ΘΟΥΡΙΑ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΤΟΥ 19ΟΥ ΑΙΩΝΑ
ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΛΛΟΓΗ
ΤΟΥ ΠΑΥΛΟΥ Γ. ΒΛΑΣΤΟΥ
Παρουσίαση βιβλίου- Μουσική
εκδήλωση από τον Σύλλογο Ρεθυμνίων
Μικρασιατών και το Μουσικό Σχολείο Ρεθύμνου
ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ
Είναι γνωστόν και περιποιεί εξαιρετική
τιμή για το Ρέθυμνο ότι ο «πατέρας» τής Κρητικής Λαογραφίας, Παύλος Γ. Βλαστός, είναι Ρεθύμνιος, γεννημένος στο
Βιζάρι Αμαρίου, το έτος 1832. Δημοδιδάσκαλος και ιεροψάλτης, αφιερώθηκε από
ενωρίς στην καταγραφή και συγκέντρωση ενός πλουσιότατου λαογραφικού υλικού, το
οποίο επεξεργάσθηκε με πραγματικό ζήλο και ενδιαφέρον, αλλά και αληθινή αγάπη
προς τα ήθη και τις παραδόσεις τής Κρήτης, της Νήσου τού Μίνωος, όπως ο ίδιος,
χαρακτηριστικά, συνήθιζε να την αποκαλεί. Η πραγματικά απέραντη λαογραφική
συλλογή του, που διαλαμβάνει 93 χειρόγραφους τόμους (με λαϊκά τραγούδια, παραμύθια, παροιμίες κ.λπ.), θησαυρίζεται σήμερα στο Ιστορικό Αρχείο
Κρήτης (Χανιά), στο
οποίο δωρήθηκε το έτος 1963
από τους κληρονόμους του και, έκτοτε, είναι διαθέσιμη σε
ερευνητές και ενδιαφερομένους. Τελευταία έχει αρχίσει να ψηφιοποιείται σε
μικροφίλμς, προκειμένου να διατηρηθεί καλύτερα και να γίνει περισσότερο
προσβάσιμη και προσιτή.
Του μεγάλου αυτού ρεθυμνίου λαογράφου,
του Παύλου Βλαστού, είναι ευτύχημα ότι ύστερα από μίαν αξιέπαινη πρωτοβουλία
των ΓΑΚ- Ιστορικού Αρχείου Κρήτης και
του προϊσταμένου τους κ. Κωνσταντίνου Φουρναράκη, δημοσιεύθηκαν, πρόσφατα, δύο τόμοι
από το τεράστιο και πολυσήμαντο έργο του, τους οποίους είχαμε την ευκαιρία να
παρουσιάσαμε από τον τοπικό τύπο («Ρεθεμνιώτικα Νέα» 15/10/2013) (πρόκειται
για το περισπούδαστο ποιμενικό έργο τού Βλαστού «Βουκολικόν» και τα «Άσματα
Λαϊκά Κρητών ή Συλλογή Κρητικής Ποιήσεως Ποικίλης», με την επιμέλεια και τα
δύο τού κ. Φουρναράκη). Αλλά η δραστηριότητα αυτή των ΓΑΚ- Ιστορικού Αρχείου Κρήτης, περί τον Ρεθύμνιο Παύλο Βλαστό,
συνεχίζεται ακάθεκτη και χαιρόμαστε και ευχαριστούμε ιδιαίτερα γι’ αυτό τον
Προϊστάμενο τού Αρχείου, βασικό υποκινητή τής προσπάθειας αυτής.
Η εκδήλωση, πάντως, που παρουσιάζουμε
με το σημείωμά μας αυτό αφορά
στην παρουσίαση βιβλίου και ψηφιακού δίσκου με τίτλο: "Θούρια στην Κρήτη του 19ου αιώνα από τη Συλλογή τού
Παύλου Γ. Βλαστού" (επιμέλεια: Ανδρέα
Αθαν. Γιακουμάκη), που διοργάνωσε το Ιστορικό Αρχείο, με την Ι. Μητρόπολη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου και
το Μουσικό Γυμνάσιο- Λύκειο Ρεθύμνου,
και έγινε στην αίθουσα «Παντελής Πρεβελάκης- Ωδείο Ρεθύμνου», στις 30-10-13,
στα πλαίσια τού εορτασμού των 100 χρόνων από την ένωσή της Κρήτης με την Ελλάδα
(1913- 2013). Την παρουσίαση έκαναν οι κύριοι Κ. Φουρναράκης και Μιχαήλ Στρουμπάκης, Επίκουρος, ο τελευταίος, Καθηγητής Ανωτάτης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Ηρακλείου Κρήτης. Οι εισηγητές εξέτασαν με
επιστημονική γνώση, ακρίβεια και πληρότητα τις πτυχές τής ελληνικής λαϊκής ζωής
και φώτισαν από πολλές πλευρές την προσωπικότητα και την κοινωνική
παρουσία και προσφορά τού μεγάλου Ρεθεμνιώτη λαογράφου, Παύλου Βλαστού,
ενημερώνοντας, οριοθετώντας και επικεντρώνοντας τον αναγνώστη στο ουσιώδες και
χρήσιμο.
Την παρουσίαση ακολούθησε
πανηγυρική συναυλία σχετική με το βιβλίο, δηλαδή «Θούρια στην
Κρήτη τού 19ου αιώνα από τη Συλλογή Παύλου
Γ. Βλαστού». Με το
σημείωμά μας αυτό θα παρουσιάσουμε το μουσικό μόνο μέρος τής εν λόγω βραδιάς,
ενώ με προσεχές σημείωμά μας επιφυλασσόμαστε να παρουσιάσουμε και την
προαναφερθείσα νέα έκδοση τού Αρχείου Κρήτης και του ψηφιακού δίσκου που τη
συνοδεύει.
Το Μουσικό, λοιπόν, Πρόγραμμα τής εκδήλωσης επωμίστηκαν,
στο Α΄ Μέρος, ο «Σύλλογος
Ρεθυμνίων Μικρασιατών» (Παραδοσιακή Ορχήστρα
και υπέρ30μελής Χορωδία) σε Διδασκαλία και Διεύθυνση τού Ανδρέα Γιακουμάκη, σε μια σειρά θουρίων, στα οποία ο Π. Βλαστός άλλοτε φέρεται
ως καταγραφέας και άλλοτε ως ποιητής και μελοποιός. Από το Μέρος αυτό, λόγω
στενότητας χώρου, ξεχωρίζουμε τα θούρια:
α) «Ο Τουρκομάχος Έλλην», γνωστότερο και ως
«Ω, λυγηρόν και κοπτερόν σπαθί µου»,
του Κων. Κοκκινάκη (1781- 1831), ποιητή και συνεργάτη του Ιω.
Καποδίστρια, (ή ίσως και του Στεφάνου Κανέλου), σε καταγραφή Π. Βλαστού
και σε ρυθμό επτάσημο (Καλαματιανό). Πρόκειται για τραγούδι που διαδόθηκε
ευρέως κατά τον Κριμαϊκό πόλεµο (1853-1856) και τραγουδήθηκε τουλάχιστον µέχρι
το τέλος των Βαλκανικών Πολέµων.
β) «Θούριον» («Τι καρτερείτε…»), Στεφ.
Κανέλου (1792-1823), σε μελοποίηση Π. Βλαστού, με
θαυμάσια ανερχόμενη δυναμική και αποκορυφώσεις, ενώ
ιδιαίτερα μάς εντυπωσίασε,
γ) «Ο ασπασμός προς την Μητέρα Ελλάδα», του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη (1824- 1879), που εκφράζει παράλληλο- προς αυτόν τού Κρητός καταγραφέα Π.
Βλαστού- πόθο τού επτανήσιου Ποιητή, για την ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα
και εκδόθηκε ακριβώς την ημέρα τής εκπληρώσεως τού πόθου αυτού. Στο εν λόγω
ποίημα, τα Ιόνια νησιά (διάβαζε Κρήτη) ζητούν από τη Μητέρα Ελλάδα να τα πάρει
κοντά της, να μοιράζονται μαζί της τις συμφορές, τον πόνο και τα δάκρυά της!!
με τα εξής συγκινητικά λόγια: «Άνοιξε,
μάνα μας γλυκειά την άφθαρτη καρδιά σου κι’ αγκάλιασέ τα τά φτωχά, τα μαύρα τα
παιδιά σου. Σφίξε μας, μάνα, σφίξε μας, γυμνά, ξαρματωμένα σαν νάτανε κατάδικα,
σαν νάταν νικημένα. Έρχονται μές τον κόρφο σου, δώσε μας την ευχή σου και σβήσε
πάσα μας πληγή μ’ ένα θερμό φιλί σου».
Το τραγούδι απέδωσε με φωνή δυνατή, μεστή αποχρώσεων, ομοιογενή και με τη
χαρακτηριστική κρητική ανδροπρέπεια και πρεπειά, ο γιος τού Διευθυντή τής
Χορωδίας Ανδρέα Γιακουμάκη, Θανάσης.
Αλλά και ο μαέστρος, Α. Γιακουμάκης, από την πρώτη κιόλας στιγμή έδειξε την
άνεσή του να οργανώνει και να εμπνέει τους χορωδούς και τους μουσικούς του και
να τους οδηγεί στο αποτέλεσμα πού εκείνος επιθυμούσε, καθώς οι Χορωδοί και η
παραδοσιακή ορχήστρα, κάτω από τη στιβαρή καθοδήγησή του, επέλεξαν ένα άκρως
δεξιοτεχνικό και απαιτητικό πρόγραμμα, που φανέρωσε δυναμικά την απόλυτη
επάρκειά τους. Η ενάργεια με την οποία απέδωσαν τη μουσική μέσα από τη φανερή
αποφυγή μελίρρυτων διατυπώσεων απλά διακοσμητικού χαρακτήρα, ενίσχυσε τη
σαφήνεια των μουσικών φράσεων, που, καθώς αρθρώνονταν καθαρά και ευδιάκριτα,
προσέθεταν ανεξάντλητη πλαστικότητα και ευαισθησία στη μουσική, αλλά και το
κατάλληλο ηχόχρωμα για την ποιότητα ενός θουριακού μέλους.
Στο Β΄ Μέρος- κάτω
από τη άνετη και δυναμική διεύθυνση των δασκάλων τους Δημήτρη Ταμπάλη (κυρίως στα ορχηστρικά- χορωδιακά θούρια) και Ειρήνης Νουκάκη (κυρίως στα χορωδιακά)- έλαμψαν τα παιδιά τού Μουσικού Γυμνασίου- Λυκείου με το πλούσιο μέταλλο τής φωνής τους, τις εύστοχες
διαφοροποιήσεις στις ταχύτητες και τη δυναμική, τη χάρη και κομψότητά τους,
αλλά και για το γνήσιο πνεύμα τής λαϊκής μουσικής μας παράδοσης, που το
μετέφεραν πλούσιο και συναρπαστικό, και αυτό παρότι τα θούρια που τραγούδησαν
αποδίδονταν από ευρωπαϊκά ορχηστρικά και
χορωδιακά σύνολα. Τα παιδιά κυριολεκτικά συνάρπασαν το πολυπληθές
ακροατήριό τους με την τεχνική στην ερμηνεία, αλλά και την επιστημοσύνη τους
περί την απόδοση τής μουσικής και του ήθους τής κρητικής μουσικής μας παράδοσης,
πράγμα που διασφάλισε την ποιότητα και πιστότητα τού αποτελέσματος από τον
κίνδυνο τού φτηνού και αγοραίου.
Από τα θούρια που
τραγούδησαν ξεχωρίσαμε τα:
α) «Θούριος “Η πτώσις τού Αγαρηνού”», στο
οποίο ποιητής και μελοποιός είναι ο Παύλος Βλαστός,
β) «Η Τουρκολέτειρα Κρήτη», του Γεωργίου Ζαλοκώστα (1805- 1858), σε
καταγραφή και μελοποίηση Π. Βλαστού, πάνω στη γνωστή όπερα τού Verdi (1813- 1901),
«Ναμπούκος»(!), στην οποία, πραγματικά, τα λόγια των Εβραίων σκλάβων φαίνονται
να δένουν απόλυτα με την περίπτωση των σκλαβωμένων, επίσης, Κρητών, ιδιαίτερα
στην περίφημη προσευχή των Εβραίων σκλάβων (Va Pensiero), στην οποία θυμούνται γλυκά και αναπολούν την πατρίδα
τους, τον Ιορδάνη ποταμό και τους πύργους τής Σιών με την περίφημη άρια τής
όπερας: «Ω Πατρίδα γλυκειά μα χαμένη».
Στα λόγια αυτά των
αιχμαλωτισμένων Εβραίων, ο Π. Βλαστός διέκρινε,
φαίνεται, και τις
δικές του ελπίδες για απαλλαγή από τον ζυγό τής πατρίδας του και την ενοποίησή
της με τη Μητέρα Ελλάδα και
γ) τον «Θούριο Ύμνο Κρητών» («Να φύγουν οι Τούρκοι…»), με ποιητή και
μελοποιό τον Παύλο Βλαστό, σε εξάσημο ρυθμό, που ερμηνεύτηκε και από τις δύο
χορωδίες, τη Χορωδία τού Συλλόγου Μικρασιατών και τη χορωδία του Μουσικού
Γυμνασίου-Λυκείου, που, από κοινού, έκλεισαν θριαμβικά την όλη συναυλία.
Τα θερμά μας συγχαρητήρια σε όλους!!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου