Βιβλιοπαρουσίαση:
Κωστή Ηλ. Παπαδάκη
Λαϊκή
Πίστη και Λατρεία
Άγιοι θεράποντες
με ειδικό χάρισμα ιαμάτων, Προστάτες, Έφοροι και Επόπτες της Ορθοδόξου
Ελληνικής Εκκλησίας
Εκδόσεις
Γρηγόρη, Αθήνα 2018, σ. 471.
Του Κώστα Π. Φουρναράκη
Στο τελευταίο
βιβλίο του με τίτλο “Λαϊκή Πίστη και Λατρεία” ο πολυγραφότατος συγγραφέας Κωστής Ηλ. Παπαδάκης ασχολείται
με τη θρησκευτική λαογραφία, ένα επιστημονικό πεδίο το οποίο συγγενεύει τόσο με
τη Λαογραφία όσο και με τη Θεολογία, ιδιαίτερα με τον κλάδο της θρησκειολογίας. Και
είναι ευτυχής σύμπτωση, ο συγγραφέας να έχει σπουδάσει τόσο την επιστήμη της
φιλολογίας, όσο και της θεολογίας, κατά συνέπεια αυτό του έδωσε τη δυνατότητα
να διαπραγματευθεί ένα τόσο ευρύ αντικείμενο έρευνας με θαυμαστή πληρότητα, κινούμενος
με άνεση σε πολλούς τομείς του επιστητού, όπως η θεολογία, η λαογραφία, η γλωσσολογία, η υμνολογία και
η εικονογραφία,
να τεκμηριώσει τα γραφόμενά του με πλούσιες βιβλιογραφικές παραπομπές και να
παρουσιάσει στον αναγνώστη με σαφήνεια όψεις της θρησκευτικής λαογραφίας, και,
πιο συγκεκριμένα, τη σχέση του πιστού ελληνικού λαού με αγίους θεράποντες και
προστάτες. Το βιβλίο αυτό έλαβε τον πρώτο έπαινο από την Ακαδημία Αθηνών.
Στο
πρώτο κεφάλαιο, το οποίο μπορεί να θεωρηθεί ως εισαγωγικό στη μελέτη, ο
συγγραφέας εξετάζει γενικά την έννοια της αγιότητας από θεολογική άποψη.
Αναφέρεται στους αγίους ως παραδείγματα βιώσεως της εν Χριστώ ανακαινίσεως του
ανθρώπου και ακολουθώντας την ορθόδοξη παράδοση θεωρεί τους αγίους φίλους και
δώρα του Θεού. Απαντά και στο ερώτημα γιατί ο λαός αποζητά τη θαυματουργική
επέμβαση του Θεού δια των πρεσβειών των αγίων Του. Οι άγιοι έχοντας υπάρξει και
αυτοί άνθρωποι μπορούν να κατανοήσουν τις ποικίλες δυσκολίες του βίου, τις
προσβολές του εχθρού, γι' αυτό και μπορούν να ενισχύσουν στον πνευματικό αγώνα
τον άνθρωπο, να τον ωφελήσουν ψυχικά.
Στη
συνέχεια παρατίθενται αναλυτικά στοιχεία για τους θεράποντες αγίους του
ελληνικού λαού, αλλά και συνδέεται η αρχαία ελληνική θρησκεία με τη
θρησκευτικότητα των νεοτέρων Ελλήνων. Επισημαίνονται δηλαδή οι επιβιώσεις παγανιστικών στοιχείων
στη σύγχρονη λαϊκή θρησκευτική παράδοση. Ο Κ. Παπαδάκης για να δείξει την
αδιάλειπτη πολιτισμική συνέχεια επικαλείται τη γνώμη του διαπρεπούς Σουηδού
θρησκειολόγου Martin
Nilsson, η οποία μπορεί να συνοψιστεί στην πρόταση: “ένας αρχαίος Έλληνας
θα αισθανόταν σαν να ήταν στην πατρίδα του, αν παρευρισκόταν σε ένα
νεότερο ελληνικό πανηγύρι”. Εξάλλου, την παγανιστική καταβολή πολλών
λαϊκών τελετών μπορούμε να ανιχνεύσουμε και σε διηγήματα του Παπαδιαμάντη, όπως
“Στην Αγια- Αναστασά” και στο “Άγια και πεθαμένα” (ειδωλολατρικός –
χριστιανικός ναός, κόλλυβα – δείπνα της Εκάτης). Στο βιβλίο γίνεται αναφορά
στις θυσίες
ζώων σε χριστιανικά προσκυνήματα (τα λεγόμενα στο βορειοελλαδικό χώρο
“κουρμπάνια”), στις εγκοιμήσεις ασθενών μέσα
σε ναούς, στην απόθεση / αφιέρωση ενδυμάτων στην εικόνα του αγίου, στα αναθήματα /τάματα,
στο “σκλάβωμα” των
άρρωστων παιδιών, στους περισχοινισμούς των
εκκλησιών (στη δυτική Κρήτη, στην επαρχία Κισσάμου, λέγονταν και “κεροζωσιές”,
επειδή το νήμα εμποτιζόταν σε αγνό κερί). Τον περισχοινισμό
του ναΐσκου της Αγίας Αναστασίας Φαρμακολύτριας, η οποία έλυνε τα μάγια των
“ερωτοκτυπημένων”, περιγράφει ο Α. Παπαδιαμάντης στο διήγημα “Η
Φαρμακολύτρια”: “Επτάκις έκαμε τον γύρον του κτηρίου, και με επτά έμβολα
κηρωμένου νήματος περιέζωσεν, η εξαδέλφη μου Μαχούλα, όλον τον ναΐσκον”.
Ο
συγγραφέας έχοντας στο παρελθόν ασχοληθεί με την ετυμολογία των τοπωνυμίων της
επαρχίας Αγίου Βασιλείου δεν παραλείπει τις παρετυμολογίες που
έχουν άμεση σχέση με τη λαϊκή πίστη, όπως τάχα ότι ο “αι- Λισαίος” (Ελισαίος)
φέρνει λύσσα στα ζώα, η αγία Μαρίνα μαραίνει
τα παιδιά όσων ασεβούν στη μνήμη της, ο άγιος Στυλιανός στυλώνει
την υγεία των παιδιών, ο άγιος Ελευθέριος ελευθερώνει
τις εγκυμονούσες κ.λπ. Σε άλλα κεφάλαια του βιβλίου γίνεται εκτενής αναφορά
στην αγαπητική σχέση των αγίων προς τη φύση και την προστασία της, στην
απεικόνιση των εμβληματοφόρων αγίων, όπως, για παράδειγμα, την απεικόνιση της
αγίας Αικατερίνης με τον τροχό, του αγίου Ανδρέα με χιαστό σταυρό, του αγίου
Παντελεήμονα με κοχλιάριο και ιατρικό κιβωτίδιο κ.λπ. Οι θεράποντες άγιοι
παρατίθενται κατ' αλφαβητική σειρά και για τον καθένα υπάρχουν
συνοπτικά στοιχεία για τον βίο ή το μαρτύριό του, αλλά και για το ιδιαίτερο
χάρισμα θεραπείας που έχει λάβει από τον Θεό. Ειδική αναφορά γίνεται επίσης
στους αγίους θεραπευτές της στειρώσεως και της ατεκνίας. Στο δεύτερο μέρος του
βιβλίου ο Κ. Παπαδάκης παραθέτει στοιχεία για τους προστάτες αγίους διαφόρων
επαγγελμάτων.
Θα
πρέπει να επισημανθεί ότι η λαϊκή θρησκευτικότητα που αναλυτικότατα
περιγράφει ο Κ. Παπαδάκης έχει υποστεί σοβαρές μεταβολές και αλλοιώσεις, όπως
παρατηρεί και ο λαογράφος Μ. Βαρβούνης, μεταβολές οι οποίες άρχισαν να
εμφανίζονται εντονότερα μετά την κρίσιμη δεκαετία 1940-1950. Σε κάποιες
περιπτώσεις αυτή η θρησκευτικότητα τείνει να εκλείψει. Για να δείξουμε αυτή τη
μεταβολή, που έχει επέλθει, θα επικαλεστούμε για άλλη μια φορά τον Α.
Παπαδιαμάντη, ο οποίος από τα τέλη του 19ου αιώνα είχε διαπιστώσει την εισβολή
της νεωτερικότητας στον ελληνικό χώρο με αποτέλεσμα την διάλυση της
παραδοσιακής κοινωνίας και κατά συνέπεια και της λαϊκής θρησκευτικής πίστης: “Και τώρα, μετά
είκοσιν έτη, όταν άρχισα ήδη να φθίνω, [...] και ο ναΐσκος της Αγίας είχε
περιέλθει εις παρακμήν και ατημελησίαν οικτράν, διότι η θρησκευτική ευλάβεια
μεγάλως είχεν εκπέσει εν τω μεταξύ. Δύο εικόνες λαδωμέναι και φθαρμέναι υπήρχον
μόνον εις το τέμπλον το σαπρόν [...] Αι εικόνες της Παναγίας και του Τιμίου
Προδρόμου είχον γίνει άφαντοι. Ίσως είχον αφαιρεθή από τας χείρας φιλαρχαίων ή
εραστών της Βυζαντινής τέχνης . . .”
Σ'
αυτό το βιβλίο ο Κ. Παπαδάκης χαρτογραφεί την ευσέβεια και τις θρησκευτικές
τελετουργίες του ελληνικού λαού, γι' αυτό και η συνεισφορά του στην κατανόηση
της θρησκευτικής συμπεριφοράς και της καταγραφής των θρησκευτικών τελετών
κρίνεται πολύ σημαντική.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου