης τού ήλιου. Μετά από αυτό το ωράριο, η έξοδος στην πόλη δεν επιτρεπόταν. Υπήρχε παιδονόμος που λεγόταν Κανάκης και ήταν άτεγκτος… «κατάσκοπος» τής μαθητικής ζωής. Αλίμονο στον μαθητή που θα κυκλοφορούσε έξω μετά το παραπάνω χρονικό όριο. Την άλλη μέρα θα έβλεπε το όνομά του να "φιγουράρει" στον «πίνακα των τιμωριών», μαζί με την αναγραφή τής αιτίας και της σχετικής ποινής που αυτή συνεπαγόταν: «Ο μαθητής (τάδε) εφωράθη κυλοφορών νύκτωρ, εν τη οδώ (τάδε) και περί ώραν (τάδε). Ο Σύλλογος των Καθηγητών αποβάλλει τούτον επί …..ήμερον».Εκτός τού χρόνου κυκλοφορίας, μερικές ακόμη από τις απαγορεύσεις που αφορούσαν στους μαθητές τής εποχής εκείνης ήταν το μακρύ μαλλί, ο κινηματογράφος, το θέατρο και η επίσκεψη κέντρων διασκέδασης ή ταβερνών αργά την νύκτα (μετά τις 8.30) ή έστω και το απόγευμα, όσον αφορά στον κινηματογράφο (απογευματινή παράσταση), για ταινίες, όμως, που δεν είχαν τον χαρακτηρισμό «παιδικές» και γενικότερα για κάθε ακατάλληλο και ρυπαρό θέαμα, που δεν έπρεπε να φτάσει στα χέρια των μαθητών, με κίνδυνο, στην αντίθετη περίπτωση, να τιμωρηθούν οι ίδιοι οι γονείς και κηδεμόνες των μαθητών[2].

Να σημειώσουμε ότι οι απαγορεύσεις αυτές ίσχυαν και κατά τις…θερινές διακοπές, όπως βλέπουμε από ανακοίνωση στις τοπικές εφημερίδες, όπου μεταξύ άλλων διαβάζουμε και τα εξής χαριτωμένα: «Γνωστόν γίνεται τοις μαθηταίς τοις παραμένουσι και παρεπιδημούσιν εν τη πόλει κατά τας θερινάς διακοπάς ότι πάσα αυτών ακοσμία παρατηρουμένη υπό των Καθηγητών ή τού παιδονόμου θα λαμβάνεται υπό σημείωσιν και κατά το επιόν σχολικόν έτος θα υπόλογίζεται εν τη καταστάσει των μαθητών και θα τιμωρείται προσηκόντως. Απαγορεύεται το καπνίζειν και το χαρτοπαίζειν εντός των καφενείων (Εκ τού Γραφείου τού Γυμνασίου)»[3].

Κατά τους απογευματινούς περιπάτους στην Αρκαδίου, στην Κουντουριώτη ή στην προκυμαία, εφόσον οι μαθητές συναντούσαν καθηγητή, όφειλαν απαραιτήτως να αποκαλυ­φθούν «εις ένδειξιν χαιρετισμού, σεβασμού, υπακοής και κοσμιότητος ένεκεν».

Απεργία μαθητών Γυμνασίου

Στα χρόνια αυτά (1936, παραμονές δικτατορίας Μεταξά) παρακολουθούμε και τις πρώτες, υποθέτουμε, μαθητικές «αντιδράσεις», την πρώτη «μαθητική απεργία» στην Αθήνα, που σύντομα επεκτάθηκε και στην επαρχία, στα Χανιά και το Ηράκλειο, όχι όμως και στο Ρέθυμνο, πράγμα το οποίο χαιρετίζουν με ενθουσιασμό οι τοπικές εφημερίδες, γιατί οι Ρεθεμνιώτες μαθητές δεν ντρόπιασαν τις παλιές και τίμιες παραδόσεις τής πόλης των γραμμάτων! «Και βέβαια, γράφει η τοπική εφημερίδα, οι μαθητές είχαν και δίκαια αιτήματα, αλλ’ αυτά πνίγονται, δυστυχώς, στον όγκο τής τεμπελιάς και της ημιμαθείας. Και πώς να μη γίνωνται οι μαθητικές απεργίες και πώς να μην επεκτείνονται αφ’ ού σοβαρά αθηναϊκά φύλλα δημοσιεύουν και φωτογραφίας των απεργών με κοντά πανταλόνια. Πρόοδος τζανούμ στον τόπο μας, πώς να καθυστερήσει και η… Κρήτη!! Απεργία, λοιπόν, των μαθητών τού Γυμνασίου και στα Χανιά και στο Ηράκλειο. Να μη βασκαθούν οι γονείς που υπερηφανεύονται γι’ αυτά των τα καμάρια». Και συνεχίζει η τοπική εφημερίδα για τους Ρεθεμνιώτες μαθητές: «Μπράβο στα παιδιά μας. Μπράβο στις οικογένειες και στους καθηγητές των που έχουν ενσταλάξει αρκετό αντίδοτο στο δηλητήριο της τεμπελιάς και της αναρχίας των μυαλών και των ιδεών»[4].

Ανάγκη παιδονομίας

Πάντως, στα πλαίσια τής παραπάνω απεργίας, που πραγματοποιήθηκε στους γειτονικούς νομούς και την Αθήνα, κάποια έκτροπα φαίνεται να παρατηρήθηκαν και στην πόλη μας τις αμέσως προηγούμενες μέρες, αφού ένα μήνα πιο πριν, η ίδια εφημερίδα (Ο Τύπος)[5], με τον κάλαμο τού εκδότη της, ασφαλώς, Μάνου Τσάκωνα (το άρθρο υπογράφεται με τα αρχικά Μ.Β.Τ.) καταγγέλλει την ρεθεμνιώτικη αντιβενιζελική εφημερίδα «Εμπρός», που σε παρεκτροπή, όπως γράφει, των μαθητών τής Σ.Μ.Ε (Σχολής Μέσης Εκπαίδευσης) Ρεθύμνου, επιδίδεται σε αδικοτάτην επίθεση, με καταιγισμό μύδρων και ύβρεων, κατά των εκπαιδευτικών εν γένει λειτουργών τής πόλης μας[6]. «Εν ώ ημείς, γράφει «Ο Τύπος», εθεωρήσαμεν ότι καθήκον μας ήτο να ενημερώσωμεν επί του καταγγελθέντος ημίν επεισοδίου αμέσως μεν τότε τον Σύλλογον Καθηγητών, εις πρώτην δε δοθείσαν ευκαιρίαν την Διοίκησιν τής Χωροφυλακής Ρεθύμνης, ίνα αποκαλυπτομένων των παρεκτραπέντων νεανίσκων ληφθούν κατ’ αυτών τα ανάλογα σωφρονιστικά μέτρα».Προς τούτο η εφημερίδα, με αφορμή τα έκτροπα αυτά, ζητεί τον διορισμό παιδονόμου, γιατί, όπως επισημαίνει χαρακτηριστικά:«οι αναμορφωταί, δυστυχώς, της εκπαιδεύσεως εν τω Κέντρω, που ηθέλησαν να μεταφυτεύσουν πληθωρικώς τους εν τη προωδευμένη Δύσει θεσμούς, ηγνόησαν τας άλλας κοινωνικάς συνθήκας και εθεώρησαν περιττόν τον παιδονομικόν θεσμόν»[7].

[1] Δαφέρμου Αντώνη, Παραδοσιακά επαγγέλματα που χάνονται, Ρέθυμνο 2007, 287.
[2] "Δια τους γονείς και κηδεμόνας", Κρητική Επιθεώρησις 23/7/1937.
[3] «Γυμνάσιον Ρεθύμνης», Κρητική Επιθεώρησις 8-7-1922.
[4] «Μαθητικαί απεργίαι», Ο Τύπος 17-3-1936.
[5] «Ανάγκη Παιδονομίας», Ο Τύπος 21-2-1936.
[6] Εφημερ. «Εμπρός» τής 18-2-1936.
[7] «Ανάγκη Παιδονομίας», Ο Τύπος 21-2-1936.