ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΕΜΜ. ΠΕΤΥΧΑΚΗΣ * * * Ο φιλοπρόοδος Ρεθεμνιώτης ιατρός *** 2ο Μέρος **** «Ο Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Ρεθύμνης»

    

Εικ. 1. Κωνσταντίνος Εμμ. Πετυχάκης

      ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΕΜΜ. ΠΕΤΥΧΑΚΗΣ  

                        Ο φιλοπρόοδος Ρεθεμνιώτης ιατρός

                                          (1853- 1929)

 

 ΚΩΣΤΗΣ  ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ

   www.ret-anadromes.blogspot.com

 

                                                                                   2^ο Μέρος

                        «Ο Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Ρεθύμνης»

   Το έργο στο οποίο ο Κωνσταντίνος Πετυχάκης (εικ. 1) επιδόθηκε με ιδιαίτερο ζήλο και το οποίο κυρίως τον ανέδειξε, υπήρξε ο λεγόμενος «Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Ρεθύμνης», τον οποίο ίδρυσε τον Οκτώβριο του 1887 μαζί με άλλους λόγιους και φιλοπρόοδους Ρεθεμνιώτες. Πρόκειται για το σημαντικότερο σωματείο που έχει μέχρι σήμερα αναδείξει η πόλη μας[1]. Για αρκετά χρόνια προσέφερε πολλά και σπουδαία πράγματα στην πόλη τού Ρεθύμνου και αργότερα θεωρούνταν από τους Ρεθεμνιώτες ως το «αλήστου μνήμης» σωματείο, που δημιούργησε και έφερε στο φως μια πόλη με παντελή ανυπαρξία σωματειακής συνειδήσεως.

         Όλες οι εφημερίδες της εποχής ως ιδρυτή του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου αναγνωρίζουν τον Κων. Πετυχάκη. Από τα «Απομνημονεύματα», όμως, του Εμμανουήλ Γενεράλι πληροφορούμαστε και μιαν άλλη άποψη που αξίζει, νομίζω, να την καταθέσουμε^. ότι, δηλαδή, την πρωτοβουλία και την ιδέα ίδρυσης  του Φ.Σ.Ρ. την είχε, αρχικά, ο εν λόγω λόγιος Γυμνασιάρχης Εμμανουήλ Γενεράλις, νεαρός τότε πτυχιούχος φιλολογίας, ο οποίος- όπως σημειώνει χαρακτηριστικά- ένα βράδυ του Οκτώβρη, σε καφενείο του Ρεθύμνου, «ως εν παιδιά… εξήγαγεν εκ του θυλακίου του τεμάχιον χάρτου επιστολικού, επί του οποίου επέγραψεν» τη φράση «οι θέλοντες να ιδρυθή Σύλλογος επιστημονικός εν Ρεθύμνη υπογράφονται εν τω παρόντι». Έγραψε, μάλιστα, το όνομά του πρώτον και ακολούθησαν οι υπογραφές του ιατρού Κωνσταντίνου και του αδελφού του Μίνωος Πετυχάκη, δικηγόρου, καθώς και άλλων δεκαεννέα ατόμων, επιστημόνων των περισσοτέρων, λογίων και γενικά μορφωμένων Ρεθεμνιωτών[2].

         Στις 12 Δεκεμ­βρίου 1887 έγιναν αρχαιρεσίες για την εκλογή τού πρώτου Δ.Σ. τού Συλλόγου και εκλέχτηκαν: Πρόεδρος ο Κωνσταντίνος Πετυχάκης, γιατρός, αντιπρόεδροι οι Ευθύμιος Βερνάρδος, σχολάρχης και Πέτρος Ταταράκης, δικηγόρος, Γεν. Γραμμα­τέας ο Εμμανουήλ Γενεράλις, καθηγητής, Ειδικός Γραμματέας ο Γεώργιος Σκουλούδης, δι­κηγόρος, Ταμίας ο Ιωάννης Ν. Βούλγαρης, δικηγόρος, και Έφορος Βιβλιοθήκης ο Γ. Ν. Καφφάτος, δικηγόρος (εικ. 2).

                     Εικ. 2. Ο Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Ρεθύμνης

          Περί τού εν λόγω Συλλόγου σημαντικές πληροφορίες μάς παρέχει και ο βιογραφούμενος, με το σημείωμά μας αυτό, ιατρός και Πρόεδρός του επί τετραετία, περίπου, Κωνσταντίνος Πετυχάκης, στη Λογοδοσία του για τα γενόμενα κατά το Α΄ έτος (1888) λειτουργίας του Συλλόγου[3](εικ. 3).

        Έκτοτε, η ύπαρξη του Συλλόγου αυτού φάνηκε ιδιαίτερα χρήσιμη και επωφελής σε πάρα πολλούς τομείς τής πνευματικής ζωής και πορείας του τόπου. Μάλιστα, ο Σύλλογος του Ρεθύμνου μας εντυπωσίασε, όταν, τυχαία- από λογοδοσία του Σίμου Μπαλάνου[4], Προέδρου του περίφημου Φιλολογικού Συλλόγου της Αθήνας, «Παρνασσός» - πληροφορηθήκαμε ότι ζήτησε από τον αθηναϊκό σύλλογο, κατά το έτος 1888, και συνήψε σχέσεις συνεργασίας μαζί του[5]. Ήταν ο πρώτος Σύλλογος που έγινε στο Ρέθυμνο μόνον από άνδρες. Ο σύλλογος, δυστυχώς, διέκοψε τις εργασίες του κατά την επανάσταση του 1897, επανέλαβε δε αυτές μετά την επελθούσα μεταπολίτευση και, αφού συνέταξε νέο καταστατικό που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα της νεοϊδρυμένης Κρητικής Πολιτείας[6], επιζήτησε και τη  συνεργασία τού γυναικείου φύλου. Σύμφωνα με τον νέο τούτο κανονισμό ο Σύλλογος διαιρούνταν σε τμήματα από το οποία ένα ήταν και το Φιλανθρωπικό Τμήμα, που αποτελούνταν από γυναίκες (Σύλλογος Κυριών Ρεθύμνης)[7].

 Με πρωτοβουλία του Συλλόγου, μεταξύ πολλών άλλων τμημάτων (Επιστημονικού, Φιλαρμονικού, Γυμναστικού, Τεχνικού, Φιλανθρωπικού), λειτούργησε και Νυκτερινή Σχολή[8] και Νηπιαγωγείο, με νηπιαγωγό την Μαρία Παπαδογιαννάκη-Τσελεπάκη, «πρώτης εισαγούσης εις Ρέθυμνον το άριστον παιδαγωγικόν σύστημα Fröbel (Φρέμπελ), εις ό είχε μετεκπαιδευθεί εις την Ευρώπην». Στον Σύλλογο αυτόν, εξάλλου, οφείλουν την αρχή τους το σημερινό Μουσείο, η Βιβλιοθήκη και η Φιλαρμονική του Ρεθύμνου.

Μιαν ενδιαφέρουσα πληροφορία, ως προς τα πολιτικά τους «πιστεύω», παραθέτει ο  Εμμανουήλ Γενεράλις, που κατονομάζει τον Κων. Πετυχάκη φίλο και στενό συνεργάτη του στο Γυμνάσιο και στον Φιλεκπαιδευτικό Σύλλογο. Η διαφορά τους, όμως, ως προς τα πολιτικά- ο Πετυχάκης ήταν οπαδός του Τρικούπη και ο Γενεράλις του Δεληγιάννη- τους έκανε, για ένα διάστημα, να χαλάσουν τη φιλία τους και μόνο κατά το έτος 1896 κατάφεραν να επανασυνδεθούν και να ρίψουν τις… πολιτικές τους διαφορές στη λήθη[9].

 Ιδρυτές του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου, κατά τα τελευταία χρόνια, μετά τη μεταπολίτευση, υπήρξαν οι Κωνσταντίνος Πετυχάκης, ιατρός, Γεώργιος Καφφάτος, δικηγόρος, Ιωάννης Καλομενόπουλος, έμπορος, Γρηγόριος Σιγανός, έμπορος, Κωνσταντίνος Ανδρουλιδάκης, συμβολαιογράφος, και Μίνως Πετυχάκης, δικηγόρος (βλ. εικ. 2).

 Ο τελευταίος αυτός σύλλογος λειτούργησε επιτυχώς για λίγα μόνο χρόνια, γιατί οι περισσότεροι του Συμβουλίου ήταν βενιζελικοί και, όταν ο Βενιζέλος βγήκε στο βουνό εναντίον του Πρίγκιπα (1905), υποχρεώθηκαν να τον διαλύσουν[10].

         Ο Κωνσταντίνος Πετυχάκης πέθανε στην Αθήνα το έτος 1929, σε ηλικία 76 ετών. Ο θάνατός του προήλθε, κατά περίεργο τρόπο, από τυχαία πτώση του από τραμ της εποχής εκείνης. Νεκρολογία στον αγαπημένο του φίλο θα κάνει ο Μιχαήλ Πρεβελάκης, στην οποία με θερμά λόγια θα αναφερθεί στην προσωπικότητά του άνδρα[11].

        Η κηδεία του έγινε στην Αθήνα, στις 5 Σεπτεμβρίου 1929. Μετά πενταετία η σύζυγός του Ιουλία μετέφερε τα οστά του και, ύστερα από μνημόσυνο και θεία λειτουργία ενώπιον στενών συγγενών και φίλων, τοποθετήθηκαν σε οικογενειακό τάφο στο νεκροταφείο του Ρεθύμνου.

 Αυτός υπήρξε ο Κων. Πετυχάκης^. ένας άνθρωπος με πλούσια και ανεκτίμητη προσφορά στην πόλη των Γραμμάτων^. ένας άνθρωπος με σπάνιες πνευματικές και χριστιανικές αρετές, που πρωτοστατούσε, πάντοτε, σε κάθε έργο φιλανθρωπίας και κοινωνικής προόδου. Είναι χαρακτηριστικά τα λόγια του Γυμνασιάρχη Μ. Γ. Πρεβελάκη για τη φιλανθρωπία του άνδρα, με την ευκαιρία της μετακομιδής των λειψάνων του στο νεκροταφείο του Ρεθύμνου. «Ο τάφος εν ω ο αείμνηστος από της χθες αναπαύεται ας γίνη ήδη το προσκύνημα των χηρών και ορφανών, των ενδεών και πασχόντων των υπ’ εκείνου ηθικώς και υλικώς αμέσως και εμμέσως ευεργετημένων»[12].  

 [1] Γ. Ζ. Παπιομύτογλου, «Ο Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Ρεθύμνης», περιοδ. Δούρειος Ίππος, τ. 16 (1987), 12.  

[2] Εμμανουήλ Γ. Γενεράλι, Αυτοβιογραφία, (επιμ. Θεόδωρος Στυλ. Πελαντάκης), Ρέθυμνο 2013,169.

[3] Κωνσταντίνου Ε. Πετυχάκη, Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Ρεθύμνης. Λογοδοσία των κατά το Α΄ έτος γενομένων (1888), Εν Ρεθύμνη, Τύποις Στυλ. Εμμ. Καλαϊτζάκη, 1889.

[4] Ο Σίμος Μπαλάνος ήταν θεολόγος, συγγραφεύς, Πρόεδρος Φιλολογικού Συλλόγου «Παρνασσὸς» (1886-1892) και ιδρυτικό μέλος του Συλλόγου προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων (1899).

[5] ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΑΘΗΝΩΝ, τόμος ΙΓ’—Δεκέμβριος 1888, 156.

[6] Επίσημος Εφημερίς της Κρητικής Πολιτείας, τ. 1^ο, εν Χανίοις τη 5-5-1900, σελ. 1-3 και Κανονισμός του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Ρεθύμνης, εν Ρεθύμνη, τύποις Καλαϊτζάκη, 1888.

[7] Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, «Ο Κωνσταντίνος Εμμ. Πετυχάκης (1853- 1929) και ο Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Ρεθύμνης», Αναζητήσεις, περιοδική έκδοση Συνδέσμου Φιλολόγων Ν. Ρεθύμνου, τ. 3-4 (1996), 101. Του ίδιου, Ρέθυμνο 1900- 1950, Ρέθυμνο 2010, τ. Α΄, 258 και τ. Β΄, 53-69.

[8] Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, Ρέθυμνο 1900- 1950, Ρέθυμνο 2010, τ. Α΄, 132-133.

[9] Εμμανουήλ Γ. Γενεράλι, Αυτοβιογραφία, ό.π.

[10] Θεμιστοκλή Μ. Βαλαρή, Μια πόλη Αναμνήσεις, Ρέθυμνο 2005, 75.

[11] Κωνσταντίνος Εμμ. Πετυχάκης (νεκρολογία), εφημ. Κρητική Επιθεώρησις, 7-9-1929.

[12] Μ. Γ. Πρεβελάκη, «Κωνσταντίνος Εμμ. Πετυχάκης», εφημ. Τύπος, 22-12-1934.