ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΕΜΟΣ

Δημήτριος Γ. Στεργίου

Χρήστος Γ. Ζαχαράκις
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΕΜΟΣ
Γεώργιος Ζαχ. Σκουλούδης- Εμμανουήλ Παχλάς
Δυο Ρεθυμνιώτικες μορφές στο σταυροδρόμι τού Αρκαδίου

[Εκδόση Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας Ρεθύμνης, Εκτύπωση Εκδοτικές Επιχειρήσεις «Καλαϊτζάκης», Ρέθυμνο 2008, σχ. 8ο (27Χ19), σσ. 321]

ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ
http://ret-anadromes.blogspot.com

Περβολιανός όντας κι εγώ, εκ μητρός, θυμάμαι, από τα παιδικάτα μου, με πόσο ενδιαφέρον αντίκριζα, σαν περνούσα απ’ έξω, τα μεγαλοπρεπή ερείπια τής θερινής έπαυλης τού Σκουλούδη- έτσι την άκουγες από τότε- που δίκην κιόνων παρθενικών ξεχώριζαν από τα λοιπά σπίτια τού πανέμορφου, τότε, και μοσκομύριστου- από το λεπτό και ευώδες άρωμα των πάλλευκων κρινακιών των σεπεριών τής παραλίας του- θέρετρου τής πολιτείας μας.

Σήμερα έρχεται το παρουσιαζόμενο εξαιρετικά καλαίσθητο πόνημα τού εκ των απογόνων και συγγενών τού Σκουλούδη, Δημητρίου Γ. Στεργίου και τού Χρήστου Γ. Ζαχαράκι, να μου διαλευκάνει πλήθος αποριών γύρω από την πληθωρική και χαρισματική φυσιογνωμία τού κατόχου τής έπαυλης, αείμνηστου Γεωργίου Ζ. Σκουλούδη, ο οποίος, προσέτι, φέρεται και ως κτήτωρ τού παρακείμενου στην έπαυλη ναού τού αγίου Νικολάου, που, καθόσον γνωρίζω, αγαπήθηκε ιδιαίτερα από τους Περβολιανούς, χρησιμοποιήθηκε, κατά καιρούς, ως κεντρικός τού προαστίου ναός και για πολλές δεκαετίες συνδέθηκε στενά με το παλιό Δημοτικό Σχολείο των Περιβολίων, που λειτουργούσε στον χώρο του, δίκην, θα έλεγα, παρεκκλησίου αυτού, για τις θρησκευτικές ανάγκες τού μαθητικού πληθυσμού.

Το όνομα τού Γ. Σκουλούδη συνδέθηκε στενά με την ιστορία των Κρητικών επαναστάσεων μέχρι το 1880, που, σε ηλικία ογδόντα περίπου χρόνων, έπαυσε να ασκεί τα καθήκοντά του ως Υποπρόξενος τής Ρωσίας στο Ρέθυμνο. Σημαντικότατα όσα σημειώνει για το πρόσωπό του ο μακαριστός Μητροπολίτης Κρήτης Τιμόθεος Βενέρης, ο γνωστός ιστορικός τής μεγάλης Αρκαδικής εποποιίας. Ο Σκουλούδης, σημειώνεται, ανταποκρίθηκε στα καθήκοντά του με χαρακτηριστική επάρκεια, διπλωματική αποτελεσματικότητα και σθένος ψυχικό, σε μια εξαιρετικά δύσκολη και ταραγμένη εποχή. Γι’ αυτό κι έχαιρε απεριόριστης αγάπης και εμπιστοσύνης τόσο από τον Ρώσο πρόξενο στα Χανιά, όσο και από το σύνολο των χριστιανών πολιτών τού Ρεθύμνου.

Αναλαμβάνει πρόξενος τής μεγάλης και κραταιάς ορθόδοξης Δύναμης τού Βορρά σε μια εποχή δραματικής επιδείνωσης των σχέσεων Ορθοδόξων και Οθωμανών, στα πρόθυρα τής Μεγάλης Κρητικής Επανάστασης τού 1866- 69. Η πορεία που ακολούθησε ο Πρόξενος Σκουλούδης υπήρξε, τώντις, δοκιμασμένη και δυναμική και πατριωτικά ευαίσθητη στις καταπατήσεις, λεηλασίες και σφαγές, που, κάθε τόσο, διαπράττονταν από το ντόπιο οθωμανικό στοιχείο. Πιστός και υπεύθυνος στο καθήκον του ενημερώνει και ευαισθητοποιεί τη ρωσική Αρχή με τις συνεχώς υποβαλλόμενες εκθέσεις του, που αποτελούν σήμερα σπουδαία πηγή πληροφοριών για τα γεγονότα των Ημερών εκείνων αλλά και της πολύπτυχης προξενικής δραστηριότητάς του. Αποκορύφωμα τής εν λόγω ενημερωτικής τακτικής τού Σκουλούδη αποτελούν οι υπ’ αριθμ. 84 / 7-19 Νοεμβρίου 1866, 85 / 14- 26 Νοεμβρίου 1866, 87 / 24 Νοεμβρίου 1866 και 88 / 24 Νοεμβρίου 1866 εκθέσεις του, σημαντική πηγή πληροφοριών, που αφορούν ειδικά στην πολιορκία και το ολοκαύτωμα τής Ι. Μονής Αρκαδίου.

Το κύρος τού υποπρόξενου Σκουλούδη προσέτι, διαφαίνεται και από συγκεκριμένες μαρτυρίες προσώπων, που καταγράφονται από τον Τιμόθεο Βενέρη στο κλασικό έργο του «Το Αρκάδι διά των Αιώνων», όπου και αφηγούνται παραστατικά την αποτελεσματικότητα τής διαμεσολάβησής του στον Ρώσο πρόξενο των Χανίων, για την κατάσταση των αιχμαλώτων τού Αρκαδιού. Ο Σκουλούδης μονίμως και ως εκ τής θέσεώς του ζητούσε τη ρωσική διαμεσολάβηση κατά των Τούρκων, προς διάσωση και ανακούφιση των κατατρεγμένου χριστιανικού στοιχείου από τις τουρκικές θηριωδίες. και το ενδιαφέρον του αυτό συνεχίζεται και αργότερα παρά τα σοβαρότατα οικογενειακά προβλήματα που αντιμετώπιζε και την εν τω μεταξύ επιδείνωση τής κατάστασής του.

Στο παρουσιαζόμενο βιβλίο μιλούν και αναδεικνύονται οι αρχειακές πηγές και μάλιστα το Αρχείο τού προξενικού Πρακτορείου Ρεθύμνου, που φυλάσσεται στη Δημόσια Κεντρική βιβλιοθήκη Ρεθύμνης. Παρακολουθούμε τη δραστηριότητα και τις αρμοδιότητες των προξενικών πρακτόρων και ειδικότερα αυτού της Ρωσίας, στα Χανιά, και τις σχέσεις συνεργασίας αυτού με τον Υποπρόξενο Ρεθύμνου, Γεώργιο Σκουλούδη. Παρακολουθούμε, ακόμα, πόσο οι σχέσεις αυτές μιας ομόδοξης χριστιανικής Δύναμης προς το ντόπιο χριστιανικό στοιχείο υπήρξαν παραδειγματικά προστατευτικές στις σοβαρές και ποικίλες δοκιμασίες που υφίσταντο από τους Οθωμανούς.

Η διπλωματική τού Γεωργίου Σκουλούδη δραστηριότητα, σε αυτήν την ιδιαίτερα αποφασιστική φάση των επάλληλων Κρητικών επαναστάσεων και αγώνων προς την ελευθερία, συναντιέται στο ματωμένο σταυροδρόμι τού Αρκαδιού με την πολεμική δραστηριότητα τού γνωστού Περβολιανού οπλαρχηγού και ήρωα Εμμανουήλ Παχλά. Παχλάς και Σκουλούδης, παρότι συγχωριανοί, Περβολιανοί και οι δύο, γείτονες σχεδόν, συνδέθηκαν στην αιωνιότητα μέσω κυρίως της συμμετοχής τού πρώτου στην αρκαδική εθελοθυσία και των προξενικών εκθέσεων τού δευτέρου. Αυτή η μοναδική των δύο ανδρών σχέση οδήγησε τους συγγραφείς τού παρόντος πονήματος κυρίους Δημήτριο Γ. Στεργίου και Χρήστο Γ. Ζαχαράκι να παρουσιάσουν από κοινού την επάλληλη των δύο επώνυμων Ρεθεμνιωτών δράση, μέσω της οποίας, από το δικό τού μετερίζι ο καθένας, τη διπλωματία και τον πόλεμο, αντίστοιχα, ξεπλήρωσε υποδειγματικά την αποστολή και το χρέος του απέναντι στην πατρίδα.

Χρεωστική προς τους εν λόγω δύο επιφανείς προγόνους και συγγενείς τους, Σκουλούδη και Παχλά, η συγγραφή των κυρίων Στεργίου και Ζαχαράκη είναι άξια του «δικαίου επαίνου» αλλά και της αγάπης όλων μας. Αποτελεί, δόκιμη, μπορώ να πω, περισπούδαστη και κεφαλαιώδους σημασίας μελέτη για την Κρητική ιστοριογραφία τής συγκεκριμένης περιόδου. Οι Συγγραφείς έχουν βαθιά συναίσθηση τού χρέους και τής ευθύνης που τους βαραίνει έναντι των δύο επιφανών προγόνων και συγγενών τους, όμως ο κίνδυνος τής λησμονιάς είναι που βαραίνει, φαίνεται, περισσότερο στη ζυγαριά τής αυτοκριτικής τους. Συνειδητοποίησαν ότι οι μνήμες αυτές καλό θα ήταν να καταγραφούν και να μείνουν για τις επόμενες γενεές. Για άλλη μια φορά θερμά τους συγχαίρουμε και τους ευχαριστούμε.