ΕΠΙΚΑΙΡΑ
ΘΕΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ
Λαογραφικά του αγίου Σάββα
(5
Δεκεμβρίου)
Συναξαριακά στοιχεία
Ο
άγιος Σάββας, ο ηγιασμένος (5 Δεκ.), γεννήθηκε στη Μουταλάσκη της Καππαδοκίας
(σημερινό Ταλάς) το έτος 439 (εικ. 1). Μπήκε από παιδί στον μοναχικό βίο με
γυμνασίαρχο τον Μέγα Ευθύμιο, τον
μεγάλο δάσκαλο της ερήμου. Ήταν τόσο σοβαρός και ηθικός –παρά το νεαρότατον της
ηλικίας του– που από τον Μέγα Ευθύμιο προσαγορεύτηκε «παιδαριογέρων». Ο άγιος Σάββας έγινε προστάτης μοναχών και
δάσκαλος πολλών μοναστηριών της Παλαιστίνης. Κοιμήθηκε το 532 στην Ιερά Μονή
της Μεγίστης
Λαύρας της Παλαιστίνης, μια πνευματική όαση στην καρδιά της ερήμου της
Ιουδαίας που ὁ ίδιος ίδρυσε και που εξακολουθεί αδιάκοπα από τότε, εδώ και χίλια
πεντακόσια χρόνια, να υφίσταται μέχρι σήμερα μέσα σε ένα εχθρικό και άγριο
περιβάλλον. Εδώ φυλάσσεται ως ιερό θησαύρισμα το άφθαρτο σκήνωμα του Οσίου
ιδρυτού της (εικ. 2).
 |
| Η Λαύρα του αγίου Σάββα στην Παλαιστίνη |
Προστάτης της Υγείας
Στην
υμνογραφία του ο άγιος Σάββας αναφέρεται ως «θεραπευτής
ασθενούντων» και, ειδικότερα, του καρκίνου. Γι’ αυτό τόσο το ναΰδριο
όσο και αυτό το ίδιο το Αντικαρκινικό
Νοσοκομείο της Αθήνας, επί της λεωφόρου Αλεξάνδρας, φέρουν το όνομά του
«Άγιος Σάββας».
Επίσης, οι μικρομάνες τιμούν με
πολύ σεβασμό τη μνήμη του αγίου Σάββα, γιατί τον έχουν ως προστάτη των παιδιών
τους[1], ενώ στην πατρίδα του, την
Καππαδοκία, όσο υπήρχε ελληνισμός, τον
τιμούσαν με δημοτελείς θυσίες ζώων (κουρμπάνια)
και όσοι επισκέπτονταν το μοναστήρι του,
στα Ιεροσόλυμα (χατζήδες), έπαιρναν χουρμάδες από τις υπάρχουσες εκεί
χουρμαδιές και τους προσέφεραν σε άτεκνα ζευγάρια ως θεραπευτικούς κατά της
στειρότητας[2]. Όπως λένε, επίσης, στην
Ηλεία, ο άγιος Σάββας «σαβανώνει ούλες τσ’ αρρώστιες και τα
μολέματα των παιδιών»[3].
Τέλος,
ο άγιος Σάββας θεωρείται προστάτης των αιχμαλώτων, των οποίων με προθυμία
σπεύδει και διαρρηγνύει τα δεσμά.
Έφορος και κύριος επί των φυσικών
στοιχείων
Ο άγιος Σάββας ο ηγιασμένος θεωρείται
–όπως ο άγιος Νικόλαος των θαλασσών– έφορος και προστάτης της στεριάς.
Υπάρχουν, μάλιστα, παραδόσεις ότι έβγαζε από τις ξέρες και τις ερημιές δροσερό
νερό. Ο άγιος Σάββας, επίσης, εποπτεύει και
στερεώνει τον κόσμο και, ως εκ τούτου, «είναι προστάτης για τσι σεισμούς» [πβ. και τη λαϊκή φράση: «Η γης
σαββάσει» (ρήμα απρόπωπο που σημαίνει ταράσσει, τρέμει)][4].
Ο άγιος Σάββας, περαιτέρω, από
παρετυμολογική σύνδεση του ονόματός του με τα «σάβανα», έχει αποκτήσει και
νεκρικό χαρακτήρα και οι οικογένειες τελούν μνημόσυνα και τρισάγια για τους
νεκρούς τους. Ο άγιος Σάββας, λέγει ο λαός, «σαβανώνει»,
γιατί η γιορτή του πέφτει μεσ’ στη βαρυχειμωνιά και, συχνά, πεθαίνουν οι γέροι
από το κρύο. Από τον Πόντο έχουμε και την παροιμία: «άε Βαρβάρα φύσα, άε Σάββα βρέξον, αε Νικόλα σόντσον (= χιόνισε)»,
που αναφέρεται, κλιμακωτά, στους τρεις Αγίους του τριήμερου των Νικολοβάρβαρων, όπως ονομάζονται από τον
λαό. Αλλά και με την έννοια του δυνατού ψύχους που επικρατεί ή τότε αρχίζει να δυναμώνει
(βαρβαρώνει,
γιατί με την εορτή της αγίας Βαρβάρας άρχεται ο χειμώνας), στη γιορτή των τριών
αγίων του τριημέρου (αγίας Βαρβάρας – αγίου Σάββα – αγίου Νικολάου), ο λαός μας
(Σιάτιστα κ.α.) συνηθίζει να λέγει ασμάτια και παροιμίες αναφερόμενος στο
γεγονός αυτό της σφοδρότητας του ψύχους:
«Η
αγία Βαρβάρα βαρβαρώνει (= το κρύο δυναμώνει), ο άγιος Σάββας σαβανώνει (= με
το χιόνι που είναι άσπρο σαν σάβανο) και ο αϊ- Νικόλας παραχώνει (=
κουκουλώνει)». Στη Σύμη επίσης ακούγεται το παρακάτω
δίστιχο:
«Άγια-Βαρβάρα
γέννησε κι άης Σάββας το εδέχτη κι άης Νικόλας έτρεξε να πάει να το βαφτίσει»
(εννοείται το χιόνι)[5].
-----------------------------------------------
[1] Κ. Ψυχογιού, Ηλειακά, 614.
[2] Δημ. Σ. Λουκάτου,
Συμπληρωματικά του Χειμώνα και της
Άνοιξης, Αθήνα 1985, 29. Πβ. τον άγιο
Συμεώνα, που σχετίζεται κι αυτός με το ίδιο θέμα της στειρότητας των
ζευγαριών.
[3] Ντ. Ψυχογιού, «Ηλειώτικα παιδοκόμια», Λαογραφία 13 (1950), 346.
[4] Νίκου Ψιλάκη, Λαϊκές τελετουργίες στην Κρήτη, Ηράκλειο 2005, 406.
[5] Ντ. Ψυχογιού,
«Ηλειώτικα παιδοκόμια», Λαογραφία 13
(1950), 346. Αθαν. Τσακνάκη, «Επανομή. Ιστορία – Λαογραφία», Χρονικά Χαλκιδικής 17-18 (1969), 102.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου