ΧΑΡΗΣ Α. ΚΑΛΑΪΤΖΑΚΗΣ * * * Ιστορικός Περίπατος στην οδό Αρκαδίου και στην Προκυμαία του Ρεθύμνου

 

ΧΑΡΗΣ Α. ΚΑΛΑΪΤΖΑΚΗΣ

 

Ιστορικός Περίπατος στην οδό Αρκαδίου και στην Προκυμαία του Ρεθύμνου

 [Γραφοτεχνική Κρήτης Α.Ε.Ε., Ρέθυμνο 2025,  σχ. 4^ο (28Χ21), σσ. 422]

 

 

        ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

                  www.ret-anadromes.blogspot.com

 

Ο αείμνηστος Χάρης Α. Καλαϊτζάκης διέθετε αναμφίβολα ένα σπάνιο ερευνητικό τάλαντο, μια δύναμη γραφής που αναδύεται με συνέπεια σε κάθε σελίδα του έργου του. Η γραφή του χαρακτηρίζεται από επιμονή, ακρίβεια και μεθοδικότητα· δεν αρκείται στην απλή καταγραφή, αλλά επιδιώκει τη βαθιά διερεύνηση των πηγών, την τεκμηρίωση των δεδομένων και την ανασύσταση της ιστορικής μνήμης με επιστημονική συνέπεια. Η πρόωρη απώλειά του στέρησε από το Ρέθυμνο έναν ερευνητή που είχε ακόμη πολλά να προσφέρει στην τοπική ιστοριογραφία.

Στο παρουσιαζόμενο βιβλίο αναδεικνύεται η σοβαρότητα και η πληρότητα της έρευνάς του. Ο συγγραφέας αξιοποίησε κάθε διαθέσιμη πηγή —γραπτή ή προφορική— και συνέλεξε μαρτυρίες που προσδίδουν ζωντάνια και αξιοπιστία στην αφήγηση. Τα στοιχεία αυτά τα διασταύρωσε με συνέπεια και σεβασμό προς την ιστορική αλήθεια. Η μέθοδός του στηρίζεται στην ακριβή καταγραφή και την προσεκτική ερμηνεία των τεκμηρίων, μετατρέποντας το έργο σε επιστημονικό χρονικό για τις επόμενες γενιές. Οι αφηγήσεις που προέρχονται από αυτόπτες μάρτυρες αποτελούν αυθεντικούς τρόπους αποτύπωσης της ιστορίας ενός τόπου, και με αυτό το πνεύμα αποδεικνύεται ότι εργάστηκε και ο αείμνηστος φίλος Χάρης, συγκεντρώνοντας και αξιοποιώντας με δεξιοσύνη όσα μας παραδίδει. Πλήθος συνομιλητών, πλούσιες μνήμες και προσεκτικά επεξεργασμένα στοιχεία συνθέτουν το αποτέλεσμα της δουλειάς του.

Αποτελεί, λοιπόν, πράξη υψηλής ευθύνης, τιμής και αγάπης τόσο προς το Ρέθυμνο όσο και για τον αγαπημένο τους Χάρη η απόφαση της οικογένειάς του- της συζύγου του Ρούλας και των παιδιών του Αντώνη και   - να εκδώσουν, μετά θάνατον, το εν λόγω πόνημά του, προκειμένου να δει το φως το «κύκνειο άσμα» του, που ο ανέλπιστος και πρόωρος θάνατός του άφησε εν πολλοίς ημιτελές και ανέκδοτο. Στους συγχαρητήριους αποδέκτες περιλαμβάνονται οι καλοί, επίσης, φίλοι Χάρης Στρατιδάκης, που ανέλαβε την επιμέλεια, και Γιώργος Φρυγανάκης για τις διορθώσεις των τυπογραφικών δοκιμίων.

Το έργο χωρίζεται σε δύο μέρη, τα οποία συνδέονται οργανικά μεταξύ τους και διατρέχουν την ιστορία και την κοινωνία του Ρεθύμνου. Στο πρώτο εξετάζεται η ιστορία του Ρεθύμνου από τη Βενετοκρατία και την Τουρκοκρατία έως και τη σύγχρονη εποχή. Δίνονται συνοπτικά τα βασικά χαρακτηριστικά κάθε περιόδου από το 1646 μέχρι το 1850, ενώ μετά το 1850 η αφήγηση προχωρά ανά δεκαετία προς μεγαλύτερη και διεισδυτικότερη κάλυψη των γεγονότων και των στοιχείων πολιτισμού, υποδομής και ανάπτυξης. Έτσι φωτίζονται όχι μόνο γεγονότα αλλά και όψεις της καθημερινής ζωής, όπως η υδροδότηση και αποχέτευση, οι βρύσες της πόλης, η ηλεκτροδότηση και άλλα έργα υποδομής, ο Τύπος, οι θρησκευτικές εορτές και άλλες εκδηλώσεις του βίου της πολιτείας.

Στο δεύτερο Μέρος, με τον εύγλωττο τίτλο «Ανθρωπογεωγραφία του δρόμου», καταγράφονται λεπτομερώς οι ιδιοκτησίες, οι κληρονομιές και οι οικογενειακές διαδρομές της οδού Αρκαδίου και της Προκυμαίας. Το Μέρος αυτό συνδυάζει ιστορική και κοινωνιολογική προσέγγιση^. δεν περιορίζεται στην περιγραφή των κτισμάτων αλλά σκιαγραφεί μορφές Ρεθεμνιωτών «που διήνυσαν, όπως χαρακτηριστικά σημειώνεται, τη διαδρομή της ζωής τους» μέσα στους δρόμους αυτούς. Έτσι, ξεδιπλώνει βιογραφίες σημαινόντων Ρεθεμνιωτών, με παράλληλη παράθεση ενδιαφερόντων σημειωμάτων και ανέκδοτων περιστατικών που ζωντανεύουν το πορτρέτο τους. Δίκαια, λοιπόν, αυτό το Β΄ Μέρος ονομάζεται «Ανθρωπογεωγραφία του δρόμου», αφού η κατανόηση των ανθρώπων δεν μπορεί να αποκοπεί από τον χώρο που κατοικούν.

Ο συγγραφέας, περαιτέρω, καταφέρνει στο έργο του να κρατά ανοιχτό δίαυλο με τον αναγνώστη, διατηρώντας ζώσα την επικοινωνία μαζί του. Εκφράσεις όπως: «και ξεκινούμε το ταξίδι μας» (σ. 17) ή «ξεκινούμε από τη δεξιά πλευρά με κατεύθυνση …προς το λιμάνι», καθώς και ο ίδιος ο τίτλος της μελέτης: «Ιστορικός περίπατος…. », δείχνει αυτή τη διάθεση ξενάγησης και συμμετοχής. Η προσεκτική αυτή καταγραφή καθιστά την αφήγηση ζωντανή και συμμετοχική για τον αναγνώστη.

Είναι γεγονός ότι μέσα από την παραπάνω καταγραφή περνά ολόκληρη η ζωή τού Ρεθύμνου από τα παλαιότερα χρόνια, κυρίως, όμως, κατά τα τελευταία, από το 1850 και εξής, κάτι που φαίνεται και από το κομψά σχεδιασμένο εξώφυλλο, αλλά και τις λοιπές φωτογραφίες τού βιβλίου, που κοσμούν και αποπνέουν όλες μαζί το σπάνιο άρωμα τής ταυτότητας τού παλιού Ρεθύμνου. Οι λεζάντες των φωτογραφιών του βιβλίου πλουσιότατες σε στοιχεία καταγράφουν και ανασταίνουν μαζί με τις φωτογραφίες εκατοντάδες παλιούς Ρεθυμνιώτες και μας μεταφέρουν όλο το άρωμα και τον παλμό τού παλιού Ρεθύμνου. Νιώθουμε την ανάσα τους, αγγίζουμε τη συγκίνηση που κουβαλούν χιλιάδες χαμένες φωνές.

Με το έργο αυτό μπορούμε να αφουγκραστούμε πιο βαθιά την ιστορία και την ψυχή της πόλης. Από τις σελίδες του αναδύεται τρυφερότητα, ευαισθησία, αγάπη για τον τόπο και τους ανθρώπους του, που επεκτείνεται, περαιτέρω, σ’ ένα τρυφερό, μοναδικό σφιχταγκάλιασμα με το τόπο, τους ανθρώπους του, τα έργα, τις αξίες και τις δραστηριότητές τους. Ανθρώπων που έζησαν πολύ κοντά μας, δίπλα μας και παραμένουν ακόμα οι ήχοι τους ζεστοί και ξεκάθαροι στα αυτιά μας, όμως, σε πολλές περιπτώσεις, κυριολεκτικά χάνονται και σβήνουν. Φταίει, φυσικά, η ανθρώπινη μνήμη που εξασθενεί, φταίνε, όμως, και οι πολυπρόσωπες και συχνά απρόσωπες σύγχρονες κοινωνίες και η εξαντλητική πολυπραγμοσύνη στην οποία αυτές μας υποβάλλουν.

Προσωπικά, διαβάζοντάς το πόνημα του αείμνηστου φίλου Χάρη Καλαϊτζάκη, νιώθω βαθιά ευγνωμοσύνη και συγκίνηση, γιατί με την αγάπη του για το Ρέθυμνο και την επιμονή του να ανοίξει το «κλειστό βιβλίο» της ζωής, μας προσέφερε έναν ανεκτίμητο θησαυρό. Ας είναι το έργο του αυτό φάρος φωτεινός για τις επόμενες γενιές. Και, ακόμα, ας είναι η μνήμη του αιώνια, όπως αρμόζει σε εκείνους που αγάπησαν και τίμησαν τον τόπο τους με το πνεύμα τους αλλά και με την καρδιά τους.