ΙΟΥΛΙΑ ΚΩΝ. ΠΕΤΥΧΑΚΗ (1861- 1941) * * * Πρόεδρος της πρώτης γυναικείας δράσης στη ρεθεμνιώτικη κοινωνία * * * Οι Σύλλογοι Κυριών και Λυκείου Ελληνίδων Ρεθύμνης

 

Εικ. 1. Ιουλία Κων. Πετυχάκη

ΙΟΥΛΙΑ ΚΩΝ. ΠΕΤΥΧΑΚΗ

(1861- 1941)

Πρόεδρος της πρώτης γυναικείας δράσης στη ρεθεμνιώτικη κοινωνία

 

Οι Σύλλογοι Κυριών και Λυκείου Ελληνίδων Ρεθύμνης

 

 ΚΩΣΤΗΣ  ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ

        www.ret-anadromes.blogspot.com

 

           Η Ιουλία Πετυχάκη (εικ. 1) ήταν κόρη του γιατρού Στυλιανού Χαρ. Μουσούρου και αδελφή του έμπορα Μίνωος Στ. Μουσούρου, που τον βρίσκουμε το έτος 1920 Αντιπρόεδρο του «Συλλόγου Περίθαλψης Απόρων Γερόντων» Ρεθύμνου, με πρόεδρο τον επίσκοπο Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου Τιμόθεο[1]. Ήταν, περαιτέρω, σύζυγος του υποπρόξενου τής Ιταλίας και Προέδρου του «Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Ρεθύμνης» Κωνσταντίνου Εμμ. Πετυχάκη[2] (εικ. 2) και παρουσίασε αξιόλογη κοινωνική δράση στο Ρέθυμνο του α΄ μισού του 20^ου αιώνα, καθώς υπήρξε ιδρύτρια του φιλανθρωπικού «Συλλόγου Κυριών Ρεθύμνης» και μαζί με άλλες Κυρίες τού τότε Ρεθύμνου και του «Λυκείου Ελληνίδων» (1917). Ήταν γεγονός  πρωτοφανές  για  την  νοοτροπία  που  επικρατούσε  την  εποχή  εκείνη- όχι  μόνο  στο  Ρέθυμνο  αλλά  και σε ολόκληρη  την  Ελλάδα-  να  τολμούν  γυναίκες  να  ιδρύουν  σωματεία. Και οι γυναίκες περί την Ιουλία Πετυχάκη το τόλμησαν με εξαιρετική επιτυχία. Γι’ αυτό, κάθε βιογραφική απόπειρα της σπουδαίας αυτής Ρεθεμνιώτισσας πρέπει να επιχειρείται μέσα, βασικά, από αυτήν την ίδια την κοινωνική της παρουσία στα δρώμενα του τότε Ρεθύμνου, μέσα, δηλαδή, από τους συλλόγους στη δημιουργία των οποίων αυτή πρωτοστάτησε και προέδρευσε και πρώτα- πρώτα από τον «Σύλλογο Κυριών Ρεθύμνης».

Εικ. 2. Κωνσταντίνος και Ιουλία Πετυχάκη

     Ο «Σύλλογος Κυριών Ρεθύμνης» ήταν δημιούργημα του «Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Ρεθύμνης» και ως παράρτημά του λειτούργησε. Με τον σύλλογο αυτόν σημειώνεται η πρώτη γυναικεία δράση στη ρεθεμνιώτικη κοινωνία[3]. Όπως δε μας πληροφορεί σε λογοδοσία της η Ιουλία Πετυχάκη, αντιπρόεδρος, τότε, του Συλλόγου (με πρόεδρο, σύμφωνα με το Καταστατικό, τον επίσκοπο της πόλεως), ο «Σύλλογος Κυριών Ρεθύμνης» κατά την ίδρυσή του εξέλεξε 123 τακτικά μέλη Κυριών και Δεσποινίδων, με σκοπό να καταρτίσουν το φιλανθρωπικό τμήμα τού «Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Ρεθύμνου» (εικ. 3).

Εικ.3

    Αναλυτικότερα, ο Σύλλογος ιδρύθηκε περί το έτος 1900 και λειτούργησε τυπικά μέχρι το 1916 (α΄ περίοδος δράσης), γιατί, ουσιαστικά, από το έτος 1906 ο Σύλλογος είχε, ήδη, περιέλθει σε αδράνεια, είτε λόγω αδιαφορίας των μελών του, είτε γιατί παρασύρθηκε κι εκείνος από την αδράνεια που, τον καιρό εκείνο, γνώριζε και ο «Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Ρεθύμνης»[4] από τον οποίο και είχε προέλθει, του οποίου οι περισσότεροι τού Συμβουλίου ήταν βενιζελικοί και, όταν ο Βενιζέλος βγήκε στο βουνό (1905) εναντίον του Πρίγκιπα, υποχρεώθηκαν να τον διαλύσουν^[5].

  Ο «Σύλλογος των Κυριών» ήταν- όπως έχουμε ήδη επισημάνει- ένα φιλανθρωπικό σωματείο, το οποίο με διάφορες κοινωνικές εκδηλώσεις μάζευε χρήματα, τα οποία χρησιμοποιούσε προς βοήθεια των αναξιοπαθούντων αυτής της πολιτείας, που, σύμφωνα με τα οριζόμενα στο άρθρο 2 του Καταστατικού, ήταν «η παροχή εργασίας εις απόρους γυναίκας· η περίθαλψις απόρων και απροστάτευτων οικογενειών· η διανομή υφάσματος εκ του υφαντουργείου εις ορφανά κατά τας εορτάς των Χριστουγέννων· η απονομή βραβείου αναλόγου των πόρων εις την αριστεύουσαν μαθήτριαν ορφανήν πατρός πεσόντος εν τοις τελευταίοις πολέμοις (βέβαια, εννοεί τους Βαλκανικούς) και η μηνιαία συνδρομή προς αποπεράτωσιν των σπουδών της αναλόγως των πόρων του Συλλόγου· η επίσκεψις και περιποίησις εν τοις ιδίοις οίκοις νοσηλευομένων πενήτων και η μέριμνα περί των εγκαταλελειμμένων υπάρξεων και η πρακτική διδασκαλία των υπηρετριών κατά Κυριακήν».

Σημαντικό, πάντως, παρά το πρωτείο της φιλανθρωπίας που τον διέκρινε, πρέπει να υπήρξε το ενδιαφέρον του Συλλόγου και προς τη μουσική παιδεία των νεαρών βλαστών του τόπου, με μουσικοδιδάσκαλο τον Ι. Παρίδη[6]. Εορτή του ο Σύλλογος είχε ορίσει την 28^η Οκτωβρίου, εορτή των Ρεθυμνίων αγίων Τεσσάρων Νεομαρτύρων και η σφραγίδα του έφερε «σταυρόν εν τω μέσω, με στέφανον επί κεφαλής και πέριξ τας λέξεις “Σύλλογος Κυριών Ρεθύμνης”» (βλ. άρθρα 21 και 23 του Καταστατικού) (εικ. 4).

Εικ. 4

         Το τέλος της α΄ περιόδου δράσης τού Συλλόγου παρακολουθούμε σε λογοδοσία τής Ιουλίας Πετυχάκη, που απαγγέλθηκε στη μεγάλη αίθουσα τού Δημοτικού Σχολείου, στις 26 Φεβρουαρίου 1917[7]. Από τη λογοδοσία αυτήν πληροφορούμαστε πολλά για την πορεία, τη δράση και την εν γένει προσφορά τού Συλλόγου, ενώ, ταυτόχρονα, με την ίδια λογοδοσία ανακοινώνεται και το τέλος του «Συλλόγου των Κυριών» και η ίδρυση ενός νέου Συλλόγου, που γεννιόταν τη στιγμή, ακριβώς, εκείνη. Οι Κυρίες τού Ιδρυτικού Συμβουλίου Ιουλία Πετυχάκη, Φερενίκη Βαλαρή και Λάουρα Σωτήρχου (εικ. 5) και μερικές άλλες ρεθεμνιώτισσες, με τη βοήθεια εδώ και της Καλλιρόης Παρρέν (που ήταν συμμαθήτρια της Ιουλίας Πετυχάκη), ίδρυσαν, τότε, την 5^η Μαρτίου 1917, το Λύκειο Ελληνίδων Ρεθύμνου, «Παράρτημα του εν Αθήναις Λυκείου». Του νεοϊδρυθέντος Λυκείου την προεδρία ανέλαβε η Ιουλία Πετυχάκη, την οποία διατήρησε μέχρι το έτος 1930 (εικ. 6). 

Εικ. 5. Οι Ιδρύτριες του ΛΕΡ Ιουλία Πετυχάκη Πρόεδρος, αριστερά Λάουρα Σωτήρχου, δεξιά Φερενίκη Βαλαρή

Εικ. 6. 1ο ΔΙΟΙΚ. ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΛΕΡ 1917. Στο μέσον Ιουλία Πετυχάκη, αριστερά της η Λάουρα Σωτήρχου και δεξιά της η Φερενίκη Βαλαρή

     Τον καιρό εκείνο και πιο συγκεκριμένα στις 5 Σεπτεμβρίου 1929, στην Αθήνα, συνέβη ο θάνατος του συζύγου της, γιατρού, Κωνσταντίνου Πετυχάκη, που την ανάγκασε να παραιτηθεί από την προεδρία του Λυκείου  Ελληνίδων. Πρόεδρος ανέλαβε, έκτοτε, η μέχρι τότε αντιπρόεδρός του Φερενίκη Βαλαρή (1876-1954), επί  προεδρίας τής οποίας το Λύκειο Ελληνίδων απέκτησε τη δική του στέγη (1935). Έτσι, στις 23 Ιανουαρίου 1935, στην «Κρητική Επιθεώρηση» και σε άλλες εφημερίδες τής ιδίας περιόδου, παρακολουθούμε εισφορές «υπέρ αποπερατώσεως τού ανεγειρόμενου κτιρίου τού Λυκείου Ελληνίδων Ρεθύμνου^[8]».

Το «Λύκειο Ελληνίδων», είχε τις ίδιες δραστηριότητες με  τον «Σύλλογο Κυριών», αλλά έδινε μεγαλύτερη έμφαση στα πολιτιστικά θέματα^[9].  Πάντως, τα  δυο  αυτά  σωματεία  ήταν  υπεύθυνα  για  τη  διοργάνωση των διαφόρων εκδηλώσεων τής πόλης του Ρεθύμνου^. έκαναν δώρα φιλανθρωπίας, έδιναν βοηθήματα σε άπορες οικογένειες, οργάνωναν συσσίτια και περιέθαλψαν τους πολύπαθους πρόσφυγες το 1924^[10]. Το Λύκειο Ελληνίδων, επί πλέον, αγκάλιασε τις προσφυγοπούλες, στις οποίες δίδαξε υφαντική, κρητικό κέντημα, κοπτική, ραπτική και οικιακή οικονομία, για να μπορέσουν αργότερα να βρουν δουλειά και να θεμελιώσουν τα νέα τους νοικοκυριά. Έτσι, τα πρώτα έργα τού Λυκείου Ελληνίδων ήταν υφαντουργείο, Σχολή Ραπτικής και διδασκαλία μουσικών οργάνων και πιάνου^[11]. Απ’ όλα αυτά, διαπιστώνουμε ότι, για ένα διάστημα (1917- 1960), τα δύο παραπάνω εφάμιλλα σωματεία (το νεοϊδρυθέν «Λύκειο Ελληνίδων» και ο «Σύλλογος Κυριών»), συνυπήρξαν και ανταγωνίζονταν στις διαλέξεις, τα τσάγια, τις «απογευματινές» και τους επίσημους βραδινούς χορούς.

  Πάντως, από το έτος 1916 μέχρι, περίπου, το 1960 έχουμε τη β΄ περίοδο δράσης του Συλλόγου Κυριών[12]. Σε αυτήν τη φάση λειτουργίας του ο Σύλλογος επανιδρύθηκε από τις Φερενίκη Βαλαρή και Ιουλία Πετυχάκη, που και οι δυο τους ανέλαβαν Αντιπρόεδροι, με Πρόεδρο- σύμφωνα, πάντα, με το καταστατικό- τον τότε επίσκοπο Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου Χρύσανθο (εικ. 7). 

Εικ. 7.Πρόσκληση του επισκόπου Ρεθύμνης Χρυσάνθου προς τις Κυρίες του Ρεθ. για να εγγραφούν ως μέλη του φιλανθρωπικού Συλλ. Κυριών Ρεθύμνης 5-3-1912 (ΓΑΚ. Ρεθύμνου)

    Τα λοιπά μέλη τού επανιδρυθέντος Συλλόγου ήταν:

Ειδική Γραμματέας: Ευαγγελία Μαραγκουδάκη

Ταμίας: Μαρία Πατσουράκη

Σύμβουλοι: Λάουρα Σωτήρχου, Ευτυχία Μυλωνάκη, Ελισάβετ Τρανταλίδου, Μαρία Λουκάκη, Μαρία Καστρινάκη, Υακίνθη Καυγαλάκη, Καλλιόπη Πρεβελάκη, Λεοντίνη Μ. Παπαδάκη, Βικτωρία Κορωνάκη, Όλγα Χ. Ασκούτση, Ελένη Χατζιδάκη, ενώ σε επόμενο Διοικητικό Συμβούλιο τού Συλλόγου συναντάμε και τις κυρίες: Μαρία Κορωνάκη, Χαρίκλεια Σκουλούδη, Λέλα Κούνουπα, Γεωργία Ζακάκη και Μαρία Μοάτσου[13].

       Όπως εξαρχής σημειώσαμε, θεωρούμε ότι μέσα από την καταγραφή αυτήν της δράσης των δύο αυτών σημαντικών σωματείων του Ρεθύμνου των αρχών του 20^ου αιώνα, είχαμε την καλύτερη παρουσίαση και της γυναίκας που πρωτοστάτησε στην ίδρυσή τους και, για πολλά χρόνια, διετέλεσε και δυναμικό στέλεχος και πρόεδρός τους, της Ιουλίας Πετυχάκη. 

 

                                                                                             *    *       *

Με το άρθρο μας αυτό ολοκληρώνουμε τη σειρά (10 άρθρων συνολικά) με τους Πετυχάκηδες του Αγαλλιανού, οι οποίοι δημοσιεύθηκαν στις τοπικές εφημερίδες. Ενημερωτικά γνωρίζουμε ότι:

 

 Στην εφημερίδα «Κρητική Επιθεώρηση» δημοσιεύθηκαν:

1.    Οι Πετυχάκηδες του Αγαλλιανού – Μια μεγάλη οικογένεια διανοουμένων, 18/11/2020.

2.    Τίτος Στυλ. Πετυχάκης (1874- 1966), Ο αγαπημένος του Ρεθέμνους- Βιογραφία, 4/12/2020.

3.    Τίτος Στυλ. Πετυχάκης – Μενέλαος Παπαδάκης – Η δημιουργία του Δημοτικού Κήπου Ρεθύμνου, 17/12/2020.

4.    Εμμανουήλ (1820; - 1901;) και Στυλιανός Πετυχάκης, 29/1/2021

 

Στην εφημερίδα «Ρεθεμνιώτικα Νέα» δημοσιεύθηκαν:

1.    Οι Πετυχάκηδες του Αγαλλιανού – Μια μεγάλη οικογένεια διανοουμένων, 18/11/2020

2.    Μίνως Εμμανουήλ Πετυχάκης – Ο πολιτικός και άνθρωπος (1858- 1933), 8/12/2020

3.    Χαράλαμπος Πετυχάκης- Ο πατριώτης Προξενικός Πράκτορας και Δάσκαλος [1820 (;) - 20 Ιουνίου 1884], 22/12/2020

4.    Κωνσταντίνος Εμμανουήλ Πετυχάκης, Ο φιλοπρόοδος ιατρός (1853- 1929) – Βιογραφία, 1/1/2021

5.    Κωνσταντίνος Εμμανουήλ Πετυχάκης, Ο φιλοπρόοδος ιατρός και ο  «Ο Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Ρεθύμνης», 19/1/2021

6.    Ιουλία Πετυχάκη (1861- 1941)- Πρόεδρος της πρώτης γυναικείας δράσης στη ρεθεμνιώτικη κοινωνία - Οι Σύλλογοι Κυριών και Λυκείου Ελληνίδων Ρεθύμνης, 29/1/2021

 

---

[1] Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, Ρέθυμνο 1900- 1950, Ρέθυμνο 2010, τ. Α΄, 254.

[2] Βλ. περισσότερα Κρητική Επιθεώρηση, 24/11/1987.

[3] Εφημ. Κρητική Επιθεώρησις, φύλλο 182, της 2/3/1917 και Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, Ρέθυμνο.., ό. π., τ. Α΄, 244- 252.

[4] Εφημ. Κρητική Επιθεώρησις, φύλλο 183, της 3/3/1917.

[5] Θεμιστοκλή Μ. Βαλαρή, Μια πόλη Αναμνήσεις, Ρέθυμνο 2005, 75.

[6] Σπύρου Λίτινα, «Τα 70 χρόνια του Λυκείου των Ελληνίδων στο Ρέθυμνο», Κρητική Επιθεώρηση 20-11- 1987.

[7] Εφημ. Κρητική Επιθεώρησις, φύλλο 182, της 2/3/1917.

[8] Κρητική Επιθεώρησις 23/1/1935.

[9] Περισσότερα για το Λύκειο Ελληνίδων βλ. στον Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, Γλυπτά και Ενεπίγραφες Πλάκες τού Ρεθύμνου, Ρέθυμνο 2000, 141-142. Του ίδιου, Ρέθυμνο 1900- 1950, Ρέθυμνο 2010, 246- 248.

[10] Πβ. «Το μαθητικό Συσσίτιο», Κρητική Επιθεώρησις 29-3-1931. Επίσης, «Μαθητικά συσσίτια», Κρητική Επιθεώρησις 6-12-1931.

[11] Κρητική Επιθεώρηση 21/11/1987.

[12] Ειδικότερα, μόλις ενσωματώθηκε η Κρήτη στην Ελλάδα υπεγράφη το με αριθμό 904 Διάταγμα τής 19-12-1913, του Βασιλιά Κωνσταντίνου, με το οποίο επικυρώνεται ο Κανονισμός (καταστατικό) της νέας δράσης του Συλλόγου.

[13] Κρητική Επιθεώρησις 4/1/1934.