Το Ρέθυμνο και οι Μάρτυρές του

Ι. Μονή Σωτήρος, Κουμπέ. Οι άγιοι 4 Μάρτυρες με κρητικές ενδυμασίες 
(έργο αγιογραφικού εργαστηρίου τής Μονής)

Στον απόηχο τής εορτής τους
Το Ρέθυμνο και οι Μάρτυρές του

(Ιστορική αναδρομή στην αποκάλυψη των Τάφων τους, στη φυλακή τους και στους δρόμους που τους αφιέρωσαν επί Κρητικής Πολιτείας)

    ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ
(http://ret-anadromes.blogspot.com)

 Οι τάφοι τους 

   Η αποκάλυψη τον Απρίλιο τού έτους 2002 των τεσσάρων τάφων των Αγίων Τεσσάρων Νεομαρτύρων, Γεωργίου, Αγγελή, Μανουήλ και Νικολάου, στον άγιο Γεώργιο Περιβολίων[1] αποτελεί, θεωρώ, γεγονός υψίστης θρησκευτικής σημασίας για τον ι. ναό τού Αγίου Γεωργίου, τα Περιβόλια- τον τόπο που μέσα στα σπλάχνα του κράτησε, για κάποιο διάστημα, τα άγια λείψανά τους- αλλά και την πόλη μας και τον νομό μας γενικότερα, που καυχώνται και σεμνύνονται για την ρεθεμνιώτικη καταγωγή τους.

   Γιατί αυτοί, οι μάρτυρες, είναι οι κατεξοχήν άγιοι τής Εκκλησίας μας. Μεταξύ των διαφόρων χορών των Αγίων- σύμφωνα με την αρχαία χριστιανική παράδοση- οι Μάρτυρες κατέχουν όλως ιδιαίτερη και διακεκριμένη θέση, αμέσως μετά τους Αποστόλους και τους Ευαγγελιστές. Η έξοδος από το άτομο, που απαιτεί το μαρτύριο, είναι η αναγκαία προϋπόθεση τής γενναιοφροσύνης που απαιτείται και χαρακτηρίζει ιδιαίτατα τον άγιο. Γι’ αυτό οι μάρτυρες, στη θυσία των οποίων οφείλεται η νίκη τού Χριστιανισμού, ως «μιμηταί τού πάθους τού Κυρίου», όχι μόνο- όπως ήδη σημειώσαμε- υπήρξαν οι πρώτοι και κατ’ εξοχήν άγιοι τής Εκκλησίας μας, οι «φωστήρες τής οικουμένης», οι «μαργαρίται των Εκκλησιών», αλλά και διαμόρφωσαν τις συνιστώσες όλων των μετέπειτα τύπων αγίου. Οι μάρτυρες έγιναν το πρότυπο του αγίου.

   Έχουμε, λοιπόν, και στο Ρέθυμνο τέτοιους λεβέντες μάρτυρες προστάτες, ενδεδυμένους- όπως τους βλέπεις στις αγιογραφίες τους με τις κρητικές τους βράκες- με γνήσιο και υψηλό αντρίκειο φρόνημα και αδιάφθορη κρητική πρεπιά, που έχυσαν το ιερό και πανάγιο αίμα τους και πότισαν με αυτό την ομώνυμη πλατεία τής πόλης μας, που, για τον λόγο αυτόν, δεν θα πρέπει για κανένα λόγο να πάψει στον αιώνα να φέρει το τίμιο και ευλογημένο όνομά τους. Η πλατεία αυτή, η μεγαλύτερη και κεντρικότερη τής πόλης μας έχει ταυτιστεί απόλυτα με τους μάρτυρές του και δεν την ακούς με άλλο όνομα.

   Και χαίρω, να το πω με την ευκαιρία, που είδα- από τη θέση τής τριμελούς Επιτροπής που συστάθηκε από την Περιφέρεια Κρήτης για την Ονομασία των Σχολείων Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης τού νομού, και στην οποία είχα την τιμή ως μέλος κι εγώ να συμμετέχω- χαίρομαι, λέγω, που είδα τον Σύλλογο Διδασκόντων τού 3ου Γυμνασίου ως πρώτη προτίμησή του για την ονομασία τού σχολείου τους να μας προτείνει το όνομα «Τέσσερις Μάρτυρες», όνομα που, δικαιωματικά, δόθηκε από την Επιτροπή στο σχολείο τους, που κυριολεκτικά ζει και αναπνέει στη σκιά των εν λόγω Ρεθεμνιωτών Μαρτύρων. Οπότε, στο μέλλον θα έχουμε την πλατεία των «Τεσσάρων Μαρτύρων» και το Γυμνάσιο των «Τεσσάρων Μαρτύρων».

   Δρόμοι αφιερωμένοι στους 4 Μάρτυρες επί Κρητικής Πολιτείας- Φυλακή των Μαρτύρων 

Η οδός «Τεσσάρων Μαρτύρων» επί Κρητικής Πολιτείας ήταν ένας ασήμαντος δρομίσκος, η σημερινή οδός Μοσκοβίτου, παράλληλη και βόρεια της οδού Πρίγκηπος (σημερινής Παλαιολόγου). Εκεί ένα γύρο ανευρίσκουμε και τις οδούς Αγγελή, Νικολή, Μανόλη, Γεωργίου, που αναφέρονται, ασφαλώς, στα ονόματα ενός εκάστου των αγίων Τεσσάρων νεομαρτύρων[2]. Το σύνολο των δρομίσκων, πάντως, έχει τη θέση του στο μέρος αυτό, που βρίσκεται δίπλα στο χώρο φυλάκισής τους, στον Προμαχώνα του Λιμανιού, Κήποι του Πρίγκιπα Γεωργίου, που, στα τουρκικά, ονομάζονταν Γκιουλ Μπαξέ (= ωραίος κήπος) και με παραφθορά Γκιουλούμπασης.

   Για τη δημιουργία αυτού τού κήπου λέγεται ότι όταν στο Ρέθυμνο εγκαταστάθηκαν, στα 1898, οι Ρώσοι, αποφάσισαν να δημιουργήσουν έναν δημοτικό κήπο, στο Ρέθυμνο, στην περιοχή γύρω από τον πύργο τού Σου Κουλέ, όπου σήμερα βρίσκεται το τελωνείο. Ο Διοικητής, λοιπόν, τού Ρεθύμνου Θεόδωρος ντε Χιοστάκ έδωσε εντολή στις 23 Νοεμβρίου 1898 «…προς εξωράϊσιν τής πόλεως να φυτευθεί κ ήπος επί των προχωμάτων τής οχυρώσεως τού λιμένος…» και την επίβλεψη τού έργου να αναλάβει ο μηχανικός Μιχαήλ Σαββάκης, ενώ υπεύθυνο διαχείρισης των χρημάτων όρισε τον Ρώσο υπολοχαγό Δολγκώφ[3]. Ο κήπος αυτός ονομαζόταν «Δημοτικός», μη υπάρχοντος, βέβαια, ακόμα τού σημερινού Δημοτικού Κήπου. Βρισκόταν ως δέκα μέτρα πάνω από την επιφάνεια τής θάλασσας και έδινε την εντύπωση των Κρεμαστών Κήπων τής Βαβυλώνας. Οι ρίζες των δέντρων θα έφθαναν, ασφαλώς, χαμηλά ως κάτω στις καμάρες τού προχώματος που προφύλασσε το μικρό λιμάνι και που από κάτω του ήταν κούφιο και σιδηρόφρακτο και χρησιμοποιούνταν από τους Τούρκους ως φυλακές. Εδώ φυλακίστηκαν πριν από το μαρτύριό τους οι άγιοι Τέσσερις Νεομάρτυρες του Ρεθύμνου. Τα τελευταία χρόνια, αμέσως πριν από την Κατοχή (1935), στον κήπο αυτόν φύονταν κυρίως φοίνικες και αλμυρίκια και ορισμένα άλλα δένδρα. Είχε πέτρινα παγκάκια για τους επισκέπτες τού κήπου. Για τον κήπο αυτόν έχει γράψει και ο χρονικογράφος τού Ρεθέμνους, Παντελής Πρεβελάκης (Χρονικό μιας πολιτείας, έκδ. Εστίας, 19808, 60-61).

   Βρισκόμαστε, χρονικά, σε απόσταση αναπνοής από τον χρόνο τού μαρτυρίου τους, που είχε συγκινήσει εξαιρετικά την τοπική κοινωνία. Το 1931, επί υπουργίας Ασκούτση ο κήπος, ο προμαχώνας, μαζί και οι φυλακές των Αγίων κατεδαφίστηκαν και στη θέση τους έγινε το τελωνείο από τον μηχανικό Γ. Τσίχλη. Κατά την εκσκαφή των θεμελίων βρέθηκαν ψηφιδωτά που δεν διασώθηκαν, ούτε χρονολογήθηκαν[4].


[1] Αλκιβιάδου Στ. Μαυράκη, Οδοιπορικό Ιστορίας και ζωής τού ναού τού Αγίου Γεωργίου Περιβολίων Ρεθύμνης,Ρέθυμνο 2008, 151 εξ.
[2] Σπανδάγος Γιάννης (Έρευνα και Επιμέλεια)- Παπιομύτογλου Βαγγέλης (Σχεδιασμός), Ρέθυμνο 1900, στη συλλογική έκδοση τού Δήμου Ρεθύμνης, Ρέθυμνο 1898- 1913, από την Αυτονομία στην Ένωση, Ρέθυμνο 1998, χ.σ. (Παράρτημα), όπου και χάρτης με τις ονομασίες κτλ. των δρόμων τού Ρεθύμνου τού έτους 1900.
[3] Χαρίδημου Παπαδάκη, «Σου Κουλέ, Γκιουλ Μπαξέ και μια φωτογραφία», Ρέθεμνος, 17/18 Φεβρουαρίου 2007

[4] Γιάννη Σπανδάγου, Ρέθυμνο Λιμάνι και Προκυμαία, Ρέθυμνο 1999, 39.

Δεν υπάρχουν σχόλια: