Δρ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Π. ΦΟΥΡΝΑΡΑΚΗΣ * * * ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ ΤΟΥ ΧΑΤΖΗΜΙΧΑΛΗ ΓΙΑΝΝΑΡΗ ΓΑΜΟΣ ΚΡΗΤΙΚΟΣ ΕΙΣ ΛΑΚΚΟΥΣ ΚΥΔΩΝΙΑΣ 1864

Δρ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Π. ΦΟΥΡΝΑΡΑΚΗΣ 

           ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ ΤΟΥ
            ΧΑΤΖΗΜΙΧΑΛΗ ΓΙΑΝΝΑΡΗ

ΓΑΜΟΣ ΚΡΗΤΙΚΟΣ
  ΕΙΣ ΛΑΚΚΟΥΣ ΚΥΔΩΝΙΑΣ
 1864

     [ΤΥΠΟΚΡΕΤΑ, ΧΑΝΙΑ 2018, σχ. 8^ο (24 Χ 17), σσ. 264]

   ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

www.ret-anadromes.blogspot.com 
http://historicalcrete.ims.forth.gr

       Ο Κωνσταντίνος Π. Φουρναράκης είναι διδάκτωρ Φιλολογίας και πρώην Προϊστάμενος του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης, στα Χανιά. Τον καιρό που διατελούσε Προϊστάμενος στο ΓΑΚ- Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, με εξαιρετικό ενδιαφέρον παρακολουθούσαμε τον σπουδαίο εκδοτικό οργασμό που παρουσίαζε το εν λόγω επιστημονικό Ίδρυμα, με μια σειρά σημαντικών εκδόσεων τού 19^ου αιώνα, με κορυφαίες αυτές από το ανέκδοτο Αρχείο (93 χειρόγραφων τόμων) του μεγάλου Ρεθεμνιώτη λαογράφου Παύλου Γ. Βλαστού («Βουκολικόν», «Θούρια», «Άσματα Λαϊκά Κρητών ή Συλλογή Κρητικής Ποιήσεως Ποικίλης»), ελπίζοντας, από κάποιο σημείο και πέρα, ότι θα δημοσιευόταν, τελικά, ένα μεγάλο μέρος αυτού. Αλλά και άλλες εκδόσεις, τον ίδιο καιρό, γνώρισαν το φως της δημοσιότητας με σπουδαία έργα Κρητών της ίδιας περιόδου, όπως «Η Κρητικοπούλα, ήτοι αγώνες και πάθη της Κρήτης του 1866» του Χατζή Μιχάλη Γιάνναρη, με Εισαγωγή- Επιμέλεια- όπως και οι λοιπές εκδόσεις- του Κωνσταντίνου Φουρναράκη. Όλα τα παραπάνω έργα του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης είχαμε την ευκαιρία να τα γνωρίσουμε από κοντά και να τα παρουσιάσουμε από τον τοπικό, ρεθεμνιώτικο και χανιώτικο, Τύπο.

     Σήμερα, στις λαμπρές αυτές εκδόσεις- με την επιμέλεια του κ. Φουρναράκη-  έρχεται να προστεθεί μια νέα μελέτη του υπό τον τίτλο: «Γάμος Κρητικός Εις Λάκκους Κυδωνίας, 1864», που αφορά σε ένα επύλλιο του μεγάλου αγωνιστή Χατζημιχάλη Γιάνναρη, Γενικού Αρχηγού Κυδωνίας, με τις θαυμαστές πολεμικές ικανότητες. Πρόκειται για μεταπτυχιακή εργασία του συγγραφέα, που δημοσιεύεται σήμερα όπως υποβλήθηκε πριν από μερικά χρόνια στο τμήμα Ελληνικής και Σλαβικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου της Γρανάδας, Ισπανίας, με μερικές μόνο συμπληρώσεις στη Βιβλιογραφία. Το εν λόγω επύλλιο του Χατζημιχάλη Γιάνναρη δημοσιεύεται σήμερα για πρώτη φορά από το αυτόγραφο του ποιητή, σχεδόν έναν αιώνα από την σύνθεσή του και αποτελεί, κατά τον συγγραφέα, μια δυνατή αντίδραση και ένα ισχυρό ανάχωμα στον σύγχρονο τρόπο ζωής, θέτοντας ξανά το ζήτημα της αναζήτησης των χαμένων αξιών και της γνήσιας κρητικής ταυτότητας.

       Το ποίημα καταγράφει την εθιμική, κοινωνική και εθνική διάσταση του γάμου στα χρόνια της τουρκοκρατίας, όταν ο γάμος δεν ήταν μόνο το ιερό της Εκκλησίας μυστήριο, αλλά και ένα γεγονός υψίστης κοινωνικής και εθνικής σημασίας, που διεξαγόταν με επισημότητα και πάνδημη συμμετοχή και όχι όπως σήμερα βιαστικά, επιφανειακά και τυποποιημένα. Ο άνδρας και η γυναίκα της Κρήτης ενώνονταν, τότε, με τα δεσμά του γάμου, για να αποχτήσουν παιδιά και να συνεχίσουν τη ζωή, συμμετέχοντας στους χωρίς διακοπή αγώνες για την απελευθέρωση της Κρήτης.

      Ο ποιητής Χ΄΄ Μιχάλης Γιάνναρης (1832- 1916) γεννήθηκε στους Λάκκους της Κυδωνίας. Έφηβος, δεκαέξι, μόλις, χρονών, μετέβη με τον πατέρα του στους Αγίους Τόπους ως προσκυνητής, όθεν και το προσωνύμιο «Χατζής». Η ζωή του υπήρξε μια συνεχής πολεμική αναμέτρηση, αλλά αυτό που, κυρίως, τον ανέδειξε ήταν ο επικός αγώνας του 1866. Στην Κωνσταντινούπολη- όπου μεταφέρθηκε από τον Χουσεΐν πασά και τέθηκε σε κατ’ οίκον επιτήρηση- κατάφερε να συναντηθεί με τον Πατριάρχη και να ενεργήσει προς αποστολή χρημάτων για την ανοικοδόμηση της Ι. Μ. Αρκαδίου, που, μετά την ανατίναξη, ήταν ένας σωρός ερειπίων. Πέραν, όμως, του μεγάλου αγώνα του 1866, ηγήθηκε, το 1877, και διακρίθηκε και στις μάχες των Κεραμειών, του Αλικιανού και των Λάκκων και αργότερα, το 1897, και των Λειβαδίων. Ο Χ΄΄Μιχάλης επέζησε όλων αυτών των κινδύνων και κατόρθωσε να δει την αγαπημένη του Κρήτη ελευθερωμένη και, ακόμα, το 1912 ομόφωνα να εκλεγεί Πρόεδρος της Διοικούσας Επαναστατικής Επιτροπής και υπουργός Δικαιοσύνης, ενώ την 1^η Δεκεμβρίου 1913 είχε την μεγάλη τιμή να αντιπροσωπεύσει στην επίσημη τελετή της Ένωσης όλους τους αγωνιστές της Κρητικής Ελευθερίας, παραδίνοντας στον Βασιλιά την ιστορική ελληνική σημαία, που ύψωσε, στη συνέχεια, στο φρούριο του Φιρκά.

      Η ανάλυση του κ. Φουρναράκη ανέδειξε, για άλλη μια φορά, τις μοναδικές ικανότητές του στο είδος αυτό της φιλολογικής- λαογραφικής εργασίας, όπως, εξάλλου, μας είχε, περί τούτου, βεβαιώσει και με τις προαναφερθείσες εργασίες τού Ιστορικού Αρχείου Κρήτης. Στο 1^ο κεφάλαιο της Εισαγωγής ο συγγραφέας μιλεί για ζητήματα γλωσσικής εξομάλυνσης του κειμένου. Ακολουθούν πλούσια στοιχεία για τον Ποιητή και την εποχή του και λοιπά κεφάλαια που αναφέρονται στην Κρήτη και τη Λαογραφία, με τεράστια τη συμβολή, στο σημείο αυτό, του Ρεθυμνίου Παύλου Βλαστού, του οποίου το μνημειώδες λαογραφικό έργο υπήρξε καταλυτικό στον υπομνηματισμό και της παρούσας έκδοσης, ενώ ουσιαστική υπήρξε και η βοήθεια και άλλων έργων της Κρητικής Λαογραφίας- Λογοτεχνίας, όπως του «Κρητικού» του Παντελή Πρεβελάκη, οι λαογραφικές περιγραφές του οποίου βοήθησαν ως μέτρο σύγκρισης προς τη νεωτερικότητα- καθώς και άλλων κειμένων του 19^ου αι., όπως της «Κρητηίδος» και των «Κρητικών Γάμων», τα οποία γνώριζε ο Ποιητής και βρισκόταν μαζί τους σε λογοτεχνική άμιλλα.

   Στην Εισαγωγή- πέραν των παραπάνω- ακολουθούν και κεφάλαια σχετικά με τον λαϊκό πολιτισμό και το δημοτικό τραγούδι στα χρόνια του Χατζημιχάλη Γιάνναρη, επίσης περί των αφηγηματικών τεχνικών που ακολουθούνται στο εξεταζόμενο επύλλιο και του τρόπου με τον οποίο ο Ποιητής αφηγείται τα γεγονότα (ομοδιηγητικός, οπτική γωνία, χρόνος αφήγησης, συλλογική φωνή). Εξετάζεται, επίσης, αν πρόκειται περί ρίμας ή επυλλίου, όπου ο συγγραφέας κατατάσσει το ποίημα στο είδος των επιθαλάμιων επυλλίων (επειδή, ακριβώς, συγκεντρώνει τα γνωρίσματα ενός μικρού αφηγηματικού έπους) και το βιβλίο ολοκληρώνεται με την έκδοση του ποιήματος, τα σχόλια, το Γλωσσάριο, τον Πίνακα των Κυρίων Ονομάτων και τη Βιβλιογραφία.

     Παντού, στις εισαγωγές και στα σχόλια του συγγραφέα, αντικρύσαμε μακροσκελέστατες και σε βάθος αναλύσεις, που προσδίδουν στο έργο λογοτεχνική αξία, κύρος επιστημονικό και το ανασύρουν από την αφάνεια στην οποία είχε περιέλθει, εκατό σχεδόν χρόνια από την πρώτη έκδοσή του. Όλα αυτά συνδημιουργούν, θεωρούμε, ένα κείμενο που ξεχωρίζει ως μια σημαντική λαϊκή δημιουργία και περισσότερο με την έννοια ότι αγγίζει τον παλμό της ψυχής του κρητικού λαού. Ο κ. Φουρναράκης στην παρουσιαζόμενη μελέτη του θέτει επιτυχώς την επιστημονική του σφραγίδα και αναδεικνύεται, σαφώς, ως ένας εκ των βασικών μελετητών του Χατζημιχάλη Γιάνναρη τόσο με την παρούσα μεταπτυχιακή εργασία του, όσο και με άλλες σχετικές μελέτες του, όπως με ανακοίνωσή του στο Ι΄ Διεθνές Κρητολογικό Συνέδριο και, κυρίως, με τη διδακτορική διατριβή του με την οποία προσφέρει πολύ περισσότερα στοιχεία για τη ζωή και το έργο του Χ΄΄ Μιχάλη Γιάνναρη.

     Η ανάγνωση τού εν λόγω βιβλίου καθίσταται πολύ ευχάριστη για τον αναγνώστη, τόσο για τον πλούτο των στοιχείων που παραθέτει (λογοτεχνικών, ιστορικών, λαογραφικών), όσο και για την εξαιρετική γλαφυρότητα παράθεσής τους από την πένα του κ. Φουρναράκη, τον οποίο, για μια ακόμη φορά, συγχαίρουμε και θερμά ευχαριστούμε. Πρόκειται, τωόντι, για μιαν άκρως ενδιαφέρουσα επιστημονική έρευνα και επανέκδοση πρωτογενούς ποιητικού λαογραφικού - λογοτεχνικού υλικού. Τα θερμά μου συγχαρητήρια στον φίλο κ. Κωνσταντίνο Φουρναράκη, τον οποίο βεβαιώνουμε ότι τέτοιες προσπάθειες μάς ενθαρρύνουν και μας κάνουν να πιστεύουμε ότι όσο ενδιαφερόμαστε και σκύβουμε πάνω από τις αιώνιες αξίες της τοπικής μας ιστορίας, λογοτεχνίας και του λαϊκού μας πολιτισμού δεν χάθηκαν ακόμα όλα κάτω από τον αδυσώπητο οδοστρωτήρα του σύγχρονου τεχνοκρατούμενου πολιτισμού και την ισοπεδωτική λαίλαπα της παγκοσμιοποίησης και του συγκρητισμού.