5. ΑΓΚΟΥΣΕΛΙΑΝΑ

                                                                                        Αγκουσελιανά

 

ΧΩΡΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΜΑΣ

ΕΠΑΡΧΙΑ ΑΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ 

ΔΗΜΟΣ ΦΟΙΝΙΚΑ

5.  ΑΓΚΟΥΣΕΛΙΑΝΑ 

Στη μνήμη τού Μακεδονομάχου Αρχηγού Καπετάν Στυλιανού Γ. Κλειδή 

ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ 

     • Γενικά στοιχεία για το χωριό Το χωριό είναι κτισμένο σε υψόμ. 350 μ., 26 χλμ. από το Ρέθυμνο, διαδρομή Ρέθυμνο- Αρμένοι- Άγιος Βασίλειος- Αγκουσελιανά, μεταξύ Παλαιολούτρων και Αγίου Ιωάννη, σε μια μικρή πεδιάδα και χώρο ψηλό, που τον περιβάλλει δάσος κυπαρισσιών και πολλά πλούσια και καρποφόρα περβολάκια. Η εκμετάλλευση των άφθονων νερών τής πηγής τού Τιμίου Σταυρού έλυσε το πρόβλημα τής ύδρευσης τού χωριού, ενώ έδωσε ώθηση στις αγροτικές καλλιέργειες. Οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία και τη κτηνοτροφία και παράγονται λάδι, κηπευτικά και κτηνοτροφικά προϊόντα. Παράλληλα λειτουργούν δυο μεγάλες σύγχρονες μονάδες τυροκομίας και ελαιουργίας. Στα βόρεια υψώνεται ο λόφος Κεφάλα και στα νότια βλέπουμε τα Ατσιπαδιανά βουνά, ενώ συνέχεια τής μικρής πεδιάδας των Αγκουσελιανών απλώνεται ο κάμπος τής Κοξαρές. • Πληθυσμιακά Στοιχεία Το χωριό είναι σχετικά νέο. Για πρώτη φορά απαντάται στην αιγυπτιακή απογραφή τού 1834 ως kuseliana[1]. To 1881 αναφέρεται Αγκουσελιανά στον δήμο Λάμπης, επαρχίας Αγίου Βασιλείου, νομού Σφακίων, με 134 χριστιανούς κατοίκους. Το 1890, επίσης ως Αγκουσελιανά, με 134, και πάλι, χριστιανούς κατοίκους. Το 1900 συνεχίζει να παραμένει στον ίδιο δήμο, ο οποίος, όμως, τώρα ανήκει στον νομό Ρεθύμνου και όχι των Σφακίων, με 171 κατοίκους. Το 1928 αναφέρεται ως ιδία κοινότητα– μαζί με τα χωριά Νευς Άγιος Βασίλειος και Παλαιόλουτρα- με 197 κατ., το 1940 είναι έδρα ομώνυμης κοινότητας μαζί με τα Παλαιόλουτρα- που χωρίζονται από τα Αγκουσελιανά με ένα ρυάκι και απόσταση το πολύ 200 μ- με 242 κατ. και συνεχίζει κατά τον ίδιο τρόπο. 1951: 243, 1961: 268, 1971: 214, 1981: 221, 1991: 227, 2001: 261. Σήμερα τα Αγκουσελιανά έχουν 70 οικογένειες, που αριθμούν 200 περίπου κατοίκους, που δραστηριοποιούνται σε γεωργικές και, κυρίως, κτηνοτροφικές εργασίες. Τα τελευταία χρόνια κάποιοι από τους κατοίκους αναπτύσσουν και επιχειρηματικές δραστηριότητες και σε αυτό βοηθάει και η θέση που βρίσκεται ο οικισμός[2] . • Ονομασία τού χωριού Το όνομα τού χωριού Κουσελιανά> Αγκουσελιανά (το [α] στην αρχή προφανώς προθετικό, με ανάπτυξη ευφωνικού [γ]) προέρχεται από τον Κουσέ, χωριό της επαρχίας Καινουρίου, Ηρακλείου, επειδή οι πρώτοι οικιστές τού χωριού Κουρμούληδες- της γνωστής ισχυρής οικογένειας κρυπτοχριστιανών και επαναστατών- κατάγονταν από το χωριό αυτό[3] . Οπότε, το μακροτοπωνύμιο Αγκουσελιανά, που συνηθίζεται περισσότερο στη Δυτική Κρήτη, δηλώνει τον τόπο όπου οι περιουσίες- κτήματα, χωράφια, αμπέλια κτλ.- των Κουσελιανών [4]. • Μορφές τού χωριού Εδώ γεννήθηκαν οι Μακεδονομάχοι Λάμπρος Φιλιππάκης και ο Αρχηγός Καπετάν Στυλιανός Γ. Κλειδής (1874-1912). Ο τελευταίος εκστράτευσε στη Μακεδονία με δικό του σώμα από νέους τού νομού Ρεθύμνου και συγχωριανούς του και σκοτώθηκε ηρωικά μαχόμενος για την απελευθέρωση τής Ηπείρου, στο Μέτσοβο, το 1912. Προς τιμήν του στη γενέτειρά του, τα Αγκουσελιανά, έχει στηθεί η προτομή του με τα ονόματα και άλλων νεκρών τής ίδιας περιόδου. Το 1941 στη Μάχη τής Κρήτης έλαβε μέρος ο καπετάν Εμμ. Κουρμούλης και μερικά παλικάρια τού χωριού. Εκεί, όμως, που έλαβε μέρος όλο το χωριό ήταν η προστασία και φυγάδευση των Άγγλων, Αυστραλών και αντιστασιακών Ελλήνων από τη θέση Λίμνη τού Λιβυκού Πελάγους[5] . • Βυζαντινές εκκλησίες τού χωριού Στους πρόποδες των βουνών που βρίσκονται στο νότιο μέρος τού χωριού, διατηρούνται τμήματα τοίχων εκκλησιών με βυζαντινές τοιχογραφίες (αγία Μαρίνα, άγιος Στέφανος), ενώ στην τοποθεσία Μαρμαράς, ΝΑ του χωριού, διατηρείται ερειπωμένος ο ναός τής αγίας Ειρήνης με ελάχιστες αγιογραφίες. Στο κέντρο τού χωριού, πάνω σε μικρό υψωματάκι, δεσπόζει η νεόκτιστη κεντρική τού χωριού εκκλησία, ο άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος, βυζαντινού ρυθμού, με περίτεχνο σκαλιστό τέμπλο. Υπάρχουν όμως και οι εκκλησίες τού αγίου Νικολάου, του Γενεθλίου τής Θεοτόκου, του αγίου Γεωργίου, του Προφήτη Ηλία, του αγίου Νικολάου τού Κουρταλιώτη (1 Σεπτεμβρίου) στα Περβόλια, τοποθεσία στην οποία, κατόπιν ερευνών ειδικών γεωλόγων, βρέθηκαν υπόγεια νερά. Ξωκλήσια το χωριό έχει τον άγιο Αντώνιο, τον Σωτήρα Χριστό, τον Τίμιο Σταυρό, την Αγία Μαρίνα, στη θέση Μαρμαρά και τον άγιο Κωνσταντίνο, στον οποίο βρίσκεται το νεκροταφείο[6]. Τοπικές εορτές το χωριό έχει τού Τιμίου Προδρόμου (29 Αυγούστου) και τού αγίου Γεωργίου (23 Απριλίου). • Το Σχολείο τού χωριού Ικανοποίηση προξενεί το γεγονός ότι το ωραίο και άνετο σχολείο τού χωριού-με μια ιστορία εκατό, περίπου, χρόνων- συνεχίζει να λειτουργεί, ως μονοθέσιο δημοτικό, με οκτώ μαθητές και ως Νηπιαγωγείο με οκτώ, επίσης, νήπια και με εξαιρετικά αξιόλογες δραστηριότητες. παρακολουθεί ενεργά τις εξελίξεις τής τεχνολογίας, με τη συμμετοχή του στο διαδίκτυο (διεύθυνση: http://members.tripod.com/agousel/contens.htm) και την έκδοση σχολικής εφημεριδούλας. Και όλα αυτά χάρις στον υπογράφοντα την ιστοσελίδα δραστήριο δάσκαλο τους, κ. Αναστάσιο Χατζηιωαννίδη, που ενθαρρύνει, βοηθά και καθοδηγεί δυναμικά την όλη προσπάθεια των μαθητών. • Οικογένειες τού χωριού Γενικά, οι κάτοικοι τού χωριού είναι φιλόξενοι και περήφανοι Κρητικοί. Οι παλιότερες οικογένειες είναι οι Κλειδήδες, οι Κουρμούληδες, οι Νικητάκηδες, οι Ηλιάκηδες, οι Τσίχληδες, οι Αντωνάκηδες. • Τοπικοί θρύλοι και παραδόσεις Τοπικός θρύλος μιλάει για κρυμμένους θησαυρούς στην περιοχή Μαρκαρίνα (=κτήμα τού Μάρκου τής Ειρήνης), που ο θρύλος την προβάλλει ως μιαν από τις εκατό πόλεις (αρχαία «Εκατόμπολις») τής μινωικής Κρήτης. Εξάλλου, στην περιοχή έχουν εντοπιστεί μινωικές αρχαιότητες και στην ιστορική αυτήν πραγματικότητα, ίσως, προσπαθεί να ανεύρει ερείσματα ο εν λόγω λαϊκός θρύλος, ο οποίος, κατά τον ίδιο τρόπο, θέλοντας, στη συνέχεια, να εξηγήσει και την αφθονία των αρχαίων νομισμάτων που ανευρίσκονται στη συγκεκριμένη περιοχή, υποστηρίζει ότι στην πόλη αυτήν υπήρχε το νομισματοκοπείο τής Κρήτης, που, για τον λόγο αυτόν, άφηνε στους κατοίκους της μεγάλο πλούτο και άφθονα υλικά αγαθά. Όμως, ένας δυνατός σεισμός- συνεχίζει ο μύθος- μια νύχτα, εξαφάνισε από προσώπου τής γης την ευδαίμονα πολιτεία, μαζί με τους ανθρώπους της και τους αμύθητους θησαυρούς της και τα χρυσά και αργυρά νομίσματα των θησαυροφυλακίων της. Στον τόπο αυτόν που κάποτε άκμαζε η αρχαία πόλη Μαρκαρίνα οι κάτοικοι των Αγκουσελιανών έχτισαν ξωκλήσι προς τιμήν τού άι- Γιώργη, τού μεγάλου αγίου τής αγροτιάς και της ελληνικής υπαίθρου. Και από τότε, συνεχίζει ο ωραίος θρύλος, κάθε χρόνο ο άγιος εμφανίζεται και «φωτίζει» και κάποιο χωριανό για το πού βρίσκεται ο περίφημος θησαυρός τής Μαρκαρίνας, ο οποίος- μετά τη «φώτιση» αυτήν- σπεύδει να κάνει ανασκαφή, ανοίγοντας όρυγμα, προς ανακάλυψη τού περιβόητου θησαυρού. Έτσι εξηγούνται ή έτσι, καλύτερα, επιχειρεί και πάλι ο θρύλος να εξηγήσει και την ύπαρξη άφθονων λάκκων (φυσικό γεωλογικό φαινόμενο) στην ευρύτερη περιοχή έξω από το εξωκλήσι[7]. Το σπήλαιο Νεραγδότρυπα, στη θέση Πορτί, ΒΔ του χωριού (διαστάσεων: 32Χ22Χ3)- συνδεδεμένο με παραδόσεις για νεράιδες κτλ.- είναι διανοιγμένο σε φαιούς ασβεστόλιθους τού Μεσοζωικού. Στην περιοχή τού σπηλαίου έχει εντοπιστεί κεραμική των Ελληνορωμαϊκών χρόνων. • Μορφολογία τού εδάφους Από γεωλογικής άποψης, στο χωριό έχουν εντοπιστεί κοιτάσματα λιγνίτη, όπως και στα Παλαιόλουτρα και τον Πλακιά[8]. Τα εδάφη, γενικά, είναι αργιλώδη, αμμώδη και, σε πολλά μέρη, φαίνονται κάρβουνα και τύρφη. • Ιστορία- Αρχαιολογία Το χωριό κατοικείται από πολύ παλιά, αφού στην περιοχή υπάρχουν τεκμήρια ζωής πολλών αιώνων. Από Δυσμάς προς Ανατολάς (από Μαρκαρίνας και Καλλεργιανής μέχρι Βατουδέ), σε μια έκταση άνω των δύο τετραγωνικών χιλιομέτρων, έχουν βρεθεί και συνεχίζουν να ανευρίσκονται, εγκατεσπαρμένα εδώ και εκεί, θραύσματα κεράμου και αγγεία ελληνιστικής και ρωμαϊκής εποχής. Στη θέση Βατουδέ βρέθηκαν τάφοι με κτερίσματα (αγγείο καλυκόσχημο, δίωτο, με μικρή δισκοειδή βάση και λεπτό τοίχωμα, κύπελο με λαβή και δισκοειδή βάση και πήλινος λύχνος), Στη θέση Μαρκαρίνα σώζονται ίχνη αρχαίας οικοδομής και βρέθηκαν πολλά αρχαία νομίσματα. Στη θέση Καραβέλλας και σε υψόμ. 510 μ. έχει βρεθεί μινωικό ιερό κορυφής και αλλεπάλληλες ευρέσεις ζωόμορφων ειδωλίων ΥΜ και υπομινωικών χρόνων. Τέλος, στη θέση Σταυρός έχουν βρεθεί λαξευτοί ΥΜΙΙΙ ή υπομινωικοί τάφοι[9]. 

  Σημειώσεις: 

1.Rob. Pashley, Travels in Crete, II, London 1837, 313. 2.π. Γεωργίου Σπυρλιδάκη , Ενορία Αγκουσελιανών, Ορθόδοξο Μήνυμα, Ι. Μητροπόλεως Λάμπης Συβρίτου και Σφακίων , τ. 46 (2006), 10. 3.Στυλ. Παπαδάκη, Παρατηρήσεις και Προτάσεις για τοπωνύμια τού Ν. Ρεθύμνου, Τα Κρητικά Τοπωνύμια, τ. Β΄, Ρέθυμνο 2000, 85. 4.Χρ. Ζ. Τσικριτσή- Κατσιανάκη, Συμβολή στη μελέτη των τοπωνυμίων τής Κρήτης, Αμάλθεια 6 (1975), 30. Βλ. και τοπων. Αρδάκτου, υποσ. 47 (Παπαδιανά, στα). 5.Πρβλ. και Ιστοσελίδα Δημοτικού Σχολείου Αγκουσελιανών: http://members. tripod. com/agousel/contens.htm 6.Ιστοσελίδα Δημοτικού Σχολείου Αγκουσελιανών: ό.π. 7.Πρβλ. και Χαρά Βηλαρά, Ο θησαυρός τής Μαρκαρίνας, εφημερ. Κρητική Επιθεώρηση τής 29 Αυγούστου 2003. Τον ίδιο θρύλο καταγράφει και ο π. Γ. Σπυρλιδάκης (ό.π. 11), με την διαφορά ότι εδώ τα νομίσματα δεν βρίσκονταν στην ευρύτερη τού ναού περιοχή, αλλά εντός τού ναού, το δάπεδο τού οποίου προσέρχονταν τις νυκτερινές ώρες οι κάτοικοι και έσκαβαν προκειμένου να ανακαλύψουν τον θησαυρό. Γιατί, σύμφωνα με τον τελευταίο θρύλο, το νομισματοκοπείο βρισκόταν ακριβώς στο χώρο τής εκκλησίας. 8.Ελ. Κ Πλατάκη, Δημώδη Ονόματα Ορυκτών και Πετρωμάτων τής Κρήτης, Κρητολογία 12-13 (1981)116. 9.Χάρη Κ. Στρατιδάκη, Αρχαιολογικές θέσεις στο Ν. Ρεθύμνης από τα νεολιθικά ως και τα ρωμαϊκά χρόνια, Κρητολογικά Γράμματα 9/10 και 11(1994-1995), 109. Βλ. και Χρίστου Μακρή, Ιστορικά- Αρχαιολογικά Νέα, εφημ. Ρεθύμνου "Βήμα" τής 16/11/1960 κ.ε.